13. Pedagogika społeczna wobec nowych wyzwań. Przemiany cywilizacyjne i transformacja ustrojowa. Patologie społeczne. Bezrobocie i ubóstwo. Wykluczenie społeczne.

Nowe wyzwania:

W latach 90. pedagogikę społeczną próbowano ujmować:

- bądź jako dyscyplinę zajmującą się działalnością wyłącznie profilaktyczno-kompensacyjną wśród warstw upośledzonych pod względem rozwojowym, środowiskowym, kulturalnym (A. Kargulowa, J. Kargul, 1990, s. 71; A. Radziewicz-Winnicki, 1990, s. 104);

- bądź jako teorię i praktykę środowiska wychowawczego, stwarzającego warunki rozwoju oso­bowego każdemu człowiekowi (S. Kawula, 1990, s. 87; A. Przecławska, 1999, s. 82; E. Trempała, 1995, s. 67).

Oprócz opcji przedstawionej wyżej pojawiła się jeszcze jedna propozycja. Jest nią koncentracja nad wychowawczym funkcjonowaniem typologicznie róż­nych środowisk wychowawczych z perspektywy podejmowanych działań kom­pensacyjnych, profilaktycznych i modernizacyjnych (A. Radziewicz-Winnicki, 1995, s. 4).

Współcześnie ocenia się, że uwarunkowania makrostrukturalne w Polsce mogą rodzić określone trudności w spełnianiu zadań przez pedagogikę społeczną. Wynikać to może z wyjątkowej niestabilności i nietrwałości przeobrażeń, ograniczeń poznaw­czych i metodologicznych, rozczarowania neopozytywistycznym warsztatem metodologicznym (Tamże, s. 3). Ponadto trudności przysparza niejednoznaczność norm, a więc występuje konieczność negocjowania zasad działania już istniejących i two­rzonych instytucji i placówek opiekuńczych, organizacji społecznych i władz lokal­nych. Zmieniła się też społeczna rola nauki i społeczna rola uczonych. Uczony coraz częściej uprawia hermeneutyczny dyskurs nad sensem zjawisk, przestaje być nosi­cielem obiektywnej prawdy i jako jeden z uczestników dyskursu stara się odczytywać znaczenia podzielone przez innych, przybliżać je szerszym kręgom społecznym, negocjować ich rozumienie (A. Kargulowa, 1995, s. 7).

Na przełomie wieków powraca i nabiera coraz większego znaczenia postulat rozbudzania sił społecznych, tkwiących w danym środowisku. Pedagogika społeczna opowiadała i nadal opowiada się za promocją człowieka jako świadomego i autonomicznego podmiotu działań. Chodzi, więc o formułowanie zadań pedago­giki społecznej w kategoriach projektów rozbudzania sił społecznych zdolnych tworzyć środowisko optymalnego rozwoju jednostki, grupy społecznej, społeczności lokalnej (por. W. Ciczkowski, 1999). Pojawia się niepokój o zbytnią instytucjo­nalizację środowiska wychowawczego. Postuluje się też potrzebę przestrzeni dla nieinstytucjomalnych relacji interpersonalnych. Tworzenie społeczeństwa - wspólnoty ma się odbywać dzięki włączaniu jednostki w różne relacje (sieci) poczynając od przy­należności do rodziny i grupy społecznej do powiązań profesjonalnych. Inaczej mówiąc, może tu chodzić o tworzenie sieci wsparcia człowieka w różnych ukła­dach jego życia (A. Przecławska, 1999, s. 83-84; E. Marynowicz-Hetka, 1999, s. 125; S. Kawula, 1997).

Zmieniająca się rzeczywistość rodzi nowe potrzeby rozwojowe człowieka. Gruntownej i systematycznej diagnozy wymagają więc potrzeby ludzkie oraz możliwości ich zaspokajania. Możliwości te mogą być analizowane z dwóch punktów widzenia:

1) kompetencji jednostek i grup w zaspokajaniu potrzeb wła­snych (idea podmiotowości, idea edukacji społecznej),

2) uwarunkowań środowi­skowych sprzyjających lub utrudniających zaspokajanie potrzeb ludzkich (idea równego dostępu do warunków rozwoju, idea pomocniczości).

PATOLOGIE SPOŁECZNE

Patologie możemy zdefiniować jako naukę o cierpieniu. Jest połączeniem dwóch słów: patos(choroba, cierpienie) i logos(nauka).

Definicja Patologii wg Malca 1986r. - patologia społeczną jest ogół przypadków śmierci, obniżenia moralnego, pogorszenia samopoczucia i strat materialnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestrukcyjnym.

Autorzy, którzy zajmują się problematyką uważają iż przedmiotem, którym zajmuje się ta dziedzina jest zespół dializ będący przedmiotem troski obywatela.

DEWIACJA - oznacza schodzenia z drogi.

DEZORGANIZACJA - zaburzenie struktur.

BEZINTEGRACJA - zaburzenie w stosunkach międzyludzkich związane z funkcjonowaniem w grupach.

W polskiej literaturze przedmiotu J. Kwaśniewski wyodrębnia dwa etapy dewiacji:

1. Dewiacja pozytywna - wiąże się z naruszeniem norm, ale nie ma na celu szkodzenia (twórczy niepokój, moralny perfekcjonizm).

2. Dewiacja negatywna - jest następstwem od nakazu obowiązku, jest szkodliwa i destruktywna zarówno w swoich motywacjach jak i konsekwencjach.

UBÓSTWO

TRZY PŁASZCZYZNY UBÓSTWA

- materialne

- społeczne

- kulturalne

KATEGORIE OSÓB UBOGICH

- bezrobotni

- renciści i emeryci

- niepełnosprawni i przewlekle chorzy

- patologiczni

- bezdomni

RODZAJE UBÓSTWA

- zawinione

- niezawinione

PRZYCZYNY UBÓSTWA OBIEKTYWNE I SUBIEKTYWNE:

1. OBIEKTYWNE (WZGLĘDNE)

1. Bezrobocie

2. Zbyt niskie płace

3. Niski dochód narodowy

4. Przyrost naturalny

5. Wypadki losowe

2. SUBIEKTYWNE (ABSOLUTNE)

1. Rozwody i rozpady rodzin

2. Samotne macierzyństwo i wielodzietność

3. Alkoholizm

4. Uchylanie się od pracy

5. Opinie, postawy, przekonania

PRZYCZYNY UBÓSTWA ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE:

1. ZEWNETRZNE

1. Brak wyboru miejsca i rodzaju pracy

2. Złe warunki mieszkaniowe

3. Nieakceptowana, źle sprawowana władza lokalne

4. Niska oferta kulturalna

5. Kontakt z kulturą oparty na modelu telewizyjno-towarzysko-alkoholowym

2. WEWNĘTRZNE

1. Niski poziom wykształcenia = niska konkurencyjność na rynku pracy

2. Wysokie wydatki na wyżywienie, używki

SKUTKI UBÓSTWA

1. Ograniczona liczba instytucji z którymi stykają się rodziny ubogie (PCK, GOPS, szpital, parafia, szkoła, lokalny sklep)

2. Brak w życiu ubogich instytucji kultury, partii politycznych

3. Brak kontaktów towarzyskich

4. Niechęć dzieci do wycieczek szkolnych i bezpłatnych kolonii

5. Zamykanie się w kręgach rodziny

Przyczyny bezrobocia

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczanie produkcji

• brak informacji o miejscach pracy

• brak mobilności

• przeniesienie zakładu do innego rejonu

• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

Rodzaje bezrobocia

• Bezrobocie koniunkturalne - powodem jest kryzys gospodarczy i spadek popytu i podaży na rynku, co prowadzi do zamykania firm i zwalniania pracowników.

• Bezrobocie strukturalne - związane ze strukturą gospodarki, która nie stwarza możliwości zatrudnienia wszystkich osób zdolnych do pracy i jej poszukujących.

• Bezrobocie lokalne - wyróżniające się szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach.

• Bezrobocie przejściowe (frykcyjne) - związane ze zmianą miejsca pracy, ze zmianą kwalifikacji zawodowych, powodującą przerwę w zatrudnieniu itp., dotyczące również pracowników sezonowych.

• Bezrobocie sezonowe - powodowane okresową zmiennością warunków klimatycznych i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gospodarczej, a zwłaszcza w rolnictwie.

• bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

• bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).

• bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.

Skutki bezrobocia

• niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki

• znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą

• spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa

• degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)

• zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.

• utrata kwalifikacji

Metody walki z bezrobociem, które stanowi ogromny problem zarówno gospodarczy, co społeczny, są różne w zależności od stopnia rozwinięcia kraju. Wyróżnia się między innymi:

1. Pośrednictwo administracji w znalezieniu pracy oraz doradztwo zawodowe.

2. Organizacja robót publicznych i zatrudnianie przy nich bezrobotnych.

3. Organizacja szkoleń i kursów, mających ułatwić bezrobotnym znalezienie pracy.

4. Popieranie emigracji zarobkowej.

5. Obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu miejsc pracy).

6. Skracanie czasu pracy.

7. Przyznawanie bezrobotnym kredytów i ulg inwestycyjnych.

Fazy bezrobocia

1. Antycypacja bezrobocia - pobudzenie, zmiany nastroju,

2. Szok po utracie pracy - poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed przyszłością, przygnębienie

3. Wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm - efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces

4. Pesymizm i rezygnacja - negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe

5. Fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji - poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych, zainteresowań

---