Rozdział 5 - Źródła prawa administracyjnego (fontes iuris)
System prawa - właściwie uporządkowany zbiór norm, powiązanych w wymagany sposób, uwzględniający relacje treściowe, hierarchiczne i formalne;
System źródeł prawa - usankcjonowany wolą państwa zbiór źródeł prawa, pozostających we wzajemnych, uporządkowanych relacjach, zapewniających w szczególności: jedność, spójność i zupełność tego systemu; ponadto realizuje wymóg praworządności i zasadę hierarchiczności, która wyraża się w:
powinności organów niższego szczebla stanowienia aktów prawotwórczych służących realizacji norm aktów wyższego szczebla
zakazie tworzenia aktów niższej rangi naruszających lub sprzecznych z aktami wyższej rangi
Ponadto system ten charakteryzuje się cechami odróżniającymi go od innych gałęzi prawa:
składa się na niego najliczniejsza grupa najbardziej urozmaiconych źródeł, w znacznej mierze pochodzących od samej adm,
niezwykle rozbudowane są źródła prawa wewnętrznego
szczególne znaczenie odgrywają akty prawa miejscowego, wydawane przez samorząd terytorialny i terenową administrację rządową (zespoloną i niezespoloną)
doniosłe praktycznie są liczne akty normatywne ( statuty, regulaminy, akty zawierający normy ściśle planistyczne lub techniczne)
Ponadto system ten kształtują zasady ogólne oparte na orzecznictwie, teorii prawa, praktyce, zasadach polityczno-ustrojowych państwa;
Źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscendi) - wszelkie materiały, w tym urzędowe organy promulgacyjne, dokumenty, publikacje i inne formy przekazu informacji o prawie;
System źródeł prawa został usystematyzowany w sposób wyczerpujący w konstytucji RP w rozdziale III, wprowadziła ponadto podział dychotomiczny na akty prawa powszechnie obowiązujące i akty prawa wewnętrznie obowiązującego; także poza rozdziałem III są przepisy odnoszące się wprost do źródeł np. art. 9, zgodnie z kt. RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego, czyli nie tylko ratyfikowanymi umowami, ale także innymi uznanymi w tym prawie źródłami prawa faktami prawotwórczymi;
Ze względu na to, że część aktów normatywnych wydawanych przez organy adm nie została uwzględniona w katalogu konstytucji, powstał problem, nazywa się je „przepisami administracji”, nie są to akty stanowienia prawa, ale aktami stosowania prawa, przyjmującymi postać jednej z prawnych form działania administracji; ich źródłem tworzenia jest określona kompetencja administracyjna;
Obok norm prawnych zawartych we wskazanych w Konstytucji aktach prawotwórczych są także inne doniosłe akty generalne, abstrakcyjne: normy zakładowe, quasi-normy prawne, normy pozaprawne nieraz uznawane przez prawo (etyczne, zwyczajowe);
Delimitacja źródeł prawa (podziały)
1) Kryterium: zakres obowiązywania
źródła powszechnie obowiązującego prawa (art.87 Konstytucji, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz wydane przez organy wskazane w Konstytucji rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego na określonym terenie; dodatkowo art. 234 K - mieszczące się w konstytucyjnie wyznaczonym zakresie i granicach rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta RP na wniosek RM w okresie stanu wojennego)
źródła prawa wewnętrznego ( art.93 K - uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM i ministrów)
2) Kryterium: pozycja organu stanowiącego prawo
stanowione przez centralne organy państwa
stanowione przez organy terenowe
3) Kryterium: charakter podmiotu stanowiącego prawo
stanowionych przez organ władzy wykonawczej
stanowionych przez organ władzy ustawodawczej
4) Kryterium: czy źródło prawa pochodzi od:
organów adm publ (wydawanie aktów normatywnych, w tym objętych konstytucyjną kategorią źródeł prawa, przez tę adm stanowi jedną z jej form działania)
od innych organów
Kryterium: czy akty kierowane są do adresatów usytuowanych na zewnątrz adm lub mieszczących się w strukturze tej adm
akty zewnętrzne
akty wewnętrzne
6) Kryterium: cel
źródła o charakterze ogólnym, przepisy doniosłe w kilku dyscyplinach prawa
szczególne źródła prawa
7) Kryterium: Konstytucyjna legitymacja
źródła prawa
swoiste źródła prawa
8) Kryterium: wyszczególnienie wszystkich normatywnych źródeł prawa
*Konstytucja - naczelne miejsce w systemie źródeł prawa; obecnie obowiązuje z dn 2.04.1997, weszła w życie 10.1997; wprowadziła zasadę bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji, chyba że K stanowi inaczej; określa podstawowe zasady ustrojowe, trójpodział władz, określa kompetencje Prezydenta, Prezesa RM, RM i innych; art.7 - ograny państwa działają na podstawie i w granicach prawa - wyraz związania adm prawem;
*Ustawy - m-sce bezpośrednio w hierarchii po K; źródło powszechnie obowiązujące; niektóre kwestie wyłącznie w drodze ust: kwestie dot funkcjonowania organów państwowych oraz ograniczeń w zakresie korzystania przez obywateli z konstytucyjnych praw i wolności;
Ustawy wraz z konstytucją mają dla adm publ podstawowe znaczenie, gdyż tworzą dla niej podstawy prawne do działania i wyznaczają granice tego działania;
*Umowy międzynarodowe - staje się źródłem po ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP; stanowi wg K część prawa krajowego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie uzależnione jest od wydania odrębnej ustawy; są dwie grupy umów międzynarodowych:
a) których ratyfikacja należy wyłącznie do Prezydenta
b) RP których ratyfikacja przez Prezydenta RP wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, należą do nich umowy dotyczące:
-- pokoju, sojuszy, układów politycznych, wojskowych
-- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w K
-- członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
-- znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
-- spraw uregulowanych w ustawie lub w których K wymaga ustawy
c) umowy może także zatwierdzać RM, o ile nie wymaga ona ratyfikacji
Konstytucja dopuszcza przekazanie org międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej (art.90 ust.1), na podstawie umowy międzynarodowej, której ratyfikacja wymaga szczególnego trybu określonego w K (art. 90 ust. 2-4) - dążenie Polski do UE;
*Akty prawne powszechnie obowiązujące, pochodzące od naczelnych organów władzy wykonawczej:
a) rozporządzenia z mocą ustawy - art. 234 K, prawo do stanowienia przysługuje prezydentowi na wniosek RM w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie; ale i tak potem Sejm musi zatwierdzić; mogą określać zasady i zakres działania organów władzy publicznej, zakres ograniczeń wolności i praw czł i zasady wyrównywania szkód powstałych w związku z tymi ogr; moc prawna jest taka sama jak ustaw zwykłych;
b) rozporządzenia („przedłużenie ustawy”)- ich stanowienie to forma udziału władzy wykonawczej w stanowieniu prawa; są wydawane przez organy wskazane w K, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania; kompetencje do wydawania posiadają (katalog zamknięty): Prezydent, RM, Prezes RM, minister kierujący okr działem adm rządowej, przewodniczący określonych w ustawie komitetów, KRRiT; ustawy mogą przewidywać szczególny tryb stanowienia np. po konsultacji ze związkami zawodowymi, mieszkańcami; ponadto z K wynika:
-- zakaz udzielania upoważnień blankietowych okr treść rozporządzeń w sposób ogólny;
-- nakaz wydawania rozporządzeń tylko w celu wykonania ustawy;
-- upoważnienie nie może być oparte na domniemaniu ani na wykładni celowościowej, ani rozszerzać ani zwężać zakresu upoważnienia ustawowego;
c) uchwały i zarządzenia
*Akty prawa wewnętrznego - obowiązują tylko w stosunku do jednostek podległych organowi, który je wydał; nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotów spoza tej struktury organizacyjnej, nie mogą stanowić podstawy decyzji administracyjnej; wyodrębnione w K:
a) uchwały (RM) - akty normatywne kolegialnych organów administracji publicznej, np. uchwały samorządu terytorialnego; niektóre mają charakter powszechnie obowiązujący a inne mają charakter wewnętrzny; uchwały RM nie muszą mieć odrębnej podstawy ustawowej i mogą mieć charakter samoistny (wystarczy oparcie się na kompetencji z art.93 ust.1 K); zapewnia to samodzielność w prowadzeniu przez rząd polityki, określania sposobów jej wykonywania, w sprawowaniu kierownictwa nad jednostkami podległymi; uchwały RM nie mogą wkraczać w materię ustawową;
b) zarządzenia Prezesa RM i ministrów - mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki org podległe organowi wydającemu zarządzenie (podległość organizacyjna - więź ustrojowo-prawna, wyprowadzana z hierarchicznego podporządkowania, pozwalająca organom nadrzędnym na ingerowanie w działalność podmiotów podporządkowanych; mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy, nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec jednostek; podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, jest to ważne bo nie ma szczególnego upoważnienia do ich stanowienia; oprócz podmiotów z art.93 rozporządzenia mogą być wydawane przez Prezydenta, przewodniczących określonych w ustawach komitetów; centralne organy adm państwowej, terenowe organy administracji zespolonej i niezespolonej i zakłady administracji publicznej;
c) regulaminy i statuty - akty normatywne regulujące wewnętrzny ustrój i funkcjonowanie jednostek organizacyjnych administracji publicznej (także niepublicznych); muszą opierać się na normie ustawowej, regulacja musi się mieścić w granicach powszechnie obow prawa; regulują: kwestie organizacyjne, podział czynności, układy zależności organizacyjnych i służbowych; niekiedy regulaminy przybierają formę zarządzeń i uchwał, a statuty - rozporządzeń;
d) akty statutowe - akty normatywne mające niejednolity charakter, mające charakter powszechnie obowiązujących albo aktów prawa wewnętrznego; statuty zawierają normy stanowione przez osoby prawne prawa publicznych ale różni je od rozporządzeń to, że nie pochodzą od organów administracji państwowej, ale od podmiotów o odrębnej od państwa osobowości prawnej; statuty (np. szkół wyższych) i regulaminy zakładowe (np. bibliotek) regulują nie tylko sprawy wewnętrzne, ale także relacje pomiędzy organami zakładu i jej pracownikami oraz użytkownikami, a także prawa i obowiązki użytkowników;
Akty prawa wewnętrznego stanowione przez organy administracji publicznej cechuje:
-- określony krąg adresatów, podporządkowanych organizacyjnie lub służbowo, organowi wydającemu dany akt;
-- wydawanie bądź na podstawie ogólnej kompetencji lub na podstawie szczególnego upoważnienia ustawowego;
*Inne swoiste źródła prawa
a) akty planowania - przybierają postać ustawy budżetowej, uchwał budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, uchwały określające strategie rozwoju województwa itd.;
b) normy techniczne - mają znaczenie w związku z postępem cywilizacyjnym, potrzebą współpracy gospodarczej i standaryzacji; konieczne jest ujmowania takich wskazań w normę, jaka zapewni im moc wiążącą; są to normy stosowane w dziedzinie międzynarodowych przewozów morskich, lotniczych, kolejowych, standaryzacjach maszyn, wyrobów, w ochronie środowiska; szczególne znaczenie mają Polskie Normy ustanawiane przez Polski Komitet Normalizacyjny, określają metody badać, wymagania i inne czynności w zakresie ochrony bezpieczeństwa pracy, użytkowania, ochrony życia, zdrowia, mienia i środowiska, projektowania obiektów budowlanych, dokumentacji technicznej, podstawowych cech jakościowych wspólnych dla grup asortymentowych, głównych parametrów i innych charakterystyk technicznych związanych z klasyfikacją wyrobów; PN są podstawą oceny wyrobów krajowych i importowanych oraz usług, które mogą stwarzać zagrożenie lub służą ratowaniu życia, zdrowia i środowiska - ustawa o badaniach i certyfikacji z 1993 r;
Znaczenie zwyczaju, orzecznictwa sądowego i doktryny
Zwyczaj - kształtujące się samoistnie pewne reguły lub zasady postępowania; powstaje w 2 sposoby:
-- przez długotrwałą, ogólnie przyjętą praktykę (longa consuetudo)
-- przez zgodne przekonanie wszystkich zainteresowanych, że tak właśnie brzmi prawo (opinio iuris)
W polskiej administracji brak powyższych warunków, więc tworzenie się zwyczaju jest utrudnione;
Zwyczaj konstytucyjny - sposób w jaki normy prawa konstytucyjnego są stosowane w praktyce, powstaje poprzez dostatecznie długo okres ich stosowania lub w drodze precedensu;
Zwyczaje i precedensy nie mogą być zaliczanie do źródeł prawa; niekiedy jednak przepisy odwołują się do zwyczaju np. w prawie celnym, w sposób przyjęty na danym terenie określa się ilość rzeczy przewożonych przez granicę jako prezenty;
Orzecznictwo sądowe także nie jest źródłem prawa; orzeczenia obowiązują tylko w indywidualnej sprawie i są skierowane do konkretnego adresata; mają jednak duże znaczenie dla wykładni prawa administracyjnego i praktyki stosowania jego norm; znajomość orzecznictwa NSA i SN pozwala organom na stosowanie prawa zgodnie z wykładnią sądową i sprzyja ujednoliceniu orzecznictwa administracji i jego skuteczności; wytwarzanie pewnej praktyki orzeczniczej prowadzi do zjawiska „samozwiązywania” się administracji, ograniczania przez nią sfery przysługującego jej uznania, jednak „prawo sędziowskie” NIE jest podstawą prawną działania administracji;
Doktryna prawa administracji, czyli zespół naukowych poglądów i twierdzeń także nie ma charakteru źródła prawnego, nawet gdy wyrażane poglądy są uważane za wiodące;
Prawo miejscowe
Cechą charakterystyczną prawa administracyjnego jest prawna dopuszczalność zróżnicowanego regulowania rodzajowo tych samych kwestii na różnych obszarach; powinno się uwzględniać specyficzne często uwarunkowania lokalne; zgodnie z art. 87 ust.2 K akty prawa miejscowego są źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP na obszarze działania organów, które je ustanowiły; tzn. że mogą regulować zachowanie się wszystkich kategorii adresatów np. wszystkich obywateli, wszystkich organizacji itd.; art. 94 K - organami upoważnionymi do stanowienia APM są organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej; ograny centralne są więc jednoznacznie wyłączone z kręgu podmiotów uprawnionych do stanowienia prawa miejscowego; do 1997 r organy centralne mogły je stanowić jeśli wprowadzane przepisy miały obowiązywać tylko np. w kilku województwach (!!!);
Przesłanki wyposażenia organów lokalnych w kompetencje stanowienia APM: szczegółowe regulacje przez organy centralne nie są wskazane, gdyż nie uwzględniają specyfiki lokalnej; ze względu na swój lokalny wymiar nie wymagają jednolitego unormowania na terenie całego kraju; nie jest możliwe ani zasadne, aby organy centralne regulowały wszystkie kwestie, które mogą w przyszł0ości wystąpić w terenie; w przypadku lokalnych zdarzeń o charakterze nadzwyczajnym istnieje potrzeba szybkiej regulacji o charakterze lokalnym;
Konstytucyjne podstawy dla uprawnień prawotwórczych są zawarte także w art. 16 ust 2 K - samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej i przysługuje mu w ramach ustaw istotna część zadań publicznych, które wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność; ponadto w art. 168 K jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie; nie ma jednej ustawy zwykłej regulującej zasady i tryb wydawania APM są uregulowane w ustawach ustrojowych: o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym, o samorządzie wojewódzkim, o administracji rządowej w województwie; ponadto podstawy prawne stanowienia AM są zawarte w niektórych ustawach o organach administracji rządowej niezespolonej: o obszarach morskich RP i administracji morskiej;
Klasyfikacje aktów prawa miejscowego:
1) konstytucyjnie wskazane podmioty o uprawnieniach do stanowienia APM:
-- akty stanowione przez organy samorządu terytorialnego
-- akty stanowione przez terenowe organy administracji rządowej
2) wskazane w ustawach zwykłych podmioty wyposażone w uprawnienia do stanowienia APM:
-- akty stanowione przez organy samorządu gminnego
-- -//- samorządu powiatowego
-- -//- samorządu województwa
-- -//- wojewodę
-- -//- terenowe organy administracji rządowej
3) rodzaj upoważnienia ustawowego
-- upoważnienie szczególne, powinno określać organ, zakres spraw, wskazówki dotyczące treści;
-- upoważnienie generalne, powinno wskazywać organ oraz ogólne przesłanki, jakie muszą być spełnione, aby akt mógł być wydany; stanowi podstawę do wydania aktu samoistnego;
4) najczęstsza jest klasyfikacja ze względu na podstawę prawną:
a) akty zawierające statuty - są wydawane na podstawie generalnego upoważnienia organów samorządu terytorialnego do samodzielnego uregulowania stos. pr. w ramach tego upoważnienia;
-- w drodze statutu jest regulowany wewnętrzny ustrój gminy oraz jednostek pomocniczych (sołectwa, osiedla, dzielnice), organizacja wewnętrzna, tryb pracy rady gminy oraz jej urzędów i instytucji gminnych, zasady i tryb korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej; gminy mogą tworzyć związki międzygminne, wymagane jest przyjęcie statutu bezwzględną większością ustawowego składu rady gminy, osobowość prawną nabywa z chwilą ogłoszenia statutu;
-- statut powiatu określa ustrój powiatu, utworzenie związku powiatów wymaga przyjęcia jego statutu przez rady bezwzględną większością ustawowego składu;
-- statut województwa określa ustrój województwa, powinny tam znaleźć się postanowienia dotyczące organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu województwa, postanowienia określające stosunki województwa z innymi podmiotami w tym z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa;
b) akty zawierające przepisy wykonawcze - wszystkie ustawy samorządowe przewidują uprawnienia dla organów samorządu terytorialnego do stanowienia APM, zawierających przepisy wykonawcze; w świetle art. 39 ustawy o administracji rządowej w woj. wojewoda oraz organy rządowej administracji niezespolonej są uprawnione do stanowienia APM na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie;
c) akty zawierające przepisy porządkowe - do ich wydawania uprawnione są organy samorządu lokalnego (rada gminy i rada powiatu), wojewoda oraz rządowe ograny administracji niezespolonej, np. dyrektorzy urzędów morskich; gminne przepisy porządkowe są wydawane, gdy skala zjawiska uzasadniającego ten typ regulacji nie przekracza obszaru gminy, gdy ją przekraczają wydawane są powiatowe przepisy porządkowe; mogą być wydawane na podstawie generalnego upoważnienia, zawartego w ustawach ustrojowych, jedynie w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących; rada gminy i powiatu, a także organy wykonawcze zarząd gminy/powiatu wydają przepisy w formie uchwały, wojewoda w formie rozporządzenia; każdorazowo trzeba ustalić, czy ma miejsce zagrożenie takich dóbr, jak życie, zdrowie, mienie oraz czy jest to niezbędne dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publ; „porządek i spokój publiczny” to pewien stan zewnętrzny, polegający na przestrzeganiu przez ludzkość zasad współżycia społecznego, zasady te są zależne od miejsca i czasu;
Ogłaszanie źródeł prawa
Aby źródła prawa mogły wiązać ich adresatów, muszą być ogłoszone; istnieje domniemanie, że źródła ogłoszone są powszechnie znane, sta „ignorantia iuris nocet”; zgodnie z art. 88 K warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie; także w formie odpowiedniej dla ustaw ogłasza się ratyfikowane umowy międzynarodowe;
Dziennikami urzędowymi są:
-- Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej - tu ogłasza się: konstytucję, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia RM, Prezesa RM, ministrów kierujących działaniami adm rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów będących członkami RM oraz rozporządzenia wydane przez KRRiT; ogłasza się tutaj także teksty jednolite wskazanych wyżej aktów normatywnych, orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw, uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra, a także akty prawne dotyczące stanu wojny i zawarcia pokoju, referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego, wyborów do Sejmu i Senatu, wyborów Prezydenta RP, mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do ochrony RP, stanu wojennego, stanu wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej, stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta RP; ogłoszenie innych aktów prawnych może nastąpić z mocy ustawy;
-- Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” - zarządzenia prezydenta RP w formie ustawy, uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM wydane na podstawie ustawy, teksty jednolite powyższych aktów normatywnych, orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone;
-- Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B”
-- dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej - ogłasza się akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych, uchwały RM uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik urzędowy oraz orzeczenia TK w sprawach powyższych aktów normatywnych;
-- dzienniki urzędowe urzędów centralnych
-- wojewódzkie dzienniki urzędowe - ogłasza się APM stanowione przez wojewodę i organy administracji niezespolonej, APM stanowione przez organy samorządu terytorialnego, akty Prezesa RM uchylające APM stanowione przez wojewodę i organy administracji niezespolonej, wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na AKP stanowionego przez wojewodę i organy administracji niezespolonej, organ samorządu województwa, organ powiatu i organ gminy, porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych zawarte między jednostkami samorządu terytorialnego oraz między jednostkami samorządu terytorialnego a organami adm rządowej, uchwałę budżetową województwa i sprawozdanie z jego wykonania, statut urzędu wojewódzkiego, obwieszczenia o wygaśnięci mandatu wójta, burmistrza, prezydenta, o rozwiązaniu sejmiku województwa, rady powiatu, rady gminy, i inne; przepisy porządkowe ze względu na potrzebę szybkiego wprowadzenia do obrotu są ogłaszane w drodze obwieszczenia w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie, nie zwalnia to jednak z obowiązku ogłoszenia ich w dzienniku rzędowym; istnieje również obowiązek wójta, burmistrza do przesyłania sąsiednim gminom, powiatom przepisów porządkowych;
vacatio legis - wynosi 14 dni, jednak zgodnie z ustawą z 2000 r. termin ten można skrócić, jeśli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie i zasady demokratycznego państwa nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być nawet dzień ogłoszenia w dzienniku rzędowym, przepisy tej ustawy nie wyłączają nadania wstecznej mocy obowiązującej; dla przepisów porządkowych wynosi 3 dni, za dzień ogłoszenia przyjmuje się dzień wskazany w obwieszczeniu; akty normatywne wydane na podstawie ustawy można ogłaszać w okresie od dnia ogłoszenia ustawy do dnia jej wejścia w życie, akt taki nie może wejść w życie wcześniej niż ustawa, na podstawie której został wydany;
Wykładnia prawa administracyjnego
Spełnia cztery podstawowe role: dydaktyczną, naprawczą, usprawniającą i uzupełniającą; w rozumieniu szerokim (ujęcie derywacyjne) przedmiotem wykłądni jest odczytywanie tekstów prawnych i wyprowadzanie w nich normy prawnej, niektórzy uważają, że jeśłi norma jest jasna w ogóle nie występuje wykładnia - clara non sunt intepretanda; w sensie wąskim (ujęcie klaryfikacyjne) wykładnia to ustalenie znaczenia wyrażeń języka prawnego, którego brzmienie nasuwa wątpliwości interpretacyjne;
Rodzaje wykładni:
a) operatywna (praktyczna) - przy rozważaniu konkretnego przypadku, jest etapem roztrzygania sprawy; dokonywana przez sądy i organy administracji;
b) podmiot dokonujący: wykładnia przeprowadzana przez prawodawcę, organ stosujący prawo, przedstawicieli doktryny;
c) różna moc związania: powszechnie obowiązująca (autentyczna i legalna), o ograniczonej mocy wiążącej, nie posiadająca w ogóle mocy wiążącej;
d) sposób dokonywania egzegezy tekstów prawnych:
-- językowa (gramatyczna) - przyjmuje się, ze ma pierwszeństwo przed innymi; punktem wyjścia są dyrektywy wykładni językowej (kontekst językowy normy)
-- pozajęzykowa (funkcjonalna, w tym celowościowa /teologiczna/ oraz systemowa /systematyczna/) - następują dopiero po próbie użycia wykładni językowej; na gruncie prawa adm szczególne znaczenie ma wykładnia celowościowa - prawo jest środkem zmierzającym do określonego celu, chodzi o uwzględnienie ratio legis danej normy; orzecznictwo SN mówi, że często stosowanie wykładni gramatyczno-słownikowej może prowadzić do merytorycznych błędów, niezgodnych z rzeczywistymi intencjami ustawodawcy, dlatego musi ona być uzupełniana wnioskami płynącymi z innych rodzajów wykładni; jednak jeśli chodzi o przeciętnego adresata to jeśli postąpił on zgodnie z literą prawa, choć sprzecznie z wolą prawodawcy, nie ma tu wykroczenia, gdyż kiedy w słowach nie ma żadnej dwuznaczności, nie należy dopuszczać do badania kwestii woli (in verbis nulla ambiguitas est, non debet admitii voluntais questio)
e) porównawcza (w tym historyczna) i teoretyczna (nauka prawa i dogmatyka prawnicza)
f) wykładnia konsekwencji
g) rezultat: dosłowna (interpretatio declarativa), rozszerzająca (extensiva), zwężająca (restrictiva)
Reguły wykładni:
1) interpretacyjne - dyrektywy językowe, systemowe i funkcjonalne, I stopnia (jak ustalić znaczenie normy ze względu na ww. kanony) i II (ustalają sposoby posługiwania się dyrektywami I stopnia);
2) wnioskowania prawnicze - wg których ze względu na uznanie oboiwązywania jakiejś normy wynika explicite obowiązywanie innej normy (wnioskowanie a minori ad maius i a maiori ad minus)
3) kolizyjne - chrolnologiczna, merytoryczna i hierarchiczna - pozwalających na uznanie za nieobowiązujące normy, które zastąpiły nowe;
Powstały 2 teorie wykładni:
-- statyczna (subiektywna) - istotna jest wola prawodawcy oraz niezmienność znaczenia norm prawnych, zmierza do realizacji takich wartości, jak bezpieczeństwo prawne, stałość pewność prawa;
-- dynamiczna (obiektywna) - istotna jest adekwatność prawa i stos. społ., postuluje się zmienność znaczenia norm prawnych i optymalne dostosowanie wyniku wykładni do aktualnych potrzeb;
Reguły wykładni prawa administracyjnego (przy ich konstruowaniu uwzględniono: szczególną funkcję prawa administracyjnego, specyfikę relacji między administrowanym i administrującym, katalog i charakter chronionych dóbr, płynność, liczebność i kazuistykę przepisów, stosowanie wyrażeń specjalistycznych, relatywnie niewielkie doświadczenie prawne, brak części ogólnej, posługiwanie się szeroko pojmowanym uznaniem administracyjnym, częste korzystanie ze zwrotów niedookreślonych itd.):
-- nie można interpretować contra legem;
-- należy brać pod uwagę kontekst danego aktu jak i całego systemu;
-- oprócz tekstu normy należy brać pod uwagę społeczny sens jej wydania;
-- interpretacja prawa oprócz realizacji zadań administracji ma służyć umacnianiu stabilności stosunków społecznych, stałości prawa, zaufaniu do prawa i do nabytych w dobrej wierze praw;
-- niedopuszczalna jest interpretatio extensiva wyjątków i postanowień o charakterze wyjątkowym (exceptiones non sunt extendentae)
-- ponadto nie jest dopuszczalna wykładnia sprzeczna z prawami obywatelskimi, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi czy innymi obowiązującymi ustawami; w razie wątpliwości taka wykładnia, która najbardziej odpowiada treściom wyrażonym w K (SN); właściwe jest także zastosowanie wykładni korzystniejszej dla adresata normy; (in dubio pro libertate, in dubio pro reo);
Luki i analogia w prawie administracyjnym
Ex definitione system prawa powinien być zupełny; teoretycznie to, co nie jest unormowane prawem, nie jest doniosłe (jest indyferentne prawnie); jednak mino wadliwości regulacji całkowicie niedozwolone jest działanie obok (praeter legem), prawem kaduka - bez podstawy prawnej (iure caduco) ani tym bardziej sprzecznie z prawem (contra legem); luki w pawie są identyfikowane z takimi noedostatkami prawa, które uniemożliwiają bądź utrudniają rozstrzygnięcie konkretnego przypadku przy zastosowaniu obowiązujących przepisów prawa;
Przyczyny powstawania luk w prawie administracyjnym (Smoktunowicz):
-- niedoskonałości języka potocznego, w którym wyrażane są przepisy
-- niemożłiwe jest do ujęcia w sposób zupełnie adekwatny wciąż zmieniającej się rzeczywistości
-- niezdecydowanie prawodawcy, wynikające z przyczyn politycznych i braku koncepcji
-- niedomagania techniki legislacyjnej, fragmentaryczność unormowań, nadmierna szczegółowość przepisów, niestaranność projektodawców;
-- uchylenie dotychczasowego aktu normatywnego i rezygnacja z nowego
Podziały:
a) contra legem, extra legem, intra legem, luki techniczne i tzw. swoiste luki w prawie (Wróblewski)
b) aksjologiczne, logiczne, konstrukcyjne (Winczorek)
c) rzeczywiste, oceniające (Nowacki)
d) wg Smoktunowicza
-- luki bierności - przy odstąpieniu od wydania aktu, mimo zapowiedzi
-- luki niekonsekwencji - gdy ustawodawca regulując jedną kwestię, omija inną, niezbędną do urzeczywistnienia tej pierwszej
-- luki ewolucyjne - akty nie zaspokajają nowych, wynikłych z rozwoju stosunków społecznych
-- luki postulatywne - ujawniane w następstwie oceny prawa przez pryzmat postulatów wysuwanych pod jego adresem
Analogia - zakłada się znalezienie tertium comparationis, czyli pewnego wspólnego elementu umożliwiającego porównanie; w systemie common law idea, że sądy idą za zapadłymi już decyzjami sądów, stanowi kamień węgielny rozumowania przez analogię; analogia jest jednym ze środków do zapełniania luk w prawie; u podstaw rozumowania per analogiam leży paremia ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - z podobieństwa stanów rzeczy wyprowadza się wniosek o podobieństwie ich prawnych konsekwencji; są dwa rodzaje analogii:
-- analogia iuris - wnioskowanie z całości prawa, jego zasad ogólnych
-- analogia legis - wnioskowanie z poszczególnych przepisów prawa
W prawie karnym istnieje bezwględny zakaz stosowania analogii: nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege; w prawie administracyjnym dopuszcza się stosowanie analogii, jednak zabronione jest jej stosowanie na niekorzyść jednostki i innych osób;
Rozdział 5 - Źródła prawa administracyjnego
9