Mikrosocjologia - opracowanie tematów do egzaminu (2 II 2004r.)

bn

1. Miejsce małych grup społecznych w strukturze społecznego świata

* ojciec duchowy mikrosocjologii - Georg Simmel (1858-1918)

a). struktura społecznego świata wg Parsonsa;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Każdy z poziomów ma autonomiczny charakter, każdy poziom ma swoje jednorodne tj. specyficzne własności (własności jednego poziomu są inne jak własności drugiego poziomu).

MAŁE GRUPY stanowią jądro życia społecznego (siła małych grup społecznych decyduje o wizerunku innych poziomów społecznych).

3 kluczowe pojęcia w socjologii:

• jednostka,

• grupa,

• społeczeństwo,

	JEDNOSTKA	GRUPA	SPOŁECZEŃSTWO
JEDNOSTKA	+^interakcje, stosunki, działania, wzajemności;	+ ^kontrola, przymus, konformizm, systemy normatywne,^facylitacja społeczna^(tzn. że grupa społeczna^ułatwia^swoim członkom wykonanie zadania)	-
GRUPA	+ ^władza, przywództwo, altruizm grupowy, patologiczny wpływ, obserwacja uczestnicząca, dewiacyjne postępowanie jednostki	+ ^współpraca, wymiana, rywalizacja, konflikt (np. gangi - antagonizm)	+^np. industrializacja, urbanizacja, migracja;
SPOŁECZEŃSTWO	-	+ ^to np. sytuacja gdy istnieją grupy funkcjonalne/dysfunkcjonalne	-

• interakcję cechuje WZAJEMNOŚĆ (partnerów interakcji);

• stosunek cechuje POWTARZALNOŚĆ (pewnych wzajemnych relacji);

* grupa odniesienia = to taka grupa, do której człowiek NIE należy, jakkolwiek identyfikuje się z nią;

* altruizm grupowy -------------^{przeciwieństwo}------------------------- egoizm grupowy

powiązanie grup małych z innymi dyscyplinami:

• psychologia społeczna;

• antropologia;

• ekonomia;

• nauki polityczne;

2. Przedmiot mikrosocjologii; główne teorie, metody;

a). METODY

• obserwacja (uczestnicząca, jawna / ukryta, niejawna),

• eksperyment (naturalny, terenowy - to np. wprowadzenie informacji do grupy takiej jak plotka i obserwacja, laboratoryjny);

b). TECHNIKI

• socjogramy (od J. Moreno);

• psychogramy;

c). TEORIE

• pola (Kurt Levin)

Jest to teoria na której powstało bardzo dużo innych koncepcji. Teoria pola to zespół ogólnych konstatacji filozoficznych. Większość prac Lewina była poświęcona zagadnieniom sensu stricte psychologicznym , jednakże istotny fragment jego twórczości dotyczył socjologii, a w szczególności mikrosocjologii

Główna teza filozofii Lewina - holizm ontologiczny, czyli uznawanie wszystkich aspektów życia społecznego w kontekście całościowym/globalnym; przekonanie o uznaniu za byty realne tylko jednostek, a nie grup społecznych, Lewin zakwestionował, dlatego też przyjmuje się, że istotą koncepcji Lewina jest szeroko rozumiany holizm metodologiczny, którego zastosowanie do pojęcia grupy społecznej przyniosło następujący rezultat: „istota grupy - pisał Lewin - nie polega na podobieństwie lub braku podobieństwa jej członków, lecz raczej na ich wzajemnej zależności; dlatego też grupa może być scharakteryzowana jako dynamiczna całość - oznacza to, że zmiana jakiegokolwiek elementu wywołuje zmiany wszystkich pozostałych części”. Stopień wzajemnego powiązania członków grupy decyduje o tym, czy mamy do czynienia z „luźną” masą czy ze zwartą całością. Definicja ta ujawnia nieomal wszystkie elementy koncepcji Lewina . Podstawowym z nich jest TEORIA POLA (1) zapożyczona z fizyki, a służąca jako najogólniejsza podstawa pozostałych elementów tego podejścia: KONCEPCJA CAŁOŚCI (2) jako układu dynamicznego, ANTYREDUKCJONIZMU (3) oraz ANTYARYSTOTELIZMU (4) jako zasady budowania twierdzeń;

Istotne znaczenie dla nauk społecznych (socjologii) miały na przełomie XIX/XX w. wyniki badań zaczerpnięte z fizyki, takie jak:

• pierwsza ważna idea: założenie istnienia pola sił elektromagnetycznych jako uniwersalnego układu odniesienia, w obrębie którego „rozgrywają się” podstawowe procesy fizyczne;

• druga ważna idea: założenie, iż istota zjawisk przyrodniczych sprowadza się do istoty pola elektromagnetycznego;

• trzecia ważna idea: pole - będąc wysoce abstrakcyjnym przedmiotem, którego granice wyznaczają oddziaływujące w nim siły, nie zaś cząstki materialne - ma swoją „historię”, jednakże jest ona inaczej rozumiana niż „historia” cząstek materialnych u Newtona (tzn. zdarzenie teraźniejsze uwarunkowane jest czynnikami istniejącymi w przeszłości niekiedy bardzo odległej..) oraz inaczej niż rozumie się historię na terenie nauk społecznych;

• czwarta ważna idea: teoria pola elektromagnetycznego sprowadza się do tezy, że zachowanie się obiektu o określonych właściwościach w przestrzeni jest uzależnione od rozkładu sił w danym polu przy uwzględnieniu właściwości tego obiektu - oznaczało to, że właściwości obiektu mogą jedynie modyfikować działanie sił w obrębie pola, lecz w żadnym razie nie są w stanie zdeterminować zachowania obiektu - działanie obiektu jest wyznaczane przez rozkład sił w obrębie pola, nie zaś przez jego cechy --- jej przyjęcie w socjologii oznaczałoby, że jeśli posiadamy dostateczną wiedzę o danym przedmiocie oraz jeśli jesteśmy w stanie odtworzyć jego działanie w obrębie określonego środowiska, wówczas możemy na tej podstawie wydedukować właściwości tego środowiska (pola);

Teoria pola w postaci zastosowanej w naukach społecznych czy biologicznych nie odwołuje się jednak do teorii zjawisk fizycznych, jest raczej, jak twierdził Lewin - METODĄ ANALIZY ZWIĄZKÓW PRZYCZYNOWYCH oraz METODĄ BUDOWANIA KONSTRUKCJI NAUKOWYCH - tzn. w ten sposób przedstawiała się teoria pola

Główna teza teorii pola mówi o tym, że właściwości każdego zdarzenia się, zdeterminowane przez relacje wiążące to zdarzenie z systemem zdarzeń, którego jest ono elementem, a zmiany zachodzące teraz i tutaj są uzależnione od zmian w bezpośredniej przeszłości - tak więc Lewin nie wykorzystał w pełni odkryć z fizyki dotyczących pola elektromagnetycznego.

Lewin powiadał, że specyficzna całość, której przykładem może być np. mała grupa, ma cechy żywego organizmu, a także cechy systemowe, czego przejawem jest skłonność do utrzymywania dynamicznej równowagi w relacjach ze środowiskiem - dynamiczna równowaga całości polega na tym, że dzięki wewnętrznej organizacji całość trwa i zachowuje swą tożsamość pomimo zmian zachodzących w środowisku otaczającym tę całość, oczywiście całość też ulega zmianom, jednakże w wyniku tych zmian, jak się rzekło, nie ulega zatarciu jej tożsamość

Jednostka była rozumiana przez Lewina jako system dążący do wewnętrznej równowagi; podobnie wg Lewina zachowuje się mała grupa społeczna.

Antyredukcjonizm - Lewin wyraźnie twierdził, że zjawiska psychologiczne winny być wyjaśniane w kategoriach psychologicznych, zupełnie tak samo, jak zjawiska fizyczne należy wyjaśniać w kategoriach właściwych fizyce. Stanowisko metodologiczne Lewina należy określić jako antyredukcjonistyczne, co jest z resztą naturalną konsekwencją fundamentalnej cechy jego teorii pola - tj. holizmu ontologicznego oraz jego koncepcji całości jako układu dynamicznego.

Antyarystotelizm - arystotelowski sposób myślenia polegał na traktowaniu wszelkich procesów i zdarzeń psychologicznych jako zdeterminowanych przez różnorodne właściwości jednostki - instynkty, dziedziczność, inteligencję, potrzeby.. których oddziaływanie było stosunkowo niezależne od sytuacji - to właśnie Lewin w zasadniczy sposób zmienił ten typ myślenia, wprowadzając pojęcie pola psychologicznego. Jak pisał, zdarzenia psychiczne, procesy psychiczne są FUNKCJĄ pola psychologicznego, na które składają się jednostka oraz wzajemnie powiązane i zdeterminowane czynniki środowiska zewnętrznego - tak więc zasługą Lewina dla psychologii i socjologii było uznanie za NIEMOŻLIWE twierdzeń, w których eksplanansie odwoływano by się jedynie do czynników odnoszących się do jednostki

Style przywództwa wg TEORII POLA Lewina, tzw. „klimaty przywództwa” w małych grupach:

a). autorytaryzm - czyli tylko przywódca decyduje o prowadzonej przez grupę polityce;

b). demokracja - polityka grupy jest przedmiotem dyskusji członków grupy;

c). liberalizm - w grupie panuje całkowita wolność w podejmowanych grupowych lub indywidualnych decyzji;

wniosek: pole sił wywołuje zmiany w przestrzeni życiowej jednostki (np. styl przywództwa), przejawiające się tym, że to grupa i atmosfera w niej panująca (pole sił indukowanych) wpływają w istotny sposób na pole sił własnych (przestrzeń życiowa) jednostki; np. zachowania jednostki w grupie autokratycznej często są wrogie i agresywne, ta sama jednostka będąca w grupie demokratycznej, dąży do ustalenia szerokich stosunków kooperacji z innymi i w znacznie mniejszym stopniu przejawia skłonności do egocentryzmu (czyli świat kręci się wokół Mnie), reasumując - Lewin potraktował przestrzeń życiową (life space) jako POLE, w ścisłym rozumieniu jego koncepcji teorii pola; jednakże są grupy, w których wprowadzenie autokratycznego stylu przywództwa jest niemożliwe, w których przywódca o skłonnościach autokratycznych nie ma szans na ich ujawnienie - tego aspektu Lewin nie uwzględnił, gdyż nie potraktował w swojej koncepcji POLA, grupy jako pola.. gdyż traktował on tylko jednostkę jako „pole” (ze wszystkimi konsekwencjami stąd wynikającymi).

• teoria wymiany (George Homans) - wg Homansa funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na nieustannej, wzajemnej wymianie nagród materialnych i niematerialnych pomiędzy jednostkami, a ludzie wchodzą w interakcje z innymi, kierując się bilansem korzyści i strat - społeczeństwo istnieje dla zaspokojenia swoich naturalnych potrzeb; napisał książkę „The Human Group”;

3 podstawowe pojęcia socjologiczne wg Homansa:

• 
  czynności,

• interakcje,

• uczucia,

Wg Homansa grupa społeczna to pewna ograniczona całość, grupę traktował on jako system społeczny (podejście funkcjonalne), z czego wynika, że wszystko, co nie jest elementem tego systemu, musi być traktowane jako środowisko zewnętrzne tego systemu. Zarówno system wewnętrzny jak i zewnętrzny są pewnymi stanami trzech podstawowych elementów grupy, są określone przez ich wzajemne stosunki, relacje i zależności;

system zewnętrzny (to np. zachowanie grupy umożliwiające jej przetrwanie w otaczającym je środowisku) = jest to specyficzny układ wzajemnych zależności i powiązań między czynnościami, interakcjami i uczuciami oraz taki specyficzny ich stan, dzięki któremu grupa osiąga w mniejszym lub w większym stopniu zdolność przetrwania w środowisk zewnętrznym; jeśli zatem uczucia, działania i interakcje oraz ich wzajemne powiązania i zależności zorientowane są na problemy adaptacyjne grupy, mówimy wówczas, że tworzą one jej system zewnętrzny;

system wewnętrzny (to np. zachowanie grupy polegające na wzajemnym okazywaniu uczuć przez członków tejże grupy) = jest to układ wzajemnie powiązanych uczuć, interakcji i działań, jest to wytworzenie zachowania grupowego, które równocześnie wyłania się z systemu zewnętrznego i jest nań reakcją, system ten zawiera elementy, które nie występują w systemie zewnętrznym;

Homans sformułował 36 hipotez teoretycznych na temat czym jest grupa społeczna, jak funkcjonuje w społeczeństwie.. i itp. Małe grupy społeczne NIE były faktycznym przedmiotem badań Homansa, są tylko miejscem (dla Homansa) gdzie się dokonuje badań, przedmiotem badań wg Homansa są ELEMENTARNE zachowania ludzkie, jednostki działające w grupach społecznych wg Homansa to MINIATURY SPOŁECZEŃSTWA, grupy są jedynie tylko obszarem, gdzie dokonuje się badań;

Układ zamknięty wg Homansa tworzy tylko grupę społeczną, czyli A kontaktuje się z B, które z kolei kontaktuje się z C, a C jest jeszcze w kontakcie z A, grupy społecznej nie tworzy jednak układ otwarty, czyli A kontaktuje się z B, które z kolei kontaktuje się z C, które NIE kontaktuje się z A - mimo wszystko w obu sytuacjach występują elementarne zachowania ludzi.

przykładowe twierdzenia Homansa:

1. osoby, które często wchodzą w interakcje ze sobą, mają skłonność do wzajemnej sympatii;

2. im częściej osoby wchodzą ze sobą w interakcje, tym bardziej podobne stają się ich działania i uczucia;

3. im wyższa pozycja osoby w grupie, tym bardziej konformistyczne są jej zachowania wobec norm grupy;

4. im wyższa pozycja jednostki, tym szerszy będzie zakres jej interakcji;

5. spadek częstotliwości interakcji spowoduje spadek siły uczuć interpersonalnych;

6. gdy zmniejsza się zakres interakcji jednostki, gdy wchodzi ona rzadziej w interakcje z przywódcami grup oraz gdy zmniejsza się pole sprawowania władzy tej jednostki, wówczas spada także jej pozycja społeczna;

7. wzrastająca specjalizacja działań przyniesie zmniejszenie zakresu interakcji osoby zaangażowanej w te działania i ograniczy pole inicjowanych przez nią interakcji;

8. wzrost wielkości grupy i specjalizacji działań będzie prowadzić do wzrostu liczby pozycji w łańcuchu interakcji między przywódcą a zwykłym członkiem;

interakcja między jednostkami jest:

• czynnikiem przekształcającym zbiór jednostek w grupę,

• czynnikiem powodującym powstawanie wzajemnych więzi sympatii, a więc strukturotwórczym,

• czynnikiem porządkującym samą strukturę od wewnątrz;

• teoria interakcji symbolicznych - Bloomer;

• teoria sieci powiązań;

3. Prekursorzy myśli socjologicznej; współczesne nurty badawcze;

a). G. Tarde (1843 - 1904)

• twórca teorii tłumu i publiczności,

• główny przedstawiciel psychologizmu w socjologii,

• życie społeczne wg Tarde'a kształtuje się wg prostych mechanizmów psychicznych, np. naśladownictwa,

• sformułował 3 słynne prawa związane z przeniesieniem idei w grupie, tj.: INNOWACJI, ADAPTACJI, OPOZYCJI;

b). Goddings rozróżnił:

• świadomość gatunkowa - steruje nami przy wyborze osoby do interakcji,

• świadomość organiczna - wynika z percepcji podobieństwa i pożądania,

c). G. Le Bon (1841 - 1931)

• zainicjował badania dotyczące psychologii tłumu i zbiorowości w aspekcie mechanizmu deindywidualizacji zachowań ludzkich,

• tłum wg Le Bona jest tworem anormalnym i pod wpływem zbiorowej sugestii daje ludziom poczucie potęgi i niezwyciężoności, prowadzącej do odrzucenia indywidualnych hamulców a w konsekwencji do zachowań irracjonalnych podporządkowanych „duszy tłumu”,

• Le Bon w swej teorii.. odrzucał wszelkie koncepcje egalitarne, głównie socjalizm i syndykalizm (socjalizm + anarachizm),

Tłum wg Le Bona nie posiada zdolności rozumowania, lecz tylko zdolność do działania, moc tłumu jest niszcząca, Le Bon wyróżnił następujące cechy tłumu:

• zanikanie świadomości własnego „JA”,

• nabycie cech ogólnych/przejściowych,

• zanika w tłumie poczucie odrębności,

• uczucia i myśli wszystkich jednostek mają tylko jeden kierunek,

• powstaje w tłumie tzw. „zbiorowa dusza”, która kieruje jednostkami w tego typu zbiorowości, tzn. ich zachowaniami;

• tłum to przeważnie twór chwilowy;

• każda jednostka w tłumie nabywa poczucie niezwyciężonej potęgi, pozwala sobie w ten sposób na upust namiętności;

• w tłumie zanika poczucie odpowiedzialności indywidualnej;

• bezimienność;

• tłum przeważnie jest AUTORYTARNY, NIETOLERANCYJNY i KONSERWATYWNY

• najmniejsze wystąpienie przeciw tłumowi zostaje przyjęte ze wściekłością;

• człowiek wobec siły tłumu staje się uległy;

• tłum nie wielbi władców, gardzi nimi;

• tłum czci tradycję, a odrzuca nowatorstwo;

Moralność tłumu - tłum jest NIEmoralny i zarazem nazbyt moralny (ta druga cecha, ze względu na poświęcenie, bezinteresowność i ofiarność członków tłumu), tłum jest zdolny do okrucieństwa, z drugiej jednak strony często odwołuje się do uczuć patriotycznych czy honoru, moralność tłumu jest nieświadoma

Idee tłumu:

a). przypadkowe i przejściowe - pojawiają się pod wpływem chwili;

b). zadaniowe;

Każda idea musi być podana tłumowi w formie obrazowej i prostej.

Rozumowanie tłumu - opiera się na kojarzeniu pojęć, idee które tłum kojarzy/wyobraża sobie, łączą się pozornie na podstawie analogii i następstwa, rozumowanie zgodne z zasadami logiki jest OBCE dla tłumu, niezdolność tłumu do poprawnego rozumowania łączy się z brakiem wszelkiego krytycyzmu;

Wyobraźnia tłumu - tłum ma wrażliwą wyobraźnię, do działania można go „porwać” tylko dzięki obrazowemu przedstawieniu faktów, niewiedza przemawia do wyobraźni tłumu, wielcy przywódcy uważali wyobraźnię mas za podwaliny swej władzy, kto umie działać na wyobraźnię tłumu - umie nim prowadzić..

Religijne formy przekonań tłumu - tłum potrafi oddać życie za ideały, których jednak sam nie wytworzył, ale zostały mu podsunięte, uczucia religijne tłumu to: uwielbienie dla najwyższej istoty, obawa przed jej potęgą, posłuszeństwo nakazom religijnym, uznanie za wroga tego, kto nie uznaje tych prawd; tłum potrzebuje religii, bowiem kwestie polityczne, czy społeczne tylko wtedy mogą zostać przyjęte przez tłum, kiedy przybiorą postać religii i dzięki temu nie będą mogły podlegać dyskusji;

Czynniki mające pośredni wpływa na wierzenia tłumu - to m.in. takie, które czynią tłum zdolnym do przyjmowania pewnych przekonań, to np. RASA - historyczna, TRADYCJA (związana z RASĄ) = tradycja to dusza narodu, bez której nie byłoby cywilizacji, jeżeli jednak pewne zwyczaje panują w niezmienionej formie przez kilka pokoleń, naród może stać się niezdolnym do postępu (najczęstszymi zwolennikami tradycji są np. kasty), CZAS - który dla tłumu ma siłę twórczą i niszczącą, pod jego wpływem kształtują się poglądy i wierzenia tłumu.. żaden ustrój nie powstał w ciągu jednego dnia!, INSTYTUCJE POLITYCZNE i SPOŁECZNE - są wytworem idei, uczuć i obyczajów, instytucje i rządy to wytwory rasy, rodzaj rządu zależy od charakteru pokoleń, instytucje same w sobie nie są ani złe, ani dobre; OŚWIATA i WYCHOWANIE - dobra oświata jest potęgą narodu, doświadczenie życiowe jest największym nauczycielem narodów, ponieważ pokazuje skutki złej oświaty;

Czynniki mające bezpośredni wpływ na poglądy tłumu - są uzupełnieniem czynników pośrednich, czynniki bezpośrednie wprowadzają w czyn przekonania tłumu, tzn. nadają IDEOM formy realne, to np. OBRAZY, SŁOWA czy HASŁA (słowa i hasła pobudzają „duszę tłumu” do działania i też potrafią ją uspokoić), najsilniej oddziaływują na tłum słowa o nieokreślonym znaczeniu, np. demokracja, równość..

• ZŁUDZENIA - nieraz potrzeba krwawego przewrotu, by pozbawić tłum pewnego złudzenia, by na jego miejsce powstało nowe, bez pomocy złudzeń człowiek nie potrafiłby wyjść ze stanu dzikości, tłum potrzebuje złudzeń, którym poddaje się instynktownie, złudzenia - były czynnikiem rozwoju narodów;

• DOŚWIADCZENIA - są jedynym skutecznym sposobem za pomocą, którego można wdrożyć w „duszę tłumu” jakąś prawdę, muszą być nieustannie powtarzane i trwać bardzo długo, przytaczanie faktów historycznych jako dowodów nie przedstawia wielkiej wartości dla tłumu;

• ROZUM - tłum ma swój własny rozum, na pewno nie jest on logiczny.. czy też racjonalny, całkowicie rozum tłumu przeczy tym dwóm rodzajom rozumowania, aby zrozumieć i przekonać tłum, tłumem kierują uczucia, a nie ROZUM, mówca tłumu musi podążać za myślą tłumu; Le Bon twierdził, że rozumowi ludzkiemu nie udałoby się poprowadzić ludzkości ku rozwojowi cywilizacji z takim samozapałem, z jakim zrobiły to urojenia; uczucia tłumu to: honor, samozaparcie, wiara, miłość ojczyzny;

Przywódcy tłumu i ich metody przekonywania - przywódca odgrywa wielką rolę, wokół niego kształtują się upodobania i poglądy innych, przywódca początkowo bywa cząstką w pewnym sensie niewolnikiem tłumu, tzn. jest zahipnotyzowany pewną jego ideą; przywódcami TŁUMÓW są najczęściej ludzie czynów, jednostki tworzące tłum zatracają poczucie własnej woli i bez ale ulegają temu, kto potrafi swoją wolę narzucić innym, przywódcą tłumu tak wpływa na członków owej zbiorowości, że Ci stają się niewolnikami własnych przekonań, a ściślej rzecz ujmując.. przekonań TŁUMU!, przywódca tłumu spełnia również funkcję władzy państwowej, gdy ta pod wpływem np. rewolty tłumu traci na znaczeniu; gdy przywódca zostanie usunięty, a nie pojawi się nowy, to tłum zamienia się w chaotyczne zbiorowisko; Le Bon rozróżnił 2 rodzaje przywódców tłumu:

a). ludzie energiczni o silnej, lecz zmiennej woli,

b). ludzie o silnej, utrwalonej, stałej woli - to np. założyciele religii,

Metody działania przywódców - to głównie różnego rodzaju.. twierdzenia, czy powtarzania oraz zaraźliwość; im bardziej myśl jest zwięzła, tym większe poparcie czy autorytet uzyska w społeczności tłumu, natomiast w wyniku powtarzania, pewien pogląd utrwala tłum w swoich irracjonalnych przekonaniach czy sile; w tłumie wszystkie uczucia stają się bardzo szybko zaraźliwe, zaraźliwość działa również na odległość, wtedy kiedy ludzie pod wrażeniem jakiegoś wydarzenia zaczynają zwracać swoje umysły w jednym kierunku, mimo braku jedności miejsca, zbiorowość utrwala się jako TŁUM!, zaraźliwość narusza nie tylko poglądy, ale również uczucia, każda idea żyjąca w duszy tłumu po pewnym czasie narzuca wyższym warstwom społecznym swoje przekonania (urojenia!).

Prestiż - jest swoistego rodzaju FASCYNACJĄ, jaką wywiera na Nasz umysł istota, dzieło lub idea, to zafascynowanie zabija w człowieku zdolność do krytycyzmu, prestiż to najsilniejsza podpora każdej władzy, Le Bon rozróżnił 2 rodzaje prestiżu:

a). nabyty - sztuczny, ma np. swoje źródło w sławie czy majątku;

b). osobisty - jest czymś indywidualnym;

Prestiż powodują niektóre poglądy, czy utwory literackie (nikt nie odważy się powiedzieć, że dzieła Homera są nudne), wielkie/charyzmatyczne jednostki zanim uzyskały władzę musiały najpierw roztoczyć swój urok, wskaźnikiem prestiżu może być również wiek, prestiż jest podstawowym elementem przekonywania tłumu, jednym z elementów, które składają się na prestiż jest powodzenie, bowiem człowiek, który osiągnął sukces, nie podlega w oczach tłumu krytyce; jeżeli człowieka opuści powodzenie, w oczach tłumu gaśnie jego urok, a im większy posiadał prestiż, tym bardziej zostanie poniżony, ten kto chce, aby tłum go uwielbiał, musi go z dala trzymać od siebie.

Granice zmienności wierzeń i poglądów tłumu:

a). wierzenia stałe - dzielą się na 2 główne:

• niezmienne - są podstawą całej cywilizacji, np. feudalistycznej, chrześcijańskiej czy demokratycznej, nadają kierunek ideom, stają się myślami przewodnimi instytucji czy struktury życia społecznego narodu;

• zmienne - określają przejawy życia ludzkiego; najgroźniejszy jest despotyzm;

b). zmienne opinie tłumu - tłumy często i chętnie zmieniają swe przekonania społeczne czy religijne; przyczynami takich zmian, są najczęściej takie sprawy jak: dotychczasowe wierzenia tracą moc, rosnąca potęga mas ludzi, rozwój mediów

reasumując:

• eg Le Bona, jedynym pozytywnym tłumem może być „tłum religijny”;

• tłum zawsze będzie się czuł bezkarny;

• w tłumie występuje bardzo silna dezindywidualizacja jednostki w grupie;

d). Edward Ross (1866 - 1955) = twórca socjologii w USA,

• z jego prac korzystał E.Durkheim,

• każda grupa wg Rosse'a ma swoiste systemy normatywne, takie jak np. zwyczaj, obyczaj, prawo, religia czy etyka;

e). Emile Durkheim (1858 - 1917)

• jest twórcą definicji faktu społecznego (to wszelki sposób działania, robienia zdolny do wywierania przymusu na jednostkę);

• rzeczywistość społeczną rozumiał jako swojego rodzaju.. „sui generis”;

• społeczeństwo dla Durkheima było bytem realnym, a wszystko co dotyczy jednostki ma charakter społeczny;

• prowadził badania nad samobójstwem, doszedł do następującego wniosku, że samobójstwa nie wynikają ze stanu psychiki człowieka, gdyż do samobójstwa przygotowywuje człowieka grupa(y), w których żyje na co dzień;

• wg Durkheima im głębiej jesteśmy w społeczeństwie tym bardziej fakty społeczne uznajemy za własne;

• Durkheim wprowadził również do socjologii pojęcie ANOMII, która prowadzi do zaniku więzi społecznej w danym społeczeństwie jeżeli się upowszechni, a ogólnie uznał ją za zanik norm, obyczajów..

• wg Durkheima grupa wpływa na jednostkę na 3 sposoby, po pierwsze jednostka jest uzależniona od grupy, po drugie jest z Nią zintegrowana, po trzecie, między grupą a jednostką istnieje więź społeczna;

• jeżeli chodzi o samobójstwa, to Durkheim wyróżnił następujące rodzaje samobójstw: altruistyczne (tzn. wynikają ze zbyt silnej więzi jednostki z grupą), egoistyczne (wynikają ze słabej więzi jednostki z grupą), anomijne (wynikają z depresji, czy recesji pozycji społecznej danej jednostki), samobójstwo Durkheim uznał również za pewien fakt społeczny;

• fakty społeczne należy badać jak rzeczy;

• podzielił społeczeństwo na pierwotne, którego dominującą solidarnością/więzią, jest więź mechanicznej-prawo karne, i na przemysłowe, którego dominującą solidarnością/więzią jest wieź organiczna- prawo kooperacyjne;

Teoretyczne i filozoficzne podstawy socjologii Durkheima - fakty społeczne powinny traktowane być jak rzeczy, fakty SPOŁECZNE są przeciwstawne faktom PSYCHICZNYM, rzeczywistość społeczna jest sui generis - redukcja jest niemożliwa względem co do faktów jednostkowych czy tylko całościowych, rzeczywistość społeczna wg Durkheima jest dla jednostki zawsze rzeczywistością zastaną (gdyż np. człowiek nie tworzy języku, którym mówi..), fakty SPOŁECZNE różnią się od INDYWIDUALNYCH/PSYCHICZNYCH zewnętrznym przymusowym charakterem, społeczeństwo wg Durkheima jest zewnętrzne wobec człowieka rozumianego jako abstrakcyjna jednostka biologiczna, w miarę jednak jak postępuje proces uspołeczniania jednostki, społeczeństwo staje się wobec niej coraz silniej obecne w jednostce (tzw. realizm racjonalistyczny Durkheima);

Mikrosocjologiczne implikacje studium o samobójstwie - samobójstwo wg Durkheima jest aktem społecznym; podstawowy mechanizm rodzący samobójstwo w jego wymiarze społecznym, nie zaś jednostkowym, jest związany z wewnętrzną integracją czy też spoistością grupy (tzw. uzależnienie jednostki od grupy) - samobójstwo zmienia się w stosunku odwrotnym do stopnia integracji grup społecznych, do których należy jednostka, wg Durkheima samobójstwa są rzadkością u dzieci i u starców, wyróżnił 3 główne rodzaje samobójstw tj. egoistyczne (biorą się z powodu małej spójności grupy, tj. jej rozpadu), altruistyczne (biorą się ze zbyt dużej spójności grupy), anomiczne (występują w sytuacji pozornej wolności jednostki.. w grupie), wg Durkheima samotna kobieta ma mniejszą skłonność do popełnienia samobójstwa aniżeli samotny mężczyzna, gdyż życie zbiorowe społeczeństwa w mniejszym stopniu przenika kobiety; człowiek jeśli uwolni się od hamulców społecznych prowadzi to do sytuacji zwiększenia prawdopodobieństwa zajścia samobójstwa; wolność jednostka NIE osiąga poprzez zniesienie wszelkich ograniczeń strukturalnych - człowiek nie jest wolny, dlatego że nie podlega żadnemu przymusowi, przeciwnie.. może być wolny w warunkach istnienia takiego przymusu; nie stan ludzkiej osobowości popycha jednostki do samobójstw, lecz stan grupy społecznej, w której uczestniczą; wolność jednostki wyznacza i ogranicza tylko i wyłącznie jej grupa społeczna!

f). C.H. Cooley (1864-1929) = twórca koncepcji grup pierwotnych;

• Cooley pisał tak: „Przez grupy pierwotne rozumiem takie, które charakteryzują się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste (face to face) oraz współpracę. Są one pierwotne w wielu znaczeniach, lecz głównie w tym znaczeniu, iż są podstawowym czynnikiem w tworzeniu natury społecznej jednostki i jej społecznych wyobrażeń. Psychologiczną konsekwencją takich bezpośrednich powiązań pomiędzy jednostkami jest swoiste stopienie się ich indywidualności we wspólną całość do tego stopnia, iż jaźnią danej jednostki staje się, z kilku co najmniej powodów wspólne życie oraz cel grupy. Przypuszczalnie najprostszym sposobem określenia tej całości jest posłużenie się zwrotem * MY *; owo * MY * pociąga za sobą pewien rodzaj sympatii i wzajemnej identyfikacji, której naturalną ekspresją jest właśnie * MY *”

Status teoretyczny pojęcia grupy pierwotnej - w def. Cooleya słowo pierwotny odnosi się przede wszystkim do fundamentalnego efektu, jaki takie grupy mogą wywoływać w procesie tworzenia się indywidualnych osobowości członków grupy; oczywiście dana mała grupa społeczna, aby stać się grupą pierwotną, musi spełniać kilka warunków wstępnych - nie każda z małych grup może być określona mianem pierwotnej , mała grupa aby spełniać kryterium pierwotności musi spełniać 5 następujących waruanków:

a). związki pomiędzy członkami grupy muszą być bezpośrednie, muszą być to tzw. związki typu twarzą w twarz, oznacza to, że w grupie takiej WSZYSCY członkowie winni znać się osobiście oraz struktura grupy musi być tak skonstruowana aby nie tworzyła barier w tym bezpośrednim komunikowaniu;

b). związki między członkami grupy nie mogą mieć charakteru wyspecjalizowanego, tzn. celowego, gdyż powiązania pomiędzy członkami grupy, które są zdeterminowane przez cel grupy lub jej zadanie dyskwalifikują grupę jako pierwotną, w przypadku zaś grup pierwotnych struktura wzajemnych powiązań pomiędzy członkami jest elastyczna, umożliwiając łatwe zmienianie funkcji pełnionych przez członków, ponadto nie wyznacza ona w sposób jednoznaczny i sztywny charakteru związków między członkami grupy;

c). małe grupy społeczne, by mogły stać się grupami pierwotnymi, muszą się cechować względną trwałością, grupami pierwotnymi mogą być tylko takie małe grupy społeczne, których struktura nie cechuje się tymczasowością (czyli przeciwieństwo quasi-grup = grupa pierwotna);

d). grupy pierwotne nie mogą być zbyt liczne - gdyż wielkość liczbowa danej małej grupy społecznej ma istotne znaczenie właśnie ze względu na jej kształt strukturalny i funkcje, jakie pełni wobec swych członków;

e). w grupie społecznej, która może stać się grupą pierwotną musi pojawić się pewien rodzaj intymności w stosunkach między członkami i, co więcej, stosunki o charakterze intymnym muszą w takiej grupie dominować, jak wynika np. z ustaleń Simmla, intymność między członkami diady jest daleko głębsza niż ta, która może pojawić się w bardziej liczebnych grupach - dlatego też tak istotne znaczenie ma warunek poprzedni: wzrost liczebny grupy, albowiem pociąga za sobą jej zmiany strukturalne, które po przekroczeniu pewnego progu mogłyby całkowicie uniemożliwić pojawienie się intymnych związków między członkami grupy;

Podstawowa teza koncepcji Cooleya - mała grupa społeczna odpowiadająca powyższej pięciopunktowej charakterystyce może (ale nie musi) pełnić w stosunku do swych członków funkcję grupy pierwotnej, to jest być ich grupą pierwotną; pierwotność takiej grupy polega na tym, że jest ona, po pierwsze z reguły najwcześniejszym typem zbiorowości społecznej, z jakim styka się dorastająca jednostka i po drugie, przekazuje tej jednostce najbardziej podstawowe, pierwotne, właściwości społeczne, dzięki czemu jednostka ta jest w ogóle zdolna do uczestniczenia w życiu społecznym;

Wpływ jaki wywierają grupy pierwotne na osobowość swych członków, jest wynikiem internalizacji (czyli wdrażania) przez członków psychologicznej wizji grupy - prowadzi to do daleko idącej identyfikacji członków z grupą, co objawia się między innymi bardzo silnym zaangażowaniem emocjonalnym członków w sprawy grupy (przykład: choroba sieroca dziecka - która jest wywoływana brakiem w indywidualnej biografii np. dziecka odpowiedniej roli jego matki).

Zdaniem Cooleya 3 rodzaje grup najbardziej odpowiadają jego teorii grupy pierwotnej, tj.:

• rodzina,

• grupa sąsiedzka,

• grupa zabawowa,

Reasumując: NIE istnieje w świcie społecznym taki przedmiot jak grupa pierwotna, natomiast pewne typy małych grup społecznych, spełniające określone warunki, mogą być szczególnie predystynowane do wypełnienia funkcji grupy pierwotnej, aczkolwiek nie istnieje żaden automatyzm, który powodowałby, że grupa spełniająca te warunki musi stać się grupą pierwotną (np. rodzina).

g). Ferdinand Tönnies - napisał książkę: „Wspólnota i stowarzyszenie“

Więź społeczna - jest przeciwieństwem WOLNOŚCI, oznacza ona przymus, powinność, brak pozwolenia, sytuacja (WOLNOŚCI JEDNOSTKI) taka nie może jednak zaistnieć w jakimkolwiek ze światów społecznych - zgodnie z tego typu konwencją - skoro warunkiem wstępnym zaistnienia jakichkolwiek zjawisk społecznych są więzi pomiędzy jednostkami, a to wyklucza wolność - w świecie społecznym nie ma WOLNOŚĆI JEDNOSTKI - jest tylko ZNIEWOLENIE!

Wg Tönniesa wolność w świecie społecznym nigdy nie może mieć charakteru absolutnego;

Dominacja jestestw społecznych nad jednostkami - jestestwa społeczne, są to rzeczy zrodzone z życia społecznego, a więc wytwory ludzkiego myślenia, które tylko poprzez nie istnieją; jestestwa społeczne dominują, przytłaczają jednostkę, odbierając jej możność i zdolność wywierania na nie wpływu czyli zdolność bycia jednoosobowym podmiotem zmiany społecznej, tzn. że jestestwa społeczne NIE podlegają dowolnym zmianom zgodnie z wolą jednostki;

Wola czynnikiem konstytucyjnym jestestw społecznych - wszystkie stosunki społeczne są tworami ludzkiej woli, Tönnies wyróżnił 2 rodzaje woli:

a). wola płynąca z niedostępnej dla refleksji głębi jaźni ludzkiej, czyli myśl niesamodzielna, związana z uczuciami człowieka,

b). wola będąca wynikiem namysłu i wyrachowania, czyli myśl samodzielna;

Dlatego wg Tönniesa ludzie skupiają się/skupiali się na dwóch diametralnie różnych zasadach, tj.: wspólnoty (to np. społeczeństwo tradycyjne oparte o obyczaj i prawo) - czyli dobrowolnego zrzeszania się i tu więź organiczna, spontaniczna, czyli myśl związana z uczuciami człowieka ją tworzy i stowarzyszenia (to np. społeczeństwo nowoczesne/industrialne oparte na prawie stanowionym/spisanym) - czyli społeczeństwo, taki typ tworzy wieź racjonalna, czyli myśl samodzielna;

Status ontologiczny wspólnoty i stowarzyszenia - wspólnota i stowarzyszenie w sensie ontologicznym są czymś odmiennym; zbiorowość społeczna jest oparta na wspólnocie wówczas gdy jej uczestnicy traktują JĄ jako daną przez naturę lub stworzoną przez wolę ponadnaturalną; wspólnota czy stowarzyszenie NIE są jestestwami społecznymi, gdyż te są tylko rzeczami; zbiorowość społeczna wg Tönniesa NIE MOŻE BYĆ wspólnotą czy stowarzyszeniem/społeczeństwem, gdyż MOŻE BYĆ tylko oparta na wspólnocie lub społeczeństwie - co jest czymś zupełnie innym; IDEA wspólnoty społecznej może się w swoisty sposób zmaterializować w obrębie więzi społecznych lub w obrębie stosunków społecznych, zbiorowości czy zrzeszeń, a więc w sferze JESTESTW SPOŁECZNYCH, same jednak do jestestw społecznych - wspólnoty czy stowarzyszenia się NIE zaliczają;

Treść idei wspólnoty - wspólnota wśród jestestw społecznych występuje wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia na przykład ze stycznościami ludzkimi opartymi na wzajemnej zależności wynikającej z najgłębszych, najogólniejszych, najbardziej koniecznych potrzeb człowieka - wszystko, co intymne, prywatne i polegające wyłącznie na współżyciu razem, jest rozumiane jako życie we WSPÓLNOCIE! = braterstwo + koleżeńskość + przyjaźń; o WSPÓLNOCIE stanowi również miłość i łatwość wzajemnego przystosowania się (polegająca na podobieństwie mowy i myśli; czynnikiem kontroli we wspólnocie jest(była) TRADYCJA;

h). Georg Simmel (1858 - 1918)

Formy uspołecznienia elementarnych układów strukturalnych - jednostki ludzkie są jedynie podłożem, substratem zjawisk i procesów społecznych, ale nie stanowią ich istoty, nie są tym, co rozstrzyga o charakterze zjawisk; to nie treść życia, lecz jego forma jest tym co winno stanowić przedmiot zainteresowania socjologii, albowiem warunki praktyczne i potrzeby skłaniają ludzi do tego, by poszczególnym elementom tego tworzywa życia społecznego nadawać określone formy i dopiero wówczas posługiwać się nimi jako elementami życia, formą życia społecznego jest zatem dla Simmla coś, co wznosi się ponad te wszystkie konkretne, partykularne treści, jest to coś bardziej abstrakcyjnego, ogólnego i trwałego, a więc w mniejszym stopniu jednostkowego, konkretnego, czyli zmiennego i przemijającego;

Uspołecznienie ma różne formy, np. gra, zabawa; forma jest autonomiczna wobec treści, podstawowe treści znajdują swe odpowiedzi w formie; gra - czyli zabawowa forma uspołecznienia jest kluczem do zrozumienia funkcjonowania małej grupy społecznej

Zabawowa forma uspołecznienia - towarzyskość - polega na abstrakcji form wzajemnych oddziaływań , którym w innych sytuacjach nadaje znaczenie ich treść, formy te, są odbiciem zjawisk zachodzących w życiu społecznym; istotne wg Simmla są progi towarzyskości, jeśli są one zbyt niskie i jeśli bywają przekraczane wówczas rozerwaniu ulega rozróżnienie pomiędzy rzeczywistością i grą; DYSKRECJA wg Simmla w stosunku do otoczenia jest pierwszym warunkiem stosunków towarzyskich, równie ważna jest wszakże dyskrecja w stosunku do własnego „JA” - nadużycie dyskrecji w obydwu przypadkach powoduje, iż sztuka życia towarzyskiego przeradza się w naturalizm - można zatem mówić o górnym i dolnym socjologicznym progu towarzyskości;

Hipotezy dotyczące efektu progów towarzyskości - pierwsza hipoteza zrekonstruowana przez Millsa brzmi następująco: poziom, na jakim ustalony jest próg towarzyskości, jest funkcją zdolności grupy do zadowalającego spełnienia zewnętrznych i wewnętrznych wymogów;

4 mechanizmy wyróżnione przez Millsa (na podstawie analizy koncepcji Simmla):

• grupa najbardziej efektywna w swej formie zabawowej odtwarza cechy procesu grupowego, które były i są podstawowym źródłem jej efektywności i dumy; każda nowa forma zabawowa jest dla grupy powodem do dumy;

• grupa w swej formie zabawowej odtwarza cechy procesu grupowego, które stanowią główne źródła napięć;

• grupa w swej formie zabawowej przyjmuje właściwości, które stają w sprzeczności z jej normalnymi cechami, np. niejasność norm zostaje zastąpiona przez rygorystyczne reguły gry;

• grupa w swej formie zabawowej neguje problematyczne procesy z życia grupowego, np. napięcia pomiędzy statusami - gra nie jest uważana za zrealizowaną, dopóki wszyscy gracze nie zajmą wszystkich możliwych pozycji;

Różnice strukturalne między diadami a triadami - wraz ze zmianą złożoności struktury zmieniają się reguły działania struktury, Simmel skoncentrował się na aspektach strukturalnych grup społecznych i na cechach strukturalnych złożonych z grup, aspekt ilościowy ma wg Simmla dwa znaczenia:

a). negatywny - pewne formy rozwoju, konieczne czy możliwe w danych warunkach wewnętrznych lub innych, mogą nie urzeczywistniać wyłącznie poniżej bądź powyżej pewnej granicy liczebności;

b). pozytywny - tzn. pojawienie się nowych norm rozwoju jest bezpośrednim wynikiem określonych czysto ilościowych modyfikacji;

diada

triada

^A ^B zagrożenie stosunków wewnętrznych przez śmierć; intymność - jest główną cechą tej struktury; odpowiedzialność jest nieobecna; pojawienie się „kozła ofiarnego” dezintegruje grupę; diada zawsze będzie wykazywać tendencję do ponownego uporządkowania struktury na niższym poziomie integracji niż triada.. w przypadku wzrastającej presji ze strony wymogów zewnętrznych; diada w przypadku zagrożenia integracyjności angażuje wszystkie swoje możliwości;

^A ^B ^C jest bardziej trwała od diady; stanowi dla członków grupy pewien rodzaj zwartej całości; intymność między członkami zostaje podporządkowana kontroli; w tym schemacie jest możliwe pojawienie się „kozła ofiarnego”, który jak w przypadku diady nie zdezintegruje grupy, a wręcz przeciwnie.. wzmocni pewne istniejące w niej relacje; pojawienie się trzeciego elementu zwiększa trwałość struktury triady; w triadzie jest bardziej sprawiedliwy podział pracy, aniżeli w diadzie; w triadzie występuję racjonalizacja zasobami w przypadku np. zagrożenia integracyjności;

^{* TRIADA jest doskonalszą formą od DIADY;}

Dynamika mały i dużych systemów społecznych:

• małe grupy rzucają do akcji całą siłę jaką tylko dysponują;

• mała grupa angażuje w rozwiązanie zadania/problemu w znacznej mierze osobowość członków, narzuca zdecydowane postawy wobec poszczególnych osób;

• w małych grupach normy obejmujące szereg zachowań, są bardziej restrykcyjne;

• małe grupy nie zawierają podgrup;

• pojawienia się napięcia w małej grupie prowadzi do wzrostu jej wewnętrznej integracji albo do rozpadu - w większych systemach taki rozpad może spowodować tendencję do rozłamu na systemy dwuelementowe;

• małe grupy dysponują środkami, dzięki którym mogą manipulować złożonymi konfliktami pomiędzy jednostkami;

• w małych grupach mechanizmy przywracania integracji ograniczają się albo do podtrzymywania napięcia albo do zmian norm; natomiast większe systemy mogą się tak zreorganizować, by zminimalizować konflikt;

• w małych grupach właściwości jednej ze stron w dużym stopniu determinują naturę zróżnicowanego systemu; w grupach większych zróżnicowane przeciwstawnie stosunki emocjonalne mogą współistnieć oraz być składnikiem wspólnej koncepcji tej zbiorowości;

• proces tworzenia norm grupowych w większych systemach jest w mniejszym stopniu zdeterminowany przez potrzeby jednej jednostki aniżeli w małych niezróżnicowanych przypadkach.. tj. małych grupach;

* uzupełnienie teorii Simmla przez Balesa;

diady

triady

_{wymogi zewnętrzne}

Simmel jest autorem koncepcji DYSTANSÓW POZNAWCZYCH - celem socjologii jest analizowanie i abstrahowanie , socjologia jest nauką nomotetyczną (tzn. patrzy na rzeczywistość społeczną z pewnej perspektywy, tak aby widzieć całość); abstrahowanie i syntetyzowanie to strategie myślenia, które w przypadku socjologii mają służyć do nadawania pojęć;

Simmel jest również autorem koncepcji FORMY i TREŚCI -

• socjologia czysta bada FORMĘ;

• socjologia ogólna bada TREŚĆ;

forma to działanie prowadzące do skutku, jest węższa od treści, forma to normy, zasady, reguły które kierują treścią, to np. małżeństwo, w badaniach socjolog. Ważniejsza jest badanie formy, a nie treści; podstawową formą do dzisiaj jest PRAWO;

treść jest podstawowa, to substancja życia społecznego (instynkty, wzajemne oddziaływania, miłość;

Simmel aby „przyjrzeć” się treści i formie zbadał towarzyskość, tzn. grupę towarzyską, która wg niego jest podstawową, najmniejszą grupą, w której ludzie się spotykają (górny próg towarzyskości = forma, dolny próg towarzyskości = treść);

Inne informacje o Simmlu:

• napisał słynny esej „Obcy” (czyli to jest taki człowiek, który przychodzi i zostaje, który jest blisko.. i zarazem daleko);

• głównym jego dzieła: „Socjologia - badanie form uspołecznienia”, „Filozofia pieniądza”;

• wg Simmla to co powstaje w wyniku działań ludzkich to społeczeństwo i tylko ono może być przedmiotem badań;

• za swoje osiągnięcia, dzisiaj uznawany jest za prekursora mikrosocjologii;

• Simmel zbadał zjawisko KONFLIKTU, który jego zdaniem pozwala integrować grupę, szczególnie małą.. na zasadzie katharsis (pewnego rodzaju oczyszczenia), jednakże konflikt jest pozytywny tylko wtedy, jeżeli NIE narusza podstaw układu społecznego;

4. Pojęcie grupy społecznej; kontinuum grupowości;

a). kontinuum grupowości; (to inaczej formy zbiorowości, tzn. jak się tworzą..)

Cecha definicyjna

podstawy integracji

Wielość jednostek

Podobieństwo cechy

Podobieństwo cechy społecznie istotnej

Świadomość wspólnoty i odrębności

Kontakty i interakcje z podobnymi do siebie

Stosunki społeczne

Pojęcie socjologiczne

POPULACJA

+

ZBIÓR STATYSTYCZNY

+

+

KATEGORIA SOCJOLOGICZNA

+

+

+

KATEGORIA SPOŁECZNA

+

+

+

+

GRUPA SPOŁECZNA

+

+

+

+

+

ORGANIZACJA SPOŁECZNA

+

+

+

+

+

+

Pojęcia:

• zbiór (kategoria) statystyczny(a) - zbiór jednostek podobnych pod względem jakiejś wybranej cechy i różniących się pod tym względem od innych jednostek;

• kategoria socjologiczna - zbiór ludzi podobnych pod względem istotnej społecznie cechy, która implikuje realne podobieństwo sytuacji życiowej, interesów i szans;

• kategoria społeczna - zbiór jednostek podobnych pod względem jakiejś istotnej społecznie cechy, którzy są świadomi tego podobieństwa i swojej odrębności od innych;

• krystalizowanie się grupy - proces wyłaniania się coraz bardziej złożonej więzi społecznej, od populacji, przez kategorię statystyczną, socjologiczną i społeczną, aż do grupy społecznej w pewnym sensie;

• grupa społeczna - zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz; inaczej: to zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna (poczucie wspólnoty wynikające z podobieństwa sytuacji życiowej: miejsca zamieszkania, zawodu wieku), subiektywna (poczucie wspólnoty z członkami grupy, do której należymy) i behawioralna (podobne lub wspólne działania podejmowane przez członków grupy);

Proces tworzenia się grupy jest procesem ciągłym i dynamicznym, grupa nieformalna jest potężniejsza od instytucji czy organizacji;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3 sposoby definiowania grupy społecznej:

a). definicje liberalne grupy ≠ definicje restrykcyjne

• grupą społeczną jest wszystko to co jest wyodrębnione przez badacza, który w ten sposób uznaje się grupę za coś interesującego;

• wada: ma zbyt dużą moc zawierania faktów, a prawda jest taka, że wiele faktów jest nieistotnych;

b). definicje pośrednie = mieszane ----^{są najważniejsze}

• obiektywne - dzięki tym definicjom mierzy się częstość interakcji i stosunków w grupie;

• subiektywne odnoszące się do więzi psychicznej = łączność psychiczna - grupa jest oparta na tych cechach;

• subiektywno - obiektywna = mieszane - grupa społeczna to grupa ludzi połączonych więzią psychiczną, która tę więź manifestuje w zachowaniach członków grupy (Ossowski);

c). definicje restrykcyjne grupy

• obejmują ostatni poziom krystalizacji grupy

• stosunki wg tej definicji i interakcje w grupie są sformalizowane i zinstytucjonalizowane

• definicja Szczepańskiego - grupa to zbiór osób, posiadająca swój cel, normy i wartości; stosunki są zinstytucjonalizowane i stanowią o odrębności w świadomości grupowej, to co najmniej 2 osoby!

• definicja restrykcyjna = grupa pełna;

• wada: ma zbyt dużą moc odrzucania tego, co społecznie ważne;

• definicja Rybińskiego:

• grupa to minimum 2 osoby, jednakże większość definicji mówi, że żeby mówić o grupie muszą ją stanowić 3 osoby;

Elementy składowe grupy społecznej:

• osoby - 3 min (ewentualnie 2);

• cel grupy;

• interakcje i stosunki między członkami grupy (nie są zinstytucjonalizowane);

• normy i wartości grupowe - tworzą zasadę odrębności grupowej (my/oni) - to tzw. świadomość odrębności członków grupy;

• grupa może mieć swoje ośrodki skupienia: materialne i niematerialne;

• struktura grupy;

5. Modele grup społecznych; własności grupy społecznej;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Modele grup wg Charlse'a Wrighte'a Millsa (1916-1932):

a). MODEL QUASI - MECHANICZNY = grupa jest maszyną - maszyną interakcyjną;

W odpowiedzi na jednostkowe uniwersalne potrzeby, warunki komunikacji i standardowe wymagania procesu rozwiązywania problemu, grupa wytwarza serie działań, z których każde może być klasyfikowane według jego głównej funkcji. Jedno działanie i jego funkcja pobudza inne działanie i jego funkcje, które z kolei pobudza następne. Ponieważ działania klasyfikowane są jako funkcje są one elementem niezmiennym w swej istocie. Zgodnie z tym modelem interakcje grupowe następują według uniwersalnych i niezmiennych praw. Prawa te i klasyfikacje interakcji stworzył Bales. Działania i członkowie mogą zostać zastąpieni, ale nie prowadzi to do fundamentalnych zmian systemu! Celem socjologa stosującego ten model jest odkrycie niezmiennej i uniwersalnej systematyki grup.

+ i - tego modelu

• badacza nie interesują różnice, ale podobieństwa między grupami;

• model taki jest cenny gdyż stwierdza, że procesy interpersonalne są dużo bardziej uporządkowane i usystematyzowane niż to się wydaje;

b). MODEL ORGANISTYCZNY = grupa jest organizmem - organizmem biologicznym;

Tworzy się ona, rozwija i osiąga stan dojrzałości. Jej początkiem jest zbiór elementów składowych - jednostek, które w trakcie rozwoju tworzą normy i wzory zachowań. Części staję się zróżnicowane i każda wykonuje określoną funkcje, ale jednocześnie integrują się ze sobą. Gdy grupa dojrzeje jest: złożona, zróżnicowana, wzajemnie wewnątrz powiązana i zintegrowana.

Tak jak w organizmie wewnętrzny cel grupowy jest samospełnialny, cel zewnętrzny natomiast polega na zapewnieniu sobie przetrwania. Grupa jest naturalna w tym sensie, że posiada naturalny kierunek rozwoju zdeterminowany przez zbiór elementów składowych.

+ i - tego modelu:

• traktuje grupę jako system bardziej złożony jak model mechaniczny, traktuje ją dynamicznie a wzajemne zależności są czymś więcej niż wpływem jednych na drugich..

• zmiana elementów może powodować zmianę CAŁEGO systemu;

• badacz próbując zrozumieć plany rozwoju grupy, musi zbadać rzeczywiste grupy działające w rzeczywistym otoczeniu;

c). MODEL KONFLIKTOWY = grupa jest areną, na której można dostrzec niekończące się serie konfliktów;

Konflikt to odpowiedź na brak w grupie wolności ( grupa ogranicza wolność jednostek), pozycji (nie wszyscy dostaję takie, jakie chcą) i środków ( nie wszyscy dostają fajne nagrody). I chociaż jeden konflikt może być zredukowany to jego rozwiązanie łączy się z powstawaniem nowych napięć.

+ i - tego modelu:

• model ten jest ograniczony, bo nie bierze pod uwagę grup, które maja wszystkiego w bród, tzn. dużo, pomniejsza wagę obszarów wolnych od konfliktów;

• grupa podlega zmianom nie tylko przez sam konflikt, ale i przez consensus;

• przyjęcie tego modelu niesie niebezpieczeństwo, że konflikty staną się dla socjologa najważniejszymi zjawiskami grupowymi, które można by badać..

d). MODEL RÓWNOWAGI = grupa jest systemem w stanie równowagi;

Każde zakłócenie integracyjności grupowej lub jej działania, czy struktur.. z zewnątrz czy wewnątrz - jest neutralizowane przez siły przeciwne tak, że system wraca do równowagi.

e). MODEL STRUKTURALNO - FUNKCJONALNY

Model ten zakłada, że członkowie grupy będą zadowoleni, gdy grupa będzie zmierzać do osiągnięcia celu i że niektórzy członkowie będą spełniać funkcje przedstawicieli, którzy będą dbać o przetrwanie grupy.

Funkcje tych przedstawicieli to:

1. obserwowanie tego, co się dzieje w grupie;

2. ocenianie skutków zdarzeń ze względu na osiągnięcie celu i przetrwanie;

3. zgodne z tą oceną podejmowanie działań, które mają zabezpieczyć grupie przetrwanie i osiągnięcie celu;

W zależności od zdolności swych przedstawicieli grupa zmierza do stanu równowagi bądź względnego porządku między wymogami adaptacji, osiągania celu, integracji i utrzymywania wzorów.

+ i - tego modelu:

• model ten wzbogaca naukę o małych grupach tzn. głównie o role jakie spełniają wiedza i kultura grupy.. które z kolei umożliwiają zachowanie równowagi grupy (czy to wewn. czy zewn.)

• wiąże motywacje poszczególnych członków z przetrwaniem grupy, która musi członków swoich nagradzać by przetrwać;

• grupa posiada więc energie motywacyjne(ą) (model mechaniczny zakłada, że źródło energii znajduje się na zewnątrz a m. organistyczny zakłada jakąś bliżej nieokreśloną immanentną energie)

f). MODEL CYBERNETYCZNO-ROZWOJOWY = ludzkie grupy są systemami, systemami, w których dokonuje się przetwarzanie informacji, systemami potencjalnie dolnymi do powiększania swoich umiejętności ( Deutsch);

Podobnie jak model poprzedni (tzn. m. strukturalno - funkcjonalny) zakłada istnienie przedstawicieli pełniących wymienione wyżej funkcje. Grupa na skutek różnych działań rozpada się bądź trwa dalej i się rozwija.

Autodeterminacja i rozwój grupy zależą od 3 rodzajów sprzężeń zwrotnych ułożonych wg ich wzrastającej ważności i złożoności:

1. sprzężenia związane z poszukiwaniem celu tzw. torpeda naprowadzana na cel. Przedstawiciele obserwują czy obecne działania zbliżają grupę do celu, jeśli nie to je korygują, poprzez obserwacje, interwencje i ocenę skutków interwencji przedstawiciele uczą się jak oddziaływać skutecznie na otoczenie, aby grupa mogła osiągnąć cel;

2. drugi rodzaj sprzężenia jest bardziej skomplikowany, gdyż wymaga przebudowania lub uporządkowania grupy, by zwiększyć jej stabilność czy „spokój” w podejmowanych decyzjach przez jej członków; to sprzężenie opiera się na sprzecznościach świadomościowych - czyli przekonania, zwyczaje;

3. sprzężenie pojmowane jako samoświadomość systemu, osiągane poprze dodanie do działania funkcji systemu - obserwowania i rozumienia działającego systemu;

+ i - tego modelu:

• nie odnosi się do wszystkich sfer ludzkich systemów, lecz tylko do procesów informacyjnych;

• kieruje uwagę badacza na konkretny moment działania, tzn. przekazywania informacji;

• kieruje uwagę na moment wzrostu - grupy przekazując między sobą informacje, tzn. wymieniają się.. uczą i rozwijają się wzajemnie;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Własności grupy społecznej:

1. więź społeczna

• w najprostszym rozumieniu to silny związek jednostki z określoną grupą społeczną, wynikający z identyfikacji jednostki z tą grupą;

• więź społeczna zapewnia grupom i zbiorowościom zdolność do trwania, rozwoju i funkcjonowania;

• opiera się na wzajemnych oddziaływaniach członków zbiorowości, które modyfikują ich zachowania, a w konsekwencji prowadzącą do powstania trwałych stosunków społecznych;

• to również układ stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej łączących jednostki w grupy i zbiorowość społeczną;

• to wspólne kultywowanie wartości (symboli grupowych) i przestrzeganie norm tzw. konformizm grupowy;

• S. Ossowski wyróżnił 2 rodzaje więzi:

• więź kolektywną - jednostka identyfikuje się z całą grupą,

• więź dystrybutywna - jednostka identyfikuje się nie z całością grupy, lecz z poszczególnymi członkami grupy;

• stopniowalność więzi - rozróżnia się wtedy następujące więzi:

• symetryczna - np. naród amerykański ( α - biali -^{symetryczne względem}-- β- czarni) - można powiedzieć, więź która powoduje wzajemne uzupełnianie się członków danej społeczności;

• ekskluzywna - tzn. niesymetryczna, α np. nie dopuszcza β do władzy;

• z więzią społeczną są również związane:

• oczekiwany czas trwania grupy społecznej,

• oczekiwany czas trwania jednostki w grupie społecznej,

• rzeczywisty czas trwania grupy społecznej,

• rzeczywisty czas trwania jednostki w grupie społecznej,

2. grupa odniesienia (tzw. reference groups)

• rozróżnia się głównie następujące rodzaje grup odniesienia:

• normatywne - czyli własne, to te do których jednostka należy;

• porównawcze - czyli zewnętrzne (to są właściwe grupy odniesienia wg K.R. Mertona)

• jednostki odniesienia - to osoba, z którą się dana jednostka identyfikuje;

3. absolutna wielkość grupy

• czyli:

• liczba członków, albo,

• liczba pozycji;

4. względna wielkość grupy ^{względność = znaczenie}

• jest to liczba PEWNYCH osób w danej grupie do liczby osób tego samego rodzaju w innych grupach, ale z tej samej sfery instytucjonalnej, np.

5. kompletność grupy

• to stosunek członków potencjalnych do rzeczywistych;

6. charakter grupy

• otwarty (inkluzywny)

• zamknięty (elitarny, ekskluzywny to np. kasta);

7. stopień zróżnicowania pozycji w grupie

• mała grupa = duże zróżnicowanie pozycji;

• duża grupa = małe zróżnicowanie pozycji, np. robotnicy;

8. wielkość stratyfikacji

• czyli dystanse pomiędzy poszczególnymi pozycjami;

9. spójności grupy (od czasów Durkheima)

• czynniki które wpływają na spójność:

• kulturowy,

• kontekst strukturalny,

• organizacja wewnętrzna grupy z celem grupy (cel jednoczy członków),

10. zdolność grupy do jedności lub rozpadu

• to np. schizma grupy = rozpad grupy;

11. zakres interakcji w grupie

• wg „modelu biurokracji” M. Webera, interakcje mogą rozwijać się/przemieszczać się nie tylko pionowo, ale i również poziomo;

12. charakter stosunków w grupie ^{typologia T. Parsonsa - tzw. „sposób biegunowy”}

• Parsons wyróżnił 5 par stosunków zachodzących w grupie:

• afektywne zaangażowanie vs afektywna neutralność,

• uniwersalizm vs partykularyzm,

• całościowość vs aspektowość,

• przypisanie vs osiąganie,

• stosunki zorientowane na samego siebie vs stosunki zorientowane na zbiorowość,

13. konformizm vs dewiacja

• konformizm = zachowanie lub postawa polegająca na przyjęciu i podporządkowaniu się wartościom, zasadom, poglądom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej, konformizm utożsamiany jest na ogół z nadmiernym, bezkrytycznym przyjmowaniem i stosowaniem się do owych norm, zbyt intensywnym identyfikowaniem swoich celów z celami grupy, mechaniczną akceptacją wszelkich zasad i wartości, biernej uległości, bezmyślnej aprobacie reguł głoszonych przez innych;

• dewiacja = to odstępstwo od obowiązujących norm, wzorów i oczekiwań, które rzecz jasna nie jest w danej zbiorowości tolerowane, rozróżnia się w socjologii dewiację pierwotną (zachowanie niezgodne z normami, które nie zostało zauważone lub nie zostało społecznie napiętnowane) oraz dewiację wtórną (to zachowanie łamiące obowiązujące normy, które zostało społecznie napiętnowane, zaś osoby je podejmujące zostały „naznaczone” mianem dewianta);

aspekt postaw aspekt działań	Akceptacja reguły		Brak akceptacji reguły
		treści	źródła	treści	źródła
niezgodność działania z regułą	dewiacja pospolita		nonkonformizm	kontraformizm (negatywizm)
zgodność działania z regułą	konformizm	legalizm	oportunizm - czyli postrzeganie reguły, mimo jej nieuznawania i przekonania o jej niesłuszności;

^{* działanie a reguły społeczne}

14. struktura ekologiczna grupy

• jest to rozmieszczenie członków grupy;

15. autonomia grupy, czyli NIEZALEŻNOŚĆ CZŁONKÓW GRUPY

• typowych autonomicznych grup jest w dzisiejszym świecie społecznym bardzo mało, dlatego też mówi się o tym, że jednostka w codziennym swoim życiu społecznym funkcjonuje w wielu grupach społecznych i prawie w każdej z nich odgrywa inną rolę;

• jednostka chcąc przetrwać w dzisiejszym świecie społecznym MUSI kontaktować się z innymi grupami;

16. stopień stabilności grupy = przeciwstawienie się opozycji zewnętrznej

• utrzymanie stabilności grupy następuje poprzez jej RYGORYZM i DYSCYPLINĘ wobec swoich członków;

17. względna władza grupy ^{względność = znaczenie}

• czyli siła oddziaływania grupy na swoich członków;

18. względna pozycja grupy (?)

reasumując:

Podstawowe własności grupy społecznej:
1.	więź społeczna
2.	grupa odniesienia
3.	absolutna wielkość grupy
4.	względna wielkość grupy
5.	kompletność grupy
6.	charakter grupy
7.	stopień zróżnicowania pozycji w grupie
8.	wielkość stratyfikacji
9.	spójności grupy (od czasów Durkheima)
10.	zdolność grupy do jedności lub rozpadu
11.	zakres interakcji w grupie
12.	charakter stosunków w grupie
13.	konformizm vs dewiacja
14.	struktura ekologiczna grupy
15.	autonomia grupy
16.	stopień stabilności grupy
17.	względna władza grupy
18.	względna pozycja grupy

TYPOLOGIE GRUP SPOŁECZNYCH

1. formalne / nieformalne

2. małe (interakcje bezpośrednie typu „face to face”) / duże (stosunki bezosobowe)

3. wtórne / pierwotne

4. inkluzywne (otwarte) / ekskluzywne (zamknięte)

5. homogeniczne (jednorodne) / heterogeniczne (niejednorodne)

6. autoteliczne (cel sam w sobie, np. grupa religijna) / instrumentalne (zadaniowe.. w myśl przysłowia „cel uświęca środki”)

7. trwałe / nietrwałe (krótkotrwałe)

8. zewnętrzne (oni) / wewnętrzne (my)

9. terytorialne / pokrewieństwa / stowarzyszenia

10. przymusowe (wojsko, rodzina) / dobrowolne

11. grupy oparte na podobieństwie zachowań: tłum / publiczność / zbiegowisko

12. wertykalne / horyzontalne (poziom klasyfikacji)

13. elitarne (zamknięte dla elit) / egalitarne (grupy przyjaciół)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

uzupełnienie do typologii grup:

• grupy dożywotnie - to takie, z których wystąpienie jest niemożliwe lub bardzo utrudnione;

• grupy ekskluzywne - zamknięte, czyli takie, do których przyjęcie obwarowane jest bardzo trudnymi, rygorystycznymi warunkami;

• grupy inkluzywne - otwarte, czyli takie, które akceptują wszystkich chętnych do przystąpienia;

• grupy istotne - to takie, które jednostka selekcjonuje spośród wielości różnych grup, do których należy i do których przywiązuje szczególne subiektywne znaczenie;

• grupy jednofunkcyjne - inaczej wyspecjalizowane, czyli takie, w których członkowie podejmują jeden tylko typ działalności,

• grupy odniesienia - zbiorowości, z którymi wiążą nas subiektywne, „wirtualne” relacje, mimo że do nich NIE należymy,

• grupy odniesienia normatywnego - to takie, z których czerpiemy i przyjmujemy normy i wartości kształtujące nasze działania;

• grupy odniesienia porównawczego - to takie, z którymi konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób wiedzy, poziom prestiżu, itp.

• grupy pierwotne - to niewielkie, nieformalne, spontaniczne, o bezpośrednich kontaktach i interakcjach (twarzą w twarz) członków rozpoznających się nawzajem, podejmujących zróżnicowanie działania, częściowo z pobudek autotelicznych,

• grupy totalitarne - to takie, które kontrolują i ingerują w całokształt życia swoich członków w dziedzinach nie związanych bezpośrednio z członkostwem w grupie, a także w sferze prywatnej,

• grupy wielofunkcyjne - to takie, w których członkowie podejmują różnorodne formy działalności,

• grupy wtórne - to takie, które liczą wielu członków, w większości wzajemnie anonimowych, pomiędzy którymi zachodzą sformalizowane i pośrednie stosunki realizujące się w wysoce wyspecjalizowanych działaniach,

• grupy zadaniowe - to takie, które zostały celowo powołane do rozwiązania jakiegoś problemu lub zrealizowania jakiegoś zadania praktycznego,

• negatywne grupy odniesienia - to takie, które budzą u nas repulsję i od których staramy się zdystansować poprzez przyjmowanie przeciwnych wzorów i reguł postępowania,

• pozytywny grupy odniesienia - to takie, z którymi się identyfikujemy, porównujemy i których standardy normatywne staramy się naśladować, dążąc do uzyskania pełnego członkostwa,

• zadania addytywne - to takie, których szybkość i skuteczność realizacji zależy wprost od liczby uczestniczących osób,

• zadania koniunktywne - to takie, w których tempo i intensywność działań muszą być dostosowane do najsłabszych uczestników grupy,

• zadania kooperacyjne - to takie, których realizacja wymaga podziału funkcji, współpracy i koordynacji działań wyspecjalizowanych, co z reguły narzuca potrzebę kierownictwa lub przywództwa,

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6. Podstawowe elementy struktury grupy;

struktura społeczna = układ wzajemnych relacji pomiędzy elementami, z których składa się społeczeństwo;

W strukturze społecznej współczesnego społeczeństwa wyróżnia się:

a). mikrostrukturę - czyli układ POZYCJI i RÓL społecznych członków danej grupy, oraz członków małych grup wchodzących w skład członków większej zbiorowości opartych na więzach osobistych (np. wspólnoty rodzinne, społeczności lokalne, kręgi rówieśnicze, kręgi towarzyskie);

b). makrostrukturę - czyli układ KLAS i WARSTW społecznych, grup społeczno - zawodowych społeczności terytorialnych;

Pojęcie struktura społeczna w naukach społecznych jest podstawową kategorią służącą wyjaśnieniu funkcjonowania społeczeństw i zachowań jednostek.

a). pozycja społeczna - to umiejscowienie jednostki w strukturze społecznej danej grupy, określające jej prawa, obowiązki, przywileje, zadania; wiąże się z pełnieniem określonych RÓL SPOŁECZNYCH, wyznacza dostęp do dóbr, zakres posiadanej władzy; pojęcie pozycja społeczna używa się też do umiejscowienia grupy społecznej w strukturze społeczeństwa globalnego;

• elementy pozycji społecznej to:

• wartości,

• normy,

• oczekiwania,

• pozycję mają hierarchię - są zhierarchizowane w grupie,

• pozycje to układ władzy,

• z własności pozycji wynika np. podział pracy, sposób komunikowania,

• pozycje społeczne ZAJMUJE się,

• pozycję społeczną opisuje się na dwa sposoby: przez sytuację i przez relacje z inną pozycję(ami),

• pozycje dzielą się na PRZYPISANE (jednostka nie ma na nie wpływu), NABYTE/OSIĄGANE, RELACJONALNE (to pozycje warunkujące, wiążą się z przypisanymi),

• pozycje (Levinson) nazwał kategoriami przynależności,

b). statusy społeczne -

• wywodzą się z pozycji społecznej,

• może być PRZYPISANY, lub OSIĄGANY,

• status społeczny = pozycja + prestiż,

• jest to pojęcie szersze od pozycji społecznej,

c)*. stanowisko -

• to pozycja w konkretnej sytuacji, np. stanowisko kierownika;

• może być tylko OSIĄGANE, stanowiska NIE można przypisać!

d). rola społeczna - rozumie się ją na 2 sposoby:

1. rola społeczna to system oczekiwań wobec jednostki, która zajmuje określoną pozycję w grupie - rola społeczna wyznacza w tym przypadku zespół reguł, norm i wzorów postępowania;

2. rola społeczna to system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów społecznych, w różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca, matki, brata i itp.) - pełnienie roli jest ważnym czynnikiem kształtującym zachowanie jednostki oraz jej postawy;

Wpływ SPOŁECZEŃSTWA na jednostkę widać na podstawie jak jednostka wykonuje swoje role; jednostka zanim zacznie odgrywać swoją rolę musi być co do tej kwestii poinstruowana przez społeczeństwo (grupę społeczną, której dotyczy dana rola). Jednostka (człowiek) rzecz jasna NIE wszystkie role przyjmuje, z resztą na początku to człowiek musi się nauczyć roli, którą ma odgrywać, a dopiero potem następuje ODEGRANIE roli przez człowieka.

Z jedną pozycją wiąże się wiele ról społecznych, jakie człowiek wykonuje (K. R. Merton - tzw. „zespół ról” = zaprzeczenie teorii Lintona, że jednemu statusowi/pozycji odpowiada tylko jedna rola). Wszystkie role jakie człowiek odgrywa w swoim życiu tworzą tzw. ROLĘ GLOBALNĄ, która zakłada pewne następstwa, role zmieniają się w czasie oraz w jednym czasie człowiek/jednostka może odgrywać wiele ról społecznych.

W socjologii wyróżnia się 3 sposoby definiowania ROLI SPOŁECZNEJ:

1). poprzez definicje normatywne - tzn. odgrywanie roli NIE jest dowolne;

2). poprzez definicje psychologiczne - rola społeczna to kreacja EGO - tzn. że grupa społeczna nie narzuca mi jak mam odegrać rolę;

3). poprzez definicje behawioralne - to jaką rolę człowiek odgrywa, poznaje się po jego zachowaniu

Wg Ralpha Darendorfa ROLA to zbiór oczekiwań kierowanych pod adresem osoby zajmującej określoną pozycję społeczną, Darendorf rozróżnił 3 rodzaje oczekiwań: MUSZĘ, POWINIENEM, MOGĘ

e). osobowość społeczna - zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy; największe znaczenie w kształtowaniu osobowości społecznej jednostki ma proces SOCJALIZACJI, jako proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego; w tym procesie grupy wychowujące (rodzina, szkoła, grupy rówieśników) przekazują człowiekowi wiele wartości i systemów wartości; innym składnikiem socjogennym są ROLE SPOŁECZNE wykonywane w różnych zbiorowościach oraz wyobrażenia o sobie samym wytworzone pod wpływem oddziaływania innych (jaźń subiektywna), a także zespół wyobrażeń o sobie samym odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas (jaźń odzwierciedlona);

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

schemat blokowy struktury grupy społecznej - tzw. ogólny model pojęciowy

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Koncepcja Levinsona - tzw. HOLISTYCZNA TEORIA ROLI

• stworzył wielosegmentową koncepcję roli społecznej, wyróżnił 2 zasadnicze segmenty roli : STRUTKURALNY i INDYWIDUALNY

^{I segment II segment}

_{strukturalna definicja ROLI osobowościowa definicja ROLI}

ułatwienia roli - precyzyjne nakazy, np. kodeks zasad,

dylematy roli - to nakazy strukturalne, które NIE są sformalizowane,

czyli grupa nie mówi jak mamy się zachowywać,

koncepcja roli - czyli nasze poglądy jak należy jakąś rolę wykonywać,

muszą być zgodne te poglądy z normami, nakazami strukturalnymi

które wcześniej uznaliśmy,

pełnienie roli - to aspekt behawioralny, czyli działanie, wykonywanie roli,

8. Interakcje i stosunki społeczne w grupie;

stosunki społeczne = stosunki międzyludzkie, to wzajemne różnorodne relacje występujące między ludźmi (osobami) w ramach życia społecznego (zbiorowości, grup społecznych, warstw, klas); na kształtowanie się stosunków społecznych największy wpływ mają: struktura zbiorowości, pozycje społeczne poszczególnych jednostek, społeczne stosunki produkcji;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

formy aktywności i relacji międzyludzkich - diagram

cecha definicyjna pojęcie socjologiczne	ruch fizyczny	znaczenie	kierunek ku innym	orientacja na reakcję innych	wzajemne sporadyczne reakcje	sekwencja wzajemnych reakcji	przypadkowe epizody interakcji	rytmiczne epizody interakcji	przebieg normatywnie wyznaczony	schemat interakcji między pozycjami (rolami)
zachowanie	+
działanie	+	+
czynność społeczna	+	+	+
działanie społeczne	+	+	+	+
kontakt społeczny	+	+	+	+	+
interakcja	+	+	+	+	+	+
interakcja powtarzalna	+	+	+	+	+	+	+
interakcja regularna	+	+	+	+	+	+	+	+
interakcja regulowana	+	+	+	+	+	+	+	+	+
stosunek społeczny	+	+	+	+	+	+	+	+	+	+

typy stosunków społecznych:

1. autoteliczne stosunki społeczne („cel sam w sobie”) - to takie, których sens i cel leży w samym obcowaniu partnerów ze sobą, bez względu na jakiekolwiek inne korzyści; to np. miłość, przyjaźń, zabawa, gra..

2. instrumentalne stosunki społeczne - to takie, które służą realizacji potrzeb, celów czy aspiracji partnerów w innej dziedzinie niż ta, której dotyczy stosunek; to np. transakcje ekonomiczne takie jak kupno - sprzedaż, najem zatrudnienie

3. osiągane stosunki społeczne - to takie, które nawiązuje się na mocy własnej decyzji, w wyniku własnych starań;

4. przypisane stosunki społeczne - to takie, które nawiązuje się bez własnej decyzji i bez możliwości wyboru, a więc w które wchodzi się albo przez urodzenie, albo na mocy decyzji innych;

5. pierwotne stosunki społeczne - to nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, „gorące” emocjonalne, intymne (przykład: przyjaźń);

6. wtórne stosunki społeczne - to sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne, „zimne” emocjonalnie, oficjalne (przykład: zatrudnienie);

7. zogniskowane stosunki społeczne - to takie, które mają charakter wyspecjalizowany, jednotematyczny, obejmują jeden tylko rodzaj interakcji;

8. rozproszone (pojemne) stosunki społeczne (wielotematyczne) - to takie, które obejmują wiele różnorodnych treściowo interakcji;

inne pojęcia związane z tym tematem:

9. egalitarność stosunku społecznego - to równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchii bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia;

10. nieegalitarność stosunku społecznego - to nierówność pozycji partnerów, np. relacja między szefem a pracownikiem, oficerem a szeregowcem, lordem a lokajem..

11. heterogamiczność stosunku społecznego - to odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy, itp.

12. homogeniczność stosunku społecznego - to podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy, itp.

13. 
    
    instytucjonalizacja stosunku społecznego - to proces krystalizowania/wyodrębniania i artykułowania normatywnej regulacji, dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe, wyróżnialne pozycje w społeczeństwie; (przeciwieństwem tego pojęcia jest rozpad stosunku społecznego - w tabeli bądź );

14. interakcja powtarzalna - to wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się sporadycznie, przypadkowo, bez określonych terminów czy interwałów;

15. interakcja regularna - to wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się w stałych terminach lub w wyraźnych odstępach czasu, mają więc określony rytm;

16. interakcja regulowana - to taka, której cały przebieg jest wyznaczony normatywnie, wiążącymi regułami społecznymi

17. wzajemność stosunku społecznego - to fakt, iż w każdym stosunku społecznym określone są uprawnienia i obowiązki partnerów wobec siebie: to, co jeden musi czynić wobec drugiego, jest tym, czego drugi może oczekiwać, i to, czego pierwszy może oczekiwać, jest powinnością drugiego;

18. interakcja - to dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi;

19. jaźń odzwierciedlona - to samoocena jednostki kształtowana przez interpretację reakcji innych ludzi w stosunku do tej osoby;

20. kontakt społeczny - to para wzajemnie zorientowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym, przelotnym;

21. stosunek społeczny - to wielość interakcji między tymi samymi partnerami, które są nie tylko powtarzalne czy regularne, ale i regulowane; np. profesor - student, szef - pracownik, ojciec - dziecko, mąż - żona, trener - zawodnik, i inne tego typu.. to również abstrakcyjna reakcja między pozycjami społecznymi, realizująca się w wielości interakcji polegających na wykonywaniu wzajemnie zorientowanych, normatywnie przypisanych ról społecznych;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9. Teoria krystalizacji czynników statusu ^{= teoria poziomu oczekiwań + teoria uogólnienia czynników statusów}

Ogólnie:

• mechanika świata społecznego zasadza się na mechanice funkcjonowania zbiorowości struktur, nie zaś pojedynczych jednostek;

• stratyfikacja - to rozkład prestiżu przypisanego do struktury pozycji zawodowych w danej grupie;

• uogólnienie statusu zapoczątkowuje proces, którego drugim stadium jest powstanie poziomu oczekiwań;

• to nie interakcja, lecz wspólne zbiorowe zadanie uaktywnia przede wszystkim szerokie (ogólne) charakterystyki statusu, a te z kolei bezpośrednio prowadzą do przypisania jednostkom określonych specyficznych charakterystyk i w rezultacie do powstania wstępnej formy zróżnicowania społecznego;

• poziomy oczekiwań są strukturami relacjonalnymi;

Procesy uogólnienia statusu;

• małe grupy tworzą organizacji społecznej od nowa, z interakcji społecznej ich członków, lecz zamiast tego podtrzymują wewnątrz grupy zewnętrzne różnice statusu;

• niemożliwe jest istnienie grupy osobników całkowicie sobie nie znanych;

• nawet gdy początkowo ma się do czynienia ze zbiorem nieznanych sobie jednostek, to warto wziąć pod uwagę fakt, że ci ludzie nie pochodzą z próżni;

• w grupach nieznanych osobników, równych co do statusu zaczynają się utrwalać nierówności uczestnictwa;

• raz utworzony układ prestiżu i władzy staje się przeważnie stabilny;

• nierówności istotne poza grupą, są podtrzymywane także w grupie;

• układ prestiżu - władzy w grupie jest skorelowany z zewnętrznymi różnicami statusu;

• układ prestiżu - władzy w grupie zostaje stworzony prawie natychmiast;

• uogólnienie statusu początkuje serię wydarzeń prowadzących do utworzenia najpierw struktury i stratyfikacji quasi - grupowej, a potem do stratyfikacji grupowych;

• charakterystyki ogólne działają jako wskazówki dla jednostek, które rozpoczynają interakcje - zostają użyte do uporządkowania interakcji z osobami nieznanymi;

• proces powstawania i krystalizowania się struktur oraz stratyfikacji grupowych zapoczątkowany przez efekt uogólnień statusu dokonuje się nawet wtedy, gdy szeroki czynnik statusu nie jest istotny z punktu widzenia bezpośredniej interakcji, ale i tak on (ten czynnik uogólnienia statusu) wywiera wpływ na proces porządkowania i strukturalizowania interakcji między zainteresowanymi biorącymi w niej udział, w danym momencie;

• stratyfikacja statusów generuje proces uogólniania statusów - polega ona na tym, że statusy aktorów zewnętrzne wobec określonej interakcji ulegają przeniesieniu i poczynają determinować jej istotne cechy;

• reasumując: uogólnienie statusu stwarza warunki dla zajścia interakcji;

Oczekiwania;

• są poprzedzone istnieniem różnych szeroko rozumianych czynników statusu;

• przenoszenie oczekiwań z ogólnych charakterystyk na aktorów (małej grupy) będących nośnikami tych charakterystyk nie dokonuje się w dowolnych warunkach, szczególnie NIE dokonuje się ten aspekt wtedy, gdy jednostki nie tworzą jeszcze grupy;

• w fazie krystalizowania się struktur interakcja nie jest czynnikiem, który wpływa na powstawanie tych struktur;

• stabilność poziomów oczekiwań i procesów prowadzących do ich powstania wynika z warunków sytuacyjnych;

• występuje brak bezpośredniego związku przyczynowo - skutkowego między interakcją a procesem organizowania się tych poziomów oczekiwań;

• poziomy oczekiwań są quasi - strukturą determinującą zachowania jednostki;

Władza i dominacja w układach statusów;

• im wyższy pozytywny poziom oczekiwań co do działania danej osoby, tym bardziej prawdopodobne, że osoba ta będzie miała większą sposobność do działania, osoba ta otrzyma pozytywne oceny za te działania, osoba ta będzie zdolna do wywierania wpływu na decyzje grupowe;

• oczekiwania co do działania jednostki, determinują różnice zakresu władzy - statusu;

• rozmieszczenie statusów pod wpływem oczekiwań i poziomu oczekiwań jest procesem kooperacji i społecznej zgody;

Aspekt dominacji;

• najsłabszym punktem procesów krystalizacji, stratyfikacji statusów jest przekonanie o racjonalności procesów grupowych;

• w procesach krystalizacji/stratyfikacji statusów występują konflikty, które prowadzą do powstania złożonych układów hierarchicznych, tzn. nierówności władzy i prestiżu;

• gdy zadanie grupy staje się niewyraźne, osłabieniu ulega mechanizm struktury prowadzący do uogólnienia statusu a zachowanie jednostek zaczyna być regulowane przez reakcje na bezpośrednie bodźce sytuacyjne;

• poziomy oczekiwań są racjonalizacją różnic między członkami w zakresie dominacji;

• hierarchie statusów rozwijają się, bo ludzie uzyskują władzę nad sobą w sensie behawioralnym;

Podstawy tworzenia się i krystalizowania układu statusów;

• czynnikiem dominującym - są powstające poziomy oczekiwań, które opierają się na wyifnerowanej nie zaś rzeczywistej wiedzy na temat zdolności poszczególnych jednostek do wniesienia istotnego wkładu w rozwiązanie zadania grupowego;

• czynnikiem dodatkowym - który jest podstawą tworzenia się układów statusu, jest zdolność do bezpośredniej kontroli czyjegoś zachowania przez zagrożenie lub atak;

• hierarchie oparte wyłącznie na dominacji są niestabilne - dlatego w małych grupach najczęściej występuje tendencja do przekształcania hierarchii dominacji w hierarchię opartą na działaniach jednostek;

• jednakże statusu w grupach społecznych nie można tylko i wyłącznie tłumaczyć poprzez aspekt behawioralny;

• główna formą władzy wynikającą z wysokiego statusu jest WPŁYW;

• jednym z efektów kooperatywnej alokacji /czyli pewnego rodzaju przemiszczenia/ dóbr - statusu - jest powstanie pozytywnych relacji między członkami nowo wytworzonych grup - prowadzi to do wytworzenia norm grupowych legitymizujących pojawiający się porządek statusów;

• rzeczywistym twórcą norm w procesie krystalizacji stratyfikacji statusów są potencjalne lub rzeczywiste koalicje, których zadaniem jest zdefiniowanie oczekiwań dotyczących działania i nadawania im rangi legalnej podstawy statusu w grupie;

• struktura może kontrolować działania jednostek już we wczesnej fazie powstawania grupy;

• legitymizacja umacnia członków o wysokim statusie, dając im możliwość działania z poparciem grupy w przypisanym zakresie jej działań - w ten sposób grupa gwarantuje ochronę członków o wysokim statusie przed uzurpatorami;

• gdy dana osoba narusza normy grupy, ubiegając się o inny - wyższy status, może napotkać opór ze strony grupy - osoba ta, najprawdopodobniej w takiej sytuacji doświadczy czym jest dominacja członków w danej grupie dysponujących najwyższym statusem;

• krystalizująca się stratyfikacja statusów poddaje kontroli motywacje poszczególnych osób - członkowie o motywacji prospołecznej są bardziej wartościowi od tych z orientacją osobistą, osobom o orientacji prospołecznej przyznaje się częściej wyższy status, aniżeli osobom o orientacji osobistej;

• motywacja może mieć wpływ na status wtedy, gdy członek grupy usiłuje osiągnąć większy wpływ niż jest to uprawomocnione (czyli niż mu wolno) wobec osób o danym poziomie działania;

• motywacja członka nie ma wpływu na wysokość jego statusu w grupie - powodem tego faktu jest dominacja struktur grupowych kooperacyjnych i zadaniowych;

składa się z dwóch teorii:

a). teorii poziomu oczekiwań;

b). teorii uogólnienia czynników statusu

* wg Balesa - STATUS jest wynikiem interakcji, może zostać wytworzony na zewnątrz;

ad a). TEORIA POZIOMU OCZEKIWAŃ - jest złożoną strukturą teoretyczną, której celem jest wyjaśnienie procesu powstawania struktur społecznych i stratyfikacji oraz wyjaśnienie działania tych struktur w specyficznych warunkach braku precyzyjnie określonych granic poszczególnych grup społecznych oraz nieistnienia lub nieoddziaływania na funkcjonowanie takich struktur wielu czynników występujących w typowych sytuacjach;

• elementem podstawowym jest sytuacja, to ona organizuje grupę, sytuacja powoduje, że rodzą się OCZEKIWANIA;

• oczekiwanie = to pewien uporządkowany stan elementów związany z sytuacją;

• z oczekiwaniami związane są pewne charakterystyki:

• 
  charakterystyki ogólne statusu - działają jako wskazówki dla jednostek;

• charakterystyki szczegółowe statusu,

ad b). TEORIA UOGÓLNIENIA CZYNNIKÓW/charakterystyk STATUSU;

• czynnik statusu - jest charakterystyką aktora mającą dwa lub więcej poziomów, które są odmiennie oceniane ze względu na cześć, szacunek lub konieczność (niezbędność) - każda z tych charakterystyk jest związana z odrębnymi oczekiwaniami moralnymi oraz oczekiwaniami dotyczącymi działania - to jest ze stabilnymi przekonaniami dotyczącymi tego, w jaki sposób jednostka, której można przypisać dany poziom charakterystyki, będzie się zachowywać lub działać;

• czynniki statusu mogą być: SZCZEGÓŁOWE - są wtedy kiedy sytuacja jest jasno zdefiniowana, - bądź SZEROKIE/ogólne - są wtedy gdy czynniki i poziomy oczekiwań nie są ograniczone do określonych, zdefiniowanych sytuacji - w zależności od tego, z jakim określonym poziomem oczekiwań są one związane;

• uogólnienia danego statusu są uwarunkowane ze względu na kompetencję jego samego, tzn. moralność, godność, cześć..

• charakterystyki ogólne mówią, że na uogólnienie statusu mają wpływ: wykształcenie, płeć, wyznanie, rasa;

• charakterystyki szczegółowe mówią, że na uogólnienie statusu mają wpływ takie cechy jednostki jak: umiejętność pisania i czytania, znajomość języków.. czy np. prawo jazdy;

• ujednolicenie statusu - np. człowieka, jest określany, uogólniany na podstawie charakterystyk ogólnych;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

10. Teorie roli społecznej. Konflikt ról, konflikt w roli. Mechanizmy społeczne i psychologiczne redukujące konflikty i napięcia związane z odgrywaniem ról;

Rozróżnia się 2 podejścia w teorii - identyfikacji roli:

1. podejście społeczne - czyli podejście społeczne determinuje zachowanie jednostki; to podejście stwierdza fakt podporządkowania zachowania jednostki określonym prawom, normom społecznym, zasadom współżycia w grupie, przykładowe koncepcje wg podejścia społecznego:

• strukturalna koncepcja Lintona - używał terminu STATUS zamiast POZYCJA; rola wg Lintona to dynamiczny aspekt statusu, czyli suma wzorów kulturalnych związanych z określonym statusem oraz oczekiwany sposób zachowania; termin POZYCJA Linton wprowadził do swojej koncepcji wraz z terminami SANKCJI i OCZEKIWANIA;

• podejście psychologiczne - mówi o tym, że zachowanie człowieka nie jest w całości uwarunkowane przez społeczeństwo, zawsze występuje w nim element indywidualizmu, coś właściwego danej jednostki, to np.:

• koncepcja Moreno - rola to spontaniczne swobodne zachowanie człowieka uwarunkowane jednostkowymi cechami, przechodzi przez 2 stadia:

• percepcji = postrzegania roli;

• wypełniania roli = działania wynikającego z percepcji;

• koncepcja Goffmana (1922 - 1982) - wprowadził pojęcie interakcji - czyli komunikacji bezpośredniej; rola to wzór zachowań, podczas których człowiek stara się przedstawić innemu człowiekowi w określonym świetle swoje motywy zachowania; Goffman stworzył teorię tzw. „porządku interakcyjnego” czyli siatki jawnych i ukrytych reguł kierującymi interakcjami ludzi w obrębie „spotkań”, „zgromadzeń”, „sytuacji” i „okazji społecznych” - rekonstruuje je przy pomocy kilku modeli:

• MODELU DRAMATURGICZNEGO¹ = kontakt „twarzą w twarz” to swoiste przedstawienie teatralne, w toku którego partnerzy odgrywają przed sobą swoje partie (role), mając na celu wywarcie pożądanego wrażenia; w tym modelu jednak, za jaźnią prezentowaną publicznie kryje się druga jaźń cynicznego manipulatora - który ocenia zimno skuteczność swoich działań;

• drugim modelem, który wyróżnił Goffman jest MODEL GRY² = w myśl tego modelu orientacja obu partnerów sprawia, że pojawia się „interakcja strategiczna”, w której obaj dopasowują kolejne ruchy do ruchów partnera, np. blef, ujawnienie blefu, kontrblef;

• następnym model, który Goffman wyróżnił do MODEL INTERAKCJI w INSTYTUACJACH TOTALNYCH³ (np. szpitalach, więzieniach, klasztorach) = pojawiają się tu strategie obronne: „wycofanie się z sytuacji”; „ustanowienie granicy poddania się”; „kolonizacja przy pomocy alternatywnego sposobu życia” i „konwersja” - czyli pełny konformizm wobec instytucji - INSTYTUCJE TOTALNE doprowadzają przeważnie do destrukcji tożsamości;

• model ostatni to MODEL DEFINIOWANIA SYTUACJI INTERAKCYJNEJ przez zastosowanie gotowych, normatywnie określonych „ram”, które dostarczają „organizacji doświadczeń” i narzucają przepisane z góry wzory zachowań;

3. podejście pośrednie:

a). G. H. Mead (1863 - 1931) - społeczeństwo wyłania się z sieci aktów interakcji i komunikacji, z transakcji jednostek zorientowanych wzajemnie ku sobie; interakcja i komunikacja przebiega za pośrednictwem gestów i języka, a więc zakłada wspólnie rozpoznawane i interpretowane symbole; uczestnicy interakcji nieustannie dopasowują do siebie wzajemnie swoje działania, w oparciu o odczytywanie symbolicznych przekazów otrzymywanych od partnera; w toku interakcji jednostka kształtuje JAŹŃ, czyli świadomość samego siebie, zdolność uczynienia się przedmiotem dla własnej refleksji i oceny; Mead rozróżnił jaźń refleksyjną („me”) i jaźń spontaniczną („I”) - jaźń ma wg Mead'a SPOŁECZNĄ genezę; 3 sposoby tworzenia jaźni = zabawa (spontaniczne działanie w obecności innych) + gra (działanie przebiegające wg ustalonych reguł) + uogólnione wyobrażenie samych reguł - ten 3-eci szczebel stwarza możliwość stawiania się w wyobraźni w sytuacji partnerów, „wirtualnego” odgrywania ról, interpretowania ich zamysłów i racji, co jest niezbędnym warunkiem skutecznej interakcji;

• rola jaką jednostka odgrywa jest uwarunkowana zdolnościami jednostki (jej indywidualnymi predyspozycjami), ale i strukturą społeczną;







Stratyfikacja roli wg Nadel'a;

• cechy jakie wpływają na odgrywanie roli przez człowieka:

• cechy podstawowe - są niezbędne, stanowią odrębność w stosunku do innych grup;

• cechy wystarczające - ich brak odbija się na swoistym wykonaniu roli;

• cechy peryferyjne - ich brak nie pozbawia roli istoty;

Uwagi do koncepcji Levinsona;

• część z nakazów strukturalnych NIGDY nie przedostaje się do struktur indywidualnych/osobowościowych człowieka - nie zostają uznane za jego własne nakazy, mimo iż są przez niego wypełniane; tzn. że jednostka pomimo internalizacji (czyli wdrażania) norm i wartości pochodzących z zewnętrznych nakazów i nacisków, nigdy się z nimi nie będzie identyfikować = konformista, który zatraca własną indywidualność;

• rola rekrutacyjna = nie ma innych możliwości odegrania roli, niż te które przedstawia Nam segment strukturalny;

• ogólny wniosek: role społeczne - stanowią jedynie do pewnego stopnia strukturalne naciski skłaniające człowieka do określonych, społecznie pożądanych działań, a do pewnego stopnia stanowią jego konstrukcję psychiczną;

Funkcjonalna i strukturalna autonomia jednostki;

• poziom działających jednostek - to sytuacja, w której osobnik pełniący rolę wykonuje ją wg pewnych ustaleń elementów strukturalnych systemu; człowiek nie może wypełniać żadnej roli uznając się tylko za substrat wszelkich zjawisk społecznych;

• struktura autonomiczna jednostki polega na takiej manipulacji wewnętrzną stratyfikacją roli, dzięki której jednostka uzyskuje względną niezależność od nacisków strukturalnych, bez podejmowania prób rozerwania tej struktury;

• funkcjonalna autonomia polega na uniezależnieniu się od struktury /jednostki/ od struktur /jednostek/, z którymi znajduje się w bezpośredniej interakcji;

Rozłam w roli - jest związany z oczekiwaniami roli, czyli przepisami (2 rodzaje: spisane, niedopowiedziane/niesformalizowane np. precedensy) i jeżeli przepisy, zasady związane z oczekiwaniami roli NIE są jasno i zrozumiale przedstawione, to dochodzi to ROZŁAMU w ROLI;

rozróżnia się 2 rodzaje rozłamu w roli:

1). rozłam między segmentem strukturalnym(I) a segmentem indywidualnym(II);

• (konflikt ról)

2). rozłam w roli jednostki - dotyczy tylko segmentu indywidualnego(II);

• (konflikt w roli)

• wg J. Forda i S. Boxa - funkcjonalna autonomia jednostki możliwa jest dzięki rozłamowi dwóch podstawowych segmentów roli, jest wstępnym warunkiem rozłamu w koncepcji osobowościowej;

• nigdy nie dochodzi do całkowitego podporządkowania się jednostki strukturze roli;

• jednostka ludzka wdraża nakazy i wartości (związane z wykonywaniem roli) w sposób selektywny, stara się nie pozostawać w pewnych granicach „bezpieczeństwa”, co umożliwia jej dokonanie rozłamu w roli i nie naraża jej na zbytnie sankcje;

• konstrukcja roli bywa konstruowana tak, aby sprostać pewnym wewnętrznym i osobowościowym potrzebom jednostki;

• sposób odegrania roli wyraża to, kim jest dana jednostka, stanowi przejaw jej rzeczywistej osobowości, jaźni;

ad 1). KONFLIKT RÓL

• dotyczy oczekiwań;

• to np. rola matki/żony vs rola kobiety aktywnej zawodowo (tzw. „kobieta pogranicza”); nieobecni ojcowie;

ad 2). KONFLIKT w ROLI

• wiąże się z wielością ról do odegrania;

• pojawia się w sytuacji z nadawcami roli i z partnerami roli; - konflikt pojawia się tutaj wtedy, gdy nadawca roli inaczej interpretuje rolę, którą ma wykonać jednostka, a parter (ta jednostka) roli interpretuje ja jeszcze inaczej - problem pojawia się wtedy, gdy każdy z partnerów ma inne oczekiwania wiążących się z wykonaniem roli;

• np. rola pracownika w jakiejś firmie, który niekoniecznie musi być szczęśliwy czy też usatysfakcjonowany z nakazów, które są przypisane jego roli, którą ma wypełniać w organizacji;

Mechanizmy społeczne i psychologiczne redukujące konflikt ról i napięcia w roli;

1). mechanizmy społeczne;

• główne czynniki to:

• ustalenie posiadanej władzy przez nadawcę roli;

• ustalenie własności oczekiwań (rodzaj oczekiwań partnerów);

• wystąpienie tzw. „trzeciej siły” - czyli to ten, który umie wykorzystać konflikt i wyjść z niego zwycięsko;

a). utajnienie roli przed partnerami roli (np. polityk nie może teoretycznie utajnić swojej roli);

b). zjednoczenie się osób posiadających ten sam status - mechanizm umożliwiający skuteczniejszą obronę własnych postaw czy poglądów;

c). rozerwanie zespołu ról - to np. rezygnacja z jednej roli/ rozrost (cierpienie) ról - co raz więcej jednostka bierze ich pod uwagę, wówczas ma problemy z ich odgrywaniem - LEPIEJ DOPROWADZIĆ DO ROZROSTU RÓL NIŻ DO ROZERWANIA RÓL;

2). mechanizmy psychologiczne;

a). mechanizm oddzielenia - najważniejszy jest kontekst sytuacyjny (czas, miejsce, rodzaj zdarzenia), to tzw. przerzucanie obowiązków czy też przenoszenie roli;

b). rozrost zespołu ról;

c). targi ról - żeby pewne role odegrać, trzeba przystąpić do tzw. „targów roli”, np. casting - jednostka w ten sposób może na siebie nałożyć nagrody i kary;

3). mechanizmy redukcji napięć w roli;

a). przeniesienie obowiązków na innych,

b). przerwanie pewnych relacji,

c). rozszerzenie stosunku ról,

d). budowanie barier dla obowiązków,

4). Mechanizmy wyróżnione przez K. R. Mertona;

1. zróżnicowania się stopnia zaangażowania - mniejszy nacisk wywiera grupa, której miej zależy na wykonaniu zadania;

2. zróżnicowania władzy w zespole ról - władzę ma 1 osoba, lub wiele osób, są różne możliwości tych osób, które tę władzę mają np. koalicja;

3. usunięcia swych działań z pola widzenia partnerów zespołu ról - posiadacz danego statusu nie wchodzi w interakcje ze wszystkimi partnerami zespołu ról; musi być w grupie wg tego mechanizmu jakieś minimum swobody, prywatności.. oraz minimum kontroli;

4. przyczyniający się do dostrzeżenia przez członków zespołu ról ich konfliktowych żądań skierowanych na jednostki zajmujące dany status społeczny - jest wynikiem istniejącej struktury władzy i wzorów uwolnienia od obserwowalności, tak długo jak partnerzy sól są nieświadomi, że ich żądania w stosunku do posiadacza statusu są sprzeczne, każdy partner może mu narzucać własne żądania tzn. WIELE przeciw JEDNEMU; kiedy partnerzy zespołu ról uświadomią sobie przeciwstawności, wtedy ich żądania kierują się w stosunku nie do posiadacza statusu, lecz w stosunku do innych członków (przez walkę lub kompromis) - jeśli konflikt stanie się JAWNY, nacisk na posiadacza statusu zmaleje - posiadacz statusu ma możliwość łagodzenia konfliktów między członkami zespołu ról;

5. społecznego poparcia przez innych o tym samym statusie społecznym - jest to taka sytuacja, w której członkowie grupy uświadamiają sobie, że jednocząc siły w celu rozwiązania jakiegoś zadania, daje więcej możliwości jego skutecznego rozwiązania;

6. ograniczenia zespołu ról - czyli rozerwania relacji społecznych - pewne relacje zostają przerwane, gdy zerwany zostanie consensus między tymi członkami, którzy byli w pewnym zespole ról; struktura wewnątrzgrupowa zezwala, dostarcza możliwość przerywania pewnych relacji w zespole ról, jak np. w sieci osobistych powiązań;

• struktura społeczna składa się z ukształtowanych układów tj.:

• ZESPOŁU RÓL,

• ZESPOŁU STATUSÓW,

• SEKWENCJI STATUSÓW,

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

11. Struktury grupowe

10.1. struktura sojcometryczna

• jest jednym z podstawowym czynników tworzącym grupę społeczną;

• ludzie tworzą taką strukturę (czyli atrakcyjności interpersonalnej) ponieważ odczuwają potrzebę „bycia” ze sobą;

• struktura socjometryczna obejmuje afektywne czyli uczuciowe procesy zachodzące w grupie i generuje dalsze procesy w grupie, czyli:

• aspekt głęboki - tj. uczucie grupowe, może odnosić się do konfiguracji świadomych i nieświadomych uczuć emocjonalnych składających się na zachowania jednostek;

• właściwa struktura socjometryczna - czyli procesy atrakcyjności interpersonalnej;

• uczucie grupowe - to potrzeby i dążenia ludzkie, to np. uczucie satysfakcji lub frustracji ;

• struktury socjometryczne są w odróżnieniu od innych struktur, zakorzenione silnie w jednostkowych stanach afektywnych - dążeniach czy uczuciach;

• jednakże sama atrakcyjność interpersonalna nie musi prowadzić do powstania grupy;

• świadomość odrębności członków danej grupy, jest następstwem powstania atrakcyjności interpersonalnej/struktury socjometrycznej;

Czynniki generujące powstanie struktury socjometrycznej;

• to uczucia takie jak: sympatia, empatia.. jednakże jeszcze NIE przyjaźń, ta pojawia się dopiero wtedy, gdy grupa już zaistnieje;

• atrakcyjność interpersonalna działa w dwóch kierunkach, może zwiększać wpływ tzn. sympatię członków grupy do(na) siebie, ale i też może działać odwrotnie, powodując antypatię poszczególnych członków tworzącej się grupy (czy już istniejącej) wobec siebie;

• potrzeby emocjonalno - afiliacyjne - to potrzeby indywidualne jednostek, np. poszukiwanie partnerów interakcji, z którym wiąże się aspekt uzyskiwania od nich nagrody - skłonność do poszukiwania nagród jest uwarunkowana w istotny sposób przez postrzeganie prawdopodobieństwa, że nagrody te rzeczywiście jednostka może uzyskać;

• żaden związek sympatii NIE jest związkiem o równych parytetach - nawet jeśli skłonność do przyjaźni zostanie odwzajemniona, nie jest ona odwzajemniona w jednakowym stopniu;

• potrzeby emocjonalno - afiliacyjne NIE wystarczają do wywołania wzajemnych uczuć sympatii;

• dystanse międzyludzkie - bliskość fizyczna, tzn. bezpośrednia bliskość, możność kontaktu osobistego jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na natężenie interakcji ;

• podobieństwo postaw - ludzie o podobnych postawach są dla siebie atrakcyjni;

Czynniki ograniczające proces powstania atrakcyjności interpersonalnej;

1. tendencja to bardziej pozytywnych uczuć w miarę jak rozrastają się między partnerami interakcje może osłabić atrakcyjność interpersonalną, gdyż występuje tu kwestia PRZYMUSU;

2. żadna struktura socjometryczna NIE może być homogeniczna;

Atrakcyjność interpersonalna a spójność grupy;

• spójność - stopień, w jakim grupa „trzyma się razem” jako całość, jest wynikiem oddziaływania na wszystkich członków grupy wszystkich tych sił, które zmuszają ich do pozostania w grupie;

• na spójność wpływają:

• ważność zadania,

• prestiż grupy/członków grupy

• satysfakcja z różnych aspektów życia grupowego,

• zwiększenie natężenia komunikacji wewnątrzgrupowej,

• przesłanki spójności grupowej:

• satysfakcja,

• atrakcyjność interpersonalna,

• gdy jednostka ma przyjaciół w grupie, to chętniej uczestniczy w jej działaniach,

• grupy, w których duża część członków to przyjaciele, niekoniecznie mogą oni być atrakcyjnie dla wszystkich członków grupy;

• grupa może być atrakcyjna dla swych członków.. ale nie musi obejmować bliskich związków interpersonalnych;

• grupy o wysokiej satysfakcji z uczestnictwa w ich strukturach.. mogą mieć niski stopień spójności socjometrycznej - spójności opartej na wzorach atrakcyjności interpersonalnej;

• wg Balesa bliskie przyjaźnie tworzące aspekt emocjonalno - afektywny grupy mogą być dysfunkcjonalne dla działania grupy i rozwiązywania przez nią zadań;

• wg Evansa i Janisa wszyscy członkowie grupy spójnej będą przejawiać skłonność do podobnego postrzegania grupy - będą podobni pod względem swych postaw i wartości; podobieństwo odnosi się do sfery behawioralnej i zakłada że, członkowie będą w podobny sposób reagować na podobny problem;

Wzór atrakcyjności interpersonalnej;

• to wzór wyborów i odrzuceń pomiędzy członkami w grupie;

• prowadzi do zwiększenia zaangażowania członków oraz większego poczucia bezpieczeństwa;

Głębokie struktury świadomości grupy;

• to przymus i oddziaływania struktur grupy na jej członków;

• to spójność grupy (utrzymywana przez wzajemną przyjaźń jednostek/partnerów interakcji, ich satysfakcje, jest niezbędna do istnienia grupy jako pewnej całości);

• kultura grupy, która generuje spójność oraz struktury punitywne;

• to również np. wiązanie postaw grupowych w wewnętrzne niesprzeczne układy;

Zadania struktury socjometrycznej;

• rozwiązywanie problemów wewnątrzgrupowych,

• rozwiązywanie konfliktów,

Rodzaje struktur punitywnych;

1. ekstrapunitywne - czyli bardzo karzące, utrzymują optymalny poziom spójności grupy dzięki metodzie „kozła ofiarnego”, ta struktura sprzyja procesowi dezindywidualizacji danej jednostki grupy; wg tej struktury stosunki wewnątrzgrupowe cechuje hierarchiczność i antagonizm; grupa ma dzięki temu układowi ma strukturę AUTORYTARNĄ, która wymaga swojego potwierdzenia, legalizacji, poprzez wyznaczanie właśnie „kozła ofiarnego”;

2. intrapunitywne - to struktury pośrednie, charakteryzujące się przenoszeniem odpowiedzialności na wszystkich członków; metody karzące już nie są tak AGRESYWNE, są to inaczej mówiąc, struktury, które problemy rozwiązują „do wewnątrz”, czyli np. przez wspólne - wewnątrzgrupowe rozwiązywanie trudności;

3. niepunitywne - bardzo osłabiają spójność grupy, prawie w ogóle nie stosują nacisków i przymusu; taka struktura zezwala członkom grupy na wyrażanie swych motywów i uczuć; zwiększa się dzięki tym strukturom WOLNOŚĆ jednostek;

Atrakcyjność interpersonalna i struktury socjometryczne;

• system interakcji stanowi pewien wzór i w jego obrębie dają się zauważyć wyraźne regularności;

• istnieje korelacja (związek) między natężeniem częstotliwości interakcji interpersonalnej, sympatią oraz podobieństwem działań i uczuć;

• pary i większe liczby osób o początkowo większym natężeniu interakcji dążą do tego, aby wyróżniać się od reszty grupy, np. KLIKI - robią coś takiego, w nich zachodzi wyższy stopień dobrowolnej wymiany pozytywnych uczuć interpersonalnych;

• KLIKA - to podzespół członków grupy, których przeciętna wzajemna sympatia jest większa niż sympatia innych między innymi członkami w grupie.. luźno związanymi; inaczej: klika to podgrupa o wyższym pozytywnym natężeniu pozytywnych stosunków pomiędzy ich członkami w porównaniu z stosunkami między outsiderami;

• proces tworzenia się struktury socjometrycznej ze względu na WZÓR ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ zostaje zapoczątkowany i jest podtrzymywany przez zmienne natężenie interakcji, jak i przez typ interakcji;

• członkowie podgrup o niższym statusie przejawiają skłonność do wybierania członków podgrup o wyższym statusie, ale tamci NIE odwzajemniają tego wyboru - tzw. zróżnicowanie pionowe;

• kliki to pewien stopień homogenizacji społecznej;

Zjawisko wzajemnej współzależności atrybutów poszczególnych jednostek;

• im wyższe są powiązania między atrybutami jednostek, tym większy rozmiar kliki utworzonej przez osoby mające te właściwości;

• im mniejsza jest współzależność między atrybutami, tym większe będzie zróżnicowanie między członkami tworzonej przez nich kliki w stosunku do reszty grupy; w takiej sytuacji znaczna część grupy będzie podzielona na dwie wrogie kliki - I klika = mają wszystkie atrybuty, w niej jednostki lubią się bardzo wzajemnie, II klika - nie mają żadnej z tych właściwości, istnieje w niej tendencja do skrajnej sympatii i wrogości wobec innych klik/członków grupy;

Liczba istotnych cech członków - typologia struktur socjometrycznych;

1. prosta struktura sojcometryczna - niewielka liczba wymiarów i brak korelacji miedzy nimi, może sprzyjać tworzeniu się niewielkiej liczby klik, niekiedy dochodzi do silnego powiązania cech w obrębie każdego statusu - dlatego taka prosta struktura może sprzyjać powstaniu zdychotomizowanej struktury sojcometrycznej; zachodzi w niej wysoki stopień jednolitości wewnętrznej;

2. zdychotomizowana struktura socjometryczna - pojawia się wtedy gdy pewne cechy - STATUSY zaczną się do siebie przyciągać, zachodzi w niej mniejszy stopień jednolitości, kliki mają tendencję od stawania wobec siebie w OPOZYCJI; np. biali = wysoki status, czarni = niski status - grupa podzielona zostaje w sposób BIEGUNOWY

3. wzajemnie sprzęgająca się - to taka, w której jest widoczna stosunkowo duża liczba słabo rozwiniętych klik; struktura ta powoduje istnienie dużej liczbie wymiarów takich jak np.: miejsce zamieszkania, płeć, wiek; jest bardziej jednolita aniżeli struktury zdychotomizowane; to np. grupa studentów jednego roku;

4. struktura spolaryzowana - w niej czynniki statusu nakładają się na siebie, np. układ syndromatyczny (bogaty vs biedny); to taka w której występuje z początku duża liczba podgrup, na skutek łączenia się ich.. zaczyna się ona redukować do dwóch silnie spolaryzowanych grup;

Wielkość grupy;

• struktura socjom. umożliwia lub nie utrzymanie pomiędzy członkami bezpośrednich, osobistych kontaktów - o charakterze formalnym jak i nieformalnym;

• konieczne jest istnienie możliwości dokonane przez każdą jednostkę wszechstronnej oceny wszystkich pozostałych partnerów w grupie bo w przeciwnym razie nie powstanie struktura socjometryczna ani wzory atrakcyjności interpersonalnej;

• mała grupa to taka, która ma < 35 członków, czasami do 50;

• struktura socjometryczna i wzory atrakcyjności interpersonalnej są NIEZBYWALNYMI elementami małych grup;

• wielkość grupy ma tylko POŚREDNI wpływ na spójność grupową;

Zasady atrakcyjności interpersonalnej;

1. zasada nagrody i wzmocnienia - nagroda przedłuża atrakcyjność partnera;

2. zasada generalizacji/uogólnienia - atrakcyjność jest wyznaczana w dużym zakresie przez cechy osobowe przypominające cechy rodziców lub rodzeństwa;

3. zasada odwzajemnionej nagrody - „atrakcyjność rodzi atrakcyjność”, atrakcyjność różnicuje się dzięki podobieństwu postaw = ludzie jednego pokroju trzymają się razem, atrakcyjność partnera komunikowania zmienia się wraz z postrzeganiem podobieństwa postaw wobec przedmiotu komunikowania;

• podobieństwo postaw = warunek niezbędny atrakcyjności interpersonalnej;

• atrakcyjni są dla nas Ci, o których sądzimy, iż dobrze o nas myślą;

• bliskość stwarza ułatwienie, ale nie jest warunkiem wystarczającym dla rozwinięcia atrakcyjności;

• atrakcyjność interpersonalną można przewidywać na podstawie:

• częstości interakcji;

• postrzegania odwzajemnionej sympatii;

• pewnych powiązań osobowych;

• zgodności postaw;

Poszczególne pozycje w grupie są powiązane na podstawie:

a). stosunków władzy, tj. podporządkowania, przynależności;

b). stosunków atrakcyjności interpersonalnej;





3 kryteria sprawdzania zgodności postaw;

• dokładność (poprawność postrzegania) - w małych grupach WYSOKA dokładność występuje;

• zgodność (A wybiera B, B wybiera A)

• odwzajmnienie,

Wzory;

Status wyborów = liczba przyznanych osobie wyborów / n - 1

Wskaźnik spoistości grupy = liczba rzeczywistych wyborów / możliwa max. liczba wyborów w grupie

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Struktury socjometryczne;


1. para













2. łańcuch

3. gwiazda


































4. sieć

5. klika (może zawierać się w sieci)

• sytuacja współpracy = wybiera się partnerów o podobnych postawach;

• sytuacja rywalizacji = wybiera się partnerów o przeciwnych postawach;

• w sytuacji gdy chcemy kogoś przekonać w jakiejś ważnej sprawie - wybiera się osoby o PRZIWSTAWNYCH postawach;

• w sytuacji gdy chcemy kogoś przekonać w jakiejś błahej sprawie - wybiera się osoby o TYCH SAMYCH postawach;

• technika socjometryczna wprowadzona przez J. Moreno polega na określeniu POZYTYWNYCH lub NEGATYWNYCH wyborów.. atrakcyjności interpersonalnej;

• trafne komunikowanie jest zazwyczaj nagradzające, towarzyszy jej większe prawdopodobieństwo uwspólnienia postaw; jeżeli przedmiotem postawy są kwestie bardzo ważne to wtedy trafne komunikowanie jest mocniejsze i jeszcze bardziej wpływa na podobieństwo postaw, tym samym wpływa na większą wzajemną atrakcyjność;

Struktura socjometryczna wg J. Moreno - w 1934 sformułował tzw. socjometryczną metodę;

- struktura atrakcyjności = lubienia się, bądź nie lubienia się;

- Moreno = ojciec socjometrii, w 1923r. zaczyna wydawać czasopismo „Socjometria”;

a). założenia socjometrii:

• struktura świata jest strukturą emocjonalną, afektywną - to prowadzi do powstania małych grup społecznych;

• Moreno wprowadził pojęcie atomu społecznego = jądro stosunków społecznych;

• zagęszczenie ludności sprzyja manifestowaniu zażyłości;

• grupa społeczna to pewien agregat jednostek;

• „tele” - tajemniczy, ezoteryczny czynnik, który przyciąga nas do jednych a odpycha od drugich

b). 3 prawa socjometrii:

1. prawo socjodynamiki - osoby raz wybrane na jakąś pozycję, miejsce w grupie, będą wybierane przy następnych wyborach (stają się osobami - symbolami);

2. prawo socjograwitacji - zachowania dwóch grup - moc, zdolność oddawania są wprost proporcjonalnie; jeżeli nie otrzymujemy wyborów to oddajemy odwrotnie proporcjonalnie;

3. socjogeneza - (od Spencera) formy złożone wywodzą się od form prostych;

c). czynniki powodujące powstanie struktury socjometrycznej:

• potrzeba emocjonalno - afiliacyjna (teoria wymiany społecznej odnosi potrzeby do tych, od których spodziewa się wzajemności)

• dystanse / odległości społeczne (fizyczne)

• podobieństwo postaw - dobieramy sobie ludzi podobnych do nas (homogeniczność)








atrakcyjność interpersonalna - to wg Moreno wynik wyborów i odrzuceń w grupie (obejmuje wiedzę, doświadczenie, talenty i atrakcyjność fizyczną);


struktura afektywna (która wynika z 3 czynników powodujących powstanie struktury socjom.) to:

a). spójność grupy - (Festinger) to trzymanie się razem; członkowie nie opuszczają grupy;

• jest to całościowe pole sił, które powstrzymuje nas przed opuszczeniem grupy,

• atrakcyjność interpersonalna może obniżać, lub wzmacniać spójność grupy,

b). atrakcyjność interpersonalna to wg Moreno wynik wyborów i odrzuceń w grupie (obejmuje wiedzę, doświadczenie, talenty i atrakcyjność fizyczną); może wpływać pozytywnie lub negatywnie na spójność grupy w zależności od:

• wykonywanego zadania (jakość),

• pozycji, statusu,

• gratyfikacji i przywilejów,

• wartości grupy i jej morale,

* kultura punitywna grupy - to kultura karząca; środki przymusu, kontroli, kary, nagrody; określone sposoby komunikowania się; wpływa w ZNACZĄCY sposób na spójność grupy;

• Kellerman - wyróżnił trzy typy kultur punitywnych:

• ekstrapunitywne = nadmiernie karzące - kozioł ofiarny;

• intrapunitywne = pośrednio karzące - odpowiedzialność zbiorowa, np. grupy religijne;

• niepunitywne = niekarzące - grupa traci na spójności - zbyt duża wolność jednostek;

• spójność grupy jest stanem pożądanym przez grupę, ale tylko do PEWNEGO punktu.. tzw. bezpiecznego progu spójności grupowe; jeżeli ten prób zostanie przekroczony, mogą wystąpić następujące 3 sytuacje:

1. dezindywidualizacja,

2. syndrom myślenia grupowego,

3. schizma grupy;

ad 1). dezindywidualizacja

• to zanik mojego własnego „JA” pod wpływem działania mechanizmu grupowego „MY”;

• grupa w takim przypadku traci racjonalność na rzecz irracjonalności;

• najprościej można by ją określić jako stan, w którym człowiek odczuwa (i sądzi, że podobnie odczuwają inni), że jest nie pojedynczą, określoną osobą, lecz częścią grupy - stopień konformizmu jednostki wobec grupy osiąga tu takie rozmiary, że zachowanie jednostki staje się nieomal CAŁKOWICIE przewidywalne.. grupa w takiej sytuacji DBA o UTRZYMANIE takiego stanu rzeczy, wymuszając jednolitość postaw i zachowań swych członków;

• dezindywidualizacja = wyzwolenie zachowania zwykle w grupach tłumionego;

• proces dezindywidualizacji prowadzi do tego, że jednostki „stapiają się” z grupą i przekształcają się w anonimowych wykonawców jej poleceń;

• jedną z głównych przyczyn dezindywidualizacji jest fakt, że jednostka będąc członkiem grupy, ma skłonność do postrzegania, iż odpowiedzialność za działania grupy rozpływa się, rozmywa się i rozprasza na wszystkich członków, tak iż nikt nie poczuwa się do odpowiedzialności za działania grupy;

ad 2). syndrom myślenia grupowego;

• za twórcę tej teorii uważa się I. Janisa, który przeprowadził pewną analizę historyczną.. podjęcie pewnych działań w sytuacji „myślenia grupowego” prowadzi do negatywnych skutków;

• syndrom myślenia grupowego wg Janisa analizuje się w 3 aspektach:

• czynników jakie powodują ten rodzaj przekroczenia spójności grupowej, np. presja sytuacji i czasu, cel nie do końca rozpoznany, brak tradycji co do określonego działania;

• symptomów, czyli oznak; np. pośpiesznie podejmowane decyzje, iluzoryczne przekonanie o sile grupy, stereotypowe widzenie rywala/przeciwnika, duży konformizm;

• konsekwencji czyli skutków, które najczęściej są negatywne;

• Janis wyróżnił 8 specyficznych elementów, których pojawienie się w grupie świadczy, że jej struktura przekroczyła bezpieczny prób spójności.. i wytworzyła syndrom myślenia grupowego;

1. złudzenie bezkarności - iluzja, że grupie nie może się stać nic złego;

2. lekceważenie zagrożeń;

3. wiara w wewnętrzną moralność grupy, w wyższość swojej grupy nad innymi;

4. stereotypowy obraz rywali i wrogów jak zbyt ZŁYCH i SŁABYCH;

5. silnie akcentowana lojalność wobec SWOJEJ/WŁASNEJ grupy (silny konformizm);

6. autocenzura dewiacji w stosunku do wyrażanego konsensusu grupowego;

7. iluzja jednomyślności cenzury;

8. pojawiają się samozwańczy strażnicy myśli - członkowie grupy, którzy chronią ją przed informacjami mogącymi zniweczyć wspólne, grupowe samozadowolenie wynikające z oceny efektywności i moralności podejmowanych decyzji;

ad 3). schizma wewnątrzgrupowa (przekroczenie bezpiecznej granicy podziałów);

• np. grupa dziali się na 2 podgrupy, jedną częścią może być PODGRUPA TRADYCYJNA, drugą może tworzyć tzw. PODGRUPA UCIEKAJĄCA - obie grupy mają wspólnego przywódcę, który tak jak CEL jest przedmiotem ataku obu grup;

• taki podział na podgrupy będzie istniał, dopóty te kliki będą ze sobą rywalizować, jeżeli przestaną ze sobą walczyć, podział ten zaniknie;

• inaczej mówiąc/pisząc.. w grupie schizmatycznej istnieje tzw. podgrupa uzależniona, która dąży do tego, aby zachować wszystko to, co w grupie jako całości uznawane jest za tradycję - cały wysiłek członków tej podgrupy zmierza do tego, aby mogli oni uniknąć jakichkolwiek trudności i aby wysiłek z ich strony został zredukowany do minimum - podgrupa ta jest nazywana uzależnioną, albowiem należące do niej osoby działają tak, jak gdyby jedynym ich celem było oczekiwanie na natchnionego przywódcę i jego nauki - oczekują one, że przywódca poprowadzi je w taki sposób, iż unikną wszelkich trudności; natomiast grupa walcząco - uciekająca żąda tak natarczywie nowych idei, że przestaje się rozwijać i nie przyciąga nowych członków, potrzeby jej członków ograniczają się do WALKI lub UCIECZKI od niekorzystnych wpływów na grupę - tak działa ta podgrupa - DOCHODZI DO TEGO, ŻE ŻADNA Z PODGRUP NIE MOŻE ZROZUMIEĆ, ANI TOLEROWAĆ POTRZEB DRUGIEJ PODGRUPY; jednakże obie mają ten sam cel: DESTRUKCJA PIERWOTNEGO, PODSTAWOWEGO ZADANIA, KTÓRE STANOWIŁO O TYM, ŻE GRUPA SIĘ ROZWIJAŁA

10.2. struktura władzy i przywództwa

uwaga ogólna: quasi - grupy dzieli od w pełni wykrystalizowanych grup przepaść; regularności spotykane w quasi - grupach są całkowicie odmienne od prawidłowości charakteryzujących grupy o wykrystalizowanych strukturach tak, że dla ich wyjaśnienia trzeba by wręcz odmiennej socjologii;

a). struktura przywództwa jako rezultat konsensusu grupowego;

• strukturą przywództwa wg C. Ridgwaya jest ROZKŁAD wykonywanych praw i obowiązków między członkami danej grupy;

• przywództwo wg Ridgwaya to trójelementowy układ:

• to wypełnianie funkcji wykonawczych w grupie;

• to przyjęcie odpowiedzialności za strukturalizację zachowań w grupie;

• to proces kierowania decyzjami jako część wysiłków grupy zmierzających do zrealizowania stojącego przed nią celu;

• przywódca może być członkiem grupy o najwyższym statusie, ale jest on równocześnie czymś więcej - oprócz nagród i przywilejów związanych z faktem posiadania najwyższego statusu w grupie, osoba taka ma też specyficzne obowiązki zarządcy grupy;

• struktura przywództwa zasadza się na odrębnym zespole norm, które określają rodzaj kontaktu pomiędzy przywódcą a grupą;

b). przywództwo i władza - dwie odmienne perspektywy badawcze;

• przywództwo związane jest z autorytetem;

• podział władzy wg Maxa Webera:

• racjonalna,

• legalna,

• tradycyjna,

• charyzmatyczna,

• władza (wg M.Webera) - to zdolność do wywierania wpływu na innych lub modyfikowania ich zachowania/postaw;

• Nixon i Crosbie - w odróżnieniu od przywództwa, władza nie jest osadzona w strukturze grupowej;

• uległość wobec kogoś, kto dysponuje WŁADZĄ nie ma charakteru normatywnego i wymaga bardzo jednoznacznego określenia ewentualnych nagród i kosztów;

• nie istnieje władza w społeczeństwie (grupie) bez określonego poparcia społecznego, bez towarzyszących jej struktur nacisku, wzorów uległości;

• nie są możliwe do pomyślenia jakakolwiek władza czy przywództwo czy autorytet, które pozostawałyby poza obrębem struktur przywództwa w grupie (np. władza lubiana, tyrańska...);

• każda władza jest władzą uprawomocnioną, GDY jest częścią struktury danej grupy; dopiero zmiana spojrzenia na problem legitymizacji władzy, a zwłaszcza wprowadzenie kategorii politycznych do oceny sytuacji wewnątrz grupy, czyni możliwym rozważanie także problemu braku legitymizacji władzy w pewnych sytuacjach;

• przywództwo i autorytet są kategoriami z dziedziny hierarchicznych układów statusów w grupie; pewne pozycje i statusy z racji swojego charakteru i ulokowania w strukturze grupy są pozycjami, którym przypisuje się określony autorytet, np. pozycja dyrektora, kierownika..

• struktury przywództwa są ROZBUDOWANE - niektóre z pozycji struktur przywództwa są słabe ze względu na rozmiary władzy, jaką dysponują - ten fakt umożliwia zasadnicze rozróżnienie przywództwa i władzy;

• utrata władzy przez przywódcę jest z reguły OSTATECZNA, to jest towarzyszy jej także utrata pozycji w strukturze;

• bez poparcia społecznego, a więc bez posiadania pewnego zakresu władzy, sprawowanie przywództwa jest niemożliwe;

• osoby, które mają zdolność do wywierania wpływu na grupę, lecz początkowo „formalnie” NIE są przywódcami grupy, szybko nimi zostają lub też „wokół nich” powstają struktury przywództwa;

• R. MacIver - autorytet = to utrwalone w ramach dowolnego porządku społecznego PRAWO (mówiąc o autorytecie kładzie się akcent właśnie na prawo, ale NIE na władzę) do wskazywania polityki, do wydawania sądów w konkretnych kwestiach oraz regulowania sprzeczności lub szerzej mówiąc - do sprawowania przywództwa wobec innych ludzi;

• sama władza, jako taka, jest pozbawiona legitymizacji, mandatu czy urzędu;

c). niestrukturalistyczne analizy procesów przywództwa;

• prekursorem takich badań był Thomas Caryle, napisał: „Teorię przywództwa wielkich ludzi” - np. Napoleon, J. d'Arc..;

• Stodgill 1948r. - dana osoba NIE zostaje przywódcą na mocy posiadania pewnej konfiguracji cech przywódcy, musi mieć pewien istotny związek z cechami, działaniami i celami osób jemu podwładnych... dane sugerują, że przywództwo to stosunek istniejący pomiędzy jednostkami w danej sytuacji społecznej - osoby, które są przywódcami w jednej sytuacji, niekoniecznie muszą nimi być w innej;

• podejście behawioralne - (Lewin, Lippitt, White) - czynnikiem rozstrzygającym o charakterze przywództwa w grupie jest typ zachowań przywódcy; działanie przywódcy można w uzasadniony sposób opisać za pomocą dwóch typów zachowań:

• zachowań zorientowanych na zadanie (instrumentalne);

• zachowań zorientowanych na stosunki międzyludzkie (problemy społeczno - emocjonalne, tzw. ekspresyjne);

• Szmatka: zachowanie przywódcy jest jedynie obserwowalnym behawioralnym odbiorem utrwalonych głębokich układów strukturalnych w grupie;

• walcząc o przetrwanie i adaptację do istniejącego szerszego układu społecznego, grupa wytwarza dwa typy narzędzi do tego celu służących:

• strukturę społeczną - czyli układ ról społecznych;

• kulturę grupową - to tymczasowe układy reguł, wartości, idei i przekonań jakich używają członkowie grupy w celu interpretowania działań grupowych;

d). logika działania struktury przywództwa (badania F. E. Fiedlera);

1. PARAMETRY SYTUACYJNE STRUKTURY PRZYWÓDZTWA

*¹ afektywne stosunki pomiędzy przywódcą a grupą - czynnik zasadniczy, przywódca który jest lubiany i respektowany przez główne osoby w grupie NIE musi dysponować władzą formalną;

*² struktura zadania jakie grupa powinna zrealizować - 2 sytuacje są tu możliwe:

• jeżeli zadanie jest ustrukturalizowane = wzmacnia się pozycja przywódcy;

• jeżeli zadanie NIE jest ustrukturalizowane = przywódca wie nie wiele, nie ma mocnej pozycji;

*³ rozmiary władzy przypisanej do pozycji przywódcy w grupie - czyli zestaw nagród i sankcji, którymi dysponuje przywódca;

• Fiedler - władza przywódcy jest odwrotnie proporcjonalna do władzy członków jego grupy;

• w celu pomiaru władzy, jaką kryje w sobie pozycja przywódcy Fiedler stosował metodę szacowania;

• wg Fiedlera przywódca, który cieszy się dużym zaufaniem i sympatią członków grupy, zazwyczaj nie musi korzystać z władzy jaką daje jego pozycja, albowiem i bez tego jest on w stanie pokierować grupą w najodpowiedniejszy jego zdaniem sposób;

• postawa przywódcy jest całkowicie zdeterminowana przez cechy struktury przywództwa, czyli styl przywództwa jest zaprogramowany przez strukturę;

2. STRUKTURA MOTYWACYJNA PRZYWÓDCY

• jest to ORIENTACJA przywódcy, Fiedler mierzył ją za pomocą tzw. skali LPC, dzieli ludzi na 2 grupy:

1. ludzi, których główną motywacją działania jest utrzymanie lub rozwój ścisłych stosunków międzyludzkich (wysoka pozycja na skali LPC lub motywacja emocjonalna);

2. ludzi, których pierwotną motywacją działania jest wypełnienie zadania (niska pozycja na skali LPC lub motywacja zadaniowa);

• skala LPC mierzy stosunek orientacji przywódcy na zadanie do jego orientacji na stosunki międzyludzkie;

• przywódca o niskiej pozycji w skali LPC jest pod większym wpływem czynników zadaniowych, czerpie więcej satysfakcji z sukcesu w wypełnieniu zadania i jest bardziej wyczulony na sygnały związane z zadaniem;

• przywódca o wysokiej pozycji w skali LPC będzie częściej się angażował w działania o charakterze uczestniczącym;

3. GŁÓWNE PRAWIDŁOWOŚCI DZIAŁANIA STRUKTURY PRZYWÓDZTWA

• przywódcy charakteryzujący się motywacją zadaniową najefektywniej działają w sytuacji umożliwiającej im albo wysoką, albo niską kontrolę nad grupą i wpływ na jej działanie;

• przywódcy charakteryzujący się motywacją emocjonalną działają najefektywniej gdy dysponują umiarkowanym stopniem kontroli i wpływu na grupę;








_wysokie








^{przywództwo instrum.}







_niskie ^{przywództwo emocj.}

wysoka umiarkowana niksa kontrola

kontrola kontrola

STRUKTURA WLADZY I PRZYWÓDZTWA (notatki z wykładu);

a). geneza:

• definicja M. Webera: władza - to szansa polegająca na tym, że jeden z partnerów stosunku społecznego będzie zdolny przeprowadzić swoją wolę pomimo oporu drugiego partnera, „jeśli nie ma partnerów to nie ma władzy”;

• definicja Mertona: władza - to obserwowalna i powtarzalna zdolność do narzucenia swojej woli w sytuacji społecznej, nawet pomimo sprzeciwu innych jednostek uczestniczących w tej sytuacji;

• definicja Parsonsa: władza - to kontrola nad działaniem innych ludzi;

• stosunek władzy analizuje się względem jednostek;

• stosunek władzy jest zawsze stosunkiem asymetrycznym;

• władza prawomocna, to taka która jest:

• oparta o autorytet,

• żeby była prawomocna musi być ustanowiona,

• to tyle co władza zinstytucjonalizowana,

• związana jest z szacunkiem i prestiżem,


- Peter Blak - partner A i B B potrzebuje pieniędzy, A je ma; żeby B nie został opanowany przez A to muszą zajść następujące sytuacje:

• zasada ekwiwalęntności

• alternatywne źródło

• zagarnięcie siłą (kradzież)

• asceza

• French przedstawia następujące podstawy władzy:

• władza prawomocna,

• władza karzącego - sprawujący władzę dysponuje szerokim wachlarzem kar (musi mieć potencjał tych środków),

• władza nagradzającego,

• władza eksperta - czyli władza tego, kto posiada wiedzę,

• władza oparta na naśladownictwie - czyli utożsamianie się, naśladowanie przywódcy,




• Thomas Caryle napisał „Kult Bogów” - bóg/człowiek - jest postacią charyzmatyczną;

• bohater jako bóstwo

• bohater jako prorok

• bohater jako kapłan

• bohater jako król i władca

* najczęściej przywódców generują wielkie wojny, głównie związane z podbojem;

• Stodgill - cechy przywódców:

1. zdolności

• do aktywizacji ludzi,

• elokwencja,

• IQ,

• do oceniania,

• osiągnięcia

• wyniki w nauce,

• wiedza,

• osiągnięcia sportowe,

3. odpowiedzialność

• agresywność, pewność siebie, wytrzymałość,

• umiejętność podejmowania inicjatyw,

4. udział w życiu społecznym

• humor,

• kooperacja,

• zdolność przystosowywania,

5. posiadanie wysokiego statusu

6. czynniki sytuacyjne

• umiejętność realizowania celów, zainteresowanie członków grupy konkretnymi celami,

• umiejętność organizowania stosunków między członkami w grupie,

f

- cechy przywódcy funkcjonalnego (Bower, Seasches);

• wspieranie członków,

• interakcje facylitacyjne (ułatwienia),

• eksponowanie celów,

• facylitacja pracy - organizowanie, koordynowanie, planowanie środków, które będą ułatwiały osiąganie celów,

- teoria strukturalistyczna;

• przywódców tworzy sytuacja grupy, jej kontekst strukturalny (to nie własności osobowościowe jednostki tworzą przywódcę),

• jest to władza prawomocna,

• jeśli zmieni się sytuacja i pojawią się nowi przywódcy to ich władza stopniowo będzie się uprawomocniała,

- style przywództwa (Lippit, Linte, Lenin);

1. autokratyczny

• wszystkie decyzje podejmuje przywództwa, on rozdziela zadanie;

• odgórnie narzucona polityka przywództwa;

• autokratyzm powoduje wrogość, napięcia i niskie morale grupy - instytucja kozła ofiarnego;

1. demokratyczny

• konsensus - polityka grupowa;

• przywódca wspiera, uczestniczy - nie narzuca swojej woli;

• grupa demokratyczna tworzy wspólnotę;

1. liberalny

• przywódca istnieje, ale w zasadzie jest nieobecny, daje tylko środki (na zasadzie laisse fair = lesseferyzmu - czyli: pozwólcie działać);

• zadanie najszybciej wykonują grupy autokratyczne, a najlepiej wykonują grupy demokratyczne;

- przywódca w grupie to: (teoria Krecha);

• koordynator działań,

• osoba ustalająca cele grupy,

• osoba planująca środki / sposoby dochodzenia do celu,

• reprezentant grupy,

• kontroler grupy,

• rozdający kary i nagrody,

• wzór do naśladowania,

• symbol grupy,

• zwalniający od odpowiedzialności,

• ideolog,

• ojciec,

• kozioł ofiarny,

- style przywódców (teoria Likerte'a):

1. represyjno - autorytarny - porządek w grupie określa się za pomocą kar;

2. patronacko - autorytarny - podporządkowanie przywódcy w zamian za przywileje dla niego;

3. konsultatywny - badamy opinie członków grupy, ostateczną decyzję podejmuje przywódca - KONSULTANT;

4. partycypacyjny - wzajemne uczestnictwo członków grupy w podejmowaniu decyzji;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

10.3.struktura komunikacyjna

• struktura komunikacyjna = sieć komunikacyjna;

• w każdej grupie istnieją ludzie gorzej lub lepiej poinformowani;

• struktura komunikacyjna = struktura bliskiego dystansu;

• żadna grupa nie może funkcjonować efektywnie jeśli jej członkowie nie uzyskają swobody komunikowania się;

• swobodny przepływ informacji ma wpływ na efektywność grupy w rozwiązywaniu jakiegoś zadania oraz na satysfakcję członków z uczestnictwa w życiu społecznym grupy;

5 podstawowych typów struktur komunikacyjnych;

1. koło









E ^{- pozycja A kontroluje przepływ informacji,}


^{- to struktura np. w wojsku,}

_{- w tej strukturze występują najbardziej niezado -}

D A B ^{- leni z pracy członkowie, tj. B, C, D, E.}

C

2. łańcuch












A B C D E

^{- jest to struktura dużo mniej scentralizowana od poprzedniej,}

^{- żadna z pozycji nie ma monopolu na informację,}

^{- występują tu dwie pozycje peryferyjne (A, E), dwie pozycje zadaniowe (B, D);}

3. 
   struktura „Y” - „raka”












D

A B C

E

4. okrąg











A B

^{- to typowy przykład struktury zdecentr.}

C D

5. COMCON

• to struktura podobna do koła (nie okręgu), jednakże „każdy z każdym” może się w tego typu strukturze komunikować;

• jest to struktura w miarę zdecentralizowana;

Miary Bavelasa, których się stosuje do obliczania różnych zależności w tego typu strukturach:

• suma dystansów dla danej pozycji,

• suma dystansów całego układu,

• miara centralności położenia danej pozycji,

_{wsk. centr. = suma wszystkich odleg. / suma odleg. dla 1-ednej pozycji}

• jeżeli zadanie jest proste, to układ SCENTRALIZOWANY potrzebuje mniej czasu na rozwiązanie tego zadania;

• jeżeli zadanie jest trudne, to układ ZDECENTRALIZOWANY szybciej je rozwiąże;

• w strukturach zdecentralizowanych jednostki są bardziej aktywne i przejawiają większą satysfakcję z uczestnictwa w grupie;

• jeśli grupa rozwiązuje zadanie ZŁOŻONE to nasycenie będzie większe w strukturach scentralizowanych;

• jeśli grupa rozwiązuje zadanie PROSTE to nasycenie będzie mniejsze w strukturach scentralizowanych;

• grupę działającą w ramach struktur zdecentralizowanych cechuje wyższy poziom satysfakcji;

• niezależnie od rodzaju zadania i struktury, im bardziej centralna pozycja jednostki tym wyższy poziom satysfakcji;

• żadna informacja NIE dojdzie do pozycji mniej centralnych, jeżeli nie przejdzie ona wcześniej przez pozycje bardziej centralne;

• w kole wszystkie pozycje są równym stopniu centralne;

• w łańcuchu i kole liczba przekazów jest taka sama;

• osoba zajmująca centralną pozycję w strukturze komunikacyjnej ma duże szanse na to, żeby stać się kierownikiem grupy;

• im większa jest centralizacja danej struktury i im mniej popełnia błędów grupa o takiej strukturze, tym bardziej jej członkowie są NIEZADOWOLENI z pracy;

• kierownik wybierany przez grupę funkcjonuje dłużej, niż kierownik narzucany;

• pozycje w strukturze komunikacyjnej zróżnicowane są ze względu na liczbę informacji dochodzących do danej pozycji i liczbę kanałów wiążących poszczególne pozycje z innymi pozycjami;

• bardziej scentralizowane rodzaje struktur prowadzą do mniejszej liczby błędów w trakcie rozwiązywania zadań;

• kanały, którymi rozchodzą się plotki:

• stosunki przyjaźni łączące ludzi ze sobą,

• ewentualny odbiorca, któremu plotka ma być przekazana, musi być oceniany jako zainteresowany jej treścią;

• żeby plotka powstała i rozchodziła się, musi istnieć:

• niejasna sytuacja,

• sprawa musi być ważna dla społeczności, której dotyczy plotka;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

11.Konformizm i dewiacja w grupie ^{na podstawie analizy struktury akjso - normatywnej grupy (aksjologicznej)};

- składniki systemu normatywnego:

1. normy (normy odnoszą się do środków, które umożliwiają osiągnięcie grupie celu),

2. wartości (wartości odnoszą się do celów),

3. instytucje,

- teoria Mertona;

• wycofanie (rezygnacja z celu),

• innowacja (znalezienie nietypowych środków do osiągnięcia celu),

• bunt (odrzucenie dotychczasowych środków i celów),

- normy = oczekiwania, wymagania, które dotyczą środków;

1. w sposób pozytywny pokazują jak coś osiągnąć,

2. zakazują i nakazują - regulują postępowanie jednostki, która chce osiągnąć jakieś środki,

• każda norma ma moc powinności - gdy moc jest duża norma obowiązuje nas bezwzględnie (np. tabu kazirodztwa);

• typologia norm - 3 podsystemy normatywne:

• Czy powstają w sposób spontaniczny?

• Czy są stanowione?

• Jakie mają sankcje?

- podział norm:

• sformalizowane - utworzone i zapisane (stanowione)

• spontaniczne - jakoś powstały, nie wiadomo, kto ją stworzył

• sformalizowane / niesformalizowane

• skodyfikowane / nieskodyfikowane

• zakres przedmiotowy / podmiotowy

• zakres czasowy

- uniwersalne,

- trwałe,

- mniej trwałe,

• moc wiążąca: restryktywne / liberalne

• wartości - regulują nasze działania, są skorelowane z celem, cele są podzielne - niektórzy członkowie grupy je osiągają inni nie; wartości dzieli się na:

• równopodzielne,

• negatywne / pozytywne,

• instytucja = to zbiór reguł związany z określonym kontekstem społecznym, realizujący podobne, istotne społecznie funkcje;




• funkcja prokreacyjna - rodzina,

• f. produkcyjna i dystrybucyjna - instytucje ekonomiczne,

• istota transcendentna - instytucje (ogólnie),

• odpoczynek - instytucje rekreacyjne,




• sankcje mają charakter nieformalny, sankcja to sposób oddziaływania społeczeństwa na jednostkę by zachowywała się zgodnie z normami, np. jawna bądź ukryta; to zespół kar i nagród;

• sankcje pozytywne (?);

• prestiż,

• władza,

• sankcje negatywne;

• odebranie pozycji,

• ośmieszenie,

• ostracyzm - izolacja i wygnanie,

- każda grupa WYTWARZA podsystemy społeczne:

1. zwyczaj regulował zachowania, opierał się na tradycji; czasem zwyczaj zmienia się w nawyk,

• Wiliam Sumer - zajmował się badaniem tego zjawiska, tj. ZWYCZAJU; (opiera się na tradycji, normy zwyczajowe - zwyczaj pielęgnuje zjawiska mające uroczysty charakter, zwyczaj może pokrywać się z moralnością i prawem - to jest najlepsza sytuacja);

2. moralność

• normy moralne polegają na wartościowaniu,

• głód absolutu - tendencja aby normy, które wyznaję uznawać za absolutne, istnieje świat absolutnie podzielanych wartości,

• świat wartości NIE jest jednolicie podzielony,

• w świecie wartości występuje tendencja do unikania rozszczepień,

• moralność odnosi się do sankcji, ma charakter nieformalny,

• im większa zgodność podsystemów „wyznawanych wartości” tym większa harmonia w grupie,

1. prawo

• to normy stanowione, sformalizowane, posiadają sankcje realne, o charakterze represyjnym lub prewencyjnym, mają charakter egzekwowalny (jako jedyne normy), tzn. charakter powinnościowo - roszczeniowy;

• Emil Durkheim stworzył pojęcie ANOMII - jest to stan osłabienia lub wzajemnej sprzeczności norm społecznych - prowadzić może do naruszenia równowagi społecznej, głównie przez niewydolność w kierowaniu zachowaniami jednostek, a w skrajnych przypadkach do rozpadu danego systemu norm jako całości i zaniku więzi społecznej;

• Robert Merton pojęcie ANOMII Durkheima definiował tak: to brak wzajemnego dopasowania akceptowanych w danej społeczności celów działania i faktycznie dostępnych, a przy tym dopuszczalnych środków ich realizowania przez jednostki;

• rytualizm - to kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania, a więc gorliwe przestrzeganie norm, przy zupełnym abstrahowaniu od celów, które miały być w ten sposób realizowane, czyli z ignorowaniem odpowiednich wartości;

• wycofanie - odrzucenie celów i sposobów, które grupa wytworzyła;

• innowacja - wybieram nowe środki, nowe sposoby do realizacji celów, jest to cząstkowe zastosowanie się do wskazanej w kulturze procedury: tylko do zawartych w niej WARTOŚCI, a odrzucenie norm;

• bunt - to odrzucenie obowiązujących procedur, z całym bagażem NORM i WARTOŚCI, ale zarazem zaproponowanie procedur alternatywnych: nowych sposobów życia realizujących nowe normy i nowe wartości;

• dewiacja - postępowanie niezgodne z odnoszącymi się do danej jednostki i do sytuacji, w której działa, regułami społecznymi (normami i wartościami);

• czynniki dewiacji:

• antynomia normatywna - odmienna, a nawet przeciwstawna regulacja tej samej kwestii przez różne podsystemy normatywne (np. prawo inaczej niż moralność) lub przez różne normy w ramach tego samego podsystemu;

• asynchronia normatywna - nieadekwatność normy do czasów współczesnych lub koegzystencja norm i wartości pochodzących z różnych okresów historycznych;

• rodzaje dewiacji w grupie:

• dewiacja w znaczeniu fm - odstępstwo od normy;

• dewiacja funkcjonalna - czyli to jak grupa reaguje na złamanie danej normy; w każdej grupie ISTNIEJ margines tolerancji - tzn. przyzwolenie na dewiację;




THE END

więcej na ten temat - patrz strona 23

© Copyright by Gregor Mental 2004, All right recerved

29

społeczeństwo o charakterze całościowym i globalnym; TEORIE HOLISTYCZNE badają ten poziom

duże grupy, wielkie zbiorowości, np. narody, masy społeczne, warstwy, grupy etniczne; TEORIE MAKROSTRUKTURALNE badają ten poziom;

na tym poziomie występują tzw. mezogrupy, czyli instytucje, szkoły, szpitale;

TEORIE ŚREDNIEGO ZASIĘGU badają ten poziom;

na tym poziomie występują małe grupy, tzw. mikrokosmos społeczny, tzn. mała grupa, obok małej grupy, to np. grupy pierwotne, czyli: rodzina, gr. sąsiedzka, rówieśnicze, zabawowe, społeczności lokalne; TEORIE MIKROSOCJOLOGICZNE badają ten poziom;

na tym poziomie występują jednostki, którymi zajmuje się psychologia społeczna (w kwestii socjologicznej, tzn. postawy, zachowania..); TEORIE ZACHOWAŃ badają ten poziom;

reasumując: holizm metodologiczny Lewina (czyli „teoria pola”) = teoria pola jako podstawa.. + koncepcja całości + antyredukcjonizm + antyarystotelizm

są ze sobą połączone, co wywołuje określone konsekwencje analityczne

grupa zatem wytwarza sama siebie, sama też osiąga bardziej złożone formy, wytwarza nowe formy działania, uczuć, nowe typy interakcji, itp.

funkcje grupy pierwotnej:

a). wprowadzenie jednostki do życia społecznego;

b). ukształtowanie „jej” umiejętności rozpoznawania elementarnych symboli społecznych;

c). rozwinięcie „jej” zdolności do uczestnictwa w życiu zbiorowym, grupowym;

forma zabawowa = odzwierciedlenie nie tylko istniejących w grupie określonych problemów wewnętrznych; jako produkt grupy forma zabawowa jest swego rodzaju bilansem sił wewnątrzgrupowych;

^P

^O

^Z

^{I W}

^{O E}

^{M W}

^N

^Ą

^{I T}

^{N R}

^{T Z}

^{E G}

^{G R}

^{R U}

^{A P.}

^C

^J

^{I W.}

G _(grupa) = KL _{(kompleks ludzi)} + KŚ_{(kompleks środowiskowy)} + KZ _{(kompleks zachowań)}

1. w Krakowie spośród wszystkich mieszkańców 5% stanowią Romowie,

2. w Kętach spośród wszystkich mieszkańców tej miejscowości 5 % stanowią Romowie;

ad. 1. dla Krakowa jest to mały problem;

ad. 2. Dla Kęt jest to duży problem;

• grupy odniesienia mają 2 rodzaje członków:

• rzeczywistych - czyli uświadomionych;

• potencjalnych - czyli nieuświadomionych, czyli Ci, którzy chcieliby do takiej grupy należeć;

POZYCJA SPOŁECZNA

STATUS SPOŁECZNY

ROLE SPOŁECZNE

O

S

O
B
O
W
O
Ś
Ć

ułatwienia roli

dylematy roli

koncepcja roli

odegranie roli

legenda:

słabsze oddziaływanie

silniejsze oddziaływanie

zależą od wykonywanego zadania

Kluczowe terminy/hasła/pojęcia w TEORII ROLI:

1. POZYCJA;

2. OCZEKIWANIA ROLI;

3. SANKCJE;

typy ról: instytucjonalne, grupowe, indywidualne

Przypomnienie - struktury wewnątrzgrupowe:

1. struktura socjometryczna; - NIESFORMALIZOWANA

2. struktura komunikacji;

3. struktura władzy;

4. struktura awansu;

SFORMALIZOWANE (2 + 3 + 4)

osoba w centrum NIE odwzajemnia interakcji

syndrom czynników - one 3 razem oddziaływają na tworzenie się struktury socjometrycznej, te czynniki są ze sobą zespolone;

LOGIKA DZIAŁANIA STRUKTURY PRZYWÓDZTWA

E D P

F Z R

E I Z

K A Y

T Ł W

Y A Ó

W N D
N I C

E E Y

Teorie przywództwa:

1. psychologiczne

2. funkcjonalne

3. strukturalne

4. interakcjonistyczne

• ^{jest bardziej scentralizowana od łańcucha,}

• ^{pozycja A jest bardziej peryferyjna od pozostałych,}

• ^{najmniej błędów popełnia ta struktura przy wykonywaniu zadania.. bo w gwieździe nie zrozumieli zadania}

Struktura aksjo - normatywna to:

1. normy

2. wartości

3. instytucje (pochodne od 1 i 2)

Od czego zależy margines tolerancji:

1. im pozycja i prestiż danej jednostki są wyższe - tym większy margines tolerancji,

2. od segmentu roli,

3. od typu zachowania jednostki (np. zabójstwo w obronie własnej)

4. od świadomego lub nieświadomego złamania normy;

5. od typu grupy (czy formalna czy nieformalna);

---