KAMIZELKA
Pierwodruk Kamizelki, noweli Bolesława Prusa, miał miejsce w roku 1882 w „Nowinach”. Następnie nowela ta została włączona do Szkiców i obrazów (Warszawa 1885). Jest to typowa nowela właściwa, autor nawiązuje do klasycznego wzorca noweli nowożytnej, stworzonego przez Giovanniego Boccaccia w Dekameronie. Można w niej wyróżnić, zgodnie z tak zwaną teorią sokoła, jeden motyw stale przewijający się przez utwór, organizujący fabułę i określający ostateczną wymowę noweli. Tym motywem jest tytułowa kamizelka. Stanowi ona pretekst dla narratora (obecnego właściciela kamizelki) do retrospektywnego spojrzenia na dzieje poprzedniego właściciela kamizelki i jego żony. Tak odbierany utwór stanie się historią miłości dwojga ludzi.
CZAS I MIEJSCE AKCJI: Akcja rozgrywa się w czasach współczesnych autorowi, w Warszawie, w jednej ze starych kamienic. Autor bardzo interesująco przedstawił sposób oglądania, a raczej „podglądania” życia młodego małżeństwa. Narrator patrzy przez okno - pole jego widzenia jest ograniczone i zapewne obraz zawsze ma kształt prostokąta (okienne ramy), a więc nabiera cech kadru filmowego. Taki sposób przedstawienia obrazu sprzyja koncentracji uwagi na pozornie niewiele znaczących wydarzeniach, gestach. Zawężenie pola widzenia umożliwia także skrótową i oszczędną relację narratorską. Całość wydarzeń odbywa się w przestrzeni zamkniętej: miejsce, gdzie znajduje się narrator, przypomina salę kinową, a okno do pokoju sąsiadów - ekran na tle szarej ściany kamienicy.
BOHATEROWIE - CHARAKTERYSTYKA:
Małżeństwo - mąż jest urzędnikiem, żona zajmuje się szyciem, daje też lekcje. Wspólnie ciężko pracują, mimo to żyją bardzo skromnie. To nie przeszkadza im jednak w spokojnym przeżywaniu małżeńskiego szczęścia. Jedynym zmartwieniem jest choroba męża. Żona bardzo się o niego boi. To kochająca, subtelna, ale bardzo silna psychicznie kobieta. Potrafi ukryć cierpienie i strach, udaje, że choroba nie jest ciężka i mąż szybko wyzdrowieje. Wie, jak bardzo mu w ten sposób pomaga: „Łagodny spokój żony był przecie najlepszą dla chorych wskazówką, że stan jego nie jest złym ”. W końcu ucieka się do podstępu z kamizelką, aby mąż nie miał już żadnych wątpliwości, że będzie zdrów. Pan i pani bardzo się kochają, ich miłość pozwala przezwyciężyć poczucie niebezpieczeństwa, gwarantuje spokój, opanowanie nawet w najtrudniejszych chwilach.
STRESZCZENIE:
Narrator doskonale pamięta historię małżeństwa z naprzeciwka. Wiedli spokojne, szare życie:
„Wstawali dość rano, pili herbatę z blaszanego samowaru i razem wychodzili do miasta. Ona na lekcje, on do biura. Był to drobny urzędniczek, który na naczelników wydziałów patrzył z takim podziwem jak podróżnik na Tatry. Za to musiał dużo pracować po całych dniach (…). Byli to ludzie młodzi, ani ładni, ani brzydcy, w ogóle spokojni (…), pani była znacznie szczuplejsza od męża, który miał budowę wcale tęgą ”.
Jednak pewnego dnia mąż nagle poważnie zaniemógł, dostał silnego krwotoku i stracił przytomność. Ona za wszelką cenę pragnęła go wyciągnąć z choroby, niestety bezskutecznie. Choroba postępowała, mąż był coraz słabszy i coraz chudszy. Za wszelką cenę chciał zachować pozory zdrowia, aby nie martwić zapracowanej i wiecznie zatroskanej żony. Dokonał więc drobnego oszustwa i skrócił pasek kamizelki, po czym radośnie oznajmił, że nabiera ciała i że jest to chyba oznaka powrotu do zdrowia. Pewnego dnia ze zdumieniem spostrzegł, że kamizelka faktycznie stał się na niego przyciasna, mimo że tym razem niczego przy niej nie majstrował. Nie wie, że w tym samym czasie żona, chcąc dodać mu otuchy, przesuwała w kamizelce sprzączkę, co powodowało ten sam efekt.
W końcu choroba zwyciężyła, mąż umarł, a kobieta wyprowadziła się z kamienicy. Po pewnym czasie narrator kupił kamizelkę od handlującego starzyzną Żyda i zorientował się w mistyfikacji oraz wzajemnym „oszukiwaniu ” się małżonków. Kamizelka stała się dla niego symbolem miłości tych dwojga, dążności do zapewnienia ukochanej osobie spokoju i radości nawet za cenę kłamstwa. Utwór jest zakończony metaforyczną puentą, będącą wyrazem nadziei na istnienie gdzieś na świecie prawdziwej, szczerej i bezinteresownej miłości.
Kamizelka powszechnie została uznana za arcydzieło polskiej nowelistyki, za klasykę gatunku.