„Płaszcz” („Szynel”) Mikołaj Gogol
Opowieść została osnuta na anegdocie, która krążyła w Petersburgu lub też pomysł posunął Puszkin.
Anegdota: Bohaterem był ubogi urzędnik, który był namiętnym myśliwym. Kosztem wielu wyrzeczeń kupił sobie upragnioną strzelbę. Anegdota skończyła się nieszczęśliwe (szczególnie dla strzelby ), ponieważ wpadła ona do wody.
Gogol usłyszał tę anegdotę w roku 1834, natomiast w latach 1839-1841 utwór napisał.
Wprowadził do pomysłu szereg poprawek. W anegdocie była strzelba, w opowiadaniu mamy do czynienia z płaszczem. W opowiadaniu także jest ubogi urzędnik Akakij Akakiewicz Baszmaczkin, który ma marzenia- kupienie nowego płaszcza. Gogol zastąpił strzelbę płaszczem, ponieważ strzelba związana jest z przyjemnością, natomiast płaszcz jest rzeczą naprawdę potrzebną. Kradzież strzelby jest dla człowieka sytuacja mniej dramatyczną. Płaszcz zostaje mu skradziony nocą. W anegdocie, która Gogol miał usłyszeć pojawiają się ludzie życzliwi, tu takich nie ma. Bohater nie doszukuje się ludzi mu życzliwych, nie doczekał się zrozumienia. W końcu rozchorował się i umarł. Lekarz, gdy jeszcze żył powiedział do gospodyni, że tak winna mu kupić na zapas trumnę sosnową, ponieważ dębowa będzie za droga. Na samym końcu mamy do czynienia z motywem fantastycznym. Akakij Akakiewicz Baszmaczkin zrywa z przechodniów płaszcze.
Opowieść ta ma wymiar humanitarny. Jest to opowieść o człowieku ubogim, który jednak winien być traktowany jak człowiek. Tworzy to prawie motyw chrześcijański. Jeśli w innych opowiadaniach z cyklu petersburskiego autor obnaża, kpi z absurdalności urządzeń społecznych, to w „Szynelu” błaga o ewangeliczną litość dla Baszmaczkina. Problem stosunku do bohatera przeniósł więc do sfery chrześcijańskiej litości i miłości bliźniego. Narrator wprowadza także ironię oraz sarkazm. Wykazuje ambiwalentny stosunek do Baszmaczkina. Przedstawia jego wady. Baszmaczkin nie zostaje przedstawiony jak człowieka, ale raczej jako automat („Zdawało się, że poza przepisywaniem nic dla niego nie istnieje”). Baszmaczkin przedstawiony jest jako przykład krańcowego ubóstwa intelektualnego, które idzie w parze z ubóstwem materialnym. Gogol w tym automacie dostrzega jednak przebłyski człowieczeństwa. Jest to mały człowieka, który ma jednak ideę wielkiego szczęścia. Gdy spełniło się jego marzenie świat dla niego nabrał nowego sensu.
Odpowiedzialnością za śmierć Baszmaczkina Gogol obciążył antyhumanistyczną organizację społeczeństwa, który tłumi w człowieku naturalne ludzkie odruchy. Mimo więc wyraźnie zaznaczonego dla „małego człowieka”, protest przeciw alogicznej i amoralnej organizacji społeczeństwa nie stracił w „Szynelu” na sile, lecz tylko przybrał inną formę, wtopiony został w problematykę pauperyzmu i zainteresowania losem człowieka poniżanego.
„Szynel” dawał typowo Gogolowską wizję świata, w której komizm najściślej splatał się z pierwiastkiem tragicznym. Komiczno-ironiczny styl narracji nieoczekiwanie prowadzi do uwypuklenia tragizmu wydarzeń, a napięcie emocjonalne znajduje rozwiązanie w śmiechu.
Borys Eichenbaum- interpretacja „Jak zrobiony jest „Płaszcz” Gogola?”
Interesuje go przede wszystkim forma utworu. Zwraca on uwagę przede wszystkim na narrację. W „Płaszczu” mamy do czynienia z narracją mówioną- сказ. Jest to narracja komiczna, jest odmianą gawędy. Gogol stara się bawić imionami i nazwiskami (башмак- but). Groteskowy opis narodzin dopełnia groteskowy opis śmierci.
„Urodził się Akakij Akakiewicz w nocy z 22 na 23 marca, jeżeli nas pamięć nie myli. Nieboszczka matka jego, żona urzędnika i bardzo porządna kobieta, postanowiła- jak przystoi- ochrzcić dziecko. Leżała jeszcze w łóżku, naprzeciwko drzwi, a po prawej jej ręce stał kum, przezacny człowiek- Iwan Iwanowicz Jeroszkin, referent kancelarii senatu oraz kuma- żona naczelnika cyrkuła, niewiasta rzadkich cnót, Arina Siemionowna Biełobriuszkowa. Położnicy zaproponowano do wyboru trzy imiona: Mikij, Sosij albo męczennik Chozdazat. „Nie- pomyślała nieboszczka- imiona wszystkie takie jakieś…” Żeby jej dogodzić, otwarto kalendarz w innym miejscu; wypadły znowu trzy imiona: Trifilij, Duła i Warachisij. „To ci skaranie boskie- stwierdziła staruszka- że taki snadź jego los. Ano, skoro tak, niechże się nazywa jak ojciec. Ojcu było Akakij, to i syn niech będzie Akakij”. W ten sposób powstał Akakij Akakiewicz”.
„Wreszcie Akakij Akakiewicz wyzionął ducha. Ani pokoju, ani rzeczy nie odpieczętowano, gdyż po pierwsze nie było spadkobierców, a po drugie spadek był nad wyraz szczupły, mianowicie: pęczek gęsich piór, libra białego koloru kancelaryjnego, trzy pary skarpetek, dwa czy trzy guziki, które się oderwały od spodni oraz znana już czytelnikowi kapota”.
Opowiadanie to odgrywa doniosłą rolę w literaturze rosyjskiej, ponieważ jest ogniwem wiążącym twórczość Puszkina („Poczmistrz”) z późniejszą wielką prozą (Turgieniew, Dostojewski, Czechow).
2