1879 pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej powstałe w Lipsku i teraz traktuje się ją jako odrębną dyscyplinę (naukę). 1791 - książka o potrzebie wiedzy psychologicznej przy ocenie przestępców. 1791-92 - prawnicy niemieccy interesują się psychologią np. Schuman. Lata 60-te XX w. - wiele publikacji na temat związku psychologii z prawem i początek separacji psychologii sądowej od innych. Psychologia sądowa - gałąź psychologii stosowanej, której podstawowym zagadnieniem jest wyjaśnienie wszystkich problemów psychologicznych dotyczących osób obwinionych, związanych z zeznaniami świadków oraz wyjaśnieniem. Psychologia spełnia funkcje doradczo konsultacyjną na rzecz sądu oraz stron w procesie karnym i cywilnym. Tadeusz Tomaszewski dzieli psychologię na: 1) kryminalną - zajmuje się psychologiczną charakterystyką przestępstw. (2) penitencjarną - zajmuje się sytuacją ludzi skazanych na pozbawienie wolności. (3) prawa - klasyfikacja czynu przestępczego (4) zeznań świadków - problematyka wiarygodności zeznań. Tyszkiewicz - istnieją dwa ujęcia psychologii. 1) Szerokie: problematyka przestępstwa i sprawcy; problematyka wykonywania kary pozbawienia wolności; problematyka postępowania karnego. (2) Wąskie - obejmuje jedynie problematykę postępowania sądowego. Stanik, Gierowski - psychologia pełni rolę służebną wobec prawa. Kryterium podziału wynika z kolejności ustanawiania i stosowania prawa.

Płaszczyzna prawna	Funkcje psychologii	Nazwa dyscypliny psychologii
Tworzenia prawa i społecznego funkcjonowania norm prawnych	Ideotwórcza Badawcza	Psychologia prawa - dostarcza idei do zmian na gruncie prawa; Społeczna psychologia prawa
Stosowanie prawa *profesjonalno prawna *wiadomości i umiejętności specjalnych	Uprawniające: Kształtująca,Aplikacyjna Ekspertalna	Psychologia prawnicza Psychologia sądowa
Sfera wykonawcza	Korekcyjna	Psychologia resocjalizacyjna
Sfera prewencji	Profilaktyczna	Psychologia środowiskowa

Obszary zainteresowań psychologii sądowej. (1) określenie stopnia asocjalności nieletnich przestępców, sformułowanie zaleceń resocjalizacyjnych i problemy rozwoju społecznego nieletnich. (2) określenie razem z psychiatrami charakteru i stopnia zaburzeń osobowości dorosłych sprawców czynów przestępczych (3) określania psychologicznych uwarunkowań wiarygodności zeznań świadków (4) określanie w procesie rozwodowym, gdy występują małoletnie dzieci, stopnia rozkładu pożycia małżeńskiego oraz sposobu uregulowania sytuacji opiekuńczo wychowawczej dzieci po rozwodzie. (5) określenie psychologicznych przesłanek występujących w sprawach opiekuńczych dot. adopcji, ustanowienia opieki nad małoletnim, zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez małoletnią. (6) określenie wraz z lekarzami stopnia uszczerbku w zakresie zdrowia psychicznego w procesie o odszkodowanie lub roszczenia rentowe z tytułu chorób zawodowych lub wypadku. (7) w przypadku uzależnienia alkoholowego lub narkomanii, określenie razem z psychiatrą stopnia zaawansowania tego uzależnienia i sposobu jego leczenia. (8) przy wątpliwościach do zdolności osoby fizycznej do czynności prawnych. Psychologia - nauka o zachowaniu i procesach psychicznych oraz ich zależnościach od stanu fizycznego, stanu umysłu i środowiska zewnętrznego. Samoregulacja ( człowiek sam reguluje swoje stosunki z otoczeniem) dzieli się na: somatyczna - kierowana przez autonomiczny układ nerwowy, kieruje pracą narządów wewnętrznych; mechanizmy odśrodkowe - zarządzane przez centralny układ nerwowy, kierują zachowaniem osoby w otoczeniu. Zachowanie - czynność za pomocą, której organizm reguluje swoje stosunki z otoczeniem. 3 cechy zachowania 1) kierunek - zachowanie nastawione na określony cel (2) sprawność - związane ze strukturą działania (3) dynamika - energia włożona w dane zachowanie. Zachowaniem kierują (1) mechanizm motywacyjny - wchodzą dążenia i emocje (2) mechanizm związany z procesami umysłowymi - orientacja w otoczeniu, planowanie, samo-orientacja i retrospekcja. Sposób, w jaki człowiek reguluje swoje postępowanie jest każdorazowo zdeterminowany układem warunków, które można podzielić na dwie grupy (1) czynniki zmienne składające się na sytuację (2) determinanty względnie trwałe, które tworzą osobowość. Sytuacja - bodziec lub układ bodźców, działa każdorazowo na człowieka układem bodźców, ale nie można jej utożsamiać z bodźcami, bo bodźce mają pewną wartość, człowiek nadaje im pewne znaczenie. R=f(S,A,W)+O Zachowanie (R) jest funkcją (f) sytuacji zewnętrznej (S), poddźwięku po sytuacjach poprzednich (A), bodźców wewnętrznych (W) oraz osobowości (O). O indywidualizacji zachowania świadczy osobowość człowieka. Osobowość - pryzmat psychiczny, w którym w określony dla jednostki sposób załamuje się działanie czynników sytuacyjnych. Doświadczenie - czynniki, które zapewniają stałość zachowań.

Sytuacja zewnętrzna (S)

Orientacja w otoczeniu Samo orientacja Planowanie, Retrospekcja

procesy umysłowe

Dążenia Emocje

motywacja

doświadczenie

cechy organizmu

Sytuacja zewnętrzna (S)

Koncepcje. Behawioryzm. Twórcy - Pawłow, Thorndike, Tolman, Skiner. Założenia - laboratoria, psychologia eksperymentalna Teza - zachowanie jest funkcją układu bodźców R = f(S1, S2, S3,...) Teoria ta powstała na przełomie wieku XVII i XIX wg niej środowisko jest układem alternatywnym, a człowiek reaktywnym. Inżynieria behawioralna - określone zachowania prowadzą do pewnych konsekwencji, człowiek uczy się unikać zagrożeń, czy frustracji. Zachowanie jest narzędziem do osiągnięcia pewnych konsekwencji. Konsekwencje to są wzmocnienia, mogą być pozytywne, które prowadzą do pożądanych konsekwencji zachowania, a wzmocnienia negatywne to szeroko rozumiane kary. Główną rolę w sterowaniu zachowaniem odgrywają wzmocnienia pozytywne i negatywne. Wzmocnienia negatywne (awersyjne) np. de prywacja pokarmowa, kary pieniężne, są stosowane w celu wyeliminowania zachowań niepożądanych, dewiacyjnych, jednak modyfikowanie zachowań jest łatwiejsze poprzez wzmocnienia pozytywne. Stosowanie kary wywołuje zaburzenia emocjonalne, może wywoływać bunt, agresję lub lęk, może prowadzić do tego, że wyhamuje niepożądane zachowania, ale również zachowania pożądane. Stosowanie kar prowadzi do unikania źródła karania, dostarcza też negatywnych wzorców zachowania. Behawioryzm stworzył dość prymitywny obraz człowieka, jest to wizerunek człowieka reaktywnego, reagujący na określone bodźce docierające ze środowiska, nie ma tu miejsca na takie atrybuty ludzkie jak godność, wolność, odpowiedzialność. Wolność - uwolnienie od kontroli negatywnej i kar. Godność - prawo do wzmocnień pozytywnych. Psychoanaliza. Twórcy - Freud, Adler, Jung. Założenia - badania w klinikach psychiatrycznych. Teza - procesy psychiczne człowieka, psychoterapia, psychoanaliza, człowiek nie doskonały. Główne założenia to, że tylko niektóre przeżycia i procesy psychiczne są uświadomione, większość pozostaje poza świadomością. Nieświadomość - obszar doznań, wspomnień, które mogą być powołane do świadomości za pomocą różnych technik. Podświadomość - niedostępna w poznaniu, tylko psychoanaliza tam dociera. Aparat wewnętrzny składa się z trzech warstw. (1) ID - zbiór sił dynamicznych tzw. popędów, które są nieświadome, irracjonalne, kierują się zasadą przyjemności. Są dwie grupy popędów: eros - popędy życia, seksualne; penatos - popęd śmierci, niszczycielski. Siłę dynamiczną popędom daje proces odżywiania i jest przemieniana na moc psychiczną. (2) EGO - nakazuje liczyć się z realnością świata zewnętrznego, kieruje się zasadą rzeczywistości, koordynuje działania id, wymagania superego i naciski świata zewnętrznego. Dokonuje funkcji poznawania świata i dzięki temu reguluje zachowaniem człowieka, również dzięki ego możliwe jest odsunięcie gratyfikacji bezpośredniej na bardziej odległą tj. zgodnie z wymaganiami społecznymi. (3) SUPEREGO - zawiera zbiór wzorów zachowań, norm, nakazów i zakazów postępowania i te wzorce określają sposób, czas, okoliczności i obiekty za pomocą, których mogą być rozładowane popędy seksualne, agresywne itp. Superego składa się z 2 części: sumienia i ja idealnego. Obie one mają zdolność samo karania, sumienie poprzez poczucie winy, a ja idealne jest to wzór osobowy ukształtowany przez wymagania rodziców. Superego decyduje, co jest zgodne z normami, działa irracjonalnie, odwołuje się do ideału, a nie do rzeczywistości. Kontroluje popędy id poprzez hamowanie ich. Konflikt - psychoanaliza traktuje człowieka jako jednostkę skonfliktowaną, stale jesteśmy w konflikcie, od sposobu radzenia sobie z konfliktami zależy zdrowie psychiczne jednostki. Mechanizmy obronne zob. książka. Poznawcza. Twórcy - Kelly, Beck, Ellis, Mahonej. Teoria systemów złożonych, Badania neurofizjologiczne, procesy poznawcze zwłaszcza myślenie, sterowanie poznawcze, człowiek badacz. Zakłada, że jednostka jest samodzielnym podmiotem przyjmującym postawę badawczą wobec rzeczywistości, człowiek obserwuje, wnioskuje, przystosowuje się do świata, ale też go zmienia. Procesy psychiczne i zachowania człowieka zależą od informacji, kierowany jest informacjami. Człowiek tworzy sobie mapę poznawczą w umyśle i są tam przekonania, które dotyczą świata ludzi i samego siebie. Przekonania te świadczą o pewnej stałości człowieka.

Zburzenia osobowości są związane z uszkodzeniem cech organizmu, np. istnienie długotrwałych chorób. Inne koncepcje mówią, że powodem nieprawidłowości są doświadczenia, a jeszcze inne, że ważne są cechy organizmu i doświadczenia. Ogólne kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości. Zaburzenia osobowości to trwały wzór doświadczenia wewnętrznego oraz zachowania znacznie odbiegającego od norm kulturowych. Wzór ten manifestuje się, w co najmniej dwóch z podanych niżej dziedzin: postrzegania - sposoby widzenia interpretacja swego ja i inne; emocji - intensywność, stałość reakcji emocjonalnych.; interakcji z innymi ludźmi; kontroli impulsów. Wzór ten cechuje się brakiem elastyczności w wielu sferach życia, prowadzi do dysfunkcji. Jest stabilny i długotrwały, jego początki sięgają okresu dojrzewania albo wczesnej dorosłości. Nie daje się wyjaśnić jako konsekwencja lub manifestacja innego zaburzenia umysłowego, nie jest bezpośrednim rezultatem używania substancji chemicznej, ani stanu zdrowia. Zaburzenia osobowości obejmują 10-14% całej populacji. Każdy z nas ma swój typ osobowości.

Typ osobowości	Zaburzenia osobowości
sumienny	obsesyjno- kompulsywne (wg JCD-10 - anankastyczne)
pewny siebie	narcystyczne
dramatyczny	histeryczne
czujny	paranoidalne
zmienny	borderline
oddany	patologiczna zależność
samotnik	schizoidalna
wygodny	bierno-agresywne
wrażliwy	ucieczkowe (wg JCD-10 - lękliwe)
niezwyczajny	schizotypalne
awanturniczy	dyssocjalne
ofiarny	autodestrukcyjne
władczy	sadystyczne
poważny	depresyjne

Upośledzenie umysłowe to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się. Jeżeli upośledzenie umysłowe rozpoznawane jest od urodzenia mimo prawidłowych warunków wychowawczych to nazywamy je niedorozwojem umysłowym. Jeżeli do 3 lat dziecko rozwija się prawidłowo, a później nie to nazywamy to otępieniem. Niedorozwój umysłowy i otępienie są procesami nieodwracalnymi. Okresowe zahamowanie rozwoju intelektualnego. Upośledzenie umysłowe to rodzaj kalectwa i jest wynikiem działania różnych czynników patogennych. W odniesieniu do głębszych upośledzeń to działanie jednego lub dwóch czynników o dużej sile, a w lekkim dużo czynników, ale o niższej sile. Typowe objawy upośledzenia to: brak wykształcenia wyższych form myślenia; mowa rozwija się ze znacznym opóźnieniem; słownik jest ubogi; długo utrzymuje się agramatyzm; występują wady wymowy; opóźnione są funkcje poznawcze; impulsywność, mała zdolność do kontrolowania emocji; chwiejność emocjonalna.

JJ (Wechler)	Stopień rozwoju umysłowego	Klasyfikacja kliniczna
powyżej 146	bardzo wysoko	prawidłowy rozwój umysłowy
131-145	wysoko	prawidłowy rozwój umysłowy
116-130	powyżej przeciętnej	prawidłowy rozwój umysłowy
85-115	przeciętna	prawidłowy rozwój umysłowy
70-84	niższa niż przeciętna	pogranicze upośledzenia
55-69	upośledzenie w stopniu lekkim	lżejsze upośledzenie
40-54	upośledzenie w stopniu umiarkowanym	głębsze upośledzenie
-39	upośledzenie w stopniu znacznym	głębsze upośledzenie
-------	upośledzenie w stopniu głębokim	głębsze upośledzenie

Sytuacyjne uwarunkowania zaburzeń zachowania. Sytuacje trudne rozumiemy jako: 1) sytuacje trudne do rozwiązania. (2) trudność natury emocjonalnej, czyli trudne do zniesienia, stres psychiczny. Oba te rodzaje często występują łącznie. Stres - sytuacja, która wywołuje wzrost napięcia nerwowego, stan wzmożonego napięcia ( sytuacja, która je powoduje to stresor). Pojecie stres jako pierwszy wprowadził do fizjologii Hans Seyle. Sytuacje trudne. Teoria T. Tomaszewskiego (1) Sytuacje deprywacji - w stanie ważnej dla nas potrzeby nie możemy jej zaspokoić. (2) Sytuacje flustracji - na drodze do celu napotykamy przeszkodę zewnętrzną lub wewnętrzną. (3) Sytuacje bolesne i drażniące - zadające ból lub przykrość (4) Sytuacje zagrożenia - sygnalizują nam pojawienie się niebezpieczeństwa. Stres przebiega w trzech fazach. (1) alarmowa - ogólna mobilizacja i gwałtowny wzrost napięcia emocjonalnego, dezorganizacja zachowania. (2) adaptacji - wypracowujemy sposoby radzenia sobie z sytuacja i napięcie spada. (3) wyczerpania. Wpływ stresorów na psychikę i zachowanie. (1) wzrost napięcia emocjonalnego. (2) dezorganizacja zachowania. (3) uruchomienie mechanizmów obronnych. Proces socjalizacji i zaburzenia. Socjalizacja - proces rozwoju społecznego, który jest efektem wychowania, jest to proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa przestrzegającym obowiązujących norm. Jest to proces gromadzenia wiedzy i doświadczenia społecznego. Rodzina zaspakaja 4 potrzeby: (1) miłości i kontaktu emocjonalnego (2) kontaktu społecznego (3) samo urzeczywistniania się (4) szacunku i uznania społecznego. Właściwości rodziny i innych małych grup: bezpośrednie wzajemne oddziaływanie na siebie; wspólne cele i normy postępowania; określona struktura. Struktura może być: formalna - skład, status; nie formalna - atmosfera, konstelacje, układ wzajemnych stosunków rodziców między sobą, między rodzicami a dziećmi, innymi członkami a dziećmi, oraz charakter oddziaływania wychowawczego. Patogenne typy matek: (1) agresywne - agresję swą kierują na członków rodziny ( u dziecka poczucie nie kochania) (2) skrupulatna - nadmiernie lękliwa, kontrolująca i hamująca swoje dzieci ( u dziecka zaszczepienie lęku i poczucia zagrożenia) (3) te, dla których dzieci są środkiem kompensacji swoich niespełnionych pragnień (zaszczepienie poczucia winy) Typy ojców patogennych: (1) ojciec nie obecny (2) rygorystyczny i surowy (3) groźny, wzbudzający postrach rodziny, ale pozbawiony autorytetu. Sytuacje kryzysowe: przejście z domu do szkoły; 5 klasa szkoły podstawowej; okres dojrzewania. Elementy procesu socjalizacji. (1) wiedza społeczna człowieka (2) mechanizmy socjalizacji (3) nadawcy treści społecznych (4) odbiorcy przekazywanej wiedzy. Ad. 1. Składa się na nią: wartości prawidłowo ukształtowane; zestaw norm; postawy. Ad. 2. mechanizmy: nacisku zewnętrznego opartego na karze i naganie; naśladownictwa- oparty o procesy identyfikacyjne, o imitację modela i odgrywanie ról społecznych; nacisku wewnętrznego - oparty o proces internalizacji norm i wartości Ad. 3 Nadawcy to rodzice, nauczyciele, kościół i inni ludzie. Zaburzenia procesu socjalizacji (1) Trudności wychowawcze (2) nie przystosowanie społeczne, Ad. 1. nieprzestrzeganie przez dziecko norm, wielokrotnie, uporczywie mimo ponawianych prób przezwyciężania tych zachowań. Ad. 2. Jest wyrazem mniejszej lub większej nie zdolności dziecka do uczestnictwa w życiu grup społecznych i braku umiejętności sprostania wymaganiom, jakie one stawiają. Najczęstsze postacie niedostosowania społecznego to: zachowania przestępcze, neurytyczne, dyssocjalne (psychopatyczne). Jeśli niedostosowanie społeczne osiąga coraz większe natężenie to mówimy o procesie wykolejania się nieletnich, co ma następujące etapy: (1) niepowodzenia szkolne, wagary, ucieczki z domu, kradzieże, bójki. (2) zachowania przestępcze, rozboje, kradzieże itp. Teorie przyczyn przestępczości dzielą się na 3 bloki (1) Teorie biologiczne - akcentuje czynniki natury biologicznej (2) Teorie psychologiczne - odwołują się do czynników natury psychologicznej (3) Teorie socjologiczne - do czynników społeczno środowiskowych Koncepcje biologiczne - punktem wyjścia jest przekonanie, że za zachowania przestępcze odpowiedzialne są właściwości określonych struktur biologicznych organizmu. Wśród koncepcji biologicznych wyróżniamy koncepcje: 1) antropologiczne (2) konstytucyjno - psychologiczne (3) endokrynologiczne (4) genetyczne. Ad. 1. Antropologiczna - przedstawiciel Lombroso. Ad 2. Konstytucyjno psychologiczna, również nawiązuje do cech budowy ciała i temperamentu. Należy do nich koncepcja Sheldona, który wyróżnił 4 somatotypy, jako kryterium ich wydzielenia przyjął większy rozwój jednego z 3 listków zarodkowych: ektodermalny; mezodermalny - odpowiedzialny za zachowania przestępcze; endodermalny. 3 typy przestępczości (1) pierwotna z budowy ciała (2) z braków umysłowych lub organicznych (3) rezultat zaburzeń psychotycznych lub nerwicowych. Ad. 3. Endokrynologiczna - nacisk na związek układu dokrewnego ( tarczyca, trzustka) a przyszłymi zachowaniami przestępczymi. Ad. 4. Genetyczna koncentruje się na strukturze chromosomowej człowieka, za zachowania przestępcze odpowiedzialna jest anomalia chromosomu X. Koncepcje psychologiczne. (1) Koncepcja racjonalnego wyboru. (2) Koncepcja poszukiwania mocnych wrażeń. (3) Koncepcja o orientacji psychoanalitycznej. Ad. 1. Odwołuje się do pojęć stosowanych w naukach ekonomicznych np. subiektywna ocena użyteczności wyboru danego zachowania, antycypacja zysków i strat, racjonalny wybór. Człowiek wybiera takie zachowanie, które jest dla niego optymalne z punktu widzenia zysków i strat. Ad. 2. Opracowana przez QuaY w 1965 - każdy człowiek rodzi się z określonym typem układu nerwowego. Niektórzy ludzie rodzą się z hiperaktywnym układem nerwowym i mają większe zapotrzebowanie na stymulację, osoby te nie przewidują kar lub się do nich przyzwyczajają. Ad. 3. Człowieka do przestępstwa pcha instynkt niszczycielski lub patologia w obrębie ego lub superego. Stanowisko socjologiczne - tłumaczą przestępczość przyczynami leżącymi poza podmiotem wyróżniamy: (1) Skrajny socjologizm - zachowanie przestępcze jest wyłącznie zdeterminowane wpływem czynników zewnętrznych. Wyodrębniono tzw. faktory (2) Koncepcje eklektyczne - uwzględniają zarówno czynniki społeczno środowiskowe jak i psychologiczne np. koncepcje: dewiacji Feliksa Znanieckiego; anomii Durkheim'a; zróżnicowanych związków Suterlanda; anomii Mertona; kontroli społecznej Hirsch'a; stygmatyzacji Lemerta. Znaniecki - jeżeli prawidłowo przebiega proces socjalizacji i internalizacji to człowiek jest „normalny”, jeżeli proces ten jest nie prawidłowy to może dojść do pod normalności - człowiek nie potrafi dostosować się do norm i odbiega w dół od standardów społecznych lub nad normalności tj. podwyższanie swym zachowaniem standardów społecznych. Pod normalność i nad normalność traktuje się jako dewiację, gdyż są one negatywnie oceniane społecznie, co wywołuje w dewiantów bunt i pod normalny zaczyna spełniać swe role jeszcze gorzej, a nad normalny chce zmienić normy. W kierunku przestępczości idzie pod normalny. Teoria stygmatyzacji - pozycja jednostki w grupie nie jest wyznaczona czynnikami obiektywnymi, ale symbolicznym uplasowaniem się jednostki w świadomości członków grupy. Naznaczeń dokonuje się do jednostek, które wyróżniają się, głównie tych, które naruszają normy. Według tej teorii dewiację rodzi istnienie kontroli społecznej. Proces naznaczania przebiega w pewnych etapach. 1) Konfrontacja - obejmuje procesy i aktywność związaną z poddaniem kandydata do naznaczenia szczególnej uwadze przez grupę. (2) Osądzenie - wiąże się z postawieniem diagnozy i wydaniem opinii np. to głupek. (3) Wpisanie się w rolę - uczenie się przez otoczenie nowego sposobu zachowania się wobec osoby naznaczonej, innego jej traktowania, osoba naznaczona też uczy się nowego sposobu zachowania i akceptuje swą nową pozycję społeczną. Eklektyczno socjologiczna. Teoria Waltersa (1990) - człowiek nie jest z natury ani dobry ani zły. Rozwój człowieka związany jest z realizacją 3 zasad: (1) prawidłowo kształtują się więzi społeczne z bliskimi (2) prawidłowo ukształtuje się obraz samego siebie. (3) ustali się swój poziom stymulacji. Założenia Woltersa: przestępczy styl życia charakteryzuje się obecnością jednocześnie 4 właściwości podmiotu (1) nieodpowiedzialność ( właściwość stała i globalna) (2) pobłażanie samemu sobie (3) niewłaściwy stosunek do ludzi (4) chroniczne łamanie norm społecznych Okoliczności wpływające na rozwój przestępnego stylu życia leżą w 3 sferach (1) fizycznej (2) społecznej (3) psychologicznej. Odpowiedzialne jest również istnienie schematów myślowych, należy zmienić myślenie, aby zmienić styl życia. Przestępstwo to całość połączonych ze sobą myśli, motywów i zachowań. Psychologia zeznań świadków. Zeznanie - każda wypowiedz osoby badanej na zadane pytanie. Badania psychologiczne zeznań szczerych maja na celu ustalenie błędów i warunków, dla których te błędy występują. Składnie zeznań jest aktem komunikacji interpersonalnej. Nadawca - treść przekazu - kanał - odbiorca. Nadawcę można scharakteryzować pod kontem różnych cech np. płeć, wiek, wykształcenie, poziom rozwoju intelektualnego, stan zdrowia psychicznego i somatycznego, osobowość, światopogląd, kompetencje komunikacyjne, czyli wiedza o zdarzeniu, stopień zainteresowania wynikiem sprawy i tzw. motywy obronne. Wiedza o zdarzeniu jest najważniejsza i decyduje o kryterium kompetencji świadka. Motywy obronne - przyczyny, dla których świadek składa zeznania nie pełne, fałszywe, błędne, może to robić celowo lub mimowolnie. Podstawowy motyw obronny to obawa np. przed karą, zemstą, kompromitacją. Druga grupa motywów to chęć zemsty, zysku, zwrócenie na siebie uwagi, próżność. Treść przekazu - najważniejsze cechy treści to zgodność faktów z prawami natury potwierdzona empirycznie lub przez innych świadków czy biegłych. Druga cecha to wewnętrzna spójność zeznań. Kanał przekazu - sposób w jaki informacja przechodzi od nadawcy do odbiorcy. Podstawowa zasada procesu to zasada bezpośredniości i ustności. Komunikacja może być werbalna i niewerbalna: 7% w słowach, 38% w brzmieniu głosu, 55% znaczenia w środkach nie werbalnych. Koncepcje analizy zeznań (1) Ujęcie koncentrujące się na osobie nadawcy i jej właściwościach psychicznych. (2) Ważna jest osoba odbiorcy i taktyka przesłuchania. (3) Ujęcie interakcyjne - najważniejsza jest relacja między nadawcą a odbiorcą. Ad.1. Typologia świadków wg F. Gorphe. Dwa kryteria podziału świadków. (1) Możliwość składania zeznań. (2) Zależność od stosunku świadka do czynności zeznawania. Ad. 1. Świadkowie: pozytywni - tzw. pewny obserwator, spostrzega łatwo; interpretujący - uzupełnia opis o własne wnioski; fantazjujący - spostrzega prawidłowo, a zaznaje błędnie; zrównoważony; ulegający emocjom; lękliwy; ekspansywny. Ad. 2. Typ: Zamknięty - nieśmiali, bojaźliwi, zaprzeczający; Ekspansywny - żądni wyróżniania się uogólniający. Typologia zeznań wg Eksner. Relacje o zdarzeniu obiektywnie nie zgodna z prawdą, lecz nie było to zamierzone, gdyż wypowiadający się jest subiektywnie przekonany o prawdziwości zeznań. (1) Relacja o zdarzeniu obiektywnie nie zgodna z prawdą, bo taki jest zamiar wypowiadającego się. (2) Relacja obiektywnie prawdziwa, chociaż wypowiadający wyobraża sobie, że kłamie. (3) Relacja obiektywnie i subiektywnie prawdziwa. Schemat psychicznych uwarunkowań rezultatów zeznań świadków. Zależność od wielu zdolności do zeznawania 3 stadia. (1) Stadium substancji - zeznanie daje gwarancję wierności, jeżeli dotyczy osób i przedmiotów - posiadają ją dzieci do 7 roku życia. (2) Stadium akcji - zeznania mogą objąć działania osób - dzieci do 10 roku życia. (3) Stadium relacji i jakości - potrafi ujmować relacje czasowe, strukturę zdarzeń, znaczenie - dzieci ok. 12, 13 lat. Klasyfikacja przyczyn błędów w zeznaniach. Dwie grupy błędów: (1) błędy negatywne - zaprzeczenia i braki. (2) błędy pozytywne - zbitki, połączenia kilku faktów w jeden, rozszczepienia, tworzenie z jednego faktu kilku, dodatki, powtórzenia, przestawienia, zmiany.

Obiekt zdarzenia	Osoba spostrzegająca nieletni, dorosły, stary	Sytuacja zbierania zeznań taktyki przesłuchania	R E Z U L T A T Z E Z N A Ń
1.obiektywne cechy fizyczne przedmiotów spostrzegania 2.kategorie przedmiotów i zdarzeń w związku z rodzajem zaangażowanych zmysłów 3.Warunki spostrzegania: - fizyczne - psychologiczne	1.procesy poznawcze spostrzegania, uwaga, myślenie, pamięć, mowa. 2.procesy emocjonalne 3.właściwości osobowości 4.postawy	1.stres przesłuchania 2.rodzaje zadawanych pytań 3.techniki przesłuchania 4.osobowość przesłuchującego 5.pozawerbalne kanały komunikacji.

Czynniki zaburzeń spostrzegania związane z: (1) sprawnością organów zmysłowych (2) zewnętrznymi warunkami percepcji (3) podmiotowymi warunkami spostrzegania (4) społecznymi warunkami spostrzegania. Diagnoza psychologiczna i ekspertyza psychologiczna. Ekspertyzę wykonuje się zawsze na konkretne zamówienie i zawiera ona zawsze opis stanu rzeczy i potencjalny cel praktyczny. Zasadniczym warunkiem prawidłowo wykonanej ekspertyzy jest umiejętnie przeprowadzona diagnoza psychologiczna. Diagnoza - dobrze opisać badane zjawisko, wyjaśnić je i przewidywać. Diagnoza ma 3 funkcje. (1) deskrypcyjną (2) eksploracyjną (3) predyktywną Diagnoza ma identyfikować i opisywać badane zjawiska, podać rodzaj i stan leżących u podłoża tych zaburzeń zmiennych psychologicznych takich jak, procesy emocjonalno - motywacyjne, procesy orientacyjne i intelektualne. Ma wyjaśnić genezę zaburzeń zachowania, określić, w jakim stopniu udział w zaburzeniu mają czynniki podmiotowe, sytuacyjne, a w jakim ich wzajemna interakcja. Diagnoza penitencjarna ma odpowiedzieć na 2 pytania. (1) Jakie potencjalne możliwości tkwią w człowieku, co zrobić żeby je wydobyć i rozwijać na ich bazie zachowania społecznie pożądane (2) Jak wpływ sytuacja izolacji więziennej na psychikę i zachowanie konkretnego człowieka. Odpowiedzi na te pytania służą wyborowi metody resocjalizacji. Fazy do sformułowania ekspertyzy psychologicznej. (1) Sformułowanie problemu psychologicznego. (2) Rozwiązanie problemu, czyli na przeprowadzenie ekspertyzy składa się kilka etapów: postawienie hipotezy wyjaśniającej psychologiczny mechanizm określonego zdarzenia; ustalenie indywidualnej strategii działania, powtórne przestudiowanie materiałów sprawy; zaprogramowanie i przeprowadzenie określonych badań psychologicznych; analiza i interpretacja uzyskanych rezultatów badań (3) Sformułowanie opinii w formie pisemnego opracowania. Według przedmiotu i zakresu ekspertyzy wyróżniamy 8 kategorii ekspertyz. (a) Ekspertyzy dotyczące osobowości sprawcy przestępstwa dorosłego i nieletniego - wyjaśnienie psychologicznych mechanizmów czynu przestępczego sprawcy, ocenę jego stopnia asocjalności oraz możliwości i sposoby jego resocjalizacji. (b) Dotyczące zachowań inkryminowanych osób podejrzanych lub oskarżonych - wykrycie motywów czynu przestępczego, ocena zdolności rozumienia czynu przez sprawcę, ocena stopnia kierowania przez niego swym postępowaniem. (c) Psychologiczne aspekty śladów. (d) Wyjaśnienia oskarżonego - takie kiedy zaprzecza lub przyznaje się do winy, biegły wyjaśnia w jakim stopniu świadomie kłamie, jakie są tego motywy i jakie cechy osobowości mogą tłumaczyć takie jego postępowanie. (e) Zeznań świadków - wiarygodność. (f) Odnosi się do procesów psychicznych - dot. sprawców wypadków, bada się uwagę, percepcję, pamięć, czas reakcji. (g) Sprawy rozwodowe i opiekuńcze - gdzie chodzi o władzę rodzicielską, ocenia się charakter więzi małoletniego z rodzicami, wskazuje osobę odpowiednią do sprawowania opieki i określa sposób kontaktu z członkami rodziny. (h) Dotyczy sytuacji o znaczeniu prawnym - gdy zachodzi wątpliwość co do zdolności osoby fizycznej do czynności prawnej - najczęściej dot. testamentów. Wybrane metody diagnostyczne w psychologii sądowej. Metody ilościowe i jakościowe, specyficzne i nie specyficzne dla psychologii. Niespecyficzne: obserwacja; rozmowy; wywiad; eksperyment Specyficzne: testy; skale i inwentarze; analiza wytworów. Anamneza - rozmowa dot. fragmentu lub całości życia danej osoby, można ją prowadzić w oparciu o skonkretyzowany wywiad lub swobodną rozmowę. Wywiad - rozmowa z osobami, które mogą dostarczyć interesujących nas danych. Eksperyment - rzadko się korzysta. Testy - inteligencji, zdolności specjalnych, osobowości (projekcyjne, skale i kwestionariusze) do badania organicznych uszkodzeń mózgu. Test musi być obiektywny, rzetelny i znormalizowany. Poczytalność a afekt. Człowiek dojrzały ma możliwość rozpoznawania tego co robi i pokierowania swoim postępowaniem. Jest też zdolny do przypisania mu winy. Kodeks karny określa przesłanki odstępstwa od reguły poczytalności, czyli niepoczytalność, przypisanie winy ewentualnie ustala ograniczenie poczytalności. Kluczowym artykułem dotyczącym psychiatrów jest art.31 kk. Przy określaniu niepoczytalności kodeks posługuje się metodą dwuczłonową zwaną psychiatryczno - psychologiczną (lekarsko - prawniczą) polega ona na wskazaniu źródeł niepoczytalności (część psychiatryczna) oraz wskazaniu następstw niepoczytalności (człon psychologiczny). Oba człony wzajemnie się ograniczają. Człon psychologiczny składa się z: czynnik intelektu - rozpoznanie znaczenia czynu; czynnik woli (wolicjonalny) - możliwość kierowania swoim postępowaniem. Warunkiem koniecznym do uznania sprawcy za niepoczytalnego jest istnienie sytuacji spełniającej oba kryteria jednocześnie i psychiatryczne i psychologiczne. Różnica między niepoczytalnością, a ograniczoną poczytalnością polega na tym, że w niepoczytalności zdolność rozumienia znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem jest zniesiona, a w ograniczonej poczytalności jest w znacznym stopniu ograniczona. Psychiatryczne rozumienie poczytalności jest szersze niż kodeksowe, które dotyczy: upośledzenie umysłowe; choroba psychiczna; inne zakłócenie czynności psychicznych Upośledzenie umysłowe - jest ogólnym obniżeniem zdolności intelektualnych oraz możliwości rozwoju psychicznego człowieka. Osoby z upośledzeniem głębokim, znacznym i umiarkowanym ze względu na skalę swojego kalectwa i co się z tym wiąże niską witalność, rzadko mają konflikt z prawe, ale jeśli już się to zdarzy to zasadne jest wnioskowanie o niepoczytalności. Ocena poczytalności sprawcy z upośledzeniem lekkim zależy od jego dojrzałości społecznej, obecności innych objawów psychopatologicznych oraz rodzaju i okoliczności dokonanego czynu. U tych, którzy posiadają wiedzę o świecie zależy to wszystko od indywidualnego przypadku i w niektórych przypadkach można stwierdzić niepoczytalność, a w niektórych ograniczoną poczytalność. Osoby z pogranicza upośledzenia - nie ma uzasadnienia zniesienia poczytalności i po rozpoznaniu indywidualnym wnioskujemy poczytalność lub ograniczoną poczytalność. Choroby psychiczne - są to wszelkie stany psychotyczne różnego pochodzenia np. schizofrenia, psychozy objawowe, reaktywne. Jeżeli stwierdzony zostanie stan psychotyczny to sprawca prawie zawsze będzie miał zniesioną poczytalność. Zniesienie poczytalności wnioskowane jest też w różnych zaburzeniach świadomości. Świadomość rozumiana jest najczęściej w dwóch znaczeniach: 1) Ewolucyjne - podstawowe funkcje ośrodkowe układu nerwowego, polega na odzwierciedlaniu rzeczywistości i tu świadomość jest utożsamiana z psychiką. (2) Świadomość (sensorium) - jako poczucie przeżywania zjawisk psychicznych. Czasami nie słusznie świadomość jest używana zamiennie z określeniem przytomność. Zaburzenia świadomości mogą być: Ilościowe - stany przymglenia, senność, półśpiączka, śpiączka, zawężenie pola świadomości - występuje w stanach silnego wzruszenia i w afekcie; Jakościowe - maja postać np. zespołu majaczeniowego, pomrocznego, mogą występować w padaczkach, psychozach. Zaburzenia postrzegania, omamy, niepokój ruchowy, który ma postać gwałtownych działań, ucieczek, napaści, prób samobójczych. Człowiek pod wpływem tych zaburzeń dokonuje czynu przestępczego, a po przejściu tego zespołu następuje niepamięć tego czasu. Daje to podstawy do wnioskowania o niepoczytalności. Inne zakłócenia czynności psychicznych, mamy tu odczynienia z zespołami psychoorganicznymi, które są wyrazem procesów chorobowych mózgu. W tym przypadku wnioskowanie o poczytalności musi być rozpatrzone indywidualnie, a zazwyczaj wnioskuje się o ograniczonej poczytalności. Do tych zakłóceń zaliczamy dewiacje seksualne i w tym przypadku podstawa do wnioskowania o zniesieniu lub ograniczeniu poczytalności może być jedynie wystąpienie innych obok dewiacji zaburzeń. Psychopatia, nerwica - nie dają podstaw do wyłączenia lub ograniczenia poczytalności. Upojenie alkoholowe: zwykłe - nie ma podstaw do wnioskowania o ograniczonej poczytalności; patologiczne - daje taki podstawy i to samo dotyczy upojenia na tle patologicznym, tj. gdy układ nerwowy ma jakiś defekt. Afekt. Zachowanie człowieka uruchamiane jest przez mechanizm poznawczy i emocjonalny. Współdziałanie to zostało przedstawione w dwóch prawach Yeskes - Dadson. Pierwsze. Wraz ze wzrostem stymulacji emocjonalnej rośnie sprawność działania do pewnego poziomu optymalnego, dalszy wzrost stymulacji emocjonalnej powoduje sukcesywne obniżanie sprawności działania, w kierunku jego dezorganizacji. Drugie. Im zadanie lub czynność jest trudniejsza dla człowieka tym mniejszy przyrost stymulacji emocjonalnej doprowadza do pogorszenia sprawności działania lub jego całkowitej dezorganizacji. Emocje - proces będący specyficzną reakcją organizmu na zmiany wewnętrzne i zewnętrzne środowiska. Wymienia się 4 cechy charakterystyczne tego procesu (1) pobudzenie emocjonalne - związane ze wzrostem poziomu aktywności, może wyrażać się szybkimi skojarzeniami, szybkimi ruchami, gestykulacją, występuje napięcie w sytuacjach trudnych i stresowych, zazwyczaj narasta ono w sposób skokowy. (2) znak emocji - emocje pozytywne i negatywne. (3) treść emocji - jakość emocji - decyduje o tym jakie formy reakcji emocjonalnej zostaną uruchomione pod wpływem bodźca, czy sygnału. (4) siła - nasilenie dążenia do wykonywania reakcji odpowiadającej danej emocji. Na gruncie prawa występuje pojęcie silnego wzburzenia, a na gruncie psychologii pojęcie afektu. Afekt możemy podzielić na fizjologiczny i patologiczny. Afekt patologiczny - ostra krótkotrwała choroba psychiczna, która zalicza się do stanów wyjątkowych, wiąże z działaniami impulsywnymi, gwałtownymi w formie krótkiego spięcia. Łuniewski wykazał różnice między afektem fizjologicznym, a patologicznym. (1) Fizjologiczny jest procesem współmiernym i zrozumiałym w stosunku do przyczyn jakie go wywołały, a patologiczny - nie możemy uchwycić przyczyny, reakcja jest niewspółmierna do niej. (2) Rozwój i przebieg afektu patologicznego odbywa się szybciej niż fizjologicznego, gdyż w fizjologicznym człowiek do pewnego stopnia zachowuje możliwość hamowania się. (3) Nasilenie reakcji w afekcie patologicznym jest większe niż w fizjologicznym. (4) W afekcie patologicznym zmiany cielesne ( naczyniowo - ruchowe, napięcie mięśni) są wyraźniejsze i występują dłużej niż w afekcie fizjologicznym. (5) W afekcie patologicznym występują ilościowe i jakościowe zaburzenia świadomości, a w fizjologicznym zazwyczaj tylko ilościowe. (6) Afekt patologiczny prowadzi zazwyczaj do czynów bezmyślnych, nieumotywowanych, gwałtownych. (7) Afekt patologiczny znacznie wyczerpuje siły fizyczne i psychiczne człowieka i po jego ustąpieniu występuje głęboki wielogodzinny sen, a fizjologiczny nie powoduje tak daleko idących następstw i szybciej mija. (8) Po ustąpieniu afektu patologicznego osoba nim dotknięta nie pamięta swoich przeżyć, niepamięć może obejmować albo okres samego wyładowania afektu, albo tzw. niepamięć wsteczną, czyli okres poprzedzający wybuch afektu. Zawsze pozostają luki w pamięci, czego nie ma w afekcie fizjologicznym. Jeżeli stwierdzimy afekt patologiczny wnioskuje się o niepoczytalności, a w afekcie fizjologicznym w pewnej mierze zostaje zachowana zdolność kierowania swoim zachowaniem, utrudniona jest samokontrola i krytyczna ocena podjętych postanowień. Afekt patologiczny może powstawać zwłaszcza u ludzi z pewnymi defektami zazwyczaj u osób z organicznymi defektami mózgu. W przypadku wnioskowania o poczytalności wnioskują biegli psychiatrzy, a psycholog pełni rolę pomocniczą. W sprawach o afekt psycholog może rozstrzygać samodzielnie. Stan silnego wzburzenia można zrekonstruować wg 3 modeli. (1) Model sytuacyjno- osobowościowy ( addytywny) - stan silnego wzburzenia to wynik narastających sytuacji stresowych, ale również bierze się pod uwagę osobowość, czy jest ona zaburzona, patologiczna. (2) Model aktuarialny - opiera się na specyficznych przejawach działania sprawcy w trakcie czynu i po jego dokonaniu. (3) Model holistyczny (całościowy) bierzemy pod uwagę całokształt czynników i procesów psychicznych doprowadzających do wystąpienia stanu silnego wzburzenia. Opinie w sprawach opiekuńczych. W tych opiniach zwraca się uwagę na środowisko rodzinne małoletniego, metody wychowawcze, ocenia wartości wychowawcze środowiska rodzinnego, dokonuje charakterystyki małoletniego z uwzględnieniem historii życia, przedstawia się wyniki badań łącznie z poziomem intelektualnym małoletniego. Opisuje się strukturę i właściwości osobowości małoletniego. Ocenia związki uczuciowe z rodzicami. Wnioski końcowe, podsumowujące diagnozę środowiska rodzinnego, propozycje rozwiązania sytuacji małoletniego. Granice kompetencji biegłego. Czasem biegły wkracza w kompetencje sądu. Biegły musi zatrzymać się na opisie zdarzenia i obrać wersje zdarzenia, ale przypisanie winy należy do sądu. Jegerman i Kwis (Kłys), stwierdzili, że sędzia spodziewa się po opinii biegłych: (1) zbadania obiektu opinii. (2) przetworzenia i zinterpretowania wyników przetworzonych badań i obserwacji. (3) dokonania cząstkowej rekonstrukcji zdarzenia w formie hipotezy o określonym stopniu prawdopodobieństwa. Ustalenie prawdy o zdarzeniu należy do sądu, biegły może i powinien formułować pewne wersje zdarzenia, ale ocena ich prawdziwości pozostaje w kompetencji sądu. Aby umożliwić sądowi kompetentną kontrolę nad prawidłowością wydania opinii, biegły musi przekazać sądowi informacje o tym: jak rozwinął postawione przez sąd pytania; jaki przyjął zakres badań; jakie postawił hipotezy badawcze; jakie uzyskał wyniki badań i w jaki sposób te badania zostały przeprowadzone; w jaki sposób zinterpretował uzyskane informacje; na jakich regułach wnioskowania oparł sformułowanie ostatecznego wniosku. Przestrzeganie tych zaleceń przez biegłych prowadzi do nie przekraczania swoich kompetencji. Czasem sąd wkracza w kompetencje biegłego. Hanausek i Szymusik bronią autonomii biegłych wskazując, że stwierdzenie i ocena różnych stanów psychiki ludzkiej wymaga wiedzy specjalistycznej. Grupy sprawców, których zawsze powinien zbadać psycholog (wg Tyszkiewicza): (1) wszyscy sprawcy małoletni. (2) wszyscy recydywiści. (3) wszyscy sprawcy zabójstw. (4) specyficzni sprawcy przestępstw np. seksualnych. Biegły musi pamiętać o granicy kompetencji biegłego psychologa i biegłego psychiatry. Psychiatra wypowiada się w stanach psychotycznych (choroby), w pozostałych na równi z nim jest psycholog. Mediacje - szczególna forma negocjacji gdzie występują dwie strony i pośrednik, czyli mediator, którym może być psycholog, pedagog, terapeuta lub inna osoba, która musi posiadać pewne umiejętności: (1) zdolność empati - wczucia się w drugą osobę (2) zdolność nawiązywania kontaktów z ludźmi (3) pewien poziom wrażliwości (4) wiedzę z zakresu psychologii, prawa i umiejętności terapeutyczne. Mediacja jest rozmową, która ma doprowadzić do wspólnego uzgodnienia (stanowiska) w określonej sprawie. Aby mediacja mogła być przeprowadzona muszą być spełnione podstawowe kryteria. (1) zgoda stron, gotowość do podjęcia mediacji. (2) oprócz interesów sprzecznych muszą istnieć interesy wspólne i interesy różne. (3) istnienie stopnia przygotowania do podjęcia tej formy negocjacji. Dwa rodzaje mediacji: (1) bezpośrednia (2) pośrednia - strony nie maja ze sobą kontaktu, a ma go jedynie mediator, który pełni rolę pośrednika. Mediacja odbywa się etapami i jest to proces, który może, ale nie musi skończyć się powodzeniem, bo często dochodzi do zerwania mediacji. Etapy mediacji. (1) Przygotowanie - (decyduje o efekcie) strony nie spotykają się ze sobą a tylko mediator przekazuje informacje dotyczące celu i sensu mediacji, przedstawia swoją rolę, nastawia na budowanie zaufania do siebie. Zakończeniem tego etapu jest zgoda na mediacje zwana kontraktem. (2) Początek formalnego spotkania, strony są obecne jednocześnie, mediator wyjaśnia procedury i zasady mediacji, których strony będą przestrzegać. Mediator musi prosić o potwierdzenie akceptacji swojej osoby w tej roli, uzasadnia też stronom konsekwencje braku porozumienia. (3) Prezentowanie swoich stanowisk, ustala się, kto pierwszy zaczyna prezentować swoje stanowisko, ważne jest panowanie nad emocjami, mediator musi pilnować atmosfery. (4) Pracuje się nad szukaniem alternatywy, strony określają dolną i górną granicę ustępstw. (5) Właściwe negocjacje- ustalanie rozwiązań. (6) Wypracowanie porozumienia, które się spisuje. Największym niebezpieczeństwem dla mediatora jest włączenie się „niechcący” w konflikt. Obecnie mediacje wykorzystuje się najczęściej w sprawach małżeńskich, zwłaszcza przy ustalaniu opieki nad dziećmi. Problemy etyczne w pracy psychologa sądowego i więziennego. Psycholog i psychiatra musi przestrzegać szczególnych zasad: (1) poszanowanie godności ludzkiej, ochrona dobra osoby badanej. (2) przestrzeganie tajemnicy zawodowej i selektywność informacji (3) przestrzeganie pola wiadomości specjalnych (4) rzetelność merytoryczna i metodologiczna (5) ostrożność interpretacyjna wyników badań (6) komunikatywność języka opinii (7) posiadanie dobrej samowiedzy psychologicznej (8) słusznej inicjatywy (9) przydatności rozstrzygnięć eksperymentalnych (10) dostatecznej racji.

---