1. REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA.

Określa się gruntowne zmiany w stosunkach ekonomicznych i społecznych, które zapoczątkował gwałtowny rozwój techniczny (industrializacja - uprzemysłowienie) - koniec

XVIII -XIX w. Sojusznikami rewolucji przemysłowej byli wielcy politycy. Industrializacja miała wielki wpływ na całokształt warunków gospodarczo - społecznych przez:

1. Podporządkowanie sił przyrody i przekształcania w środowisku naturalnym (wieś - miasto)

2. usprawnienie techniczne systemu produkcji, wymiany i usług.

3. udział przemysłu w wytwarzaniu dochodu narodowego.

4. zmiany w podziale dochodu

5. zmiany w warunkach konsumpcji dóbr i materialnych i kulturalnych.

Uprzemysłowienie spowodowało migrację ludzi ze wsi do miast, powstanie wielkich skupisk robotniczych. Postęp techniczny wpłynął na zmianę warunków pracy i życia milionów ludzi.

Rewolucje przemysłową popierało wielu wybitnych polityków:

• Napoleon - (zainwestował w produkcje cukru z buraków).

• B.Franklin - (wynalazca pieca żelaznego i piorunochronu).

• T.Jefferson - (wynalazca nowoczesnego pługu)

• G.Washington - (mechaniczny siew zboża)

• L.Euler - (turbina wodna i pompa wodna odśrodkowa)

• R. Boyl, D. Papin - (silnik parowy)

Jednak rewolucja jest dziełem prostych rzemieślników (ślusarzy, tkaczy, szklarzy lekarzy a nawet duchownych).

Prawdziwa rewolucja zaczęła się od Angielskiego przemysłu włókienniczego, ponieważ wzrastał popyt na tkaniny.

Dlatego dążono do przyśpieszenia procesu tkania:

• 1733 - latające czółenko - John Kay

• 1765 - przędzarka przemysłowa - James Harreawes

• 1775 - pierwsza przędzalnia mechaniczna

• 1779 - przędzarka mulejowa 300 wrzecion - Samuel Crompton

• 1823 - 1830 - przędzarka wózkowa 1300 wrzecion - Richard Roberts

• przędzarka obrączkowa - John Thorpow

Zmechanizowanie procesu tkania:

• 1786 - mechaniczne krosno napędzane maszyną parową - Edmund Cartwright

• 1804 - krosno umożliwiające tworzenie tkanin wzorzystych - Joseph Jacquard

Zawodne siły przyrody zapoczątkowały eksperymenty z parą wodną.

• użyteczny silnik parowy - James Watt.

• 1801 - silnik parowy o wysokim ciśnieniu - Oliver Ewans.

Te osiągnięcia pozwoliły na rozwój przemysłu metalurgicznego i maszynowego:

• 1765 - wytaczarka do cylindrów - John Smeaton

• 1783 - pierwsza walcownia (dla kolejnictwa) - John Wilkinson

• 1797 - tokarka metalowa - Henry Moudslay

• 1839 - tokarka karuzelowa - J.G. Bodmer

• 1845 - tokarka rewolwerowa - S. Fitch

• 1795 - prasa hydrauliczna

• 1818 - frezarka - Eli Whitney

• 1842 - młot parowy - James Nasmyth

Rozwój tego przemysłu musiał iść w parze z rozwojem górnictwa i hutnictwa:

• 1735 - wynalezienie wysokiej jakości koksu do wytopu wielkopiecowego - Abraham Darby II

• 1796 - pierwsza polska produkcja koksu - Gliwice

• maszyna Newcomena wypompowywała wodę z kopalń

• 1815 - wynalezienie lampy górniczej - Humpry Davy

Wynalazki w przemyśle włókienniczym, maszynowym, metalurgicznym, górnictwie i hutnictwie stanowiły najważniejsze elementy rewolucji przemysłowej.

13. POCZĄTKI I ROZWÓJ KOLEJNICTWA (DO POŁ. XIX W.)

Faktycznym wynalazcą kolei był G. Stephenson w 1814 w Anglii. Jego kolejkę wykorzystano w górnictwie. Jego kolejka łącząca kopalnie Darlington z portem Stockton, zapoczątkowała erę żelaznej kolei w Anglii a później na świecie. Ten rodzaj transportu po udoskonaleniach zaczął wypierać transport wodny i drogowy. W tej dziedzinie przodowała Anglia (1848 - 8 tys, km linii kolejowych). Pierwsze linie powstawały także we Francji, Niemczech, Belgii, Austrii, Rosji. W Stanach Zjednoczonych pierwsza linia kolejowa powstała na odcinku Baltimore - Ohio, a 12 lat później USA posiadały już 4,5 tys. Km torów. Transport kolejowy rozwijał się bardzo szybko ponieważ był to bardzo opłacalny interes, dlatego tworzyły się spółki akcyjne, które zarządzały liniami kolejowymi.

Po 1840 roku w europie zaczęto budować linie dalekobieżne:

• Berlin - Lipsk (1842)

• Paryż - Bruksela (1848)

• Wiedeń - Warszawa (1848)

Właśnie ten rodzaj transportu najbardziej przyczynił się do rozwoju rynku kapitalistycznego, integracji gospodarczej i społecznej oraz usprawniła przebieg informacji.

14. ROZWÓJ WYMIANY HANDLOWEJ NA PRZEŁOMIE XVIII/XIX W.

W XVIII w wzrosła wymiana handlowa przez:

• popyt na towary kolonialne (kawa, kakao, cukier, surowce)

• likwidacja barier celnych

• utrata przywilejów handlowych przez gildie kupieckie.

Z drugiej strony wprowadzano coraz częściej zasadę merkantalizmu. Zasada ta utrudniała wymianę handlową przez protekcyjne i prohibicyjne cła.

Na wzrost handlu wpłynęło też zapotrzebowanie na nowe rynki zbytu i tu właśnie krytykowano zasadę merkantalizmu a dążono do wolności handlu (liberalizm gospodarczy - A. Smith), którą krępowały przywileje handlowe, akty nawigacyjne, cła i myta. Zwolennikami stworzenia rynków narodowych (procesu zjednoczeniowe) była burżuazja europejska. Ważnym dla rozwoju handlu było:

• ogłoszenie wolności żeglugi ma morzach i rzekach europejskich.

• Zniesienie monopolistycznych uprawnień kompanii handlowych (Francja).

• Zniesienie monopolistycznych uprawnień kompanii wschodnioindyjskiej w handlu z Chinami.

• Uchwalenie szeregu zniżek celnych (1820) i zakazu wywozu maszyn (1824) oraz ceł zbożowych (1849) - Anglia

Polityka wolnego rynku doprowadziła do obniżenia cen surowców i żywności co przyniosło duże zyski Angielskiej burżuazji.

W połowie XIX wieku powszechnie wprowadzano zasadę liberalizmu handlowego. Jednak w Niemczech i USA była ona ostro krytykowana, ponieważ uderzała ona w kraje mniej rozwinięte.

11. BUDOWA DRÓG W OKRESIE REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

Transport ciężki spowodował konieczność stosowania dróg o ulepszonej nawierzchni i rezygnację z koni jucznych.

• W USA długość dróg bitych w 1825 r. wynosiła 23 tys.km,

• w Anglii w 1948 r. 32 tys.km,

• we Francji w 1848 r. 850 tys. km

W XIX wieku dobrze utrzymaną sieć dróg posiadała także Holandia. W pozostałych krajach, a w szczególności w Europie Środkowej i Wschodniej w pierwszej połowie XIX wieku stan dróg nie uległ większym zmianom, i w większości nie był on w dobrym stanie.

10. JAK POWSTAŁY I CZYM ZAJMOWAŁY SIĘ BANKI CENTRALNE.

Rodowód współczesnych banków centralnych, jakie stopniowo nabrały decydującego znaczenia, wywodzi się z instytucji, które otrzymały przywileje wypuszczania biletów bankowych. Pierwszymi bankami tego typu, które istnieją do dziś, były: Bank Szwedzki założony w 1657r i Bank Angielski założony w 1694r. działały one jako spółki akcyjne wierzycieli państwa. Zasady działania Banku Anglii stały się później wzorem dla podobnych instytucji w innych krajach. Stopniowo w poszczególnych państwach powstawał jeden bank mający monopol emisji banknotów. Banki te zajmowały wyjątkową pozycję w systemie kredytowym, gromadziły wkłady innych instytucji finansowych oraz przechowywały ich rezerwy kruszcowe. Dlatego nazwano je bankami banków.

Innym problemem rozwoju bankowości , był szybki wzrost inflacji.

Pod koniec XVIII w. Zaczęły powstawać instytucje długoterminowego kredytu rolnego, co zintensyfikowało rozwój rolnictwa.

Bank Angielski natomiast podzielił się w 1844r. na dwa departamenty: emisyjny i bankowy. Bankowy zajął się udzielanie kredytów innym bankom, co zaowocowało powstaniem dużej ilości banków, a pieniądze z udzielonych kredytów inwestowano w rozbudowę przemysłu i gospodarki.

Amerykański system bankowy w XIX wieku był jeszcze bardzo zdecentralizowany (800 banków stanowych - każdy drukował tyle pieniędzy ile chciał.)

W ciągu XVII -XIX w. W państwach zachodnioeuropejskich stopniowo nastąpiło oddzielenie skarbu państwa od finansów panującego. Dochody państwowe pochodziły przede wszystkim z podatków ceł i innych opłat, co ustabilizowało system dochodów państwa i miało ogromne znaczenie dla gospodarki, ponieważ przedsiębiorcy mogli przewidywać obciążenia na rzecz skarbu.

9. GENEZA BANKÓW

Jednak system monetarny był niewygodny i niebezpieczny na większą skalę, więc zaczęto używać banknotów - były to kwity za kruszce (Anglia XVII w.), które w późniejszym czasie stały się prawnym środkiem płatniczym. Już w XIX w. Zauważono, że banki nie muszą mieć 100% zabezpieczenia kwitów w złocie.

Z czasem zakres funkcji banków rozszerzał się (wymiana pieniędzy, depozyty, przekazy, kredyty). Pierwsze poważne banki były bankami żyrowymi ponieważ zajmowały się głównie przenoszeniem wkładów z konta na konto. Jednak ich szybszy rozwój ograniczał słaby wzrost systemu kapitalistycznego. Zaczęły powstawać giełdy (Antwerpia, Londyn, Paryż, Berlin, Wiedeń, Nowy York), które początkowo spełniały rolę pola dla spekulacji. Większe zamiany nastąpiły w XIX wieku. Wtedy kredyty dla przemysłu i handlu udzielali bankierzy i domy bankowe („Baring” - Londyn; „Hope” - Amsterdam; „Rotshild” -paryż,Londyn). Domy te finansowały rządy, duże przedsiębiorstwa oraz towarzystwa ubezpieczeń. Domy te inwestowały np: „Rotshild” w budowę linii kolejowych we Francji i Austrii. Coraz liczniej zaczęto organizować Banki w spółki akcyjne, co pozwoliło na wchłanianie prywatnych banków. Powstały wtedy wielkie banki depozytowe zajmujące się głównie zbieraniem wolnych oszczędności. przemysłu i gospodarki.

8. BIMETALIZM

Rozwój gospodarki spowodował wzrost znaczenia pieniądza. Do końca XVII w. Używano różnych materiałów jako środka płatniczego. Dopiero na początku XIX w. W większości państw kursowały monety złote i srebrne - system ten nazwano bimetalizmem. Powodowało to jednak zakłócenia ponieważ złoto miało większą wartość niż srebro. Pierwsze próby stabilizacji tego wprowadzono we Francji w 1803 gdzie prawnie usankcjonowano różnicę w wartości złota i srebra ( 1:15,5). W Anglii zdecydowano się na pieniądz złoty - który stał się jedynym miernikiem wartości. Jednak system monetarny był niewygodny i niebezpieczny na większą skalę, więc zaczęto używać banknotów - były to kwity za kruszce (Anglia XVII w.), które w późniejszym czasie stały się prawnym środkiem płatniczym. Już w XIX w. Zauważono, że banki nie muszą mieć 100% zabezpieczenia kwitów w złocie.

7. GENEZA I CELE LUDDYZMU

Przywódcą tego ruchu był Ned Ludd. Rozwój fabryk powodował upadek pracy chałupniczej i rzemieślniczej. Próby baznadziejnego współzawodnictwa z maszynami przywiodły rzemieślników do prób niszczenia maszyn i podpalania fabryk. Nasilenie się tych ruchów było tak wielkie, że w 1812 r wydano w Anglii ustawę wprowadzającą za świadome niszczenie maszyn karę śmierci. Produkcja fabryczna doprowadziła także do ruiny wiele drobnych gospodarstw chłopskich, dla których zajęcia chałupnicze stanowiły dodatkowe, niezbędne źródło utrzymania. Małorolni chłopi, nie mogąc się utrzymać z samej pracy na roli i nie wytrzymując zarazem konkurencji większej własności, musieli porzucać swe gospodarstwa i szukać pracy najemnej.

4. MERKENTALIZM

Z drugiej strony wprowadzano coraz częściej zasadę merkantalizmu. Zasada ta utrudniała wymianę handlową przez protekcyjne i prohibicyjne cła.

5. LIBERALIZM GOSPODARCZY

Na wzrost handlu wpłynęło też zapotrzebowanie na nowe rynki zbytu i tu właśnie krytykowano zasadę merkantalizmu a dążono do wolności handlu (liberalizm gospodarczy - A. Smith), którą krępowały przywileje handlowe, akty nawigacyjne, cła i myta.

6. PRZEWRÓT TECHNICZNY W PRZEMYŚLE WŁÓKIENNICZYM XII/XIX W.

Prawdziwa rewolucja zaczęła się od Angielskiego przemysłu włókienniczego, ponieważ wzrastał popyt na tkaniny.

Dlatego dążono do przyśpieszenia procesu tkania:

• 1733 - latające czółenko - John Kay

• 1765 - przędzarka przemysłowa - James Harreawes

• 1775 - pierwsza przędzalnia mechaniczna

• 1779 - przędzarka mulejowa 300 wrzecion - Samuel Crompton

• 1823 - 1830 - przędzarka wózkowa 1300 wrzecion - Richard Roberts

• przędzarka obrączkowa - John Thorpow

Zmechanizowanie procesu tkania:

• 1786 - mechaniczne krosno napędzane maszyną parową - Edmund Cartwright

• 1804 - krosno umożliwiające tworzenie tkanin wzorzystych - Joseph Jacquard

3. CECHY KAPITALIZMU WOLNOKONKURENCJYNEGO.

Rozkwit kapitalizmu był rezultatem liberalizmu gospodarczego i politycznego oraz konkurencyjności. Państwo nie ingerowało w procesy gospodarcze, stało jedynie na straży swobody gospodarowania, nienaruszalności własności prywatnej, nie przeszkadzało w eksploatowaniu siły najemnej. W drugiej połowie XIX wieku zarysowały się typowe dla stosunków kapitalistycznych :

• bardzo szybki rozwój wytwórczych (narzędzi, materiałów, kwalifikacji pracowników).

• postępujący podział pracy między miastem a wsią .

• nowe liczne gałęzie wytwórcze i usługi.

• upowszechnienie się najemnej siły roboczej.

Gospodarkę wolno konkurencyjną, wciąż jeszcze dominującą do lat 80-tych cechowało powstawanie wielu przedsiębiorstw, nie na tyle jednak dużych, aby któreś z nich mogło opanować rynek i dyktować ceny. Dlatego, aby pozyskać nowych klientów konkurowano niższą ceną lub lepszą jakością wyrobu. Wielkość produkcji starano się dostosować do popytu. Szukano sposobów no tańszą produkcję wyrobów, przez stosowanie bardziej energooszczędnych i materiałooszczędnych technik i technologii sprzyjał on więc postępowi technicznemu, bardzo burzliwemu w końcu XIX w.

2. REWOLUCJA AGRARNA

Rewolucja przemysłowa spowodowała szybki wzrost popytu na płodu rolne i hodowlane.

Ulepszano metodę trójpolówki, oraz wprowadzono nowy system -płodozmian. Rozszerzano uprawy na nowych ziemiach. Zaczęto pracować nad melioracją gruntów oraz zwiększano ich nawożenie. Pod koniec XVIII upowszechniła się uprawa ziemniaków. Nowe rośliny pozwalały na zwiększenie produkcji żywności. Rozwijała się także hodowla zwierząt. W Anglii i Hiszpanii później także w Australii. Poprawiono konstrukcję pługa aby umożliwić głębszą orkę, powstały walce do bruzdowania gleby oraz brony. Wszystko to aby ułatwić i ulepszyć uprawę ziemi. Konstruowano maszyny aby zmechanizować uprawę i zbiory. Powstawał siewniki, żniwiarki, młockarki, sieczkarki itp.Wynalazki i odkrycia w przemyśle i rolnictwie przyczyniły się do szybkiego rozwoju gospodarczego świata, szczególnie Europy. W okresie tym liczby ludności się wzrastały kilkakrotnie, także produkcja i wydobycie surowców wzrastały kilkakrotnie. Niestety nie wszędzie się tak działo we Francji czy Rosji pozostałości po systemie feudalnym utrudniały rozwój przemysłu (cechy, poddaństwo chłopów, rządy szlachty i arystokracji oraz zbyt wolno rozwijająca się infrastruktura dróg, żeglugi oraz bankowości)

12. TRANSPORT WODNY W OKRESIE REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

Transport wodny

Ten rodzaj transportu rozwijał się szybko dzięki niskim kosztom przewozu i możliwości przewożenia dużych ilości surowców i rudy, oraz rozwojem techniki (silnik parowy). Dlatego zaczęto pogłębiać i regulować kanały itp. W XIX w przodowała pod tym względem Francja. Innymi krajami posiadającymi rozbudowaną sieć kanałów były Anglia , Holandia, Szwecja i Belgia. Rozwój tej dziedziny transportu znowu o wiele gorzej rozwijał się w krajach Europy Wschodniej i Środkowej. W późniejszym okresie w Anglii i Stanach Zjednoczonych transport wodny był wypierany przez transport kolejowy. Silniki parowe zaczęły się pojawiać w statkach. Powstawała regularna żegluga nawet transoceaniczna (Londyn - Ameryka środkowa). Wynalezienie śruby napędowej i zwiększanie mocy silników dawało wymierne efekty, zastosowanie metalu do produkcji statków przez co zwiększyło się bezpieczeństwo, wytrzymałość i ładowność tychże pojazdów. Jednak do drugiej połowy XIX w nadal dominowały żaglowce.

35. ROZWÓJ PRZEMYSŁU W CZASIE MIĘDZYWOJENNYM.

W okresie tym wystąpił dynamiczny rozwój:

• energetyki, przyrost produkcji stali i metali kolorowych,

• przemysłu chemicznego, elektrotechnicznego,

• włókien sztucznych oraz przemysłu samochodowego.

W parze z ożywionym rozwojem przemysłu szedł rozwój ruchu budowlanego i inwestycyjnego (który wzmagał zapotrzebowanie na wyroby przemysłu ciężkiego). Kwitł także handel międzynarodowy. Dobra koniunktura utrzymywała się do 1928 roku.

Potem w magazynach zaczęły rosnąć zapasy towarów (zjawisko nadprodukcji), co w konsekwencji powiększało liczbę bezrobotnych i zamykanie fabryk. Aż 23 października 1929 r. na giełdzie nowojorskiej wystąpił krach. W okresie kryzysu produkcja przemysłowa spadła o 20-30%. Liczba bezrobotnych wynosiła w 1932 - 48 milionów. Walkę z kryzysem podjęło w wielu przypadkach państwo przy pomocy instrumentów administracyjnych, prawnych i ekonomicznych. W krajach totalitarnych walczono z kryzysem poprzez uruchamianie wielkich zbrojeń, które nakręcały koniunkturę.

W latach 1934-1939 produkcja przemysłowa zaczęła rosnąć z roku na rok. Najszybciej rozwijał się przemysł chemiczny, elektrotechniczny oraz środków transportu.

Największymi portami przeładunkowymi były:

• Nowy Jork, Havr, Rotterdam, Hamburg, Antwerpia, Marsylia, Londyn, Istambuł,Liverpool

• Genua, Neapol, Algier, Honkong, Kobe, Buenos Aires, Montevideo, Cardiff

Transport i komunikację morską coraz częściej monopolizowały wielkie spółki okrętowe. W 1913 r było ich 20. Spółki te prowadziły ostrą konkurencję, dlatego dochodziło do porozumień, monopolizując tym samym rynek.

20. ZMIANY W TECHNOLOGII PRODUKCJI STALI W OKRESIE II REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

W 1856 r . Henryk Bessemer skonstruował jeden z największych wynalazków w historii techniki - konwertor - gruszkę Bessemera (zbiornik wyłożony materiałem ogniotrwałym, służącym do uzyskiwania stali z ciekłej surówki żelaza za pomocą przedmuchiwania surówki sprężonym powietrzem lub tlenem, które usuwały zanieczyszczenia). Wynalazek ten obniżył dotychczasowe wielkie koszty produkcji stali i zwiększyło ilość produkcji (kilkadziesiąt ton stali w czasie jednego wytopu a nie pół tony jak dotychczas).

Wkrótce po tym bracia Siemensowie wynaleźli piec do wytwarzania stali grzewczej, w którym wykorzystano palniki gazowe. W tym samym czasie dwaj bracia francuzi Martinowie zapoczątkowali proces hutniczy stosowany do dziś - wytapiania stali ze złomu i surówki.

Natomiast na przełomie XIX i XX wieku zaczęto eksperymentować z łukiem elektrycznym i indukcją elektromagnetyczną - 1900 P.Hroult zbudował piec elektryczny do wytopu metali.

Nieprzerwany postęp techniczny także przyśpieszał rozwój produkcji.

• tworzywa sztuczne

• mechanizacja procesów produkcji

• mechanizacja prac górniczych (kombajn węglowy 1937)

• w hutnictwie stosowano piece elektryczne

rewolucję przyniosło wykorzystanie energii elektrycznej na szeroką skalę. Szybko uznano że wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej za sprawę wagi państwowej, ze względów strategicznych jak i ekonomicznych. Wprowadzono także statystyczną kontrolę jakości oraz naukową organizację pracy, co znacznie przyśpieszyło czas produkcyjny.

19. TWORZENIE SIĘ MONOPOLI.

W XIX wieku nastąpił okres stopniowej centralizacji kapitału i koncentracji produkcji. Duże firmy prężnie się rozwijające się wchłaniały mniejsze. Powstawały wielkie spółki akcyjne które były w stanie nasycić bardzo chłonne rynki wewnętrzne. Dalsza walka pomiędzy wielkimi przedsiębiorstwami stawała się coraz bardziej ryzykowna i lepszym rozwiązaniem były porozumienia co do podziału rynku, wielkości produkcji a nawet cen. Oczywiście były to działania monopolistyczne. Zapewniały one wyłączność produkcji i decydujący wpływ na jego cenę. Takie wielkie firmy nazywano:

• trusty (zakłady tej samej branży)

• koncerny, holdingi (zakłady różnych branż)

monopole często ograniczały produkcję i windowały ceny w górę, przez to były mniej zainteresowane nowymi wynalazkami i hamowały postęp techniczny.

Struktura gospodarstw rolnych wyglądała następująco w 1851r:

• 25% - gospodarstwa rolne (do 40,5ha)

• 25% - gospodarstwa rolne (40,5-81ha)

• 34% - gospodarstwa rolne ( 81-202,5ha)

• 25% - gospodarstwa rolne(ponad 202,5ha)

ludność była podzielona na :

• lordów - czerpiących dochody z posiadania ziemi

• farmerów - dzierżawiących duże gospodarstwa

• robotników rolnych - pracujących u farmerów

18. STRUKTURA SPOŁECZNA NA WSI ANGIELSKIEJ NA PRZEŁ. XVIII/XIX W.

W wyniku przyśpieszonego procesu ogradzania w XVIII wieku, już na początki XIX wieku niemal całkowicie zanikła drobna własność chłopska. Ogradzanie wpędziło wielu chłopów w biedę i długi. Niektórzy stawali się dzierżawcami własnych gospodarstw, często w majątkach tych samych właścicieli ziemskich. Biedniejsi jak również zagrodnicy i bezrolni, którzy po ogradzaniu nie mogli już w ogóle trzymać bydła, często opuszczali wieś przechodząc do miast i ośrodków rozwijającego się przemysłu, zasilając szeregi proletariatu przemysłowego.

Natomiast chłopi którym udało się utrzymać, wzmocnili się nieco w okresie dobrej koniunktury, zapoczątkowanej polityką wysokich ceł w okresie wojen napoleońskich. Od 1814r to się zmieniło gdy nastał spadek cen zboża, reszta drobnych rolników straciła swoje majątki. Anglia stała się krajem wielkiej własności ziemskiej - Latyfundia były podzielone na duże gospodarstwa i w większości dzierżawione.

17. NA CZYM POLEGAŁA „PRUSKA DROGA DO KAPITALIZMU”

Początek w pierwszej połowie XIX w. „Pruska droga” to określenie dotyczące Niemczech na Wschód od Łaby i Europy Środkowo - Wschodniej, określało ono proces powolnego odchodzenia od systemu w którym większość ziem należała do szlachty i gdzie pracowali chłopi pańszczyźniani.

W Prusach trwał on od 1807r , gdy zniesiono poddaństwo osobiste i gdy nastąpiło ostateczne uwłaszczenie chłopów. Wtedy to folwarki zaczęły się powiększać. W okresie tym wielu chłopów straciło swoje ziemie, i powstały np. w Niemczech trzy warstwy społeczne: właściciele ziemscy, bogaci chłopi i robotnicy folwarczni.

W Europie Środkowo-Wschodniej panowały stosunki feudalne, które zniesiono dopiero w czasie Wiosny Ludów.

W USA szybko rozwijały się miasta na wybrzeżu północno-wschodnim (Boston, Filadelphia, Nowy York). Ludność żyjąca w miastach w XIX w stanowiła już 40 % ogółu mieszkańców kraju

Japonia zajmowała pod tym względem jedno z czołowych miejsc w zakresie urbanizacji miast. Już w drugiej połowie XVIII w posiadała miasta takie jak Yedo - ponad 1 mln. mieszkańców, Kioto - siedziba dworu cesarza, Osaka - wielki ośrodek handlowy.

Natomiast w krajach Europy Środkowej i Wschodniej proces urbanizacji rozwijał się bardzo wolno, związane to było z rolniczym charakterem regionu i słabo rozwiniętą gospodarką kapitalistyczną.

Zakładanie nowych miast wiązało się z problemem umieszczenia ludzi, dlatego zrezygnowano z drewna i zaczęto budować domy murowane wielopiętrowe. Dla poprawy bezpieczeństwa miast wprowadzono oświetlenie ulic, początkowo były to lampy olejowe a później gazowe.

16. ROZWÓJ MIAST W OKRESIE REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

Proces urbanizacji w XVIII wieku przebiegała początkowo w państwach gdzie dynamicznie rozwijała się gospodarka kapitalistyczna. (Anglia, Japonia, Europa Zachodnia, USA). Związane to było z migracją społeczeństwa mieszkającego na wsi do miast. W 1769 ludność miast stanowiła 43% ogółu ludności państw. A w XIX wieku już 66%.

W Wielkiej Brytanii ośrodkiem miejskim był Londyn, który był centrum administracyjne, handlowo-przemysłowe i finansowe. I w 1801r liczył już 960 tys. mieszkańców. Innymi miastami szybko się rozwijającymi były Birmingham, Liverpool i Manchester (1830 - ponad 300tys. mieszkańców).

We Francji w XIX w. w miastach żyło 25% ogółu ludności. Znaczącymi miastami były Paryż, Marsylia, Lyon. Od 1841-1851 liczba ludność wzrosła 4-krotnie. W mniejszych miastach liczba ludności wzrastała wolniej i była ściśle związana z wielkością ośrodka.

15. EKSPLOZJA DEMOGRAFICZNA W XIX W.

Rewolucji towarzyszył wysoki wzrost demograficzny. Zaczął się on w Europie i Ameryce Północnej. W krajach rozwiniętych wzrastało zaludnienie (Anglia, Francja, Holandia, USA, Belgia). Ludzie żyli coraz dłużej (postęp higieny, rozwój medycyny, wzrost produkcji przemysłowej i rolniczej). Wprowadzono także kontrole sanitarną nad handlem żywnością i czystością wody. Lekarze poznali o opisali wiele groźnych chorób (dżuma, tyfus, cholera). Powstały pierwsze szczepionki (ospa). Ograniczono umieralność niemowląt. Robiono coraz bardziej skomplikowane operacje, dzięki wynalezieniu środków usypiających.

W handlu surowcami przodowały kraje które posiadały swoje kolonie (Anglia, Holandia, Niemcy). Szczególnie na czoło tej grupy wysunęła się Anglia, która stała się centralnym punktem wymiany światowej, było to możliwe dlatego że Anglia posiadała flotę o tonażu 47% tonażu światowego. Rozwojowi handlu towarzyszyła także walka o rynki zbytu, zaczęto się kierować w stronę rynków Azjatyckich i Afrykańskich. Konkurencja też byłą zarzewiem przyszłych konfliktów politycznych.

Rosnąca konkurencja wymusiła na handlowcach użycia nowych metod pozyskiwania klientów, zaczęto używać wyspecjalizowanych pośredników, aby pozyskać klientów, powstawały giełdy towarowe, domu towarowe, oraz rozwinęła się nowa dziedzina - reklama, zaczęto urządzać wystawy aby przyciągnąć klientów.

Wszystko to spowodowało wzrost roli kredytu, gdzie banki zaczęły odgrywać ważną rolę.

28. BUDOWA I ZNACZENIE WIELKICH KANAŁÓW NA PRZEŁOMIE XIX I XXW.

Dzięki budowie kanałów możliwa stała się szybka komunikacja.

1. Kanał Sueski (1869r) zbliżył Europę do Azji południowej i wschodniej, Afryki i Australii.

2. Kanał Koryncki (1893r) łączył Morze Egejskie z Jońskim.

3. Kanał Kiloński (1895r) łączył Bałtyk z Morzem Północnym.

4. Kanał Panamski (1914r) połączył Atlantyk z Pacyfikiem.

Wszystkie te kanały skróciły drogę jaką musiałyby przebyć statki pierwotną drogą. Dzięki nim rozwinął zwiększył się obrót w handlu międzynarodowym, a także silniej wiązał kolonie z metropolią.

21. NOWE ROZWIĄZANIA W DZIEDZINIE PRZEKAZYWANIA INFORMACJI W OKRESIE REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

Na początku do przesyłania informacji stosowano konnych jeźdźców, dyliżansów, gołębi pocztowych. Wraz z pojawieniem się kolei zaczęto używać sygnałów świetlnych (od stacji do stacji). Jednak dopiero wynalezienie telegrafu umożliwiło szybkie przesyłanie informacji alfabetem Morse'a. W roku 1851 został już położony podwodny kabel telegraficzny (Anglia-Francja). Ten dział techniki zarezerwowała sobie poczta, która wprowadziła także znaczki (1839), które zaczęto później stosować na skalę światową.

Silniki parowe których sprawność stała się niewystarczająca, były coraz częściej wypierane przez silniki spalinowe które ciągle udoskonalano. Silniki spalinowe umożliwiły prace szczególnie urządzeniom ruchomym, dlatego przyspieszyły rozwój transportu samochodowego, rzecznego, morskiego i innych.

W pierwszych latach XX wieku zaczęto budować statki napędzane silnikami spalinowymi, które były dwukrotnie szybsze od parowców. Powstawała regularna żegluga nawet transoceaniczna (Londyn - Ameryka środkowa). Wynalezienie śruby napędowej i zwiększanie mocy silników dawało wymierne efekty.

Silniki spalinowe zdominowały transport samochodowy i w latach 40- tych XIX wieku liczba tych pojazdów dochodziła do 2mln. później pojawiły się też pierwsze autobusy i samochody ciężarowe.

Pod koniec XIX wieku zaczęto masowo wykorzystywać silniki elektryczne, które zastąpiły niewygodne połączenia (przekładnie pasowe) maszyn roboczych z silnikiem parowym. Opracowano także pierwsze silniki spalinowe turbinowe, które zyskały powodzenie głównie w lotnictwie jako silniki turboodrzutowe.

29. ZMIANY TECHNICZNE I ROZWÓJ KOLEJNICTWA W OKRESIE II REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

W transporcie lądowym nadal duże znaczenie odgrywało kolejnictwo. Zastosowanie osiągnięć techniki znacząco polepszyło jakość tych usług transportowych i zwiększyło ich wymiar. Wynalezienie hamulca pneumatycznego (1872 - G.Westinghous) podniosło bezpieczeństwo podróży. Rozbudowa mostów, wiaduktów i tuneli pozwoliła na prowadzenie linii w rejonach dotychczas uważanych za niedostępne.

W większości kolej była własnością państwa (Niemcy, Rosja, Austria, Belgia, Dania, Rumunia, Serbia, Bułgaria, Japonia, Włochy). Natomiast w USA i Anglii kolej stanowiła nadal własność prywatną spółek.

Europa Zachodnia skoncentrowała się później na budowie linii drugorzędnych, natomiast Europa Wschodnia nadrabiała zaległości linii dalekobieżnych. Najdłuższą linię kolejową posiadały Stany Zjednoczone (411 tys.km).

22. ODKRYCIE PRĄDU ELEKTRYCZNEGO I JEGO WYKORZYSTANIE W OKRESIE II REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

W XIX wieku wciąż dominującą rolę - jako źródło energii - odgrywały maszyny parowe. Jednak w Londynie użyto jej do poruszania prądnicy o mocy 1,5 KW. Zaczęły powstawać pierwsze lokalne elektrownie elektryczne zasilające - dworzec gare du Nord 1875; stacja kolejowa w Glasgow1879 czy Britisch Museum 1880r. pod koniec XIX wieku zaczęto masowo wykorzystywać silniki elektryczne. Zaczęto też używać innych źródeł energii do wytwarzania prądu elektrycznego. Pierwsze elektrownie wodne powstała w Appleton (1882 - 25kW), kolejne budowano np:

• wodospad niagara (1895)

• w Szwajcarii pod St.Gallen w 1900 - Gabriel Narutowicz.

Prąd elektryczny został wykorzystywany w różnego rodzaju aparatach i najsłynniejszym żarówki z włóknem węglowym (T. Edison).

36. NAUKOWA ORGANIZACJA PRACY

O pierwszej wojnie Światowej upowszechniły się zasady naukowej organizacji pracy powstałe na początku XX wieku. Za twórców tej praktycznej dziedziny wiedzy rewolucjonizującej przemysł uważa się trzy osoby:

• Amerykanina - T. W. Taylora - „Zarządzanie Warsztatem wytwórczym”

• Polaka - K. Adamieckiego - twórca zasady harmonizacji pracy

• Francuza - Fayola - twórcę metody graficznej planowania oraz założyciela naukowej Organizacji i Kierownictwa.

Zasada Tayloryzmu wychodziła z analizy pracy produkcyjnej i zmierzała do eliminacji zbędnych czynności. Aby uzyskać najwyższą efektywność Tayloryści stosowali chronometraż czynności robotnika i wprowadzali odpowiednie normy pracy, często nie bacząc na psychofizyczne możliwości robotnika i jego warunki pracy. Starali się oni wyposażyć robotnika w odpowiednie standaryzowane narzędzia i urządzenia produkcyjne.

Natomiast T. Akademicki podkreślał rolę człowieka, nie chcąc aby był on tylko dodatkiem do maszyny. Podkreślał on moralne i zawodowe motywacje do pracy.

30. POCZĄTKI KOMUNIKACJI POWIETRZNEJ

W 1783 bracia Montgolfier dokonali pierwszego lotu balonem. W roku 1914 sterowce konstrukcji Niemca F. Zeppelina przewoziły już pasażerów przelatując około 270 tys.km.

W pierwszych aeroplanach stosowano silniki parowe, jednak pomysł ten okazał się nieprzydatny.

Właściwy rozwój lotnictwa zapoczątkowali bracia Wright i mimo dalszych sukcesów samoloty nie odgrywały dużej roli jako środki transportu.

23. PIERWSZE SILNIKI SPALINOWE I ICH ZASTOSOWANIE.

W 1876 r Mikołaj Otto stworzył silnik spalinowy czterosuwowy tłokowy na gaz świetlny ze sprężaniem mieszanki i zapłonem elektrycznym. Według tego systemu pan Deimler stworzył silnik benzynowy z gaźnikiem i zapłonem żarowym. A w 1885 K.Benz opracował do tego silnika iskrowy system zapłonu.

W 1893 R.Diesel zbudował silnik wysokoprężny umożliwiający samozapłon i wysoką sprawność silnika.

Silniki spalinowe umożliwiły prace szczególnie urządzeniom ruchomym, dlatego przyspieszyły rozwój transportu samochodowego, rzecznego, morskiego i innych.

31. POSTĘP W DZIEDZINIE ŚRODKÓW ŁĄCZNOŚCI W II POŁ. XIX W. I POCZĄTKU XX W.

W XIX wieku zaszły dalsze zmiany w dziedzinie przepływu informacji. Po 1866 telegraf stał się środkiem komunikacyjnym na skalę światową (4,5 mln km pod koniec XIX wieku). Pierwszy aparat telefoniczny został opatentowany w 1876 przez A.G. Bella. Po kolejnych udoskonaleniach jego wynalazek zyskał nieograniczony zasięg, przez co zyskał popularność w wielu krajach.

Na przełomie XIX i XX wieku, pojawiła się też komunikacja radiowa odkryta przez niemieckiego fizyka H.Hertza. Jej praktyczne zastosowanie przedstawił rosyjski fizyk w 1895 r pierwszy odbiornik radiowy. Kolejne rozwiązanie (najlepsze) przedstawił Włoch G. Marconi, przesłał on pierwszy radiogram przez kanał La Manche (1899). Siedem lat później łączność radiowa była już regularna. Później zaczęto pracować nad przesyłaniem dźwięku drogą radiową i w 1913 zaczęto stosować radiofonię w szerokim zakresie.

37. ROLNICTWO W CZASIE WIELKIEGO KRYZYSU EKONOMICZNEGO.

W czasie I Wojny Światowej w niektórych rejonach panował głód. Żywność byłą wtedy na kartki, ponieważ głównie starano się zaopatrzyć armię. Deficyt żywności odczuwano szczególnie dotkliwie w Rumunii, Bułgarii, Polsce, Rosji Radzieckiej i na Węgrzech.

Odbudowa Europejskiego rolnictwa trwała do końca 1923r. odbudowa opierała się na reformach agrarnych, które miały na celu stworzenie silnych gospodarstw. Dzięki temu zauważalny był wzrost produkcji rolnej i hodowlanej. Rozwój spowodował nadwyżki, które jednak zniwelowano przez porozumienia między producentami co do wielkości produkcji. Wysoka produkcja i trudności w zbyciu artykułów spowodowały ogromne zapasy spowodowały różne działania rządów na taką sytuację gospodarczą:

• we Francji kazano karmić bydło pszenicą

• w Brazylii spalono 77mln. worków kawy

• w USA przerobiono 5mln świń na tłuszcze techniczne i nawóz.

24. KRYZYS W ROLNICTWIE EUROPEJSKIM W LATACH 80 - TYCH XIX W.

Kryzys lat 80-tych XIX wieku spowodowany był głównie konkurencją tańszych produktów rolnych z Kanady, Ameryki Północnej i Południowej. Spowodowane to było gospodarką liberalną oraz brakiem ceł ochronnych co spowodowało spadek opłacalności produkcji. Wiele gospodarstw nie wytrzymało złej koniunktury i upadło. Dotyczyło to głównie Anglii ale też Francję i Niemcy. We Francji klęska była zaraza niszcząca winnice. W Niemczech rolnictwo było chronione przez protekcyjną politykę rządu. Nie zmieniało to faktu że głównym działem gospodarek różnych krajów nadal było rolnictwo (Dania, Holandia, Belgia, Hiszpania). Pod koniec XIX wieku sytuacja związana z rolnictwem uległa polepszeniu dzięki zmniejszeniu konkurencyjności ze strony zboża amerykańskiego oraz zwiększenia popytu na żywność.

W 1934-1938r rolnictwo o wydobyło się z kryzysu i produkcja zaczęła wzrastać, spowodowane to było głównie postępem mechanizacji rolnictwa:

• na stu rolników 15 traktorów (USA - 1939 - 1,6 mln traktorów ).

• na stu rolników 8 traktorów (Anglia).

• niespełna 1 w ZSRR.

W czasie II Wojny Światowej zwiększono wydajność rolnictwa trzykrotnie. Powiększano parki maszynowe na wsiach. Pojawiły się nowe maszyny do zbierania buraków cukrowych, zbierania i układania snopów. Coraz częściej stosowano nawozy i mikronawozy.

38. „NOŻYCE CEN”

Niekorzystnym dla rolników zjawiskiem były tzw. „Nożyce cen” (niskie ceny artykułów rolnych - wysokie ceny artykułów zmonopolizowanego przemysłu). Przez co dochody rolników spadły drastycznie.

32. POZYCJA ANGLI W ŚWIATOWYM HANDLU W XIXW

W XIX wieku Anglia nadal była liderem, będąca wierna zasadom wolnego rynku, ale utrzymywała monopol handlu z własnymi koloniami i krajami zależnymi. Obroty z koloniami wzrastały, ale jej udział w światowym handlu zmalał. Anglia eksportowała głównie towary przemysłowe, importowała natomiast surowce i artykuły spożywcze. Przy czym import przewyższał eksport powodując tym ujemny bilans handlowy. Prymat Anglii w światowym handlu zapewniała także flota.

25. NA CZYM POLEGAŁ PROCES KONCENTRACJI BANKÓW.

Inną cechą rozwoju bankowości był proces koncentracji. Na czoło systemu bankowego wysunęły się nieliczne najważniejsze banki, spychając na margines pozostałe.

W Anglii tę rolę spełniła „wielka piątka ” była to banki : Barclays Bank, Lioyds Bank, National Provincial Bank, Westminster bank.

W Niemczech rolę takich banków przejęły „D-Banki” tzn. „Deutsch Bank”, „Dresdner Bank”, „Dresdner Bank“, „Disconto - Gesellshaft“, „Darmstadter Bank“.

We Francji były to Banki „Credit Lyonnais“, „Societe Generale”, „Coptair d'Escompte”.

W USA za najbardziej wpływowe uchodziłu “First National ” - Morgana, „National City Bank” - Rockeffelera.

W międzynarodowym systemie bankowym szczególną rolę przejął Bank Angielski, skupiający znaczną część światowych zasobów złota. Jago polityka finansowa wpływała na decyzje banków zagranicznych, a Funt Szterling stał się główną walutą świata.

Ten rodzaj instytucji bankowej ułatwiał i przyśpieszał obrót pieniędzy

34. PROCESY URBANIZACYJNE W EUROPIE ZACH. NA PRZEŁ. XIX I XX W Dalszy rozwój urbanizacji, związany był oczywiście z rozwijającym się przemysłem oraz i wzrostem zaludnienia. Społeczeństwo dążyło do coraz lepszych warunków życia.

• W Anglii 1 1870 mieszkańcy miast stanowili ponad 70% ogółu ludności (Londyn, Liverpool, Manchester)

• W Belgii w miastach mieszkało 68% ogółu ludności w 1910r.

• W Niemczech w miastach mieszkało 60% ogółu ludności w 1910r. Przyrost w Niemczech był o wiele większy niż wynosił przeciętny wzrost ludności państwa.

• W Holandii w połowie XIX wieku w miastach żyło ponad 50% ogółu ludności w 1910r.

• We Francji w 1910r. w miastach zamieszkiwało 45% ogółu ludności.

• W Danii w 40% ogółu ludności żyło w miastach w 1911r.

Źródła rozwoju miast tkwiła w zarówno w czynnikach gospodarczych (wzrost przemysłu, handlu, transportu) jak i demograficznych (migracje, przyrost naturalny ). Charakterystyczną cechą rozwoju miast było tworzenie się wielkich aglomeracji.

33. PRZYCZYNY SPADKU PRZYROSTU NATURALNEGO W EUROPIE ZACHODNIEJ NA PRZEŁOMIE XIX I XX.

• Do ograniczenia liczby potomstwa skłaniała ludzi rosnąca odpowiedzialność za dostatni byt rodziny.

• Emancypacja kobiet i ich praca zawodowa która odciągała je od życia codziennego.

• Powstanie środków antykoncepcyjnych.

27. ZMIANY W TRANSPORCIE MORSKIM W OKRESIE II REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ.

Postęp w budowie statków był związany z przemysłem metalurgicznym. Statki były coraz większe, posiadały także coraz większą ładowność i były stabilniejsze. To doprowadziło do ciągłej i regularnej komunikacji pasażerskiej. Powstały także statki - chłodnie do transportu towarów ulegających szybkiemu zepsuciu. Dlatego też nowoczesne statki wygrywały bitwę o morza ze starymi statkami.

W pierwszych latach XX wieku zaczęto budować statki napędzane silnikami spalinowymi, które były dwukrotnie szybsze od parowców.

Najlepiej rozbudowana flotę posiadała flota Angielska (tonaż 5,6 mln ton), i zachowała swój prymat w 1913 r. mając tonaż większy niż jej najwięksi konkurenci razem.

Na drugim miejscu były Niemcy którzy w 1913r posiadali flotę o tonażu 5,1 mln ton. Możliwe to było dzięki rosnącemu handlu międzynarodowemu oraz budowie wielkich stoczni w : Hamburgu, Bremie, Kilonii.

USA posiadały w tym czasie małą flotę, gdyż tonaż ich floty wynosił zaledwie 2,9 mln ton w 1913 r.

26. ZMIANY W BUDOWIE DRÓG W OKRESIE II REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ

Europa w XIX wieku miała kilka tysięcy kilometrów dróg ubijanych ze żwiru, bądź układanych z kamieni.

Za zdecydowanie najwygodniejsze uchodziły drogi Francuskie, a następnie Angielskie. Zarówno we Francji jak i Anglii w 1860 r na 1km² powierzchi przypadało 3km dróg bitych.

W Europie Wschodniej i Środkowej budowa dróg była mocno zaniedbana i w drugiej połowie XIX wieku niewiele się tam zmieniło.

W Europie Zachodniej natomiast w państwach intensywnie uprzemysławianych, zaczęto stosować do budowy dróg kostki granitowe i bazaltowe, a następnie żużel, klinkier, beton i asfalt. W terenach górskich w celu skrócenia czasu podróży zaczęto budować tunele i mosty. Pierwsze tunele wykuto w Alpach, mosty powstały między innymi w Nowym Jorku - most Brookliński (1876), czy też przez rzekę Missisipi w 1874.

51. TYGRYSY AZJATYCKIE.

Od połowy lat 60-tych państwami szybko rozwijającymi przemysł stały się kraje Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej: Hongkong, Indonezja, Korea Południowa, Filipiny, Singapur, Tajwan, Tajlandia, Malezja. Czynnikami, które spowodowały szybki wzrost gospodarczy tych krajów były: interwencjonizm państwowy, stabilność polityczna, reforma rolna i oświatowa, wysoka wydajność pracy, korzystna polityka podatkowa, dogodne warunki napływu kapitału zagranicznego, współpraca z Japonią w dziedzinie finansowej, technicznej i technologicznej. W krajach tych rozwijano przede wszystkim nowoczesne gałęzie przemysłu: komputery, chemia, motoryzacja, precyzyjny i optyczny. Ze wzg. na niskie koszty robocizny towary produkowane przez te kraje stały się bardzo konkurencyjne, dzięki temu możliwa była ekspansja handlowa na rynek azjatycki, europejski i amerykański.

W połowie lat 50-tych migracje w Europie miały charakter zarobkowy. Do Francji przybywali imigranci głównie z Afryki Północnej, Portugalii, Turcji, Włoch, Hiszpanii i krajów Afrykańskich (3mln w 1992 r.).

W 1961 r. liczba imigrantów z krajów europejskich wynosiła 524,7 tys. i 40,7 tys. z krajów pozaeuropejskich. Do 1974 r. liczba imigrantów wzrosła odpowiednio do 3,7 mln. szacuje się że na początku lat 70-tych liczba imigrantów do krajów EWG w celach zarobkowych wynosiła 10mln.

Do Kanady w latach 1946-1975 r. napłynęło 4,2 mln imigrantów.

Do końca lat 40-tych XX wieku ruchy migracyjne w Azji miały podłoże głównie polityczne.

Reasumując można stwierdzić że problemy demograficzne powojennego świata to : eksplozja demograficzna, spadek liczby zgonów, wydłużeniem się życia ludzkiego, rozwojem przemysłu i konfliktami politycznymi i zbrojnymi. A sprzyjał temu szybki rozwój komunikacji.

39. INFLACJA W EUROPIE PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ.

Po I Wojnie Światowej nastąpił spadek wartości pieniądza. Po okresie reglamentacji wojennej państwa zaczęły przywracać swobodny obrót towarowy. Ilość pieniądza na rynku przewyższała ilość towaru co zapoczątkowało inflację. Dlatego starano się przywrócić wymienialność walut (Bruksela 1920r. i Genua 1922r.). zjawisko inflacji szczególnie widoczne było w krajach pokonanych: Austrii, Niemczech, Węgrzech , Bułgarii i w Polsce. Najostrzej inflacja przebiegała w Niemczech, w 1923r. 1 $ = 14 trylionów marek. Inflacja w Niemczech spowodowana była umyślnie przez rząd w celu wprowadzenia chaosu walutowego, aby uniemożliwić ściąganie reparacji.Aby uzdrowić pieniądz i przywrócić równowagę pieniężną (sanacja)umożliwiono pożyczki zagraniczne, co wprowadziło w krajach gdzie dewaluacja przybrała ogromne rozmiary nowe środki pieniężne. Wtedy zdecydowana większość państw wróciła do systemu waluty dewizowo - złotej. Okres sanacji zakończył się około 1927 roku. Stałość kursy opierała się na tym, że pieniądz musi mieć pokrycie w złocie. Zapasy pieniędzy i złota przechowywano w Banku Emisyjnym. Taka stabilizacja spowodowała wzrost oszczędności i kapitalizację wewnętrzną oraz rozwój handlu światowego.

52. ZMIANY W ZAKRESIE PRZEKAZYWANIA INFORMACJI PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Sukcesy w badaniach kosmicznych umożliwiły rozwój łączności satelitarnej (1962 r. pierwszy satelita odbierający i transmitujący sygnały - telewizja.). Równocześnie rozwijała się teletransmisja radiowa, budowano podmorskie linie kablowe, rozwijała się także radiokomunikacja z obiektami ruchomymi (CB RADIO). Upowszechnił się między-krajowy i międzykontynentalny ruch telefoniczny. Powstały pierwsze łącza światłowodowe. Dynamicznie rozwijały się usługi telekomunikacyjne (telex, telefax). Wprowadzono kolorową telewizję (USA - 1956 r.). upowszechniła się telewizja kablowa, satelitarna.

Upowszechniły się komputery i Internet (poczta elektroniczna), co dało początek cywilizacji informatycznej rewolucjonizującej wszystkie dziedziny życia.

45. PROCESY URBANIZACYJNE W CZASIE MIĘDZYWOJENNYM

Po pierwszej wojnie światowej nasiliły się procesu urbanizacyjne w większości państw. W europie odbudowywano zniszczone działaniami miasta, a tam gdzie zniszczenia nie dotarły, urbanizacja następowała poprzez migracje ludności. Malał odsetek ludności związanej z rolnictwem poprzez to że postęp techniczny wypierał dużą liczbę rąk do prac na roli. Ludność ze wsi powiększała dzielnice zamieszkałe przez biedotę.

W Wielkiej Brytanii ludność miejska stanowiła 80% ludności.W Niemczech w 1939r ludność miejska stanowiła 70,5% ludności, uwarunkowane to było rozwijającym się przemysłem rozwijanym dla przyszłej machiny wojennej.

We Francji ludność miejska stanowiła 51,2%. Tutaj największą aglomeracją i zarazem najbardziej scentralizowaną był Paryż (1931 - 4,9 mln osób), Marsylia (800 tys. osób) i Lyon (579 tys. osób).

Niższy stopień urbanizacji miały ośrodki skandynawskie oraz Europy Wschodniej i Południowej

Wiązało się to jednak z polityką liberalną gospodarki. Co spowodowało załamanie równowagi walutowej na świecie. Najwcześniej załamała się waluta Ameryki Południowej. Większy wpływ na światowy obrót pieniądza wywarła dewaluacja głównych walut. W 1931r. zawieszono wymienialność funta angielskiego no złoto (dewaluacja funta o 25%), w 1933r. zdewaluowano dolara o 41%.

W okresie kryzysu inne kraje (Polska, Belgia, Holandia, Szwajcaria, Włochy) stosowały politykę deflacyjną (ograniczenie obiegu pieniądza dla utrzymania jego wysokiej wartości) w celu zapewnienia trwałości waluty. Jednak w 1936r. kryzys doprowadził do załamania systemu walutowego prawie wszystkich państw.

W ZSRR zdezorganizowana gospodarka, katastrofalna sytuacja żywnościowa spowodowała wyludnianie miast. Odsetek ludności miejskiej wynosił zaledwie 13%. Większe zmiany miały miejsce w 1928-1940r wtedy to ludność miejska zwiększyła się dwukrotnie (do 56 mln). Rozwój przemysłu spowodował powstawanie wielkich miast (powyżej 100tys. mieszkańców). Zaczęły powstawać także osiedla i konurbacje. Wielkie miasta powstawały głównie tam gdzie wydobywano złoża surowców lub jako stolice nowych republik. Rozwój urbanizacji nie miał jednak nic wspólnego z polepszeniem bytu mieszkańców. Wprowadzono system kartkowy na podstawowe artykuły przemysłowe i spożywcze. Najniższy stopień urbanizacji posiadała Albania, gdzie przed II Wojną Światową w miastach mieszkało 15% ludności. Główne miasto Albanii Tiran było praktycznie dużą wsią a jako metropolia królestwa liczyła zaledwie 25 tys. mieszkańców w 1938r. Najsilniej zurbanizowanym państwem były Stany Zjednoczone, jednak proces urbanizacji w tym kraju spowalniał swój bieg między innymi przez zmniejszenie napływu emigrantów. W 1930r ludność miejska stanowiła 56,2% ogółu ludności. Jednak USA posiadały największą liczbę miast z ludnością powyżej 500 tys. W Ameryce łacińskiej ludność miast liczyła 30-40% ogółu ludności. W Azji najszybciej urbanizowała się Japonia (ludność miejska 32,9% w 1935r.).

40. NA CZYM POLEGAŁA „POLITYKA TANIEGO PIENIĄDZA”

W zakresie polityki kredytowej banki zaczęły stosować politykę łatwego i taniego pieniądza. Teoretycznie opierała się ona na teorii Keynesa (niska stopa procentowa sprzyja inwestycjom i ogólnemu rozwojowi koniunktury gospodarczej). Wyrazem tego był stały i niski poziom stopy procentowej. Bank Angielski utrzymywał ją przez 20 lat na poziomie 2%. Tak samo stopy banków federalnych w Stanach Zjednoczonych w latach 1937-1948 wynosiły zaledwie 1%.

46. PLAN MARSHALLA

Europie groziło załamanie powojennego ożywienia gospodarczego. Zarówno ten powód jak i względy natury politycznej tj. nasilająca się „zimna wojna” , wzrost znaczenia partii komunistycznych zadecydowały w czerwcu 1947 r. o propozycji Stanów Zjednoczonych udzielenia pomoce Europie.

W ramach tego planu USA przekazały Europie do 1952 r. pomoc wysokości około 13 mld dolarów umożliwiając tym samym zaopatrzenie przemysłu w brakujące surowce, a rynek w brakujące towary. Na ponad 30% importu europejskiego, w pierwszym roku realizacji planu, składały się pasze, nawozy i żywność. W kolejnych latach pierwszeństwo w imporcie uzyskały dobra, które umożliwiły odbudowę przedsiębiorstw przemysłowych proeksportowych (inwestycje, surowce, paliwa). Z pomocy tej zrezygnowała Europa Środkowa i Wschodnia. ZSRR także obawiało się wpływów amerykańskich.

Odbudowa przemysłu w Europie Zachodniej przebiegała szybko. W drugiej połowie 1947 r. większość krajów osiągnęła przedwojenny poziom produkcji, poza Włochami, Grecją, Austrią i Niemcami.

41. TRANSPORT LĄDOWY W CZASIE MIĘDZYWOJENNYM.

W państwach uprzemysłowionych nastąpił szybki wzrost motoryzacji, a także poprawa jakości dróg. Czynnikiem to przyśpieszającym było zastosowanie silnika spalinowego w pojazdach lądowych. W Niemczech powstały pierwsze autostrady dzięki robotom publicznym wybudowano ich 5tys.km. Natomiast USA przodowały w masowej motoryzacji (1938-29,7 mln pojazdów). Drugie miejsce miała Anglia (1938-2,4mln pojazdów).

Jednak główną rolę odgrywała kolej.

• Najgęstszą sieć kolejową posiadała Stany Zjednoczone (397 tys. km). - głównie towarowy

• Indie i Kanada po 69 tys. km. -

• Niemcy - 58 tys km. - 1,6 mld osób

• Francja z 42 tys.km -

• Anglia 38 tys. km - 1,3 mld osób

• ZSRR w 1936 - 85 tys. km - 990 mln osób

W późniejszym okresie ZSRR zdystansowało w przewozach takie kraje jak Niemcy, Anglia, Francja.

47. RWPG

W 1949 r. w Moskwie została powołana do życia Rada Wzajemnej Polityki Gospodarczej, mająca na celu koordynację współpracy gospodarczej państw podporządkowanych politycznie i ekonomicznie Związkowi Radzieckiemu. W skład RWPG weszły: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR, a następnie Albania w 1949 r., NRD w 1950 r., Mongolia w 1962 r., Kuba w 1972 r., Wietnam w 1978 r. W ramach RWPG preferowaną współpracę dwustronną, głównie między członkami a Związkiem Radzieckim. Wprowadzono system rozliczeń, oparty na rublu clearingowym, który doprowadził do izolacji krajów RWPG od rynku światowego i uniemożliwił gospodarowanie w oparciu o rachunek ekonomiczny.

W 1954 r. zaczęto koordynować plany gospodarcze krajów członkowskich, a pod koniec lat pięćdziesiątych zaczęto rozwijać specjalizację w dziedzinie produkcji przemysłowej. Od połowy lat 70-tych zaczęto realizować programy współpracy w przemyśle paliwowo-energetycznym, wydobywczym, maszynowym i konsumpcyjnym. Działalność RWPG w sferze integracyjnej była prawie przez cały okres jej istnienia niska. ZSRR traktowało Radę jako narzędzie do wymuszania na krajach członkowskich, kierunku wzrostu gospodarczego, odpowiadającego jego celom mocarstwowym. Świadczą o tym elementy eksploatacji gospodarczej członków RWPG.

42. POLITYKA GOSPODARCZA W CZASIE WIELKIEGO KRYZYSU EKONOMICZNEGO

W czasie wielkiego kryzysu gospodarczego nastąpiła całkowita dezorganizacja handlu. Poszczególne kraje dążyły do zwiększenia eksportu i redukcji importu w celu złagodzenia skutków kryzysu. W konsekwencji handel światowy zmalał. Dlatego szukano możliwości zwiększenia eksportu, a przez to dodatniego salda handlowego. Ograniczano import przez cła oraz zakazy sprowadzania określonych towarów. Kraje uprzemysłowione starały się aktywizować wywóz poprzez wypłacanie eksporterom różnego rodzaju premii, a także poprzez eksportowanie towarów po cenach dumpingowych.

48. ZIELONA REWOLUCJA.

Dla krajów o bardzo wysokim zaludnieniu ciągle aktualnym problemem jest wyżywienie ludności i złagodzenie zjawiska głodu. „Zielona rewolucja” polegała na działaniach w rolnictwie mających na celu zwiększenie produkcji zbóż i wyeliminowanie zjawiska głodu na świecie. Na obszarach stałego niedoboru żywności upowszechniano w uprawie nowe wysokoplenne odmiany pszenicy, ryżu, kukurydzy z jednoczesnym intensywnym nawożeniem mineralnym, ochroną chemiczną roślin, nawadnianiem gruntów. Rewolucję tę zapoczątkowano w Meksyku i na szeroką skalę stosowano w Azji Południowej i Południowo - Wschodniej. W Pakistanie zastosowano wysokowydajne odmiany pszenicy co zwiększyło zbiory prawie dwukrotnie. W Indiach efektem rewolucji stała się samowystarczalność żywnościowa.

43. MIGRACJE PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ

Pierwsza Wojna Światowa spowodowała masowe przemieszczanie ludności Europy. Bardziej istotne skutki miał fakt utworzenia nowych państw w Europie Wschodniej i Południowo - Wschodniej, co wiązało się z przemieszczaniem grup ludności (głównie mniejszości narodowych). Do tego migracji należało:

• przemieszczenie Niemców z zachodnich ziem polskich

• przesiedlenie Węgrów z Czechosłowacji Rumunii i Jugosławii

• emigracja Rosyjska z okresu wojny domowej.

• Przemieszczenia związane z wojną Grecko-Turecką (1921-1922r)

50. POMOC USA W POWOJENNEJ ODBUDOWIE EUROPY PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Europie zniszczonej wojną pomocy udzieliły Stany Zjednoczone. Na rynkach europejskich występowały niedobory surowców, żywności, artykułów codziennego użytku. Pomoc Stanów Zjednoczonych w latach 1945-1946 ( UNRRA )złagodziła te niedobory, ale już w 1947r. Europie zagroziło załamanie powojennego ożywienia gospodarczego. Dlatego w czerwcu 1947 r. wprowadzono plan Marshalla. W ramach tego planu USA przekazały Europie do 1952 r. pomoc wysokości około 13 mld dolarów umożliwiając tym samym zaopatrzenie przemysłu w brakujące surowce, a rynek w brakujące towary. Na ponad 30% importu europejskiego, w pierwszym roku realizacji planu, składały się pasze, nawozy i żywność. W kolejnych latach pierwszeństwo w imporcie uzyskały dobra, które umożliwiły odbudowę przedsiębiorstw przemysłowych proeksportowych (inwestycje, surowce, paliwa).

49. STRATEGIA ROZWOJOWA PAŃSTW SOCJALISTYCZNYCH W LATACH 70-TYCH

Po okresie odbudowy kraje Europy Środkowej i Wschodniej przystąpiły do programy socjalistycznej industrializacji opartej m.in. na zasobach własnych ( w Polsce plan sześcioletni). Główny nacisk położono na rozbudowę przemysłu ciężkiego, elektrotechnicznego, i maszynowego. Wymagało to dużych nakładów inwestycyjnych tym bardziej, że ze względu na napięcia w polityce międzynarodowej do planów włączono inwestycje o charakterze obronnym. Szybki rozwój przemysłu ciężkiego odbywał się kosztem inwestycji w rolnictwie i przemyśle produkującym artykuły konsumpcyjne - zaopatrzenie ludności było coraz gorsze. Realizacja socjalistycznej industrializacji, przy ogromnym wysiłku społecznym, stworzyła w państwach Europy Środkowej i Wschodniej silną bazę przemysłu wydobywczego, hutniczego, energetycznego i maszynowego, a produkcja w tych krajach wzrosła prawie dwukrotnie. Z drugiej strony izolacja od Zachodu spowodowała zacofanie w dziedzinie technologii.

44. MIGRACJE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Po drugiej Wojnie Światowej wystąpiły duże ruchy migracyjne o charakterze politycznym w Czechosłowacji, Polsce i Niemczech. Na mocy uchwał Poczdamskich z 1945 przesiedlono z Niemiec ok. 15mln osób narodowości niemieckiej z terenów Polski i Czechosłowacji. Po podziale Niemiec znaczna część ludności z NRD migrowała do RFN.

Znaczny ruch migracyjny miał miejsce między Polską a ZSRR ( powojenna wymiana ludności).

Tak samo duże ruchy migracyjne miały miejsce na terenach które weszły w skład ZSRR. Mniejszą skalę miały repatriacje Finów z ZSRR, Włochów z Jugosławii i Turków z Bułgarii.

Do ruchów migracyjnych zaliczamy też powroty Europejczyków z dawnych kolonii (Francuzi z Afryki Północnej).

W Europie Środkowej i Wschodniej migracje wewnętrzne zaczęły się na większą skalę w latach 50-tych.

Po zakończeniu działań wojennych ożywiła się zamorska emigracja z Europy (maksimum na początku lat 20-tych, 600 tys. na rok). Później w obawie przed kryzysem gospodarczym i wzrostem bezrobocia USA, Kanada i Australia zamykały swoje granice dla imigrantów.

Liczba emigrantów wzrosła ponownie w połowie lat 30-tych. (przyczyny ekonomiczne i polityczne). W latach 1933-1939 emigranci polityczni stanowili jedną trzecią części ogółu przesiedleńców do USA. Ogółem w okresie międzywojennym z Europy wyjechało około 9mln osób, w tym połowa do USA, ponad 10% do Argentyny. Innymi znaczącymi przemieszczeniami ludności były migracje Japończyków do Mandżurii i Chińczyków do Azji Południowo - Wschodniej.

Odrębnym i tragicznym zjawiskiem były masowe, przymusowe przesiedlenia mniejszości narodowych, przeciwników politycznych, „wrogów klasowych” (np: kułaków) wewnątrz ZSRR.

---