II. NAUKA O PRZESTĘPSTWIE

1. PRZESTĘPSTWO - czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

• czyn człowieka - chodzi o osobę fizyczną a nie prawną. Musi być zewnętrznym zachowaniem się, a nie myślą bądź zamiarem. Wyłączają go np. przymus bezwzględny (należy od niego odróżnić przymus względny)

• zabroniony przez ustawę - tzn. posiada ustawowe znamiona przestępstwa. Wśród nich są znamiona opisowe (wyraźny zakres znaczeniowy, np. pieniądz, uderza ) i ocenne (nieostre np. istotne zeszpecenie)

• bezprawność czynu - trzeba zestawiać czyn z całym systemem prawa, gdyż potrafi on wyłączyć bezprawność czynu np. zatrzymanie złodzieja do czasu przyjazdu policji. Poza tym istnieje przestępstwo nieumyślne(z nieostrożności).

• wina - personalna zarzucalność danego czynu. Granice tej zarzucalnosci określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę. Istnieje też szereg przesłanek wyłączających winę np. niepoczytalność sprawcy, błąd, stan wyższej konieczności. Psychologiczna teoria winy (stosunek psychiczny sprawcy do czynu zabronionego) i normatywna teoria winy (osobista zarzucalność popełnionego czynu).

• społeczna szkodliwość - tylko w sytuacjach wyjątkowych podlega ustaleniom przez organy, gdyż z założenia czyny karalne są szkodliwe społecznie.

1. KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW

• Waga przestępstwa - zbrodnie(dolna granica co najmniej 3 lata pozbawienia wolności), występki(1 msc pozbawienia/ograniczenia wolności bądź grzywna pow.30 stawek dziennych), wykroczenia

• Forma winy - umyślne i nieumyślne

• Forma czynu - przestępstwa z działania i zaniechania

• Znamię skutku - formalne(bezskutkowe) i materialne(skutkowe)

• Typy przestępstw - typ podstawowy, kwalifikowany(kara surowsza) i uprzywilejowany(kara łagodniejsza)

• Tryb ścigania - z oskarżenia publicznego(publicznoskargowe) i z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowe); przestępstwa wnioskowe

2. STRUKTURA PRZESTĘPSTWA - podmiot przestępstwa, strona podmiotowa, przedmiot przestępstwa, strona przedmiotowa

1. Podmiot przestępstwa

• wiek sprawcy - w chwili czynu 17 lat, ale są wyjątki. 15 lat przy pewnych bardzo ciężkich przestępstwach np. morderstwo, zamach na prezydenta RP. Czasem też 17-18 lat traktowany jak nieletni, odnosi się tylko do występku i zamiast kary przewiduje środki poprawcze/wychowawcze

• nieletni - ważny stopień demoralizacji, w 3 znaczeniach: do 18 lat gdy środki wychowawcze; gdy 13-17 lat; i gdy środki wychowawcze do 21 r.ż. Stosuje się środki wychowawcze(np. nadzór kuratora, MOW) i leczniczo-wychowawcze(np.Monar, szpital psychiatryczny) i zakład poprawczy jako ostateczność.

• młodociany - w chwili czynu mniej niż 21 lat i mniej iż 24 w chwili orzekania w I instancji; to szczególna kategoria sprawcy dorosłego.

Przestępstwa

indywidualne(muszą posiadać pewną cechę) i powszechne(każda osoba fizyczna)

właściwe - brak cechy=brak przestępstwa

niewłaściwe - brak cechy=typ uprzywilejowany bądź kwalifikowany

2. Strona przedmiotowa przestępstwa

• czyn(zachowanie się) podmiotu - znamię czasownikowe np. zabija

• skutek czynu - tylko przy materialnych

• czas i miejsce czynu - tylko przy niektórych ma to znaczenie

• sytuację, w jakiej czyn popełniono - czasem zaliczana np. będąc pozbawionym wolności

• sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu - przedmiot materialny na którym dokonuje się przestępstwa (np. zamknięte pismo)

1. Formy czynu

• Przestępstwa trwałe - utrzymywanie pewnego stanu rzeczy. Prawomocny wyrok sądu przerywa przestępstwo trwałe.

• przestępstwa wieloosobowe - niektóre muszą polegać na działaniu wieloosobowym, np. branie udziału w bójce lub pobiciu.

• przestępstwa wieloczynowe - pewien rodzaj działalności, na którą składają się różne czyny

1. Przestępstwa z zaniechania - niepodjęcie przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany(formalne) bądź na spowodowaniu określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania(materialne)

• źródłem obowiązku działania może być ustawa (np. kodeks rodzinny do opieki na dzieckiem), umowa(pisemne i ustne zobowiązania) bądź przyjęcie określonej funkcji

1. Skutek czynu. Związek przyczynowy

• między zachowaniem sprawcy a skutkiem(następstwem czynu) zachowania się musi zachodzić związek przyczynowy(np. powoduje, uszkadza). Teorie zw. przyczynowego:

- ekwiwalencji (równowartości warunków) - każdy ma taką samą wartość, a to czy jest niezbędny sprawdza się poprzez jego hipotetyczne usunięcie. Prowadzi do mnożenia warunków w nieskończoność.

- teoria adekwatnego związku przyczynowego - porównywanie warunków z następstwami, czy są one typowe dla sytuacji, która zaszła. Usuwa absurdalność warunków.

- teoria relewancji - prawo karne przez formułowanie przepisów dokonuje selekcji warunków.

f) Strona podmiotowa przestępstwa(inaczej subiektywna) - obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie podmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu

g) Formy winy umyślnej

• zamiar bezpośredni - gdy sprawca chce spowodować określony skutek. Dzieli się na nagły(bez przemyśleń, na szybko), przemyślany(planowany, przygotowany) i ogólny(bez sprecyzowania skutku, ale działanie celowe jest)

• zamiar ewentualny - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i godzi się z tym.

h) Dodatkowe cechy umyślności. Przestępstwa kierunkowe.

• zazwyczaj występuje pobudka/motyw działania np. celem przywłaszczenia.

• taki rodzaj to przestępstwo kierunkowe, uważa się, że może być popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim

1. Formy winy nieumyślnej

• przesłanką naruszenie zasady ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.

• lekkomyślność - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, lecz przypuszcza, że go uniknie.

• niedbalstwo - sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć może ją przewidzieć. Zarzut niewykorzystania możliwości intelektualnych.

j) Wina mieszana (kombinowana)

• część znamion przestępstwa objęta zamiarem sprawcy, a część winą nieumyślną. Traktuje się je jednak tak jak przestępstwa umyślne. Są one kwalifikowane przez określone przestępstwo.

k) Przedmiot przestępstwa

• dobra prawne, na które został dokonany zamach np. życie, wolność, własność.

• podział ze względu na przedmiot ochrony

- naruszenie dobra prawnego - zabójstwo, zgwałcenie, oszustwo, itd.

- narażenie dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo - np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru

- abstrakcyjne narażenie dobra prawnego - zachowania które są uważane za niebezpieczne dla dobra prawnego ze względu na pewne założenia ustawodawcy np. doprowadzenie do obcowania płciowego małoletniego poniżej 15 lat

• przedmiot ochrony: indywidualny, rodzajowy(grupowy - chroniony nie przez jeden ale grupę przepisów karnych) i ogólny(abstrakcyjnie ujęte dobro, które chroni całe prawo karne)

• podobieństwo przestępstw - ważne dla określania recydywy. Przestępstwa podobne są przestępstwami należącymi do tego samego rodzaju np. oszustwo i paserstwo przeciwko mieniu

3. FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA - formy zjawiskowe(współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie, pomocnictwo) i stadialne (forma przygotowania i usiłowania)

1. Sprawstwo - tzw. jednosprawstwo, osobiste wypełnienie znamion przestępstwa przez jednostkę

2. Współsprawstwo - 2 lub więcej osób objęte porozumieniem i powiązane pewnym działaniem wspólnym. Mogą to być zachowania różne lub podobne.

3. Sprawstwo kierownicze - kieruje wykonaniem czynu(sensu stricto) bądź wykorzystuje uzależnienie innej osoby zlecając jej popełnienie czynu(polecenie służbowe, rozkaz wojskowy bądź toksykomania).

4. Indywidualizacja winy - każdy z współdziałających odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności. Brak kary za „eksces współdziałającego”

5. Podżeganie - nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. To każdy rodzaj działania wzbudzający u adresata wolę popełnienia czynu zabronionego. Ważny zamiar bezpośredni. Jeśli adresat ta wolę popełnienia czynu, to wtedy tzw. pomocnictwo psychiczne. Przy nakłanianiu zbiorowym to tzw. nawoływanie do popełnienia przestępstwa

6. Pomocnictwo - ułatwianie innej osobie popełnienie czynu zabronionego np. dostarczenie narzędzi. Dzielimy na fizyczne i psychiczne. Tylko umyślnie. Musi mieć miejsce przed lub w trakcie czynu.

• wyłączenie odpowiedzialności podżegacza i pomocnika - jeśli przejawia skuteczny czynny żal, uniemożliwiając dobrowolnie czyn zabroniony. Jeśli czynny żal był nieskuteczny możliwe nadzwyczajne złagodzenie kary.

• prowokator - osoba, która namawia adresata do popełniania czynu zabronionego celem skierowania przeciwko niej postępowania karnego.

1. Formy stadialne przestępstwa - tzw. pochód przestępstwa

• zamiar

• przygotowania

- w sensie ścisłym - podęte wcześniej czynności celem popełnienia czynu zabronionego

- wejście w porozumienie - uzgodnienie zamiaru popełnienia przestępstwa przez kilka osób

- karalność - tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przy czynnym żalu przejawiającym się na zniszczeniu efektów przygotowań wyłączenie winy.

• usiłowanie

- brak dokonania mimo wszelkich przygotowań. Musi zmierzać bezpośrednio do popełnienia czynu zabronionego. Zagrożone taką samą karą, jak przestępstwo dokonane. Czynny żal wyłącza winę.

- rodzaj: usiłowanie nieudolne - sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe. Nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpienie od jej wymierzenia.

• dokonanie

4. WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ

1. okoliczności wyłączające bezprawność czynu - kontratypy:

- obrona konieczna - odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Uwaga na dysproporcję dóbr. W razie przekroczenia granic są może złagodzić karę lub od niej odstąpić.

- stan wyższej konieczności - poświecenie jakiegoś dobra w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa dobra o wartości wyższej lub równej. Zasada subsydiarności - swk jedynym wyjściem z sytuacji.

- działanie w ramach uprawnień lub obowiązków- uprawienie wyłączające przestępność czynu musi być zawarte w ustawie

- zgoda pokrzywdzonego - musi nią swobodnie dysponować, musi być dobrowolna i istnieć w chwili czynu. Musi być sprecyzowana, a nie ogólna.

-czynności lecznicze - zgodnie z zasadami sztuki medycznej, co nie wyłącza odpowiedzialności karnej za negatywny skutek błędnego działania.

-karcenie małoletnich - czynności wychowawcze mające cel, dokonywane przez rodziców lub opiekunów, nie przekraczające pewnego stopnia intensywności

- uprawianie sportu - nie naruszenie reguł sportu, cel sportowy i dyscyplina dozwolona.

- ryzyko nowatorstwa - spodziewana korzyść ma istotne znaczenie, celem przeprowadzenie eksperymentu, który jest zasady w świetle aktualnej wiedzy.

- ostateczna potrzeba - dyscyplina w wojsku, wymuszenie wykonania rozkazu.

- zwyczaj - wręczanie drobnych prezentów bądź naruszanie nietykalności osobistej w śmingus-dyngus

2. okoliczności wyłączające winę - błąd co do faktu, nieświadomość bezprawności czynu, rozkaz przełożonego

- niepoczytalność - brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem. Spowodowany upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych (np. alkohol, zmęczenie, menstruacja).Istnieje tez poczytalność ograniczona, ale ona nie wyłącza winy, tylko złagodzenie kary.

- błąd co do faktu - rozbieżność miedzy faktem rzeczywistości a wyobrażeniu o nim sprawcy. Wyróżnia się też przestępstwo urojone, gdy zachowanie zgodne z prawem, ale ktoś myśli, że to przestępstwo.

- nieświadomość bezprawności czynu(błąd co do prawa) - przekonanie o innym stanie prawa niż jest, np. obcokrajowiec i granica picia piwa.

- błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę - usprawiedliwione błędne przekonanie, np. dwaj kierowcy i markowanie wyciągnięcia broni

- rozkaz przełożonego - koncepcja umiarkowanego posłuszeństwa, trzeba uważać.

3. okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu - nie oznacza czynu pozytywnego, to kategoria ocenna.

5. ZBIEG PRZESTĘPSTW LUB PRZEPISÓW USTAWY

1. Kara łączona - kilka przestępstw popełnionych przed wydaniem pierwszego z wyroków. Łączenie kar tego samego rodzaju. Nie niższa od najwyższej z wymierzonych kar, nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych.

2. Ciag przestępstw - kilka przestępstw w krótkich odstępach czasu, w podobny sposób. Jedna kara w wysokości górnej gracy zagrożenia ustawowego zwiększonego o połowę.

3. Zbieg przepisów ustawy - jeden czyn wypełnia znamiona wiecej niż jednego przestępstwa. Kara wymierzana na podstawie najsurowszego przepisu.

III. NAUKA O KARZE, ŚRODKACH KARNYCH I ŚRODKACH ZABEZPIECZAJĄCYCH

1. KARA - osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu, i wymierzana w imieniu państwa przez sąd.

• teorie względne(utylitarne) - zapobieganie popełnianiu przestępstw.

• teorie bezwzględne(absolutne) - odpłata za przestępstwo

• teorie mieszane - znaczenie ogólno- i indywidualnoprewencyjne

2. SYSTEM KAR

• grzywna - kwotowa lub w stawkach dziennych. 10-360 stawek o wartości 10-2000 zł

• ograniczenie wolności - w praktyce stosowana na niewielką skalę i za zgodą skazanego (choć prawo tak nie ustala). Trwa 1-12 msc. Skazany nie może zmienia stałego miejsca pobytu, zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd, ma obowiązek udzielania wyjaśnień dot. przebiegu odbywania kary.

• pozbawienie wolności, 25 lat lub dożywotnie pozbawienie wolności

3. ŚRODKI KARNE

• pozbawienie praw publicznych - traci prawo wyborcze, możliwość funkcji w organach państwowych oraz wymiaru sprawiedliwości. Moralne potępienie sprawcy.

• zakaz zajmowania określonego stanowiska lub działalności - gdy nadużycie stanowiska lub jego dalsze zajmowanie zagraża istotnie chronionym dobrom

• zakaz prowadzenia pojazdów - zagraża bezpieczeństwu w komunikacji

• przepadek przedmiotów - przedmioty pochodzące z przestępstwa bądź będące do niego użyte, a także korzyści majątkowe z przestępstwa.

• obowiązek naprawienia szkody

• nawiązka - podwójna wysokość w stosunku do poniesionej szkody. Nie może przekroczyć dziesięciokrotności najniższego wynagrodzenia.

• świadczenie pieniężne - określona kwota na cel społeczny

• podanie wyroku do publicznej wiadomości - znaczenie ogólnoprewencyjnem jest w interesie pokrzywdzonego

4. ZANIECHANIE UKARANIA SPRAWCY

• nie podlega karze dzięki okolicznościom wyłączającym

• abolicja - ustawodawcze darowanie pewnych przestępstw

• odstąpienie od wymierzenia kary - karanie sprawcy jest niecelowe, zamiast tego może być środek karny.

• warunkowe umorzenie postępowania karnego - przestępstwa zagrożone karą do lat 5. Ważna pozytywna prognoza. Jest to okres próby, jeśli zostanie popełnione przestępstwo, sąd podejmuje postępowanie karne.

5. SĄDOWY WYMIAR KARY

• swobodne uznanie sędziowskie w ramach ustawy

• zasada indywidualizacji kary

• zasada oznaczoności kary

1. Dyrektywy sądowego wymiaru kary

• ogólne, humanitaryzmu kary, stopnia winy(wyznacza górny pułap kary), stopień społecznej szkodliwości, prewencja generalna i indywidualna(odstraszanie innych oraz resocjalizacja skazanego), pierwszeństwa kar wolnościowych(sąd dokonuje usprawiedliwienia wyboru akurat kary ograniczającej wolność), szczegółowe.

• zaostrzenie ustawowego wymiaru kary

- recydywa specjalna zwykła - umyślne przestępstwo podobne, kara 1,5 normalnej; za uprzednie kara co najmniej 6 msc, odstęp do 5 lat

- recydywa specjalna wielokrotna - uprzednio skazywany z recydywy specjalnej zwykłej, łącznie co najmniej rok odsiadki, w ciągu 5 lat od poprzedniego ciężkie przestępstwo.

3. nadzwyczajne złagodzenie kary

- zbrodnia - kara nie niższa niz 1/3 zagrożenia ustawowego

- występek - gdy grozi kara min. 1 rok to możliwość ograniczenia wolności; gdy kara pon. roku jest grzywna bądź ograniczenie wolności.

- można odstąpić od wymierzenia kary, gdy grozi np. grzywna bądź ograniczenie wolności.

- złagodzenia nadzwyczajne

d) warunkowe zawieszenie wykonania kary

-środek probacyjny, przy orzeczeniu kary do 2 lat pozbawienia wolności, ograniczenia lub grzywnę samoistną, pozytywna prognoza co do sprawcy

- trwa 2-5 lat przy zawieszeniu kary pozbawienia wolności, do 3 lat przy grzywnie i ograniczeniu

6. ZMIANA KARY ORZECZONEJ

• warunkowe przedterminowe zwolnienie

-środek probacyjny, gdy dalszy pobyt w ZK nie jest już konieczny.

- można po odbyciu połowy kary a nie wczesniej niz po 6 msc

- pozytywna prognoza

- trwa 2-5 lat, w przypadku recydywistów(po odbyciu przez nich ¾ kary) 3-5 lat.

• ułaskawienie(prawo łaski prezydenta RP), amnestia(akt generalny)

7. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

• aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawce czynu zabronionego.

• to umieszczenie w zakładzie zamkniętym np. zakład psychiatryczny lub zakład leczenia odwykowego

8. PRZEDAWNIENIE. ZATARCIE SKAZANIA

• 3 rodzaje przedawnienia

- ścigania

- wyrokowania

- wykonania kary

• nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i wojennych.

7

---