POD LUP
 STOPIEC
KOC
COWY MOCY
9/2010 WRZESIEC
" CENA 9zł 90gr (w tym 0% VAT) " NAKA
AD: 14 990 egz. www.elportal.pl
l
z
z

B
.farnell.c�m pl
INDEKS 333 62X
ISSN 1425-1698
9
771425
169108
0 9
Firmy prezentujące swoje
str. 15
System nawigacji satelitarnej GPS
oferty w niniejszym
Kompletny odbiornik GPS. Umożliwia
określenie położenia: pozycji geograficznej,
wydaniu EdW: wysokości n.p.m., zaprogramowanie punktu
docelowego podróży oraz obliczenie odległości
do tego punktu.
ARTRONIC . . . . . . . . . . . . . . . 1
BETATRONIC . . . . . . . . . . . 72
str. 19
BTC KORPORACJA. . . . 44, 84
TRX SDR na fale krótkie
Rozbuduj swego prostego TRX-a o dodatkowe bloki:
CYFRONIKA . . . . . . . . . . . . 17
przetwornicę  9V, układ stabilizacji temperatury
generatora SI570 oraz liniowy wzmacniacz mocy.
DEXON . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
ELFA ELEKTRONIKA . . . . 1
str. 30
ELMAX . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Zasilacze impulsowe  Układy
sterowania bramek
ELPIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Poznaj najważniejsze informacje dotyczące
układów impulsowych. Unikniesz problemów
E-SYSTEM. . . . . . . . . . . . . . . 21
ze sterowaniem bramek tranzystorów MOSFET
i IGBT.
FARNELL. . . . . . . . . .1, 2, 3, 61
FERYSTER . . . . . . . . . . . . . . 53
str. 52
GTB-SOLARIS . . . . . . . . . . . 72
Zaskakująco proste
uniwersalne łącze bezprzewodowe
IZOTECH. . . . . . . . . . . . . . . . 72
Uniwersalne moduły mające po 8 wejść i wyjść.
Przydatne w układach sterowania i monitoringu.
KRADEX . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Pozwalają stworzyć sieć o dowolnej konfiguracji.
LARO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
LC ELEKTRONIK . . . . . . . . 38
MASZCZYK . . . . . . . . . . . . . . 1
str. 56
System oświetlenia rowerowego
MERSERWIS . . . . . . . . . . . . 57
Prosty, interesujący układ rowerowy, zawierający
dwufunkcyjną lampę przednią, tylną z
ostrzegaczem i kierunkowskazami oraz funkcją
MONACOR . . . . . . . . . . . . . . 71
STOP, a także wygodną centralkę na kierownicę.
MS ELEKTRONIK . . . . . . . 43
NDN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Copyright AVT-Korporacja Sp. z o.o., Warszawa, ul. Leszczynowa 11.
Projekty publikowane w Elektronice dla Wszystkich mogą być wykorzystywane wyłącznie do własnych potrzeb. Korzystanie z tych projektów do innych celów,
zwłaszcza do działalności zarobkowej, wymaga zgody redakcji Elektroniki dla Wszystkich. Przedruk oraz umieszczanie na stronach internetowych całości
NEKMA . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
lub fragmentów publikacji zamieszczanych w Elektronice dla Wszystkich jest dozwolone wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody redakcji.
Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń zamieszczanych w Elektronice dla Wszystkich.
PIEKARZ . . . . . . . . . . . . .29, 45
Miesięcznik Redaktorzy Działów: Dział Reklamy:
Zbigniew Orłowski Katarzyna Gugała Prenumerata:
[e-mail] [e-mail] tel.: [phone]
PW KEY . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Andrzej Janeczek tel.: [phone] fax: [phone]
www.elportal.pl [e-mail] [e-mail]
(12 numerów w roku) Radosław Koppel Listy i paczki prosimy adresować
RCS ELEKTRONIK . . . . . . 29
jest wydawany we współpracy
[e-mail] (projekty i Szkoła Konstruktorów): Stali współpracownicy:
z kilkoma redakcjami
Arkadiusz Bartold
zagranicznymi.
Opracowanie graficzne, AVT-EdW Roman Biadalski
SEMICON . . . . . . . . . . . . . . . 31
Wydawca: skład i okładka: ul. Leszczynowa 11 Jakub Borzdyński
Wiesław Marciniak Ewa Górecka - Dudzik 03-197 Warszawa Mariusz Chilmon
Piotr Górecki jr (+dopisek określający zawartość) Dariusz Drelicharz
SIGMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Adres Wydawcy: Dariusz Knull, Michał Koziak
AVT-Korporacja sp. z o.o. Zdjęcia i obróbka, skanowanie: e-maile do Szkoły Konstruktorów: Rafał Kuchta, Michał Stach
ul. Leszczynowa 11 Piotr Górecki jr [e-mail] Jarosław Tarnawa
SKANER . . . . . . . . . . . . . . . . 72
03-197 Warszawa Wojciech Turemka
tel.: [phone] Sekretarz Redakcji Uwagi do rubryki Errare: Piotr Wójtowicz
TME. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 fax: [phone] Ewa Górecka-Dudzik [e-mail]
[e-mail] Druk:
Redaktor Naczelny: tel.: [phone] Rozwiązania konkursów  e-maile: Elanders Polska Sp. z o.o.
TOMSAD . . . . . . . . . . . 1, 71, 72
Piotr Górecki, [e-mail] (w godzinach 10:00  15:00) [e-mail] ul. Mazowiecka 2, 09-100 Płońsk
Wrzesień 9 (177)
Wrzesień
Projekty
Projekty AVT
We wrześniowym numerze EdW polecam Waszej
System nawigacji satelitarnej GPS ......................................................... 15
szczególnej uwadze projekt okładkowy. Z urzą-
TRX SDR na fale krótkie, część 2 ......................................................... 19
Robot dla każdego, czyli także dla Ciebie, część 7................................ 24 dzeniami GPS mamy do czynienia bardzo często,
i to nie tylko w samochodach. Ostatnio ciekawost-
ką są na przykład aparaty fotograficzne, wyposa-
żone w odbiornik GPS. Do tej pory w cyfrowym
Elektronika 2000
pliku zdjęcia umieszczana była informacja o dacie
Bezprzewodowe I/O ..................................................................................52
System oświetlenia rowerowego ..............................................................56 i godzinie zrobienia zdjęcia, a aparaty z odbiorni-
kiem GPS dodają do tego precyzyjną informację
o miejscu wykonania fotografii. Nietrudno się do-
myślić, jakie to stwarza możliwości wyszukiwania
Forum Czytelników
i katalogowania zdjęć. Wspominając o takim nie-
Jeep z inteligentnym układem omijania przeszkód .................................59
AVR + IIC + kontroler = Tanie sterowanie ..............................................62 codziennym wykorzystaniu GPS chciałbym zwró-
cić uwagę właśnie na mniej typowe zastosowania
Szkoła Konstruktorów
tego systemu nawigacyjnego i gorąco zachęcić do
eksperymentów. A wbrew pozorom, wcale nie jest
Zadanie główne 175
Zaproponuj pożyteczny układ elektroniczny, pobierający jak najmniej to trudne  w artykule znajdziecie wszystkie nie-
energii.......................................................................................................38
zbędne informacje.
Rozwiązanie zadania głównego 170
Zapewne z uwagą zapoznacie się z opisem kolej-
Zaproponuj wykrywacz lub miernik pola elektrycznego, magnetycznego
nych modułów transceivera SDR. Nie przeoczcie
lub elektromagnetycznego ...................................................................... 39
też bardzo interesującego projektu przedstawiają-
Druga klasa Szkoły Konstruktorów Co tu nie gra? 175, 170..............46
cego bezprzewodowe moduły I/O. Te niepozorne,
Trzecia klasa Szkoły Konstruktorów Policz 175, 170.........................49
bardzo uniwersalne moduły, mogą znalez
ć mnó-
stwo interesujących zastosowań.
Artykuły różne
Także i w tym numerze sporo miejsca poświę-
Kuchnia konstruktora,
camy robotom. Ci, którzy skorzystali z cyklu o
czyli taki zwyczajny zasilacz... część 4....................................................26
budowie robota mobilnego, mogą pomału szyko-
Elektronika dla informatyków.
wać się do konkursu, który będzie ogłoszony w
Transformator idealny  Wykład 3 ...........................................................28
następnym numerze.
Układy sterowania bramek ..................................................................... 30
A w tym numerze znajdziecie też mnóstwo ma-
Pod lupą. Wzmacniacze, część 19. Klocki do budowy wzmacniaczy
tranzystorowych  stopień wyjściowy mocy ...........................................32 teriału edukacyjnego. Zwróćcie baczną uwagę
Elektronika dla początkujących, czyli wyprawy na Oślą łączkę.............35
na pierwszą część cyklu, dotyczącego ważnego
MEU. Mikro- i nanorobotyka, część 2 ................................................... 66
i niełatwego problemu sterowania tranzystorów
MOSFET i IGBT. Układy impulsowe stają się
Rubryki stałe
coraz bardziej popularne, a wśród hobbystów
Nowości, ciekawostki .............................................................................. 6 wiedza o prawidłowych sposobach sterowania
Poczta ....................................................................................................... 8
tranzystorów jest niedostateczna.
Skrzynka porad ........................................................................................10
Zapoznajcie się też uważnie z odcinkiem Kuchni
Prenumerata ........................................................................................... 12
Konstruktora, natomiast propozycję z Oślej łaczki
Ogłoszenia i reklamy ...............................................................................70
trzeba zrealizować praktycznie i wypróbować.
Sklepy dla elektroników ..........................................................................74
Jeśli chodzi o Szkołę Konstruktorów, to bardzo
Oferta handlowa AVT ............................................................................ 76
gorąco namawiam do udziału przede wszystkim
Miniankieta ..............................................................................................79
w zadaniu głównym, którego tematem jest propo-
Księgarnia AVT ........................................................................................80
zycja układu, pobierającego jak najmniej energii.
Prenumerata .............................................................................................82
Ale nie zapomnijcie też o pozostałych konkur-
Konkursy
sach.
Jak to działa?............................................................................................14
serdecznie pozdrawiam
Konkurs element-14.................................................................................47
Konkurs Freescale....................................................................................55
Krzyżówka ...............................................................................................64
Co to jest? ................................................................................................79
NOWOŚCI, CIEKAWOSTKI
PRZENOŚNY GENERATOR ENERGII POLAK POTRAFI  SYSTEM PROTEUS
Zapewne każdy z nas kiedyś spotkał się z proble- Zastępowanie człowieka robotami nie jest wprawdzie ni-
mem rozładowania baterii w urządzeniach przenośnych, czym nowym, jednak istnieją sytuacje, kiedy wykorzystanie w
gdy brak możliwości szybkiego ich doładowania. Nie pełni zautomatyzowanych mobilnych maszyn ma wyjątkowe
zawsze mamy dostęp do baterii zapasowej lub sposob- znaczenie. Proteus to nazwa systemu stworzonego do walki
ności ładowania ładowarką podłączoną do sieci 230 V. z sytuacjami kryzysowymi, bez narażania życia ludzkiego. Sy-
Firma Tremont Electric stworzyła nietypowy gadżet, stem składa się z trzech wielofunkcyjnych robotów, samolotu
który ma pozwolić na podładowanie baterii rozmaitych bezzałogowego oraz mobilnego centrum dowodzenia. Każde
przenośnych urządzeń, praktycznie w każdym miejscu. urządzenie pełni ściśle określoną funkcję, a zarazem jest w
Jest to przenośny generator elektryczny wykorzystujący całości zintegrowane z całym systemem.
energię odnawialną. Urządzenie nosi nazwę nPower PEG Nieprzewidywalne zjawiska pogodowe, powodzie, awarie w
(z angielskiego: Personal Energy Generator) i cechuje się elektrowniach i fabrykach, a także zagrożenia terrorystyczne,
niewielkimi rozmiarami  całość została zamknięta w zielo- chemiczne czy biologiczne wymagają coraz bardziej nowo-
nej obudowie wykonanej z tytanu i mierzy 22 x 2,5 x 3,8 cm czesnych rozwiązań technologicznych  najlepiej takich, które
przy wadze ok. 370 g. minimalizowałyby bezpośredni udział człowieka, zwiększając
Generator umieszcza się na przykład w plecaku, tor- tym sposobem jego bezpieczeństwo.
bie lub walizce w pozycji pionowej, aby podczas przeno- Jak podają twórcy, system ma wspierać działania służb ds.
szenia wytwarzał energię potrzebną do podładowania bezpieczeństwa, jak policja, straż pożarna czy centra antykry-
przenośnych urządzeń. Na jakiej zasadzie gromadzi się ta zysowe.
energia? nPower PEG zamienia energię kinetyczną (ener- W projekt zaangażowane są między innymi takie instytucje
gia ciała związana z jego ruchem) na energię elektryczną. jak Centrum Badań Kosmicznych PAN, Politechnika Warszaw-
Wytwórca zapewnia, że urządzenie jest kompatybilne z ska czy Wojskowa Akademia Techniczna. Innowacyjność i za-
90% dostępnych na rynku elektronicznych produktów awansowanie techniczne projektu pokazuje, że polska nauka
przenośnych. być może ma się lepiej, niż się powszechnie sądzi  oprócz
Nadaje się wymiaru edukacyjnego, angażuje się w realne projekty uży-
do ładowania teczności publicznej.
baterii odtwa- Elementy systemu Proteus były wykorzystywane do usu-
rzaczy MP3, wania skutków majowej powodzi w Polsce. Grupa ekspertów
telefonów ko- stosowała rozwiązania informatyczne zaprojektowane dla mo-
mórkowych, bilnego centrum dowodzenia Proteusa - na zlecenie centrów
aparatów cy- antykryzysowych została wykonana analiza zdjęć satelitar-
frowych, PDA, nych obszarów dotkniętych powodzią oraz przygotowane re-
nawigacji GPS, komendacje dla jak najszybszego usunięcia wody z zalanych
konsol do gier obszarów.
itp. Gadżet do- Celem projektu jest zaprezentowanie w 2013 roku demon-
stępny jest już stratora systemu na takim etapie zaawansowania konstruk-
w sprzedaży cyjnego, aby w krótkim czasie możliwe było skonstruowanie
 na razie tyl- w pełni operacyjnego prototypu systemu Proteus. Będzie on
ko w Stanach mógł być udostępniony potencjalnym odbiorcom końcowym.
Zj ednoczo- Czy projekt
nych. Jego ma szanse od-
cena to ok. 150 nieść realny
dolarów. sukces? Trud-
no jednoznacz-
nie to określić.
Niewątpliwym
jednak zyskiem
UNIA STAWIA NA ŚRODOWISKO dla polskiej
myśli technicz-
Może się nam to podobać lub nie, ale Unia Europejska nej i naukowej
wprowadza coraz ostrzejsze normy dotyczące produkcji i będą zdobyte
oznaczania żarówek oraz świetlówek. Sprawa realnego wpły- doświadczenia
wu norm na ochronę środowiska wciąż budzi kontrowersje, i wiedza, po-
a nowe przepisy kładą nacisk nie tylko na wprowadzanie zwalające na
energooszczędnych produktów, ale też na coraz dokładniej- realizacji kolej-
sze informowanie klienta o kupowanym towarze. nych ambitnych
Ustawodawca reguluje teraz sposób obliczania i poda- przedsięwzięć.
wania wartości parametrów z
ródeł światła, aby konsu-
menci mogli łatwiej wybrać produkt z oferty dostępnej
na rynku. Ich wprowadzenie jest zgodne z dyrektywą Unii
Europejskiej, odnoszącą się do ekoprojektu dla lamp do
użytku domowego. Co ważne, określenie  energooszczędny można stosować od
Nowe opakowania żarówek muszą zawierać następu- 1 września tylko do produktów w klasie A. Firma Philips już
jące informacje: liczba lumenów, odpowiednik mocy GLS zapowiedziała i zaprezentowała linię żarówek oraz świetlówek
(zaokrąglony do 1 W), liczba cykli włącz/wyłącz, temperatu- zgodną z nowymi normami.
ra barwowa, czas rozgrzewania do 60% pełnego strumienia Niektórzy twierdzą, że Unia, w imię ekologii, zbyt mocno
świetlnego, informacja o niemożliwości przyciemniania stru- ingeruje w wolny rynek produktów użytku domowego. Mimo
mienia, informacja o warunkach niestandardowych, wymiary wszystko warto znać nowe, obowiązujące regulacje i być jesz-
z
ródła w milimetrach (długość i średnica), zawartość rtęci. cze bardziej świadomym konsumentem.
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
6 El ektronika dl a Wszystkich
NOWOŚCI, CIEKAWOSTKI
TELEWIZOR NIE TYLKO W SALONIE PRZEA
OMOWY BLACKBERRY?
Producenci cały czas prześcigają się w tworzeniu coraz Oficjalna prezentacja flagowego modelu stworzonego przez
większych, cieńszych i doskonalszych telewizorów do salo- specjalistów z RIM jest już za nami. Smartfon nazwany Torch
nu. Produkt taki zwykle stanowi centralny element pokoju i nie trafił jeszcze do sprzedaży, ale już budzi sporo wątpliwości
podporządkowuje sobie ustawienie innych mebli. Nie każdy wśród fanów firmy.
jednak ma takie oczekiwania względem sprzętu elektronicz- Budowa typu slider i nowy system operacyjny miały spowo-
nego. Istnieją w domu miejsca, gdzie telewizor nie powinien dować, że znikną różnice w technologii i oprogramowaniu uży-
być zbyt duży ani rzucający się w oczy. Kuchnia, sypialnia, wanym przez RIM a jego największą konkurencję (Google i Apple
łazienka, a czasem nawet garaż  tam nie ma miejsca na wiel- używają własnych systemów). Mimo że zaprezentowany model
kie wyświetlacze. jest prawdopodobnie najlepszym urządzeniem BlackBerry, nie
Mocno nasycony rynek dużych telewizorów plazmowych i wprowadza nic ponad rozwiązania i podzespoły, które znamy
LCD może spowodować, że producenci zaczną szukać niszy już z obecnych na rynku modeli.
w innych obszarach. Niewielkie, funkcjonalne telewizory, któ- Jeśli chodzi o najważniejsze parametry techniczne, to Torch
re nie zakłócają pierwotnego wystroju wnętrz, mogą wkrótce został wyposażony w ekran TFT o przekątnej 3,2 cala, z rozdziel-
okazać się bardzo popularne. Wraz ze spadkiem cen elektro- czością 480�360  zatem mniejszej niż wszystkie, wprowadzane
niki użytkowej kupienie dodatkowego odbiornika nie jest już obecnie, liczące się smartfony. Całość uzbrojono w procesor
takim problemem jak jeszcze niedawno. 624MHz i 512MB pamięci RAM, a także 4GB pamięci umożliwia-
Japońska marka Funai, chcąc odpowiedzieć na to za- jącej przechowywanie plików i multimediów. Teoretycznie wy-
potrzebowanie, proponuje telewizory WHITE z nowej serii starczy, jednak po raz kolejny nie jest niczym przełomowym.
LT851 (HD Ready) i LH851 (Full HD). Wszystkie występują Warto wspomnieć też o braku obsługi sieci HSDPA z szybko-
w białej obudowie. Patrzącym w przyszłość użytkownikom ścią 7,2, zamiast której dostępna jest jedynie 3,6  jest to krok
spodoba się wbudowany tuner DVB-T/MPEG-4, pozwala- do tyłu w porównaniu z drogą wytyczoną przez konkurencję.
jący na odbiór telewizji cyfrowej w standardzie, w którym Mimo wszystkich wad, model może być dużym sukcesem
będzie ona w przyszłości nadawana w Polsce. Decydując rynkowym  jest to niewątpliwie naj-
się na jeden z tych modeli, w pokoju najmłodszych będzie lepsze BlackBerry, jakie ukazało się na
można także pełni kontrolować treść, z jaką zapoznają się rynku do tej pory. Firma powinna jednak
dzieci  dzięki blokadzie rodzicielskiej. skoncentrować się na osobach, które
Wkrótce okaże się czy, wybrały inne systemy w momencie, kiedy
pomysł mocnego wkro- BlackBerryOS nie oferował im tego, cze-
czenia na rynek małych, go oczekiwali. Wygląda na to, że udało się
funkcjonalnych telewo- choć częściowo dogonić konkurencję, ale
ziorów był opłacalny. ta wciąż idzie do przodu i wkrótce może
Wszystko jednak wska- okazać się, że Torch będzie przestarzały.
zuje na to, że liczba tele- Model ten to udane połączenie smartfo-
wizorów w mieszkaniu na z pełną klawiaturą QWERTY i ekranem
będzie rosła, więc znaj- dotykowym, jednak nie mamy tu do czy-
dzie się miejsce nie tyl- nienia z wyjątkową innowacyjnością czy
ko dla dużych ekranów, przełomem. Z pewnością jednak fani Bla-
będących elementem ckBerry będą stopniowo przesiadać się
kina domowego. na ten flagowy okręt od RIM.
KONSUMENCKA KAMERA 2D/3D
Jeszcze nie tak dawno, gdy pisaliśmy o technologiach Niewątpliwą zaletą kamery, jest możliwość rejestracji
3D, wspominaliśmy o produktach głównie prototypowych obrazu zarówno w 2D, jak i 3D. Wzrost popularności tej
i jedynie potencjalnych możliwościach przestrzennego technologii, wraz ze stopniową obniżką cen, prawdopo-
wyświetlania obrazu. Dzisiaj, obraz trójwymiarowy nie jest dobnie w niedługim czasie uczynią ją standardem, tak
już niczym zaskakującym i każdy szanujący się producent, jak do powszechnego użytku trafił standard HD, który na
wprowadzając na rynek nowe modele urządzeń, dba o to, początku był dostępny jedynie dla nielicznych.
by były one  3D ready . Jednym z wiodących koncernów
w tej branży jest Panasonic, który opracował pierwszą na
świecie konsumencką kamerę 3D z wymiennym obiekty-
wem 3D i obsługą standardu AVCHD, która umożliwia reje-
strowanie trójwymiarowego obrazu 3D przez proste podłą-
czenie wymiennego obiektywu.
Aby nagrywać filmy 3D, wystarczy podłączyć wymienny
obiektyw trójwymiarowy. Ważną cechą jest też możliwość
nagrywania z rozdzielczością 1080/50p (obraz Full HD o
rozdzielczości 1920 x 1080 pikseli, 50 klatek na sekundę,
progresywny), która zapewnia wyrazisty obraz bez utraty
szczegółów i migotania charakterystycznego dla formatu
1080i (z przeplotem).
Kamera, wraz z telewizorem o dużej częstotliwości
odświeżania i odtwarzaczem Blu-ray, pozwala na zapisy-
wanie i odtwarzanie trójwymiarowego obrazu (potrzebne
okulary migawkowe) coraz szerszej grupie odbiorców.
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
El ektronika dl a Wszystkich 7
Poczta
Poczta
W rubryce  Poczta zamieszczamy fragmen ty Waszych Specjalną częścią  Poczty jest kącik tropicieli chochlika
listów oraz nasze odpowiedzi na pytania i propozycje.  Elek- drukarskiego  Errare humanum est . Wśród Czytelników,
tronika dla Wszystkich to nasze wspólne pismo i przez tę którzy nadeślą przykłady błędów, będą co miesiąc losowa-
rubrykę chcemy zapewnić jak najbardziej żywy kontakt ne nagrody w postaci kitów z serii AVT-2000. Piszcie więc
redakcji z Czytelnikami. Prosimy o listy z oczekiwaniami w do nas, bardzo cenimy Wasze listy, choć nie na wszystkie
stosunku do nas, z propozycjami tematów do opracowania, możemy szczegółowo odpowiedzieć. Jest to nasza wspólna
ze swoimi problemami i pytaniami. Postaramy się w miarę rubryka, dlatego będziemy się do Was zwracać po imieniu,
możliwości spełnić Wasze oczekiwania. bez względu na wiek.
Pozdrawiamy: Kazimierza Karolaka z Warszawy, Adolfa Pilśnia- struktorów oraz wszelkie inne prace konkursowe. Oprócz plików
ka z Częstochowy, Mirosława Gruszczyka z Wrocławia, Toma- tekstowych i rysunków wektorowych (np. .cdr, .eps), mogą tam być
sza Dudka, Michała Adamusa z Jedliny Zdroju, Piotra Rygiela, skany odręcznych schematów i rysunków, zrzuty z ekranu, itp., najle-
Jakuba Prokockiego, Jacka Gizę, Mariana Ogrodnika, Janusza piej w ekonomicznym formacie .jpg, ewentualnie tif, .bmp, .eps. Bit-
Buchałę, Michała Gołaszewskiego, Sebastiana Krawczyka, Piotra mapa przeznaczona do publikacji powinna mieć wysoką rozdzielczość
Omastkę, Marcina Połomskiego, Adama Rzepeckiego, R. Konop- 300dpi (czyli punktów na cal), ale od biedy wystarczy 180...210dpi.
kę, Piotra Bednarskiego, Grzegorza A
ąpiesia, Tomasza Piskora, 3. Temat sprzedaży pomysłu, którego pomysłodawca nie jest w stanie
Daniela Kosieca, Mateusza Gzellę, Damiana Gałęzę, Macieja To- zrealizować, jest bardzo delikatny. Autor pomysłu zawsze może obawiać
karskiego, Kazimierza Sochę, Marcina Piotrowskiego, Sławomi- się, że ktoś go zechce oszukać,  wyciągnąć od niego informacje, a po-
ra Sądela, Przemysława Kowalika, Mariusza Krawczyka, Pawła tem  wystawić tyłem do wiatru . Nawet gdyby zawiązała się współpraca
Stuczyńskiego, Jakuba Zagórskiego, Marka Kuternozińskiego, z naszą redakcją czy firmą AVT, mogłyby mu się nasunąć podejrzenia,
Władysława Rewaka z Legnicy, Michała Lipskiego, Mieczysława że rozliczenia finansowe nie są rzetelne. Okazji do podejrzeń mogłoby
Gryciuka z Rokitna, Mateusza Malinowskiego z Bagna, Jerzego być mnóstwo. Jeśli więc ktoś uważa, że ma świetny pomysł, niech we
Szymańskiego z Torunia, Artura Kulwickiego, A
ukasza Zawadę z własnym zakresie szuka kogoś, kto ten pomysł kupi lub podejmie współ-
Tych i A
ukasza Stadnika z Rzeszowa. pracę, ewentualnie niech pomysł opatentuje i założy firmę, która zajmie
się kompleksowo jego realizacją. Celem EdW jest publikacja interesują-
Uwag do rubryki Errare humanum est tym razem nie było. cych projektów, które potem mogą być realizowane przez Czytelników,
Upominki za listy do Poczty otrzymują: Leszek Pawłowski z Wrocła- a podstawą wynagrodzenia jest objętość opublikowanego artykułu - za-
wia i Waldemar Majda z Moszczenicy. praszamy do publikacji. Jeśli natomiast ktoś chce zarobić na sprzedaży
interesującego układu, niech szuka innych okazji.
Otrzymujemy sporo pytań typu:
1. Czy ma szansę na publikację w Elektronice - 2000 projekt mojego A oto kilka listów, spośród ostatnio nadesłanych:
zasilacza opartego na kitach AVT + własne opracowanie? Nie chodzi Szanowna Redakcjo!
mi tu o poprawność schematu, lecz o to, czy ma szansę na publikację Od sierpnia 2006 roku regularnie kupuję  Elektronikę dla Wszystkich .
projekt, który jest tylko w 90% moim opracowaniem, chociażby jako Znalazłem w jednej z nich ciekawy pomysł na lampkę USB. Niestety z
przykład, jak można dostosować kity AVT do własnych potrzeb. Adam. braku (wtedy) komputera musiałem ją przerobić. Zbudowałem ją częś-
2. Chciałbym się dowiedzieć, czy mógłbym przesłać e-mailem parę ciowo ze zużytej żarówki energooszczędnej i LED-ów. Pierwszy układ
ciekawych i naprawdę godnych zainteresowania schematów/projektów zbudowałem w pająku  niestety zdenerwowałem się, uderzyłem lamp-
(w.cz.). Jeśli tak, to proszę odpisać, jaki format pliku odpowiadałby kę i eksplodowała. Uszkodził się jedynie bezpiecznik instalacyjny. Po
Wam najbardziej. tym przykrym doświadczeniu zalałem elementy silikonem na ciepło.
3. (...) Celem tego listu jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jakie Mam 21 lat. Elektroniką zainteresowałem się dużo wcześniej, ale ze
miałbym korzyści z podzielenia się pomysłem, który zostałby wykorzy- względu na stan zdrowia nie mogłem chodzić do szkoły elektronicznej.
stany przez AVT? Uważam, że mój pomysł w przypadku realizacji ma Obecnie uczę się w II klasie Studium Informatycznego dla dorosłych.
szansę odnieść sukces komercyjny, pytanie tylko, jak i komu go sprze- Wasze czasopismo jest dla mnie jedynym z
ródłem wiedzy elektronicznej.
dać? Oczywiście nie jestem pewien, czy urządzenie wymyślone przeze Chciałbym serdecznie podziękować za upominki, które wygrałem w
mnie już nie istnieje, czy nie zostało opatentowane, ale załóżmy, że nie. różnych konkursach prowadzonych na łamach EdW. Były to cztery ze-
Tak więc list ten jest także propozycją sprzedaży pomysłu na wykonanie stawy do samodzielnego montażu.
urządzenia, którego ja sam nie jestem w stanie wykonać. Czekam na Pozdrawiam całą redakcję.
odpowiedz
. (...) Wasz stały czytelnik.
1. Otrzymujemy od Czytelników różne projekty. Nie wszystkie trafiają Waldemar Majda
do publikacji. Niektóre, obarczone istotnymi błędami, są odsyłane do
autorów. Inne trafiają do Forum Czytelników. Pozostałe są publikowa- Szanowna Redakcjo!
ne w EdW w dziale E-2000. Na pewno nie mają jednak szans trafić tam Prawie całą wiedzę na temat elektroniki zawdzięczam Waszej gazecie.
projekty niezrealizowane, bez działających modeli. Elektroniką zainteresował mnie wujek, który nauczył mnie budować
O tym, które zostaną opublikowane, decyduje kilka czynników: Czy prostownik. Właśnie ten prostownik podłączony do transformatora od
układ zaciekawi dużą grupę Czytelników? Czy przyda się w praktyce? rzutnika to był mój pierwszy układ. Elektronika zainteresowała mnie tak
Czy jest zbudowany zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami? Czy nie bardzo, że postanowiłem znalez
ć jakieś inne, stałe i  porządne z
ródło
jest przesadnie rozbudowany? Czy nie zawiera niedoróbek, które były- wiedzy. Początki nie były zbyt pomyślne - po przeszukaniu wszystkich
by złymi wzorcami dla ewentualnych naśladowców? Czy jego użytko- wrocławskich,  elektronicznych księgarń stwierdziłem, że jedyne co
wanie nie narazi na niebezpieczeństwo? można w nich znalez
ć, to książki o komputerach i programach. W końcu
Niektóre układy z modelami trafiają do Forum. Do Forum mają też zacząłem szukać po kioskach, ale początki były podobne. Mianowicie
szansę trafić prace zawierające zdjęcia modelu (plus schematy i prze- znajdowałem same  profesjonalne , obładowane tysiącami opisów i
konujący opis). skomplikowanych schematów  giganty . Dopiero po kilku tygodniach
2. Można przysyłać pocztą elektroniczną materiały do Szkoły Kon- poszukiwań sprzedawczyni zaproponowała mi  Elektronikę dla Wszyst-
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
8 El ektronika dl a Wszystkich
Poczta
kich . Gdy tylko pokrótce ją obejrzałem, bez informacji, żeby wiedzieć, o co w ogóle w tym
najmniejszego zastanowienia zdecydowałem wszystkim chodzi?! (...)
się na jej kupno. Z poważaniem: stały czytelnik.
Bardzo mnie cieszy, że w EdW jest dużo ar- Leszek Pawłowski
tykułów od podstaw. Artykuły te są nie tylko
dla początkujących, ale stanowią też bardzo Witam!
dobrą ściągę dla bardziej zaawansowanych Jestem hobbystą elektronikiem ze stażem czter-
użytkowników. Wprowadziliście mnie w dziestoletnim. Z zawodu jestem muzykiem,
prawdziwy świat elektroniki. Zacząłem pro- lecz bakcyla elektroniki załapałem jeszcze w
jektować układy z prawdziwego zdarzenia. szkole podstawowej. Pamiętam, jaką radochę
Pierwszym z nich był cyfrowy zegar czasu miałem przy uruchamianiu pierwszego radia
rzeczywistego do mojego skromnego, domo- (był to oczywiście detektor z samodzielnie
wego systemu elektronicznego (mojej wersji wykonanym kryształkiem) w wieku dwunastu
sys. Instalang Elektroy). Każdy numer EdW lat. Potem przyszła kolej na konstrukcje bar-
dostarcza mi wiedzy o nowych scalakach, dziej zaawansowane - oczywiście lampowe.
o sposobach ich wykorzystania i uczy mnie Pamiętny był dzień, w którym dostałem w pre-
ogólnych zasad projektowania i wykonywa- zencie jeden tranzystor TC-1 i zastosowałem
nia. Moje projekty stawały się coraz bardziej go do wzmacniacza radiowego. Nigdy też nie
poprawne i rozbudowane. Bardzo dużo wie- zapomnę wielkiego mojego zdumienia, gdy
dzy dostarczyły mi artykuły z serii Elektroni- znajomy przywiózł zza żelaznej kurtyny dwie
ka 2000. Można z nich wyciągnąć zarówno sztuki diod LED (świeci, a zimne). W swoim
wiedzę typu, jak projektować i montować stażu elektronicznym mam zrobionych około
układy, jak i wiedzę o nowych kostkach. Ar- 100 sztuk wzmacniaczy akustycznych, bardzo
tykuły te naprawdę zasługują na duży plus. dużo układów samochodowych, domowych,
Być może za jakiś czas wyślę Wam projekt a także umilających życie, tych mrugają-
do publikacji. cych, grających i dokuczających. Pismo Wa-
Brak mi układów o analogówce. I bardzo pro- sze sprawia mi dużą radość. EdW czytam od
szę o takie artykuły. Co prawda jest cykl  Pod deski do deski. Pomaga mi to powoli przejść
lupą oraz na szczęście powróciła  Kuchnia do techniki cyfrowej i mikroprocesorów. Tro-
Konstruktora , ale przydałoby się coś jesz- chę mi to idzie ciężko, ale gdy człowiek przez
cze. Jednocześnie proszę o same podstawy i 30 lat siedział w nałogu, to teraz może mieć
nie-wdawanie się w szczegóły. Taki artykuł problemy.
będzie na pewno bardzo dobry zarówno dla Pochwalam Wasze pismo - faktycznie jest ono
początkujących, jak i tych zaawansowanych, przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców,
którzy potrzebują ściągawek. Wgłębianie się niezależnie od wieku. Postaram się od czasu do
w szczegóły (szczególnie analogówki) zazwy- czasu podrzucić Wam jakieś moje  patenty .
czaj bardzo zniechęca początkujących, którzy Na razie wysyłam dwie krzyżówki z hasłami
obładowani tysiącami szczegółowych zagad- nieco żartobliwymi (humoru nigdy za wiele).
nień rezygnują z dalszego czytania artykułu. A
ączę bardzo gorące pozdrowienia.
Początkujący zazwyczaj potrzebują ogólnych Jerzy Szymański
EdW 9/2010  lista osób nagrodzonych:
Adam Buczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Luboń Włodzimierz Kucia . . . . . . . . . . . . . Poręba
Rafał Burszewski . . . . . . . . . . . . . . . . Tczew Michał Lisak. . . . . . . . . . . . .Lwówek Śląski
Adam Byrski. . . . . . . . . . . . . . . . . Katowice Krzysztof A
os . . . . . . . . . . . . . . . . Hubenice
Krystian Dębski . . . . . . . . . . . . . . . . . Opole Waldemar Majda . . . . . . . . . . .Moszczenica
Ireneusz Domeracki. . . . . . . . . . . . . . Bytom Grzegorz Maliczek. . . . . . . . . . . . . . Gdynia
Jan Dulian. . . . . . . . .Wola Mędrzechowska Maciej Martula . . . . . . . . . . . . . . . . . Mielec
Piotr G. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A
ódz
Wojciech Mazurek . . . . . . . . .Stalowa Wola
Marian Gabrowski . . . . . . . . . . . Polkowice Dorota Michałowska . . . . . . . . . . .Świdnica
Zbigniew Golec. . . . . . . . . . . . . . .Warszawa Bartłomiej Nowojowski . . . . . . . . . . . . Jasło
Damian Gutowski . . . . . . . . . . . .Warszawa Leszek Pawłowski . . . . . . . . . . . . . Wrocław
Patryk Guzek . . . . . . . . . . . . . Starachowice Michał Pędzimąż . . . . . . . . . . .Nowa Słupia
Anna Jaworek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lubin Ryszard Pichl . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdynia
Damian Kałużny . . . . . . . . . . . . .Sosnowiec Mariusz Szulejewski . . . . . . . . . .Warszawa
Janusz Kądziela . . . . . . . . . . . . . Legionowo Grzegorz Ulfik . . . . . . . . . . . . Świerklaniec
Włodzimierz Keler. . . . . . . . . . . . . . .Lublin Marcin Waglewski . . . . . . . . . . . . Szczecin
Andrzej Kosskowski . . . . . . . . . . Pabianice Jan Wesołowski . . . . . . . . . . . . . . . Kraków
Andrzej Kowalski . . . . . . . . . . . . . Wrocław Zdzisław Zawada . . . . . . . . . . . Nowa Wieś
Rafał Kozik. . . . . . . . . . . . . . . Bielsko-Biała Dariusz Zbyrad . . . . . . . . . . . . .Tarnobrzeg
Uwaga! Jeśli do końca września poczta nie dostarczy osobie z powyższej listy przesyłki
z nagrodą, prosimy zgłosić ten fakt redakcji (22 786 26 58).
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
9
R E K L A M A
Skrzynka
Skrzynka
Porad
Porad
W rubryce przedstawiane są odpowiedzi na pytania nade- Jednocześnie informujemy, że Redakcja nie jest w stanie
słane do Redakcji. Są to sprawy, które naszym zdaniem odpowiedzieć na wszystkie nadesłane pytania, dotyczące
zainteresują szersze grono Czytelników. różnych drobnych szczegółów.
Co to jest reostat? mocy i we wszelkich urządzeniach pomiarowych. Problemem są
Zasadniczo reostat to zmienny rezystor, który w przeci- głównie spadki napięć na poszczególnych fragmentach obwo-
wieństwie do potencjometru, ma tylko dwa wyprowadzenia. du masy pod wpływem płynących tam prądów. Wprawdzie są
Dawniej rozróżniano potencjometr (nazywany kilkadziesiąt lat one niewielkie, rzędu miliwoltów, ale
Rys. C
temu potencjomierzem) od mogą doprowadzić do samo-
reostatu. Trzykońcówkowy Fot. A wzbudzenia i do wielu innych
potencjometr, zgodnie z niekorzystnych zjawisk. Aby
punkt
centralny
nazwą, był dzielnikiem napię- zminimalizować tego rodzaju punkt centralny
= "czysta" masa
=
"czysta"
masa
cia o regulowanym stopniu zagrożenia, trzeba w przemy-
podziału, natomiast reostat był ślany sposób poprowadzić obwody masy. I właśnie jed-
dwukońcówkowym zmien- nym z częściej stosowanych metod jest poprowadzenie
nym rezystorem. W praktyce obwodów masy w postaci podobnej do gwiazdy, przy
reostaty miały budowę taką Fot. B czym środek gwiazdy jest  czystą masą i właśnie tam,
jak potencjometry  też miały do środka gwiazdy, dołączony jest główny przewód pro-
ruchomy suwak i w sumie wadząca do z
ródła zasilania - rysunek C.
trzy wyprowadzenia. Każdy Obwody masy nie powinny natomiast tworzyć pętli,
potencjometr można wyko- ponieważ utrudnia to kontrolę nad rozpływem prądów i
rzystać w roli reostatu. może prowadzić do indukowania się dodatkowych zakłó-
Z upływem lat, a właściwie ceń z sieci 50Hz.
dziesięcioleci, powszechnie
przyjęła się nazwa potencjometr, a pierwotny sens terminu reo- Dlaczego wzmacniacze mikrofonowe tranzystorowe są lep-
stat zmienił się. Dziś reostatami nazywa się drutowe potencjome- sze od scalonych? (...)
try o od mocy kilku do kilkuset watów, zarówno obrotowe, jak i W pytaniu zawarta jest błędna teza, nieprawdziwa od
suwakowe  fotografie A i B. szeregu lat. Owszem, kilkadziesiąt lat temu, gdy pojawiały się
pierwsze analogowe układy scalone, lepsze wzmacniacze można
Jak najdokładniej i najprościej zmierzyć pojemność elektro- było zrealizować z pojedynczych tranzystorów albo przy użyciu
lita 1000 4700uF? (...) dobrać do układu czasowego (...) i tranzystorów, i układów scalonych. Generalnie, na rynku poja-
szukałem w Internecie (...) nie ma informacji. wiło się niewiele scalonych przedwzmacniaczy mikrofonowych,
Rzeczywiście, trudno znalez
ć informacje o sposobach dokład- więc powszechnie wykorzystywano wzmacniacze operacyjne. A
nego pomiaru kondensorów elektrolitycznych, ponieważ takie wtedy dawały o sobie znać ich szumy. Aby zmniejszyć szumy,
pomiary nie miałyby sensu. Kondensatory elektrolityczne, dodawano przed wzmacniaczem operacyjnym dwa lub więcej
zwłaszcza  zwykłe , aluminiowe, ze swej natury mają bardzo tranzystorów, które zazwyczaj tworzyły dodatkową wejściową
słabą stabilność pojemności, zarówno termiczną, jak i długocza- parę różnicową. Dla zmniejszenia szumów, tranzystory takie
sową. Pojemność może się samorzutnie zmieniać z czasem i to o często łączono równolegle: pracowało tam dwa, cztery albo
kilkadziesiąt procent. Dlatego w żadnym wypadku w dokładnych sześć jednakowych tranzystorów. Nierzadko były to rewelacyjne
układach czasowych czy precyzyjnych filtrach nie należy stoso- na owe czasy tranzystory serii MAT, produkcji Burr Brown.
wać kondensatorów elektrolitycznych, a jedynie stałe, np MKT. Celem było właśnie zmniejszenie szumów, a kluczowe znaczenie
Jeśli potrzebne są długie czasy, można wykorzystać gotowe mają szumy pierwszego stopnia. Nieporozumienie polega jednak
układy scalone z licznikami, np. popularny CMOS 4541, albo na tym, że dawniej królowały mikrofony dynamiczne o rezystan-
mikroprocesor z rezonatorem kwarcowym. cji cewki 200�. Ta rezystancja wytwarza szum własny i szumy
współpracującego wzmacniacza mikrofonowego nie powinny
Co to jest  STAR GROUND ? być większe od szumów własnych mikrofonu. Kilkadziesiąt lat
Star ground to masa w kształcie podobnym do gwiazdy. temu właśnie za pomocą dobrych, niskoszumnych tranzystorów
Prowadzenie obwodu masy ma kluczowe znaczenie w wielu wejściowych można było osiągnąć poziom szumów przedwzmac-
urządzeniach elektronicznych, miedzy innymi we wzmacniaczach niacza zbliżony do nieprzekraczalnej granicy szumów własnych
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
10 El ektronika dl a Wszystkich
+
+
Skrzynka porad
mikrofonu. Dziś to samo radykalnie prościej uzyskuje się za typ zastosowanego bezpiecznika nie ma większego znaczenia i na
pomocą układów scalonych. Najpopularniejsze przedwzmac- przykład zamiast przewidzianego bezpiecznika zwłocznego można
niacze mikrofonowe najwyższej klasy o zupełnie przystępnych zastosować szybki o większym prądzie nominalnym. Natomiast w
cenach to dzisiaj kostki SSM-2019 Analog Devices oraz serii miejsce bezpieczników szybkich nie należy stosować bezpieczników
INA10x Texas Instruments (Burr Brown). zwłocznych, bo może to zwiększyć szkody w przypadku awarii.
Dziś sytuacja jest też o tyle odmienna, że dominują mikrofony
pojemnościowe, a nie dynamiczne. Dają one znacznie większy Potrzebuję nagrać na laptopie dwie osoby (...) wystarczą
sygnał niż dynamiczne, dlatego o szumach praktycznie nie decy- dwa mikrofony i program Audacity. Mam dwa mikrofony
duje przedwzmacniacz, tylko sam mikrofon. minijack, ale mogę pożyczyć dużo lepsze od kolegi, który
Warto również dodać, że zrealizowanie dobrego przedwzmacnia- gra w zespole (...) Jak dołączyć do karty komputerowej dwa mikro-
cza na tranzystorach jest radykalnie trudniejsze, niż wykorzysta- fony (...) niby stereo, a tylko jeden (...) czy wystarczy rozgałęz
nik
nie wspomnianych układów scalonych. minijack? Czy można łączyć elektrety w szereg i równolegle?
Problem w tym, że niektóre laptopy mają wejściowe gniazdko
(...) na jednej części schematu (...) jest bezpiecznik T1,5A, mikrofonowe mono, przystosowane tylko do połączenia mikro-
na drugiej 1,5A. Czy można je stosować wymiennie? fonu elektretowego, ale bez możliwości wykorzystania tego
W zasadzie nie. Bezpiecznik bez dodatkowej literki jest gniazdka w roli stereofonicznego wejścia liniowego. Wtedy w
bezpiecznikiem szybkim, natomiast ten z literką T  zwłocznym, zasadzie należałoby zastosować jakiś mały mikserek. Ponieważ
czyli powolnym. Litera T pochodzi od niem. tr�ge  leniwy, jednak mikrofony elektretowe mają właściwości zbliżone trochę
powolny. Bezpieczniki zwłoczne są stosowane tam, gdzie wystę- do z
ródła prądowego, więc można próbować po prostu dołączyć
pują silne, ale krótkie impulsy prądu o wartości znacznie prze- do takiego gniazdka dwa jednakowe mikrofony elektretowe
kraczającej prąd nominalny, przede wszystkim w obwodach sieci podłączone równolegle  wtedy rzeczywiście wystarczy najzwy-
230V. Nie powodują one spalenia bezpiecznika zwłocznego, ale klejszy rozgałęziacz mono, który pozwoli podłączyć dwa mikro-
mogłyby spalić bezpiecznik szybki o takim samym nominale. fony równolegle do tego samego gniazdka mikrofonowego, bez
Trzeba jednak dodać, że bezpieczniki bez dodatkowej literki, zwane żadnych dodatkowych rezystorów czy obwodów polaryzujących.
szybkimi, wcale nie są bardzo szybkie, ponieważ ich działanie Raczej nie należy natomiast podłączać  elektretów szerego-
też polega na silnym rozgrzaniu i stopieniu drucika. Na pewno wo. Gdyby miały one charakter czystych z
ródeł prądowych,
nie ulegają też natychmiastowemu przepaleniu po przekroczeniu uniemożliwiłoby to w ogóle pracę w połączeniu szeregowym.
prądu nominalnego. Wbrew potocznym opiniom, nie są one w Rzeczywistym  elektretom daleko do idealnych z
ródeł prądo-
stanie zabezpieczyć przed uszkodzeniem elementów półprzewod- wych, więc teoretycznie praca w szeregu byłaby możliwa, ale nie
nikowych, w tym tranzystorów, tyrystorów i triaków. Warto mieć jest to korzystne z kilku względów.
świadomość, że bezpieczniki w większości przypadków nie chronią Jeśli laptop ma wejście liniowe stereo, możliwości są znacznie
układów elektronicznych przed uszkodzeniem, a jedynie zabezpie- szersze, ponieważ można dwa mikrofony nagrać w dwóch kana-
czają przez katastrofalnymi skutkami takich uszkodzeń, na przykład łach stereo, ale trzeba zastosować dwa przedwzmacniacze, choćby
przed przegrzaniem i pożarem. Dlatego w licznych przypadkach takie, jak przedstawiane w niedawnych odcinkach Oślej łączki.
R E K L A M A
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
El ektronika dl a Wszystkich 11
PRENUMERATA
Start
NAJSZYBSZY
ZA DARMO
DOST
P
Tylko Prenumerator
za pierwsze
otrzymuje
za darmo
3 miesiące prenumeraty
e-wydanie EdW,
NIE MUSISZ PA
ACIĆ
identyczne w 100%
z wydaniem papierowym.
OTRZYMUJE JE
KILKA DNI PRZED
po roku prenumeraty
UKAZANIEM SI

dostaniesz
NUMERU W KIOSKACH
co najmniej*
Innymi zaletami e-wydania są:
2 numery gratis
 wbudowane linki
 hipertekstowy spis treści
 wyszukiwarka
 wygodne archiwum
Bezpłatną e-prenumeratę
po dwóch
Prenumeratorzy wersji
co najmniej*
papierowej mogą zamówić
na stronie:
3 numery gratis
www.avt.pl/eprenumerata
w ten sposób po kilku latach
masz prenumeratę
z rabatem 50%!
Za "wysługę lat"
PÓA
DARMO
imię i nazwisko:
Tak, wykupiłem prenumeratę ............................................................................................................................
Elektroniki dla Wszystkich
ulica, nr domu i mieszkania:
............................................................................................................................
we wrześniu 2010
i jako bezpłatny bonus wybieram:
kod pocztowy i poczta:
............................................................................................................................
e-mail:
koszulkę EdW
............................................................................................................................
Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych adresowych dla celów związanych z niniejszą promocją
przez AVT-Korporacja Sp. z o. o., zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych (Dz.U. nr 133/97, poz 883)
płytę DVD
data: podpis:
............................................................................................................................
* dla prenumeraty 2-letniej aż 8 numerów gratis! - patrz str. 82
EdW 9/2010
Kupon zgłoszeniowy
One is good
and more is better
Zresztą, nie trzeba znać angielskiego, by wiedzieć, co lepsze.
Kupujesz EdW w kiosku?
Kup (taniej) od razu 12 lub 2 x 12 wydań w prenumeracie!
Prenumerata to nie tylko olbrzymia oszczędność
(patrz obok), ale również:
 rabaty i przywileje Klubu AVT-elektronika (patrz str. 68)
 najszybszy dostęp poprzez e-wydanie (patrz obok)
 archiwalia gratis (patrz str. 82)
 krok w stronę Witryny Klubu AVT (patrz str. 11)
Każdy, kto zaprenumeruje Elektronikę dla Wszystkich
we wrześniu, otrzyma - do wyboru:
płytę DVD
firmową koszulkę EdW lub
 Elvis - Love Me Tender
Wybrany prezent prosimy (do końca września 2010 r.)
wskazać telefonicznie (22 257 84 22), e-mailem ([e-mail]), faksem (22 257 84 00)
lub nadsyłając do nas (Wydawnictwo AVT  Dział Prenumeraty, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa)
kupon z sąsiedniej strony.
Konkurs
przetwornicę podwyższającą. Układ U1 jest
+
D
zwyczajnym generatorem przebiegu prosto-
kątnego, a elementy C2, D1, D2, C3 tworzą
G
S
prostą przetwornicę pojemnościową. Bez
obciążenia i przy małym obciążeniu prądem
Na rysunku przedstawiony jest prosty układ Tym samym napięcie płynącym przez R3, napięcie na kondensato-
RL
R
L
z głośnikiem. wyjściowe stabiliza- rze C3 byłoby praktycznie dwa razy większe,
C1
Jak zwykle za- * tora Uwy jest wyzna- niż napięcie zasilające +V. W rzeczywistości
_
danie konkursowe czone przez dzielnik będzie mniejsze o dwa spadki napięcia na
+12V
D
polega na rozszyfro- R , R . W układzie z diodach D1, D2. W każdym razie napięcie
X Y
waniu rysunku B, napięcie nominalne kondensatora
REL
Jak działa i do wyjściowe ma wynosić 12V, C3 musi być co najmniej
czego służy taki a potencjometr PR1 ma słu- dwa razy większe, niż
G
+
układ? żyć do korekcji tego napięcia napięcie zasilające +V.
Odpowiedzi, ko- w jakimś niedużym zakresie, Należy też zwrócić
Tr
niecznie oznaczone stąd obecność w dzielniku aż uwagę, że napięcie za-
Dz
dopiskiem Jak9, trzech rezystorów i poten- silające +V nie może
należy nadsyłać w cjometru. być wyższe, niż dopusz-
terminie 45 dni od ukazania się tego numeru Wersja z rysunku C na czane napięcie zasila-
EdW. Nagrodami w konkursie będą kity AVT pewno nie jest stabiliza- nia układu 555. Gdyby
lub książki. torem LDO, a to z uwagi miało być większe, trze-
na duże napięcie progowe ba albo dodać obwód
F
Rozwiązanie zadania z EdW
tranzystora MOSFET. Rysunek D pokazuje redukcji napięcia zasi-
5/2010
problem przy założeniu, że napięcie progowe lającego kostkę 555, albo wykorzystać inny
W numerze 5/2010 przedstawiony był, tranzystora T1 U jest równe 3,5V. W tej sposób uzyskiwania podwyższonego napięcia.
GSth
pokazany na rysunku B, nieskomplikowany prostej wersji spadek napięcia na tranzystorze Przykład pokazany jest na rysunku F.
układ z tranzystorem MOSFET. szeregowym T1 nie może być mniejszy niż Wtedy jednak dodatkowe napięcie może być
3,5V, a przy większych na tyle wysokie, by grozić uszkodzeniem obwo-
B
<16V
D1 +12V
prądach może sięgnąć du bramki MOSFET-a, którego dopuszczal-
OUT
2x
+V
T1 ponad 4,5V. Jest to bar- ne napięcie bramka-z
ródło wynosi 15...20V.
T
1
1N914
8 4
IRFZ48
I
R
F
Z
4
8
R4
R1
dzo niekorzystna cecha Dlatego potrzebna jest dioda Zenera, ogra-
tej prostej wersji. niczająca napięcie Up. Wprawdzie w karcie
7
R3
D2 Jednak łatwo zamie- katalogowej tranzystora IRFZ48 produkcji
C4
C
4
R2 3
nić taki układ w stabili- Philips, jest informacja, że obwód bramka-
U1 1000p
1
0
0
0
p
C2
C
2
LM555
zator LDO, trzeba tylko z
ródło jest chroniony wbudowanymi diodami
22n
2
2
n
U2
dysponować podwyż- Zenera, jak pokazuje rysunek
9
TL431
G
R5
szonym o co najmniej G. Jednak już w karcie katalo-
2
D
5V, pomocniczym na- gowej International Rectifier
pięciem Up, i końcówkę takiej informacji nie ma, dla-
C3
G
R6
33u rezystora R3, oznaczo- tego należy uniemożliwić
PR1
C1
35V
ną literą X, dołączyć do wzrost napięcia U powyżej
GS
S
GND
tego podwyższonego dopuszczalnej wartości 20V.
Jest to schemat zasilacza sta- napięcia. Wtedy, jak pokazuje Uwaga! Omawiane układy zasilacza nie
+
bilizowanego, a dokładniej stabi- rysunek E, minimalny spadek były testowane ani w redakcji EdW ani w
X
lizatora LDO. napięcia na tranzy- Pracowni AVT.
R3
C E
T1
T
1
Właściwy stabilizator two- storze szeregowym Większość nadesłanych
IRFZ48
I
R
F
Z
4
8
rzą, jak pokazuje rysunek C, będzie bardzo mały, odpowiedzi była prawidło-
X
tranzystor T1 MOSFET N oraz zależny tylko od wa. Niektórzy uczestnicy
+
układ scalony U2 TL431, któ- prądu obciążenia pominęli jednak obecność
IS
I
S
IL
I
L
ry jest regulowanym z
ródłem (I ) i małej rezy- dużej pojemności C3 i
RX L
R
X
U2
napięcia odniesienia. Kostka stancji pełnego ot- stwierdzili, że cały układ
R3
TL431 zachowuje się jak tran- warcia (R ) we- z rysunku B to odmianą
DSon
IL
I
L
zystor o napięciu U =2,50V. dług zależności: przetwornicy impulsowej.
BE
+
RY
R
Y
Przy napięciach  wejściowych "U = I *R Jeden prawidłowo stwier-
L DSon
_
U mniejszych od 2,5V, przez _ Ponieważ rezy- dził, że jest to  specyficz-
BE
RX
R
X
układ nie płynie prąd Is i bramka stancja otwarcia ny stabilizator liniowy
tranzystora jest podciągana do dodatniej szy- tranzystora IRFZ48 R jest 12V , ale nieprawidłowo
DSon
ny zasilania przez rezystor R3. Gdy napięcie bardzo mała, mniejsza niż 20m� zinterpretował rolę gene-
RY
R
Y
 wejściowe U wzrasta, pojawia się prąd Is, (0,016...0,018�), więc nawet ratora U1.
BE
IL
I
L
_
który płynąc przez R3 wywołuje na nim spa- przy dużych prądach minimalny Nagrody  upominki
dek napięcia i potencjał bramki T1 zmniejsza spadek napięcia na tranzystorze otrzymują:
się, a tym samym zmniejsza się napięcie wyj- T1 będzie niewielki. Przykładowo przy prą- Zdzisław Zawada  Nowa Wieś,
ściowe stabilizatora Uwy. W układzie wystę- dzie 5A nie przekroczy 0,1V. Marcin Waglewski  Szczecin
puje silne ujemne sprzężenie zwrotne, które W analizowanej wersji z rysunku B, kost- i dla zachęty:
stara się utrzymać napięcia U równe 2,5V. ka 555, diody i kondensatory tworzą prostą Dariusz Zbyrad  Tarnobrzeg.
BE
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
14
V
5
,
V
3
5
,
.
3
n
=
i
h
t
S
m
GSth
G
U
=3,5V
U
we
V
U
5
,
3

e
we
w
U

3,5V
min. 3,5V
U
P
P
U
U
~230V
e
we
w
U
U
+
V
5
P
P
U
5V
U
e
we
w
n
o
U
U
S
D
R
*
*
L
y
I
wy
w
=
U
U
T
L
DSon
T
U =I
R
U
E
BE
B
e
U
U
we
w
TL431
U
U
y
wy
w
U
U
+



Projekty AVT
2955
2955
System nawigacji
System nawigacji
satelitarnej GPS
satelitarnej GPS
Prezentowany układ to kompletny system do odczytu i wyświetlić. W skład komplet- stopnie długości geograficznej mogą przyj-
nawigacji satelitarnej GPS. Układ umożli- nej informacji NMEA wchodzi zestaw kilku mować wartości większe od 99, przez co
wia odczytanie pozycji geograficznej (sze- mniejszych ramek, poprzedzonych nagłów- wymagana jest dodatkowa cyfra, której nie
rokość i długość geograficzna wraz z kie- kami. W dalszej części artykułu pod poję- ma w przypadku szerokości geograficznej (-
runkiem: północ  N, południe  S, wschód ciem ramki będę rozumiał linię tekstu, która 90 do +90�). Następnie występuje przecinek
 E, zachód  W), wysokości nad poziomem zaczyna się znakiem $ oraz nazwą nagłówka. rozdzielający pola oraz litera kierunku, np.:
morza oraz liczby satelitów, na podstawie któ- Prezentowane urządzenie wykorzystuje tylko 02101.3868,W.
rych dokonano pomiaru wszystkich parame- ramkę (linię tekstu) z nagłówkiem $GPGGA. Sposób zapisu szerokości i długości geo-
trów. Dodatkowo układ wyświetla czas UTC W tej ramce zawarte są wszelkie kluczowe graficznej wymaga dodatkowego komenta-
(Universal Time Coordinated), umożliwia informacje dotyczące pozycji geograficznej. rza. Posłużę się tu bezpośrednio przykła-
zaprogramowanie punktu docelowego podró- Więcej informacji dotyczących standardu dem z punktu 2. Z wartości 5132.4335,N
ży (wraz z nadaniem nazwy) oraz obliczenie NMEA0183 można znalez
ć w Internecie. można bezpośrednio odczytać wartość stopni
odległości (w prostej linii) do tego punktu od i minut szerokości geograficznej oraz jej kie-
aktualnej pozycji. Opis ramki $GPGGA runek. Liczba stopni oraz minut podana jest
Urządzenie współpracuje z zewnętrznym Informacje poniższe zaczerpnąłem ze strony w pierwszych czterech cyfrach; w naszym
modułem GPS. Moduł ten wysyła dane nawi- http://home.mira.net/~gnb/gps/nmea.html. przykładzie to 51 stopni oraz 32 minuty.
gacyjne poprzez interfejs RS232 w standar- Proponowany odbiornik wykorzystuje Kolejne cztery cyfry oznaczają ułamkową
dzie NMEA0183. Standard NMEA0183 okre- tylko ramkę $GPGGA do ustalenia pozycji część minut (czyli sekundy kątowe i ich setne
śla jednoznacznie to, w jaki sposób odbiornik geograficznej. W tej jednej ramce zawarte są części). Wygodniejszym sposobem zapisu jest
GPS wysyła dane (wysokość i szerokość wszystkie informacje konieczne do ustale- przedstawienie użytkownikowi pozycji geo-
geograficzna, prędkość poruszania się, wyso- nia pozycji geograficznej. Ułatwia to znacz- graficznej w formie: stopnie.minuty.sekundy.
kość nad poziomem morza itp.). Standard ten nie pisanie oprogramowania, które dekoduje ułamki_sekund niż w formie stopnie.minuty.
został utworzony przez Marine Electronics tylko jedną ramkę $GPGGA. ułamki_minut. Konwersja z wartości wysyła-
Association w celu łatwiejszej współpracy Ramka ta składa się z następujących pozy- nych przez odbiornik GPS do postaci wygod-
wszystkich urządzeń służących do nawigacji. cji podanych w kolejności występowania od nej dla użytkownika opiera się o zależność:
Standard NMEA0183 opiera się na nastę- nazwy nagłówka: 1 minuta = 60 sekund. W programie doko-
pujących założeniach: 1. Czas UTC. Podawany w formie sześciu nywane jest stosowne przeliczenie z systemu
" dane wysyłane są w sposób tekstowy, cyfr, bez znaków oddzielających np. 182706 NMEA do formatu stopnie.minuty.sekundy.
" nagłówek linii określa jednoznacznie jaki oznacza 18 godzinę, 27 minutę i 6 sekundę ułamki_sekund. Funkcja realizująca stosowne
rodzaj danych jest przesyłany, czasu UTC. przeliczenie pokazana jest na listingu 1.
" każdy nagłówek zaczyna się znakiem $ a 2. Szerokość geograficzna wraz z określeniem 4. Sposób ustalenia pozycji geograficznej:
kończy znakiem , kierunku (kierunek północny  N, kierunek występowanie cyfry 1 oznacza, że pozycja
" każda informacja oddzielona jest w danej południowy  S). Podawana w
linii przecinkiem, formie ośmiu cyfr rozdzielo-
" długość każdej z linii nie może przekraczać nych kropką. Po ostatniej cyfrze
82 znaków. występuje przecinek rozdziela-
Standard NMEA0183 dopuszcza także jący pola oraz litera określająca
wartości ułamkowe, które zawierają krop- kierunek szerokości geograficz-
kę, jako znak oddzielający część całkowitą nej, np.: 5132.4335,N.
od ułamkowej. Te informacje pozwalają na 3. Długość geograficzna wraz z
prostą budowę odbiornika GPS; wystarczy określeniem kierunku (kierunek
bowiem z całej ramki NMEA wybrać infor- wschodni  E, kierunek zachod-
mację  parametr, który nas interesuje, a ni  W). Podawana w formie
następnie sformatować w sposób wygodny 9 cyfr rozdzielonych kropką,
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
15
Projekty AVT
void lcdlon(char x, char y)
{
float ln=0; wykorzystano systemu DGPS.
float ms=0;
Suma kontrolna ma wartość
char minuty=0; //deklaracja zmiennych
float sekundy=0; 75.
char lonstopnie=0;
Odczyt każdej ramki nastę-
char ltemp[14];
lcdxy(x,y); //ustaw pozycje kursora na wyświetlaczu
puje w procedurze przerwania
ln=atof(lon); //konwersja z ciągu znaków na wartość typu float
UART-u mikroprocesora. W
//lon - ciąg znaków odczytany z modułu GPS (dł geogr)
ln=ln*0.01; //przesunięcie przecinka o dwie pozycje w lewo
przypadku obecności sygnału
lcdtxt( Lon  ); //wyświetlenie tekstu  Lon  na wyświetlaczu
z co najmniej trzech satelitów
lonstopnie=ln; //pobranie części całkowitej ze zmiennej ln (stopnie)
itoa(lonstopnie,ltemp,10); //konwersja na ciąg znaków (char)
GPS przerwanie to pojawia się
lcdtxt(ltemp); //wyświetlenie stopni dł geogr.
co sekundę. Jeśli urządzenie nie
lcdtxt( . ); //wyświetlenie kropki
ln=ln-lonstopnie; //odjęcie stopni od wartości dł geogr.
odbiera odpowiedniego sygnału
ms=ln*100; //przecinek o dwie pozycje w prawo
z systemu GPS, przerwanie to
minuty=ms; //odczytanie minut
ms=ms-minuty; //odjęcie minut od wartości dł geogr.
pojawia się co dwie sekundy,
ltoa(minuty,ltemp,10);
lcdtxt(ltemp); //wyświetlenie minut lecz w wysyłanych danych nie
lcdtxt(   );
występują informacje o pozy-
sekundy=ms*60; //obliczenie liczby sekund z wartości ms
dtostrf(sekundy,4,2,ltemp); //konwersja wartości double na ciąg znaków cji geograficznej, odbierany jest
lcdtxt(ltemp); //wyświetlenie sekund i ich części ułamkowej
natomiast czas UTC. Procedurę
lcddata(34); //znak 
lcddata(lond[1]); //wyświetlenie kierunku
odczytu danych oraz znalezie-
lcdtxt(  ); //puste pola aż do końca linii
nia ramki $GPGGA w całym
lonsek=(unsigned long)3600*lonstopnie+(unsigned long)60*minuty+sekundy;
//oblicz liczbę sekund - służy do obliczenia odległości do miejsca docelowego
ciągu danych wysyłanych przez
Listing 1
}
odbiornik GPS przedstawia list-
została ustalona na podstawie systemu GPS. DGPS. To pole jest puste, jeśli system nie ing 2.
Cyfra 2 oznacza ustalenie pozycji za pomocą korzysta z systemu DGPS. W przypadku Kolejne linijki programu wczytują dane
systemu DGPS (system GPS wspomagany pracy z systemem DGPS, w tym polu zawarta wysyłane po nagłówku GPGGA. Następnie
stacjami naziemnymi, pozwalający na zwięk- jest liczba sekund od ostatniej aktualizacji program liczy kolejne przecinki i przepisuje
szenie precyzji pomiaru). Cyfra 0 oznacza pozycji za pomocą systemu DGPS. dane zawarte pomiędzy kolejnymi przecinka-
niepoprawne ustalenie pozycji. 10. Identyfikator stacji DGPS. To pole jest mi do konkretnych zmiennych. Wiadomo, że
5. Liczba satelitów, na podstawie których puste, jeśli system nie korzysta z systemu pomiędzy pierwszym a drugim przecinkiem
została ustalona pozycja geograficzna. Liczba DGPS. W przypadku pracy z systemem ramki $GPGGA zawarty jest czas UTC, a
ta ma poprzedzające zero w przypadku liczby DGPS w tym polu zawarta jest czterocyfrowa pomiędzy trzecim i czwartym przecinkiem
satelitów mniejszej od 10. Przykładowo 07 liczba identyfikująca stację DGPS. Model zawarta jest informacja o kierunku szerokości
oznacza 7 satelitów. prezentowany w artykule nie korzysta z syste- geograficznej i tak dalej.
6. Parametr HDOP (ang. Horizontal Dilution mu DGPS. Osoby zainteresowane systemem
of Precision) określa precyzję ustalenia sze- DGPS mogą znalez
ć stosowne informacje w Określenie odległości do
rokości geograficznej. Wysoka wartość tego Internecie oraz instrukcjach obsługi sprzętu obiektu docelowego
parametru oznacza duży błąd w ustaleniu GPS (np. firmy Garmin). Pomiar odległości do miejsca docelowego
pozycji. Precyzyjne pomiary powinny mieć 11. Suma kontrolna, służąca do stwierdzenia realizowany jest w przestrzeni 2-wymiaro-
współczynnik HDOP poniżej 3. Parametr ten poprawności transmisji danych przez łącze wej. Wysokość obiektu nad poziomem morza
określany jest na podstawie rozmieszczenia RS232. Powstaje ona jako liczba heksadecy- nie została uwzględniona. Jest to oczywiście
satelitów systemu GPS. Jeśli satelity umiesz- malna sumy XOR znaków pomiędzy symbo- z
ródło błędów, ale znacznie upraszcza pisanie
czone są blisko siebie, to precyzja pomiaru lami $ i *. oprogramowania. Ideę pomiaru odległości
maleje (brak dużych różnic w odbiorze sygna- Przykładowa ramka $GPGGA ma nastę- od aktualnej pozycji do miejsca docelowe-
łu GPS). Takie  zbiorowisko satelitów może pującą postać: go ilustruje rysunek 1. Pomiar odległości
być traktowane jako jeden satelita. $GPGGA,170834,4124.8963,N,08151.68 do miejsca docelowego opiera się o dwie
7. Wysokość nad poziomem morza. Wysyłana 38,W,1,05,1.5,280.2,M,-34.0,M,,,*75 właściwości: stałą długość południków oraz
w ramce $GPGGA w formie liczby peł- Dekodując ramkę zgodnie z punktami 1 zmienną długość równoleżników. Na rysunku
nych metrów nad poziomem morza oraz, 11, można uzyskać następujące informacje: 1 długość a oznacza długość południkową
oddzielonej kropką, wartości ułamkowej. Czas UTC aktualnej pozycji geogra- pomiędzy aktualnym punktem, w którym się
Przykładowo 211.3 określa wysokość 211.3 ficznej: 17:08:34. Szerokość geograficzna
Rys. 1
m n.p.m. Długość tego pola ulega zmianie 41� 24.8963 N (po przeliczeniu 41�24 54
wraz ze zmianą wysokości. Warto zaznaczyć, N). Długość geograficzna 81�51.6838 W
że przy małej liczbie satelitów (<5) pomiar (po przeliczeniu 81�51 41 W). Pozycja
wysokości jest obarczony bardzo dużym błę- określona na podstawie systemu GPS (bez
dem, a przy liczbie satelitów równej 3 pomiar DGPS). Liczba satelitów, na podstawie któ-
wysokości jest całkowicie bezużyteczny. rych określono pozycje: 5. Wartość HDOP
8. Wysokość geoidy nad elipsoidą standardu 1.5. Wysokość nad poziomem morza: 280,2
WGS84. Parametr niewykorzystywany w m. Wysokość geoidy  34m. Kolejne dwa
urządzeniu. Stanowi on informację o różni- pola są puste, do określenia pozycji nie
cy pomiędzy elipsoidą odniesienia systemu
Listing 2
WGS84 a geoidą
znak=recvrs232(); //odbierz znak z układu UART
if ((znak==36) && (krok==0)) krok=1; //jeśli odebrany znak to $ i krok dekodowania=0 to
stanowiącą przybli-
if (znak==42) krok=0; //jeśli odebrany znak to *, to koniec ramki, wyzeruj krok dekodowania
żenie powierzchni
if ((krok==1) && (znak==71)) krok=2; //jeśli krok=1 oraz znak = G to kolejno
if ((krok==2) && (znak==80)) krok=3; //sprawdz
czy znak P
Ziemi.
if ((krok==3) && (znak==71)) {krok=4; znak=0;} //sprawdz
czy znak G, ustaw znak=0
9. Czas ostatniej if ((krok==4) && (znak==71)) krok=5; //sprawdz
czy znak G
poprawki systemu if ((krok==5) && (znak==65)) {krok=6; znak=0;} //sprawdz
czy znak A, znak=0
if (krok==6) { //kolejne dane to zawartość ramki GPGGA
//program odczytywania kolejnych informacji z ramki //GPGGA
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
16
Projekty AVT
float liczodleglosc(void)
znajduje urządzenie (punkt X), a punktem i przed zastosowa-
{
docelowym (punkt Y). Długość a liczona niem zakupionego char temp[12]; //zmienna pomocnicza
double cosinus; //wartość kosinusa
jest przez program jako różnica szeroko- modułu GPS warto
long x=0,y=0; //zmienne do obliczenia odległości
ści geograficznej aktualnej pozycji i miejsca się upewnić, czy y=latsek-dssek; //obliczenie różnic pozycji geogr.
x=lonsek-ddsek;
docelowego. Różnica ta wyrażona jest w wysyła on dane w
//zmienne x oraz y zawierają różnice w poz. geogr wyrażone w sek
cosinus=1000*cos(latstopnie*3.1415/180); //radiany na stopnie
sekundach kątowych. W celu wyrażenia dłu- standardzie NMEA
// korekcja związana ze zmienna długością równoleżników.
gości a w metrach lub kilometrach jest ona (moduł wykorzysta-
x=x*cosinus; //korygowanie wyniku
x=x*0.001; //usunięcie mnożnika 1000
wymnażana przez 0,03. Współczynnik 0,03 ny w modelu ma
x=x*x; //obie wartości podnieść do kwadratu
powstał poprzez podzielenie obwodu Ziemi możliwość wysyła-
y=y*y;
odleglosc=sqrt(x+y); //i wyciągnąć pierwiastek
(sumy długości dwóch południków) przez nia danych w stan-
odleglosc=odleglosc*0.03; //0.03 = 40000km/(360*60*60)
liczbę sekund kąta pełnego: 360�. Długość dardzie NMEA oraz
if (abs(x) >150000000) odleglosc=-1; //jeśli za duże wartości
if (abs(y) >150000000) odleglosc=-1;// to zwróć -1.
dwóch południków to około 40 000km a binarnym  w for-
return odleglosc;
ilość sekund kątowych w kącie pełnym to mie zer i jedynek)
}
Listing 3
360*60*60=1296000. Oznacza to, że urządze- oraz czy w ciągu
nie przyjmuje długość 30 metrów jako jedną wyjściowym obecna jest ramka $GPGGA. dawane są w formie płytki drukowanej ze
sekundę kątową (ale tylko dla południków, Test modułu GPS najwygodniej przeprowa- zintegrowaną anteną. Autor testował opisany
które mają stałą długość, dla równoleżników dzić, wpinając go bezpośrednio do portu model z dwoma modułami GPS i moduł osta-
ta wielkość jest dodatkowo korygowana przez COM komputera PC. Należy mieć na uwa- tecznie użyty w urządzeniu wykazywał się o
funkcję kosinus). Odległości b oraz c nie są dze, aby wpiąć tylko linię TX modułu GPS do wiele większą czułością niż moduł GPS typu
równe. Wraz z oddalaniem się od równika linii RX złącza COM komputera. Podłączenie OEM. Poprawę odbioru sygnału GPS można
długość równoleżników maleje z kosinusem linii TX złącza COM komputera z linią RX uzyskać, stosując zewnętrzną antenę (jeśli
kąta szerokości geograficznej, osiągając war- modułu może doprowadzić do uszkodzenia moduł ma zewnętrzne wejście antenowe) lub
tość 0 dla biegunów (cos90�=0). Długość o modułu GPS (linia TX złącza COM kompu- przesuwając moduł GPS w pobliże okna.
liczona jest w następujących krokach: tera PC ma znacznie wyższe napięcia pracy
1. Obliczenie różnicy w pozycji geograficz- niż moduł GPS). W moim przypadku do Montaż i uruchomienie
nej, zarówno dla szerokości geograficznej jak pierwszego testu modułu GPS wykorzysta- Układ można zmontować na płytce widocznej
i dla długości geograficznej. Wyrażenie tych łem przejściówkę USB-RS232. Przejściówka na rysunku 3. Montaż jest klasyczny, ale
różnic w sekundach kątowych. zapewni od razu dopasowanie poziomów ze względu na obecność rezystorów SMD
2. Obliczenie długości b, zależnej od aktual- i wyeliminuje ryzyko uszkodzenia modułu wymagana jest spora precyzja w montażu.
nej szerokości geograficznej (uwzględnienie GPS. Podczas testów w pomieszczeniach Do złączy oznaczonych S1 S4 należy przy-
kosinusa szerokości geograficznej). może się okazać, że moduł GPS nie potrafi lutować przyciski służące do obsługi odbior-
3. Obliczenie przybliżonej odległości pomię- odebrać sygnału GPS, przez co wysyłane nika. Dodatkowo, jeśli wyświetlacz LCD
dzy punktami X oraz Y ze wzoru: ramki będą puste  wysyłane będą tylko ma podświetlanie, to należy je podłączyć do
o 0,03 a2 b2 nazwy nagłówków (w ramce $GPGGA poja- gniazda oznaczonego PODSW, a przycisk
Funkcja realizująca te obliczenia przedsta- wi się jedynie czas UTC). Dotyczy to szcze- służący do jego włączenia należy przylutować za
wiona jest na listingu 3. gólnie modułów GPS typu OEM, które sprze- pomocą odcinka przewodu do gniazda POD_S.
Układ najlepiej
Rys. 2
Opis układu zamknąć w sto-
Schemat odbiornika GPS zamieszczo- sownej obudowie.
no na rysunku 2. Układ składa się z S5 W modelu wyko-
2
mikroprocesora AVR, który z ramek rzystano obudowę
R3
T1
1
NMEA0183 pozyskuje informacje o BC237 Z44, która okaza-
VCC
2.2k
lokalizacji oraz modułu GPS, który takie IC1 ła się najlepszym
1
1 23 2
ramki wysyła. Informacje o lokalizacji wyborem. Koszyk
PC6(/RESET) PC0(ADC0)
24 3
PC1(ADC1)
są następnie przedstawiane na wyświet- na 4 baterie AA
22 25 1 4
AGND PC2(ADC2)
VCC
21 26 2 5
laczu LCD. Tranzystor T1 z elementami należy przykle-
AREF PC3(ADC3)
20 27 3 6
AVCC PC4(ADC4/SDA)
R2 i R3 sprzęga łącze RS232 modułu ić do jednej ze
2 28 4
PC5(ADC5/SCL)
1
odbiorczego GPS z UART-em procesora. ścian obudowy.
LCD_CTR
R1
9
LCD_DATA
PB6(XTAL1/TOSC1)
Potencjometr R1 służy do regulacji kon- Trzeba dodatko-
ZAS
10 2
trastu wyświetlacza LCD. Rezystor R4 10k wo wyciąć otwór
VCC
PB7(XTAL2/TOSC2) PD0(RXD)
3
PD1(TXD)
ogranicza prąd podświetlania wyświetla-
S1
4
Rys. 3
PD2(INT0)
1
cza LCD. Można go dobrać w zależności 8 5
GND PD3(INT1)
2
C2 C1 6
PD4(XCK/T0)
od potrzeb  im mniejszy, tym większy
BC237
7 11
1 3 IC1
VCC PD5(T1) T1 2
S1
100n 12
pobór prądu, ale większa jasność pod- 47u S2
PD6(AIN0)
13
PD7(AIN1) 1
świetlania wyświetlacza. Układ wyko- S2
2
rzystuje gotowy moduł odbiorczy GPS, 14
PB0(ICP) S3
15
S5
PB1(OC1A)
który nie wymaga żadnej ingerencji
S3
16
PB2(SS/OC1B)
użytkownika. Po podłączeniu zasilania 17 1
PB3(MOSI/OC2)
18 2
PB4(MISO)
moduł odbiorczy GPS od razu wysy-
19
PB5(SCK)
ła ramki w standardzie NMEA0183.
S4 R1
MEGA8-P
Możliwa jest konfiguracja modułu GPS,
2 1
JP1
1 2
ale w układzie nie została wykorzystana
1 2
3 4
 standardowe ustawienia okazały się
PODSW 10k
5 6
optymalne. Sposób konfiguracji modułu S4
7 8
JP1 STK200
9 10
GPS zależy od producenta urządzenia
STK200
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
17
VCC
R2
6.8k
+
VCC
VCC
MEGA8-P
1
2
R4
22
LCD_CTR
LCD_DATA
POD_S
POD_S
ZAS
C2
47u
VCC
PODSW
8k
6.
R2
22
R4
Projekty AVT
na wyświetlacz LCD oraz niewielkie otwo- ten zależny jest także od licz-
ry do przymocowania przycisków. Można by satelitów, które w danym
spróbować podgrzać końcówki przycisków momencie  widzi odbior-
lutownicą i wtopić je w obudowę tak, aby nik. Model w pomieszczeniu
przeszły na wylot obudowy. Z boku obudowy potrzebuje około 45 sekund na
zamocowano wyłącznik urządzenia. Pomocą wyświetlenie danych nawiga-
w pracach mechanicznych mogą być foto- cyjnych. Po otrzymaniu tych
grafie modelu. Do gniazda oznaczonego S5 danych układ jest gotowy do
należy doprowadzić łącze RS232 z modułu pracy.
GPS. Moduł ten musi mieć ustawione nastę- Do obsługi urządzenia służą
pujące parametry: cztery przyciski. Umożliwiają
Wykaz elementów
1. szybkość transmisji 4800b/s, one programowanie współrzędnych geogra-
Rezystory
2. 8 bitów danych, brak kontroli parzystości ficznych miejsca, do którego chcemy okre-
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10k� PR
3. musi wysyłać ramkę $GPGGA  układ ślić naszą aktualną odległość, nadanie nazwy
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6,8k� SMD 1206
właśnie z niej odczytuje informacje doty- temu miejscu oraz sprawdzenie odległości od
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2k� SMD 1206
czące pozycji geograficznej. naszej aktualnej pozycji do zaprogramowa-
R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22� SMD 1206
W modelu zastosowano moduł przeznaczony nego miejsca. Jeśli interesują nas wyłącznie
Kondensatory
do użytku w samochodach, oparty na układzie nasze aktualne współrzędne geograficzne, to
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF SMD 1206
SIFR STAR III, który doskonale radzi sobie z nie potrzebujemy korzystać z przycisków,
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47�F/16V
ustaleniem pozycji nawet w pomieszczeniach. tylko po prostu włączyć urządzenie.
Półprzewodniki
Od parametrów tego modułu zależą parametry Aby wprowadzić nową lokalizację miej-
IC1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ATmega8
całego urządzenia. Warto więc wyposażyć się sca, do którego będzie liczona odległość,
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BC237
w możliwie jak najczulszy moduł odbiorczy. należy nacisnąć przycisk opisany jako Nowa
Pozostałe
Jak pisałem wyżej, należy stanowczo unikać Lok (patrz fotografie modelu). Po naciś-
Podstawka DIP28
modułów GPS typu OEM. nięciu przycisku, na wyświetlaczu pojawi
5 sztuk przycisków
Prezentowany model powinien być zasilany się komunikat o wprowadzeniu szeroko-
Wyświetlacz 4x20 znaków
z 4 akumulatorków NiMH AA o pojemności ści geograficznej. Przyciskami oznaczo-
Koszyk na cztery baterie AA
2100mA, co wystarcza na ciągłą pracę urzą- nymi jako ST, MIN, SEK należy wpro-
Moduł GPS  zgodnie z opisem
dzenia przez co najmniej 20 godzin  pobór wadzić szerokość geograficzną. Wpisaną
Komplet podzespołów z płytką jest dostępny
prądu wynosi 80mA oraz 110mA przy włą- wartość zatwierdza się przyciskiem Enter.
w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-2955
czonym podświetlaniu. Nie należy stosować Po zatwierdzeniu szerokości geograficz-
(moduł GPS nie wchodzi w skład zestwu).
do zasilania układu czterech jednorazo- nej należy, sposobem opisanym powyżej,
wych baterii AA, gdyż napięcie świeżych wprowadzić długość geograficzną. Na sam alizuje pozycję co sekundę, ale aby do tego
baterii często przekracza 1,5V, co może spo- koniec trzeba wprowadzić nazwę wpisanego doszło, moduł musi  poczuć , że się porusza.
wodować uszkodzenie procesora oraz modułu miejsca (np. nazwę miasta). Zmiany litery Oznacza to, że układ może nie zareagować,
odbiorczego. dokonujemy przyciskami oznaczonymi A, jeśli przemieścimy się tylko o 30 czy 50
Program sterujący pracą całego ukła- B, C... oraz Z, Y, X... Nazwę można wyka- metrów, dlatego podczas testów najlepiej
du został napisany w środowisko WinAVR sować i wpisać ponownie, naciskając jed- wsiąść na rower i przejechać się razem z
 można go ściągnąć z Elportalu. Jest to nocześnie oba przyciski (CLEAR). Każdą włączonym układem, obserwując wskaza-
mój pierwszy program w C i zapewne nie wpisaną literę zatwierdzamy przyciskiem nia. Poruszanie się powoduje aktualizację
jest napisany optymalnie. Osoby bardziej opisanym OK. Po wpisaniu nazwy układ naszego położenia co sekundę. Dokładność
doświadczone mogą oprogramowanie napisać wróci do wyświetlenia aktualnych współ- wyznaczenia pozycji według danych pro-
same, szczególnie jeśli wiadomo, w jaki spo- rzędnych geograficznych. W modelu nie ducenta modułu wynosi 5 metrów. Dużą
sób należy odczytywać dane lokalizacyjne z można zaprogramować kierunku geograficz- pomocą w testach modułu może okazać się
ramek $GPGGA protokołu NMEA0183. Przy nego. Programowana odległość musi leżeć program Google Earth, który podaje pozycję
konfiguracji fusów mikroprocesora należy na półkuli północnej w kierunku wschod- geograficzną wraz z wysokością nad pozio-
pamiętać, aby włączyć wewnętrzny oscylator nim od południka głównego. Odległość do mem morza. Wskazania przyrządu można
i ustawić jego częstotliwość na 1MHz. miejsca, które zostało zaprogramowane, zatem porównać z tym, co podaje program.
można sprawdzić, naciskając przycisk ODL. Innym sposobem jest posiadanie dobrego
Obsługa Odległość wyświetlana jest z rozdzielczością fabrycznego odbiornika i porównanie wska-
Urządzenie po włączeniu oczekuje na popraw- 10 metrów, aczkolwiek dokładność jej okre- zań obu przyrządów.
ne informacje z modułu GPS. Czas wstęp- ślenia wynosi ok. 40 metrów i jest zależna
nego oczekiwania zależny jest od rodzaju od liczby satelitów, na podstawie których Rafał Stępień
modułu i określany jest jako zimny start. Czas została określona nasza pozycja. Układ aktu- [e-mail]
R E K L A M A
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
18



Projekty AVT
2954
2954
część 2
część 2
TRX SDR na fale krótkie
TRX SDR na fale krótkie
W tej części artykułu o TRX-ie SDR opisane jako elementu grzejnego. Przyjęte rozwiązanie ogranicza obwód z rezystorami R3-R8 i tran-
zostały dodatkowe bloki tego urządzenia: ma jedną dużą zaletę, nie wymaga stosowa- zystorem Q1 typu pnp  MMBT3906. Zamiast
przetwornica  9V, układ stabilizacji tempe- nia podkładki izolacyjnej, dren tranzystora tranzystora MMBT3906 można wykorzystać
ratury generatora SI570 oraz liniowy wzmac- IRF9Z34 podłączony jest bezpośrednio do dowolny tranzystor małej częstotliwości typu
niacz mocy. Mogą one być wykorzystane metalowej części obudowy TO-220, dzięki pnp. Wartość prądu płynącego przez tran-
również w innych urządzeniach, np. układ czemu może być ona bezpośrednio połączona zystor można obliczyć ze wzoru I = 0,6/R,
stabilizacji temperatury i przetwornica  9V z masą układu. Funkcję czujnika temperatury gdzie R jest wartością wypadkową sześciu
mogą znalez
ć zastosowanie w opisywanym w pełni czujnik krzemowy typu KT81-210. W równolegle połączonych rezystorów R3-R8.
EdW 8/2009 odbiorniku HPSDR (AVT-2909), porównaniu z klasycznymi termistorami NTC W przypadku, gdy wartość spadku napięcia
a wzmacniacz mocy w dowolnym urządzeniu czujniki krzemowe posiadają lepszą stabil- na rezystorach przekroczy wartość 0,6V (spa-
nadawczym na fale krótkie. ność w funkcji czasu. Napięcie zasilające dek napięcia na złączu baza-emiter), tranzy-
czujnik i wytwarzające napięcie odniesienia stor MOSFET przestaje być wysterowywany
Termostat (regulujące temperaturę) wytwarzane jest za (napięcie bramki zwierane jest przez tranzy-
Układ ten służy do stabilizacji temperatu- pomocą stabilizatora 78L09. Porównywanie stor MMBT3906 do +12V), a tranzystor IRF
ry kostki SI570. Schemat modułu pokazany temperatury mierzonej z zadaną odbywa się przestaje podgrzewać układ SI570. W ukła-
jest na rysunku 1. Układ SI570 wykazu- w podwójnym wzmacniaczu operacyjnym dzie ograniczającym prąd użyto oporników
je dość silną zależność między temperatu- typu TLC272. W układzie wykorzystano tylko SMD w rozmiarze 1206. Wartość prądu pod-
rą otoczenia, a generowaną częstotliwością. jedną połówkę tego układu, druga jest niewy- grzewającego powinna mieścić się w zakresie
Zmiany częstotliwości (temperatury) układu korzystana. Wzmocnienie układu ograniczone od 250 1000mA i zależy od zastosowanej
SI570 są najsilniejsze w pierwszych minutach jest przez opornik R10, a szybkość reakcji izolacji termicznej. Większej wartości prądu
od włączenia układu. Zastosowanie układu na zmiany temperatury przez kondensator podgrzewającego wymagają układy gorzej
termostatu pozwala uzyskać po osiągnięciu C4. W układzie tym nie należy spodziewać izolowane termicznie. Proces grzania syg-
zadanej temperatury (parę minut) dużą sta- się szybkich zmian temperatury. Pożądaną nalizowany jest przez świecenie diody LED.
bilność częstotliwości generatora, niezależ- wartość temperatury ustawia się za pomocą Informacja o stopniu wysterowania tranzysto-
nie od temperatury otoczenia. Opisany układ potencjometru wieloobrotowego R13. Sygnał ra grzejącego (świecenie diody LED) zmienia
bazuje na podobnych opisach dostępnych w błędu ze wzmacniacza operacyjnego steruje się w sposób płynny. Po jaskrawości świece-
Internecie. Cechą, która go wyróżnia, jest bramką tranzystora MOSFET przez rezystor nia diody LED jesteśmy w stanie zorientować
użycie tranzystora MOSFET z kanałem P R2. Wartość prądu płynącego przez tranzystor się co do odchyłki pomiędzy temperaturą
ustawioną a temperaturą czujnika.
Rys. 1 Schemat ideowy termostatu
Układ najlepiej zmontować w formie kanapki
+12V
U2
na kształtowniku aluminiowym w kształcie
1 8
OUT IN
litery T lub L. Z jednej strony kształtownika
C5 C6 2 7 C1 C2 C3 C7
8
GND GND
Q2
3 6
przymocowujemy płytkę generatora SI570, z
R5 R3 R4 U1P
GND GND
4 5
10u 100n 10u 10u 100n 100n
3,6 3,6 3,6 4
nc nc
drugiej strony płytkę termostatu. Obie płytki
skręcone są ze sobą za pomocą śrub typu
78L09
R9 M3. W celu jak najlepszego przekazywania
R8 R6 R7
5
+ U1B
1k
3,6 3,6 3,6
ciepła z tranzystora do płaskownika obudowę
R12
7
2,4k
tranzystora IRF należy posmarować smarem
6
LED R
L
E
D
R
Q1
3 termoprzewodzącym. Otwór pod tranzystor
+ U1A
1 mocy uzyskujemy po wyłamaniu wstępnie
TLC272CP
R11
2 R2 zaznaczonego otworami obszaru na płytce
2,2k
R13
TLC272CP
Q3
680
C4
5k
drukowanej, a otrzymany otwór wygładza-
IRF9Z34
100n
my za pomocą pilnika. Cały układ należy
R10
100k
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
19
MMBT3906
R1
KTY81-210
MMBT3906
Projekty AVT
+5V na  12V. Napięcie  12V obniżane
jest do -9V za pomocą stabilizatora napię-
cia ujemnego typu 7909. Stabilizator ten
pełni funkcję aktywnego filtru redukującego
poziom tętnień (zakłóceń) na wyjściu prze-
twornicy. Należy zwrócić uwagę na fakt, że
stabilizatory napięcia ujemnego niektórych
producentów wymagają pojemności na wej-
ściu i wyjściu stabilizatora ponad 100źF,
Fot. 1
gdyż w przeciwnym wypadku wzbudzają
Rys. 2 Schemat montażowy termostatu
się. W układzie zastosowano kilka filtrów
dolnoprzepustowych, zbudowanych na
Fot. 2
rdzeniach ferrytowych typu F1001, połą-
czonych z kondensatorami. Rys. 4 Schemat montażowy
W celu zapewnienia dobrego tyle mały, że nadaje
przetwornicy  9V
odsprzężenia układu w szero- się do zastosowa-
kim zakresie częstotliwości, nia w urządzeniach
w układzie wykorzystano sze- radiowych i innych
reg kondensatorów, różnią- układów wymagają-
cych się wartościami pojem- cych użycia ujemne-
ności. Pewnego wyjaśnienia go napięcia zasilania
zaizolować termicznie za pomocą styropianu wymaga dławik L3, ponieważ o niskim poziomie
(wystarczy grubość 1cm). Czujnik tempe- właśnie ten element przyspo- zakłóceń. Wartość
ratury należy przykleić do obudowy układu rzył najwięcej problemów pod- napięcia wyjściowe-
SI570, a połączenia pomiędzy czujnikiem a czas pierwszego uruchomienia go może być zmie-
płytką wykonać za pomocą dwóch skręconych układu. Pierwotnie jego funkcję niana za pomocą
z sobą przewodów. Temperatura pracy termo- pełnił dławik o takiej wartości elementów towarzy-
statu powinna wynosić około 45�C. Opisany (330uH), nawinięty na rdzeniu szących układowi
układ może być użyty w odbiorniku HPSDR, toroidalnym F1001 (jego war- MC34063 i wymiany
jak również w dowolnym innym układzie tość sprawdzono za pomocą stabilizatora szere-
stabilizacji temperatury np. generatora kwar- miernika indukcyjności), układ jednak z
le sta- gowego. Odpowiedni kalkulator wyliczający
cowego. Zmontowany układ widoczny jest na bilizował napięcie wyjściowe i bardzo silnie żądane wartości elementów układu MC34063
fotografii 1. Schemat montażowy pokazano reagował nawet na niewielkie zmiany obcią- w zależności od żądanego napięcia wyjścio-
na rysunku 2. żenia, zmieniając napięcie na swoim wyjściu. wego, prądu i częstotliwości pracy przetwor-
Problem całkowicie rozwiązało zastosowanie nicy można znalez
ć pod adresem http://www.
Przetwornica  9V jako tej indukcyjności fabrycznego dławika z nomad.ee/micros/mc34063a/index.shtml.
W celu optymalnej pracy wzmacniaczy ope- otwartym strumieniem. Winę za złe działanie Zmontowany układ pokazano na fotografii 2,
racyjnych układu TRX i odbiornika HPSDR układu w przypadku zastosowania rdzenia schemat montażowy na rysunku 4.
wskazane jest ich zasilenie napięciem syme- toroidalnego ponosiło najprawdopodobniej
trycznym, co wymaga zastosowania trans- zjawisko nasycania się rdzenia. Rdzenie toro- Wzmacniacz mocy w.cz.
formatora sieciowego z dwoma niezależny- idalne nasycają się znacznie szybciej niż Opisany wzmacniacz mocy jest konstrukcją
mi uzwojeniami. Mimo że zdobycie takiego układy z otwartym strumieniem magnetycz- szerokopasmową i pracuje w całym zakresie
transformatora nie jest trudne, wiele osób nym. Zaletą rdzeni toroidalnych jest mały fal krótkich. W układzie tym użyto szeregu
uznaje konieczność jego użycia za poważną poziom zakłóceń generowanych przez pole ciekawych rozwiązań. Mimo, że układ prze-
wadę. Pomijając możliwość wykorzystania rozproszone. Jako L3 można użyć oczywiście znaczony został do urządzeń SDR, praktycz-
zwykłego transformatora i podwajacza jed- dławika innego niż podany w spisie ele- nie bez żadnych modyfikacji może znalez
ć
nopołówkowego, problem można też rozwią- mentów, ale uwzględniając podane wcześniej zastosowanie w każdym urządzeniu nadaw-
zać za pomocą odpowiedniej przetwornicy. zastrzeżenia. Zastosowany dławik powinien czym na fale krótkie. Impedancja wejścia i
Schemat proponowanej przetwornicy poka- dodatkowo mieć możliwie małą wartość rezy- wyjścia układu zbliżona jest do 50�. Niektóre
zany jest na rysunku 3. Opisana w artykule stancji szeregowej. Masa tego układu powin- elementy nie muszą być montowane, o tym
przetwornica zbudowana jest na dość starym, na być połączona tylko w jednym punkcie jednak póz
niej. Schemat ideowy widzimy jest
ale powszechnie dostępnym i tanim układzie oznaczonym literą x na płytce drukowanej na rysunku 5. Szerokopasmowość układu
scalonym MC34063. Całość pracuje w ukła- z resztą mas (np. przez metalową tulejkę uzyskano dzięki zastosowaniu transforma-
dzie przetwornicy podwyższającej, zmienia- dystansową), reszta tulejek powinna być torów sprzęgających poszczególne stopnie-
jącej polaryzację napięcia i zamienia napięcie plastikowa. Układ dobrze jest zaekranować nie wzmocnienia ze sobą. Pierwsze dwa
cienką blachą stalową. Poziom zakłóceń transformatory obniżają impedancję, ostatni
Rys. 3 Schemat ideowy przetwornicy  9V
generowanych przez ten układ jest na pracuje jako transformator podwyższający
R1 0,47
R
1
0
,
4
7
impedancję. To, czy dany transformator
L2
obniża, czy podwyższa impedancję, zależy
15zw. F1001 S
rednica 8mm
1
5
z
w
.
F
1
0
0
1
S

r
e
d
n
i
c
a
8
m
m
R
2
0
,
4
7
+5V R2 0,47
8 1
DriverCollector SwitchCollector
tylko od połączenia uzwojeń transformatora.
C2
C5 C8 C9 7 2
IpkSense SwitchEmitter
C7 6 3
Stosowanie transformatorów obniżających
VCC TimingCapacitor
D1
5 4 C6
100n
1n 10u L3
10u 470u
ComparatorInvIn GND
rezystancję ma na celu zapewnienie odpo-
330uH
GND
R8 1,5n wiednio dobrego wysterowania tranzysto-
U2 MC34063
1N5819
8,2k
R3
rów polowych, szczególnie na wyższych
1k
C1
C3 częstotliwościach. Zastosowane tranzystory
U1 L1
1
5
z
w
.
F
1
0
0
1
S

r
e
d
n
i
c
a
8
m
m
7909 15zw. F1001 S
rednica 8mm
-9V
10u
470u
OUT IN
C12 C4
C14 C13 C15 C11 C10
GND
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
1n 10u 100n 100n 10u
470u 470u
+
Projekty AVT
Rys. 5 Schemat ideowy wzmacniacza mocy
polowe mają dość duże pojemności wejścio-
we. Ostatni z transformatorów nawinięty jest
na dwóch sklejonych ze sobą rdzeniach ze
starych symetryzatorów telewizyjnych. Do
sklejenia rdzeni należy użyć kleju epoksydo-
wego (dwuskładnikowego), a rdzenie powin-
ny ściśle przylegać do siebie. Klej wykorzy-
stany do sklejenia rdzeni nie powinien być
koloru czarnego ani szarego, ze względu na
użycie jako barwnika sproszkowanego gra-
fitu. Przyjęte rozwiązanie pozwala przenieść
przez rdzeń większą moc, niż gdybyśmy użyli
pojedynczego rdzenia. Dwa pierwsze wzmac-
niacze pracują w klasie A, odpowiednio z
prądami spoczynkowymi 40mA BFG591 i
70mA (IRF510), tranzystor końcowy pracuje
w klasie AB z prądem spoczynkowym około
250mA (IRF530). Kondensator o wartości
100pF w z
ródle tranzystora IRF510 zwięk-
sza wzmocnienie wzmacniacza dla wyższych
częstotliwości (tranzystory mają mniejsze
wzmocnienie mocy dla większych częstotli-
wości). Dobrą liniowość wzmacniacza osiąg-
nięto dzięki stosowaniu ujemnych sprzężeń
zwrotnych zarówno w obwodzie emitera
(z
ródła), jak i pomiędzy kolektorem a bazą
(drenem a bramką). Większą moc wyjściową
ze wzmacniacza można uzyskać, zasilając
tranzystor IRF530 z napięcia wyższego niż
12V (do 24V), po rozłączeniu odpowiedniej
zwory na płytce i wymianie kondensatora
elektrolitycznego na inny, o wyższym napię-
ciu pracy. Rezystory o wartości paru omów w
bazie (bramkach) tranzystorów zapobiegają
wzbudzeniom pasożytniczym wzmacniacza.
Tranzystor BFG591 w celu poprawy chło-
dzenia wymaga przylutowania z obu stron
plastikowej obudowy kawałka foli miedzia-
nej, która styka się z powierzchnią plastikową
tranzystora. W przypadku tranzystora IRF510
wystarczy kawałek blachy aluminiowej o
powierzchni około 10 15 cm kwadratowych.
Tranzystor IRF530 wymaga dość dużego
radiatora, przy czym musi być on przykręco-
ny do niego za pomocą podkładki izolacyjnej
(minimum 100 150 cm2). Do radiatora tranzy-
stora IRF530 powinny być też przymocowane
dwie diody D4, D5, które pod wpływem wzro-
stu temperatury obniżają napięcie polaryzują-
ce bramkę, a tym samym zmniejszają wartość
prądu spoczynkowego tranzystora wraz ze
wzrostem jego tempera-
tury. Wartość prądu spo-
czynkowego regulowana
jest za pomocą potencjo-
metru wieloobrotowe-
go. Przełączanie w stan
nadawania uzyskane jest
dzięki zastosowaniu prze-
łącznika HMC190MS8,
przekaz
nika elektrome-
chanicznego, układu
CD4093, tranzystora z
kanałem P oraz tranzy-
stora MMBT3904. Na
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
21
21
OUT
BU1
BNC-50
330
R34
22n
C43
8
C27
22n
L1
L2
Q6
D3
2,2u
2,2u
14,85MHz
+5V
nc
GND OUT
7
14
1
C33
C36
C38
0pF
0pF
680pF
C34
C35
C37
680p
1500p
0p
C26
10n
C22
C23
33n
100n
C24
C26
C40
C41
C42
C30
470u
100n
10n
100n
10n
10u
TR3
IRF530
Q1
Rel1
7805
C50
100n
GND
IN
OUT
m
U3
c
D2
C3V9
D5
1
R28
330
C21
22n
100n
C20
a
m
i
c
C39
m
100n
ę
i
5
,
n
i
0
R24
1k
H
w
u
u
a
t
R26
2
n
u
,
r
2
a
d
M1BS-12HAW
1
c
.
a
i
k
n
w
.
.
.
R23
D4
10k
680
8
R25
z
d
1
1
w
w
w
w
1
e
e
2
z
z
z
r
R18 1
R
Cewka 2,2uH
C
22 zw. drutu 0,5mm
2
S
rednica nawinięcia 1cm
S

7
5
4
R27
-
-
-
e
e
e
n
n
n
r
r
r
C19
C18
C17
100n
1n
100n
ó
ó
ó
t
t
t
C8
33n
C49
22n
w
w
w
C1
100p
,
,
,
.
.
.
w
w
w
z
z
z
7
4
4
-
-
-
e
e
e
Q2
IRF510
TR2
n
n
n
t
t
t
o
o
o
w
w
w
r
r
r
e
e
e
i
i
i
R22
1
R21
1
p
p
p
:
:
:
1
2
3
C7
22n
R
R
R
TR1: pierwotne - 7zw., wtórne - 7zw.
T
TR2: pierwotne - 4zw., wtórne - 5zw.
T
TR3: pierwotne - 4zw., wtórne - 4zw.
T
Q5
IRF9530
C13
C12
R16
R17
4,7k
330
C14
22u
100n
1n
R15
R9
R8
R35
2,7k
22
22
22
+12V
C15
4,7
R14
C2
C6
22n
C16
22u
100n
7
TR1
Q3
33n
R20
1
R19
1
U1
R4
R5
15
15
R6
R7
15
15
C3
22n
R12
330
BFG591
TX_bias
C29
C28
14
C10
C9
R11
680
R10
150
10
C25
22u
100n
1n
C11
22u
100n
1n
U1C
4,7
U1A
R13
n
7
C4
22n
4
8
9
3
8
2
1
4
C5
47n
C48 47n
C
U1D
U1B
11
R33
2,2k
4
22n
C32
12
13
R3
8,2k
Q4
6
5
S2
y
3
8_RS232
s
9
a
R1
47k
0
m
4
8
7
6
5
-
o
R29
100
d
R32
2,2k
1
a
U1 - 4093
U
D1
n
o
z
c
ą
ł
d
TX/RX
R36
R37
2,4k
2,4k
3_RS232
o
C46
22n
C44 C45
47n
47n
a
4_RS232
A
B
p
IN
GND
GND
GND
OUT1 OUT2
U2
HMC190
k
-
s
1
2
3
4
2
e
r
3
k
2
-
S
R2
R
a
22n
C31
47n
_
k
C47
5_RS232 - podłączona do masy
5
p
S1
o
r
Manipulator
kropka - kreska
k
7_RS232
RX/TX
PTT
8,2k
6_RS232
u
r
t
l
i
f
R31
2,2k
R30
2,2k
Z filtru
Z
TRX
8
4
1
4
L
L
e
n
r
ó
t
w
+
r
t
l
i
F
.
w
r
e
i
p
8
4
1
4
N
1
x
2
e
n
r
ó
t
w
.
w
r
e
i
p
+
e
n
r
ó
t
w
+
.
w
r
e
i
p
+
+
4
0
9
3
T
B
M
M
8
4
1
4
L
L
Projekty AVT


wejściu wzmacniacza mocy nie zakłócają pracy Zmontowany układ przedstawiono na foto-

znajduje się układ prze- odbiornika. Stanem grafii 3, schemat montażowy na rysunku 7.
łącznika elektroniczne- aktywującym nadawa-
go w.cz. firmy Hittite nie jest stan wysoki na Uruchomienie układu
typu HMC190MS8. złączu PTT wzmacnia- W układzie powinny być zastosowane ele-
Zaletą zastosowane- cza mocy. Zastosowane menty o mocy strat i napięciu pracy podanym
go układu jest bardzo rozwiązanie umożliwia w wykazie elementów. Zastosowane rezysto-
niska cena wynosząca sterowanie wzmacnia- ry przewlekane powinny być bezindukcyjne,
około 1,5zł za sztukę, czem zarówno za pomo- z możliwie krótkimi wyprowadzeniami. Na
zdolność przenoszenia cą poziomów logicznych wstępie wykonujemy połączenie odcinków
dużych mocy nawet TTL (procesor ATtiny45 A i B za pomocą krótkiego odcinka kabla
do 1W (nigdy nie będą układu SI570), jak i koncentrycznego o impedancji 50� oraz
występowały w tym sygnałów o poziomów montujemy resztę elementów, nie wlutowu-
miejscu moce większe logicznych standardu jąc zwory podającej zasilanie na dren tran-
niż 10mW) i doskonała RS232 (sterowanie z zystora IRF530. Punkt pracy tranzystorów
odporność intermodu- wykorzystaniem progra- powinien być skorygowany ze względu na


lacyjna. Parametr IP3+ mu autorstwa M0KGK). dość duży rozrzut parametrów użytych tran-

mówiący o odporno- Dioda L4148 (1N4148 w zystorów (doświadczenie z paroma tego typu

ści intermodulacyjnej obudowie SMD) zabez- układami). Zmianę punktu pracy dokonuje


wynosi aż +50dBm. piecza układ przed zbyt się, zmieniając wartość rezystorów polary-

Izolacja pomiędzy wro- Rys. 6 Charakterystyka filtru
dużym ujemnym napię- zujących bazę (bramkę) tranzystora. W tym
pracującego podczas
tami przełącznika do ciem pochodzącym od czasie układ powinien być obciążony od
nadawania i odbioru
30MHz wynosi ponad portu RS232, ogranicza- strony wejścia i wyjścia rezystorami 50� o
35dB. Układy tego typu jąc ujemne napięcie do odpowiedniej mocy (na wejściu wystarczy
produkuje wielu producentów. Pewną wadą poziomu  0,6V. Dodatkowa  wolna bramka zwykły rezystor o rozmiarze 0805). Wartość
w tych układach jest konieczność usunię- układu CD4093 umożliwia sterowanie pracą prądu płynącego przez tranzystor może być
cia składowej stałej (zastosowanie konden- zewnętrznego wzmacniacza przeciwsobnego mierzona za pomocą pomiaru spadku napię-
satorów separujących na wszystkich wro- na MOSFET--ach przez zwieranie napięcia cia na opornikach emiterowych (z
ródłowych)
tach przełącznika mimo podawania przez ich bramek do masy za pomocą zewnętrz-  prawo Ohma. W celu uruchomienia nadaj-
producentów, że układy pracują od napięć nego tranzystora npn. Dodatkowe elementy nika, podajemy napięcie od 5 do 12V na złą-
stałych) oraz konieczność sterowania prze- na złączu RS232 służą do sterowania klu- cze sterujące trybem pracy nadawanie-odbiór
łącznika dwoma sygnałami naraz. Układ ma czem telegraficznym (emisja CW)
dwa wejścia sterujące oznaczone jako A i z programu PowerSDR. Pokazany
B, stany na tych wejściach powinny być na schemacie filtr dolnoprzepusto-
zawsze przeciwne, tzn. jeśli na jednym z wy może być zastosowany tylko
wejść występuje stan niski, na drugim musi w wersji jednopasmowej, podane
być stan wysoki. Poziom stanu wysokiego pojemności na schemacie dotyczą
może wynosić maksymalnie 8V. Większym pasma 80m. Pojemności oznaczo-
wartościom napięć sterujących odpowiada ne jako 0 pozwalają złożyć kon-
większa wartość odporności na modulację densator o żądanej pojemności
skrośną. Odpowiednie napięcia sterujące z paru kondensatorów o mniej-
pracą przełącznika wytwarzane są przez dwa szej pojemności. Filtr ten pracu-
inwertery Schmitta układu CD4093. Sygnał je zarówno podczas nadawania
z wyjścia nadajnika (duża moc) przełączany i odbioru. Charakterystykę tego
jest już za pomocą zwykłego przekaz
nika filtru pokazano na rysunku 6. W
Fot. 3
elektromechanicznego. Przekaz
nik półprze- wersji na cały zakres KF filtr ten
Rys. 7 Schemat montażowy wzmacniacza. Skala 50%
wodnikowy zastosowanego typu nie jest w nie jest montowany. Płytka dru-
stanie przenieść mocy naszego wzmacniacza. kowana ma dodatkowe miejsce
Na uwagę zasługuje w tym układzie fakt, że na generator kwarcowy i stabi-
dwa pierwsze stopnie i polaryzacja trzeciego lizator scalony, który może być
stopnia wzmacniacza załączane są tylko pod- użyty w urządzeniu SDR (wer-
czas nadawania. Funkcję klucza załączające- sja przewlekana), montowanie
go napięcia zasilania tych tranzystorów pełni jego nie jest jednak koniecz-
tranzystor MOSFET z kanałem typu p. Dzięki ne, gdyż analogiczne elementy
przyjętemu rozwiązaniu szumy wzmacniacza znajdują się na płytce TRX-a.
R E K L A M A
Projekty AVT
Wykaz elementów L3 . . . . . . . . . . . 330�H rozmiar 1207, C21,C49 . 22nF przewlekany 100V MKT
Termostat
ekranowany C22 . . . . 100nF przewlekany 250V MKT
Rezystory
Wzmacniacz mocy C23 . . . . . . . . . . . . . . .33nF 250V MKT
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0k� (1206)
Rezystory C26 . . . . . . 10nF przewlekany MKT 63V
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . .680� (0805)
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . .47k� (0805) C30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470�F 25V
R3-R8 . . . . . . . . . . . . . . . 3,6� (1206)
R2,R3 . . . . . . . . . . . . . . 8,2k� (0805) C33,C36,C37. . . . . . . . . . . * patrz tekst
R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k� (0805)
R4-R7 . . . . . . . . . . . . . . . .15� (1206) C34,C38 . . . . . . . . . . . . . .680pF 250V
R10 . . . . . . . . . . . . . . . .100k� (0805)
R8,R9,R35 . . . . . . . . . . . . .22� (1206) przewlekany, patrz tekst
R11 . . . . . . . . . . . . . . . . 2,2k� (1206)
R10 . . . . . . . . . . . . . . . . .150� (0805) C35 . . . . . . . . . . . . . . . . .1500pF 250V
R12 . . . . . . . . . . . . . . . . 2,4k� (0805)
R11,R25 . . . . . . . . . . . . .680� (0805) przewlekany, patrz tekst
R13 . . . . . . . . . . . 5k� (wieloobrotowy)
R12,R34 . . . . . . . . . . . . .330� (0805) C41 . . . . . . . . . . . . . . . . . 10nF (0805)
Kondensatory
R13,R14 . . . . . . . . . . . . . 4,7� (1206) C42 . . . . . . . . 10�F ceramiczny (1206)
C1,C2,C5. . . . 10�F ceramiczny (1206)
R15 . . . . . . . . . . . . . . . . 2,7k� (0805) C44,C45 . . . . . . . . . . . . . 47nF (0805)
C3,C4,C6,C7 . . . . . . . . . 100nF (0805)
R16 . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7k� (0805) Półprzewodniki
Półprzewodniki
R17 . . . . . . . . . . . . . . . . .330� (1206) D4,D5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1N4148
D1 . . . . . . . . . . . .LED czerwona (0805)
R18,R26,R27 . . . . . . . . . . . . . . 1� 2W D1,D3 . . . . . . . . . . . . LL4148 minimelf
Q1, Q2. . . . . . . . . . . . . . . . MMBT3906
R19-R22 . . . . . . . . . . . . . . .1� (1206) D2 . . . . . . . . . . . . . . . . .C3V9 minimelf
Q3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF9Z34
R23 . . . . . . . . . . . . 10k� potencjometr lub przewlekana
U1 . . . . . . . . . . . . . . TLC272CP (SMD)
wieloobrotowy Q1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF530
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 78L09 (SMD)
R24 . . . . . . . . 1k� przewlekany 0,25W Q2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF510
Przetwornica
R28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330� 2W Q3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BFG591
Rezystory
R29 . . . . . . . . . . . . . . . . .100� (0805) Q4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MMBT3904
R1,R2 . . . . . . . . . . . . . 0,47� (1206)
R30-R33 . . . . . . . . . . . . 2,2k� (0805) Q5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF9530
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k� (0805)
R36,R37 . . . . . . . . . . . . 2,4k� (0805) Q6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14,85MHz
R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 8,2k� (0805)
Kondensatory (generator kwarcowy, patrz tekst)
Kondensatory
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 100pF (1206) U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .CD4093
C1,C2,C4,C12 . . . . . . . . . . 470�F 16V
C2-C4,C27,C31,C32,C43,C46. . . . . . . U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . .HMC190MS8
C3,C5,C8,C10,C13 . . . . . . . . . . . 10�F
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22nF (0805) U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7805
C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,5nF
C5,C47,C48 47nF (0805) najlepiej NPO Pozostałe
C7,C14 . . . . . . . . . . . 1nF NPO (0805)
C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33n (0806) L1,L2. . . . . . . . . . . .2,2�H (patrz tekst)
C9,C11,C15. . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
C7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22nF (1206) Tr1. . . . . . . . . . . . . 2*7 zwojów F1001
Półprzewodniki
C8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33nF (1206) średnica 10mm
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1N5819
C9,C12,C18,C28 . . . . . . . . . . 1nF NPO Tr2 . . . . . . . . . .2*5 zwojów na rdzeniu
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7909
C10,C13,C15,C17,C19,C29,C39,C40,C50. z symetryzatora telewizyjnego
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MC34063
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF (0805) Tr3. . . . . . 4 zw. pierwotne, 4 wtórne na
Pozostałe
C11,C14,C16,C25 . . . . . . . . 22�F 25V dwóch sklejonych rdzeniach, patrz tekst
L1,L2. . . .15 zw. F1001, średnica 8mm
C20,C24 100nF przewlekany 100V MKT Rel1. . . . . . . przekaz
nik M1BS-12HAW
Płytki drukowane są dostępne w sieci handlowej AVT jako kit szkolny:
AVT-2954  TRX SDR, AVT2954/1  Termostat, AVT2954/2  Przetwornica -9V, AVT2954/3  Wzmacniacz.
(PTT). Po podaniu napięcia powinniśmy usły- napięciu zasilania tranzystora IRF530 rów-
szeć charakterystyczne pyknięcie załączanego nego 24V. Wzmocnienie tego układu wynosi
przekaz
nika. Korekta punktów pracy powinna około 35 40dB, a moc wyjściowa około 5W
być dokonywana po przykręceniu do radiato- i zależy od parametrów zastosowanych tran-
rów, po paru minutach ciągłego wygrzewania zystorów mocy, napięcia zasilającego ostat-
urządzenia. Trochę większego nakładu pracy niego stopnia i wysterowania wzmacniacza.
wymaga ustawienie punktu pracy trzeciego Wzmacniacz pracuje bardzo stabilnie i nie
stopnia. Ustawiamy zerowe napięcie bram- wzbudza się nawet po odłączeniu obciążenia.
ki za pomocą potencjometru wieloobroto- Możliwa jest konfiguracja wzmacniacza za
wego, mocujemy diody stabilizujące punkt pomocą zwór tak, by wzmacniacz załączał
pracy do radiatora w pobliżu tranzystora dwa pierwsze stopnie tylko na czas nadawania
IRF530, przymocowujemy obudowę tranzy- oraz by pracowały one cały czas, a zabierana
stora z użyciem podkładki izolacyjnej i pasty była jedynie polaryzacja stopnia końcowego.
termoprzewodzącej. Wlutowujemy zworę Na schemacie montażowym (i ideowym)
podającą napięcie zasilania na dren, ostroż- pokazana jest praca z kluczowaniem zasilania
nie zwiększamy wartość prądu spoczynko- dwóch wzmacniaczy sterujących i stopnia
wego tranzystora IRF530 potencjometrem końcowego. W przypadku chęci kluczowania
wieloobrotowym, kontrolując go za pomocą tylko stopnia końcowego, kolektor tranzy-
woltomierza (mierząc spadek napięcia na stora BFG591 i dren tranzystora IRF510
rezystorach z
ródłowych). Przy około 3,3V podłączone muszą być na stałe do +12V a
na bramce, tranzystor zacznie przewodzić i układ kluczuje wtedy tylko napięcie bramki
regulację prądu powinniśmy przeprowadzać tranzystora IRF530.
od tego momentu bardzo ostrożnie. Wartość
prądu spoczynkowego wynosi około 250mA Rafał Orodziński SQ4AVS
przy napięciu zasilania +12V i 150mA przy [e-mail]
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
23
R E K L A M A
Robotyka
R
Robot mobilny  krok po kroku
obot mobilny  krok po kroku
Witam w kolejnym, przedostatnim już odcin- natu), do łączenia przewodów polecam stację dwa sposoby:  brzyd-
ku cyklu. Ponieważ robot bez napędu, to lutowniczą. ki  po zmontowaniu
część 7
część 7
w zasadzie nie robot, ten odcinek poświęci- Potrzebne będą kawałki laminatu: całości przyklejamy
my zbudowaniu podwozia. Podwozie (ramę 2 sztuki 45 x 99 mm, czujniki do płytek; sposób  ładny polega
nośną) można wykonać praktycznie ze wszyst- 2 sztuki 15 x 99 mm, na przygotowaniu punktów lutowniczych na
kiego. W prosty sposób można wykorzystać 2 sztuki 30 x 98 mm. przedniej i tylnej płytce (fotografia 6). Gdy
LAMINAT do płytek drukowanych, najlepiej Po wycięciu dwóch ostatnich kawałków, nale- są już gotowe płytki przodu i tyłu oraz lewej
jednostronnie pokryty miedzią (może też być ży je przygotować według informacji z foto- i prawej strony z silnikami, należy to wszyst-
dwustronny). Do tego ołówek (pisak lub rysik), grafii 4. Otwory pod silniki trzeba wyznaczyć ko ze sobą trwale połączyć. Tu także będzie
linijka, suwmiarka oraz proponowany przeze starannie, gdyż inaczej robot będzie się chwiał, pomocny szablon z fotografii 7. A mój spo-
mnie szablon. Reszta w Waszych rękach. a to z kolei spowoduje utratę przyczepności. sób montażu widoczny jest na fotografiach 8
Prototyp, jaki powstał przy pierwszych przy- Małe otwory na śrubki można zrobić troszkę i 9. Jednak przed przystąpieniem do lutowania
miarkach, pokazany jest na fotografiach 1 i 2 większe, ale przy silnikach, które ja zastoso- bardzo istotne jest odtłuszczenie powierzch-
Bazuje on na silnikach widocznych na foto- wałem, otworki o średnicy 2mm wystarczą. ni miedzianych, ewentualnie pokrycie ich
grafii 3. Ten prototyp ma przód i tył pionowy. Po wykonaniu tych boków należy dokręcić warstwą topnika. Do odtłuszczania i likwi-
Natomiast na rysunkach jest wersja  unowo- silniki, założyć koła (jak najbliżej obudowy) dowania  brzydkich fragmentów laminatu
cześniona , która ma przód odchylony od i ustawić je pionowo. Tutaj ważną rzeczą polecam dowolną pastę polerską (samocho-
pionu (swego rodzaju zderzak). jest, by odległość zewnętrznych krawędzi nie dową) lub papier ścierny około 1000 2000
przekroczyła 10cm (100mm), a pamiętajmy, (tzw. wodny). Po oczyszczeniu powierzchni
Warsztat pracy że każda miara ma tolerancję. Ja osobiście mechanicznie trzeba ją zmyć np. rozpuszczal-
Potrzebne są: kilka narzędzi kreślarskich, wyznaczyłem 99,2mm i w takim wymiarze się nikiem nitro lub benzyną ekstrakcyjną.
coś do cięcia laminatu (ja używam giloty- zmieściłem. Jak to zrobiłem?... otóż pomocną Jeśli chodzi o silniki, zastosowałem cztery
ny, ale może być brzeszczot), imadło stoło- będzie tutaj fotografia 5. Następnie możemy identyczne (fotografia 10), jednakże można
we (lub inny uchwyt, którym będzie można do nich przylutować przód i tył. Tył to w tej zmodernizować konstrukcję i oprzeć się o 2
zamocować obrabiane wersji zwykły prostokąt, silniki (takie konstrukcje są najczęściej spo-
elementy), wiertarka lub natomiast w przedniej tykane na zawodach). Silniki proponuję przy-
multiszlifierka, ekierka części należy wyko- kręcić przed lutowaniem, gdyż póz
niej kło-
lub coś mającego kąt nać wycięcia w sposób potliwe będzie ich zamontowanie ze względu
90�, lutownica (osobi- umożliwiający zamoco- na ograniczony dostęp. Sam proces łączenia
ście polecam  transfor- wanie czujników  doty- polega po prostu na ładnym i solidnym zlu-
matorówkę minimum kowych  wąsów i/lub towaniu płytek. Warto zachować umiar i nie
75W), cyna z topnikiem dalmierza (np. SHARP przesadzać z grzaniem, gdyż może to  odpa-
(dużo cyny), najlepiej o GP2D12)  przyda się w rzyć folię miedzianą od laminatu i podwozie
średnicy 1mm, pilnik, celu namierzania prze- będzie trzeba zacząć od nowa. Oczywiście
trochę przewodów do ciwnika. Omówimy go podwozie można wykonać inaczej, np. z
wykonania niezbędnych w ostatniej części cyklu. aluminium. Ja wykonałem i prototyp, i koń-
połączeń elektrycznych, Przygotowanie przodu i cową wersję z laminatu. Proponuję laminat
no i& dużo cierpli- tyłu również ma na celu o grubości 1,5mm (zbyt cienki będzie się
wości i dokładności. montaż czujni- odkształcał) i
Fot. 5
Oczywiście lutownicę ków odbicio- nie  papiero-
transformatorową pole- wych. Można wy , bo zbyt
cam do połączenia pły- zrobić to na łatwo pęka.
tek drukowanych (lami- Proszę pamię-
Fot. 1
tać także,
Fot. 3
Fot. 2
że wymiary,
które podałem,
dotyczą lami-
natu o grubo-
ści 1,5mm.
Zastosowanie
innej grubości
będzie wyma-
gało skory-
gowania niektórych podanych przeze mnie
Fot. 4
wymiarów. Lutowanie całości zajmuje około
30 minut. Myślę, że pomocne okaże się kilka
istotnych fragmentów konstrukcji, które uwi-
doczniłem na fotografiach 11 14. Pamiętaj,
że ważne jest, by robot zmieścił się w
kwadracie o boku 10cm. Inaczej nigdy z
taką konstrukcją nie będziesz mógł wystar-
tować w zawodach. Plus polega na tym, że
Wrzesień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
W
rzesień
2010
24
Robotyka
nie ma żadnych ograni- miczne mapowanie podłoża, taką swo-
Fot. 6
czeń co do wysokości. istą autokalibrację czujników podłoża.
ku
Akumulator do robota Po połączeniu wszystkich elementów
można zbudować samo- elektronicznych podwozia należy dołą-
dzielnie z dwóch aku- czyć trzy moduły elektroniki z wcześ-
ęść 7
mulatorów np. od Nokii niejszych części cyklu. Powstanie
3310 (3,6V każdy, połą- wtedy swego rodzaju  kanapka elek-
czone szeregowo, co da troniczna na kołach. Podłączamy czuj-
7,2V). Takie rozwiązanie Fot. 11 niki koloru do odpowiednich pinów
jest tańsze, ale wyma- na płytce sterownika silników
ga np. rozebrania plastiko- oraz silniki do zacisków i gotowe.
wej obudowy akumulatora Następnie należy sprawdzić, czy
i wyjęcia ogniwa ze środka. gdzieś nie ma zwarć i czy wszyst-
Konieczne jest, by pozbyć kie płyty mają połączenia ze sobą.
Fot. 12
się zawartej tam elektroniki, Jeżeli wszystko jest OK, podłącza-
która w naszym przypadku my akumulator.
spowodowałaby ogranicze-
nie prądu silników. Można Pierwsze testy i
także pokusić się o dopaso- uruchomienie robota
wanie rozmiarami akumu- Fot. 7
I teraz zaczyna się prawdziwa zaba-
latora przeznaczonego do wa z programowaniem na podsta-
zastosowań modelarskich, wie wcześniej zebranych informa-
pamiętając o tym, by aku- cji. Drogi Czytelniku, sugeruję, byś
mulator znajdował się jak przetestował po kolei wszystkie ele-
Fot. 13
najbliżej  ziemi . Obniża menty składowe robota, poczynając
to środek ciężkości. Innymi od przycisku START i diody LED
słowy robot stanie się mniej na płytce  mózgu , skończywszy na
wywrotny. Ogumienie, jakie sterowaniu silnikami. Nie staraj się
jest wykorzystane w mojej od razu uruchomić całego robota,
Fot. 8
wersji robota ma kilka wad. bo w razie niepowodzenia będziesz
Jedną dość istotną, łatwą do zniesmaczony. Ja także nie jestem
usunięcia, jest ślizganie się nieomylny i pierwsza próba skoń-
metalowych felg wewnątrz czyła się totalną klapą. Okazało się
gumowej opony. Naprawa bowiem, że uszkodziłem procesor,
polegała na zdjęciu gumo- Fot.14 gdyż z pośpiechu wyzerowałem
wej opony i posmarowaniu fusebity :-( i musiałem przesiąść się
wewnątrz zwykłym  baza- na ATmegę32 (taką akurat miałem
rowym klejem do gumy. Na pod ręką). Procesor już odblokowa-
Fot. 9
drugi dzień, po wyschnięciu ny, ale efekt pozostał. Pamiętaj, rób
kleju, problemu już nie było. powoli, ale świadomie. Nie przy-
Koła po złożeniu i skleje- spieszaj zanadto, bo się zrazisz.
niu widoczne są na foto- W następnym, ostatnim odcinku
grafii 15. Ślizganie byłoby omówimy gotowy program sterują-
niedopuszczalne na ringu, cy robotem. Prosty, ale działający.
gdyż najważniejsza w tych Wyjaśnię, jak wykorzystać sonar
Fot. 15
zawodach jest przyczepność ultradz
więkowy, opracowany przez
do podłoża. Jednocześnie nie układu kontrolującego członków KONAR-u. Niestety nie jest to moja
zabronione jest stosowanie rotację kół (enkodery) oraz konstrukcja, dlatego nie opisuję jej tutaj. Ale
Fot. 10
wszelkich  wspomagaczy . układu pomiaru przesunię- zachęcam do przeanalizowania tego właśnie
Jest na to prosty test: robota cia. Można pokusić się o urządzenia. Zachęcam też do jego budowy,
stawia się na kartce papieru i jeżeli pod- dynamiczny rozkład mocy na silnikach, daje szczególnie że koszt wykonania i tak jest
niesienie robota spowoduje uniesienie się to niesamowite efekty. Ale to już są cele, niższy niż kupno gotowego modułu komercyj-
wraz z nim kartki, to robot jest zdyskwali- mocno wykraczające poza zakres tego cyklu. nego. Pokażę jak można wykorzystać czujniki
fikowany (arkusz powinien odpaść). W jed- W kadym przypadku należy dołączyć czujni- podczerwieni firmy Sharp. Zapraszam także do
nym z wcześniejszych artykułów podałem ki koloru (białej linii). I umieścić je w skraj- zadawania pytań.
link do zasad obowiązujących na  ringu . nych (możliwych) pozycjach (jak najbliżej Dla mnie budowa robotów to zawsze tylko
Po zlutowaniu konstrukcji i upewnieniu się, rogów), oczywiście w odpowiedniej odle- i aż dobra zabawa oraz dążenie do udosko-
że całość konstrukcji trzyma się wyzna- głości od podłoża. Zbyt blisko dla czujników nalenia samego siebie. Zapraszam do prze-
czonych parametrów, należy przystąpić do oznacza, że nic nie  widzą , bo są zasłonięte, czytania ostatniej części cyklu w następnym
połączenia elektrycznej części podwozia a z kolei za daleko będą zbyt słabe, żeby numerze i do wzięcia udziału w konkursie,
robota. Pierwszą rzeczą będzie połączenie zobaczyć odbicie. Tę wysokość nad pod- który tam będzie ogłoszony.
równoległe po dwa silniki  strona lewa oraz łożem trzeba dobrać doświadczalnie. Przy
strona prawa. Dla bardziej zaawansowanych moich TCRT1000, wysokość nad podłożem Marek Majewski
elektroników polecam zrobienie sterowania wynosi około 1 2 mm. Tutaj też bardziej [e-mail]
każdym z czterech silników osobno, dołoże- zaawansowani mogą pokusić się o dyna- [e-mail]
W
rzesień
2010
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
25
Kuchnia Konstruktora
część 4
część 4
T
Taki zwyczajny zasilacz...
aki zwyczajny zasilacz...
Zanim zaczniemy badać rozmaite zasilacze pomocą MOSFET-a według rysunku 26. Jeśli równolegle rezystorów 1-omowych. Jak
stabilizowane, trzeba przygotować sprzęt taki układ miałby być naprawdę szybki, nie łatwo policzyć, przy napięciu 0,6V w takim
pomiarowy. Nie wystarczy do tego wolto- powinny w nim pracować rezystory drutowe, rezystorze podczas pracy ciągłej wydzieli
mierz i rezystor lub rezystory dużej mocy w ponieważ mają one znaczącą indukcyjność. się 0,36 wata mocy, co od biedy można
roli obciążenia. Sprawdzenie woltomierzem Moc (obciążalność) takiego zestawu powinna dopuścić nawet dla małych popularnych
napięcia wyjściowego nie wystarczy. Trzeba wynosić co najmniej kilkanaście watów, a rezystorów 5-procentowych. Tym bardziej
też zrealizować w jakiś sposób pomiar reakcji lepiej kilkadziesiąt, więc należałoby użyć przy pracy przerywanej w takt przebiegu z
stabilizatora na zmiany napięcia wejściowe- sporego zestawu rezystorów metalizowanych generatora.
go  rysunek 23. Ja na początku myślałem jedno- lub dwuwatowych. No i trzeba było- W pierwszej wersji, w roli nastawnej
o dość skomplikowanej przystawce, jed- by przewidzieć możli- rezystancji Rs praco-
nak ostatecznie uprościłem sobie zadanie. wość zmiany rezystan- wały dwa DIP-switche
4,7nF
BD249
Najpierw zrealizowałem prosty układzik z cji takiego obciążenia. i zestawy rezystorów 
tranzystorem MOSFET według rysunku 24a. Ponieważ nie miałem w 8x1� oraz 2�, 4�, 8�,
Gdy tranzystor MOSFET T1 przewodzi, całe domu pod ręką wystar- 16�. Zaplanowałem, że
220W
220
W
GEN
napięcie z kondensatora C jest podawane na czającej liczby rezysto- będę mógł w ten spo-
badany stabilizator. Gdy T1 nie przewodzi, rów mocy o odpowied- sób ustawiać prąd w
IL=1A
I
=1A
L
napięcie zasilające stabilizator jest niższe niej rezystancji, chwi- zakresie 40mA do ponad
badany
60mF
o trzy spadki napięcia na diodach D1...D3, lowo zrezygnowałem z 5A ze skokiem 40mA.
stabilizator
RL
R
L
czyli o około 2V. W czasie testów okazało takiego układu, choć w MOSFET T1 został
się, że podczas przełączania pojawiają się przyszłości być może umieszczony na radiato-
Rys. 25
duże przerzuty, a wręcz oscylacje. Nie chcia- trzeba będzie coś takie- rze od procesora kompu-
ło mi się walczyć z tymi oscylacjami, więc go zrealizować, choćby terowego (z wentylato-
Rys. 26
wypróbowałem inną wersję, według rysunku prowizorycznie. Zamiast rem). W roli T2 wstawiłem
A
24b, która daje skoki napięcia zbliżone do tego postanowiłem zbudo- BC548. Aby podczas pracy
napięcia progowego UGSth tranzystora, czyli wać z
ródło prądowe dużej tranzystor T2 nie nagrzewał
RL
R
L
około 4V. Po wstępnych próbach okazało mocy, sterowane przebie- się i nie zmniejszał swego
badany
napięcia baza-emiter i tym
się, że też występują podobne zjawiska, więc giem prostokątnym z gene- stabilizator
generator
zamiast MOSFET-a T1 wykorzystałem tran- ratora. samym wielkości prądu
zystor BD249. Po pomiarach okazało się, że Podstawowa idea pracy, umieściłem do w spo-
sensowne przebiegi zapewnia układ według jest prosta, jak pokazu- rej odległości od radiatora,
B
rysunku 25 i to on został wykorzystany w je rysunek 27. Na rezy- przez co model zyskał dziw-
A
dalszych pomiarach. storze Rs będzie wystę- ny wygląd.
IRF540
IRF540
Co jeszcze ważniejsze, trzeba też zreali- pować napięcie około Podczas intensywnych
T1 generator
T1
R1
zować obciążenie o odpowiedniej mocy, i to 0,6...0,65V, więc może to prób takiego aktywnego
najlepiej obciążenie dynamiczne, czyli układ, być zestaw połączonych obciążenia napotykałem
T2
T2
który pozwoli gwałtownie wyłącznie kłopoty. A to
BC548B
BC548B
RL
R
L
zmieniać pobór prądu. Jest to przez nieuwagę spowodo-
RS p
R
S
badany
absolutnie niezbędne do badań wałem zwarcie, a to wskutek
U
Uwe stabilizator Uwy
U
wy
we
właściwości dynamicznych przeciążenia uszkodzeniu
B
stabilizatorów. Najprostszy uległy niektóre styki DIP-
byłby rezystor włączany za Rys. 23 Rys. 27 switcha. Po zepsuciu kilku
syków w DIP-
Rys. 24
-switchach zde-
IL=1A cydowałem się
I
=1A
a) b) generator CMOS
L
generator
CMOS
R
wymienić prze-
łączniki na bar-
badany
dziej solidne, co
stabilizator
RL DZ
R
DZ
L
kosztowało nie-
12V
12V
C1 mało pracy.
Tr
60mF
T1
T1
Ale co naj-
T1 R1
T1
(60000uF)
IRF540
IRF540
D1
IRF540
IRF540
220W gorsze, przy
220
W
IL=1A
I
=1A
L
mn i e j s z y c h
D2
prądach układ
C1
Tr
badany
D4
D4
D3 60mF
się wzbudzał.
stabilizator
12V
12V
RL
R
(60000uF)
L
Częst ot l i wość
3x1N5404
generator CMOS
generator
CMOS
Wrzesień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
W
rzesień
2010
26
+
we
we
wy
wy
U
U
U
U
b
b
do
+
oscyloskopu
+
a
a
i
i
n
n
e
e
ż
ż
ą
ą
i
i
c
c
o
o
d
d
ą
ą
r
r
p
p
Kuchnia konstruktora
T1 C1
A A S1
R3 R1
R1
510W
510
W
T1
T1
ść 4
R2
0,5W
IRF540
IRF540
T2
R2
T2
T2
C2
R4
C3 100W
100
W
16W 8W 4W 2W
16
W
8
W
4
W
2
W
BC
BC
R5 337-
337-
RS C1
R
S
-25
-25
470pF
impulsy
impulsy
...
GEN
sterujące
sterujące
L1
B 6,8nF
B
Rys. 28
drgań wynosiła 5...10MHz. I ta skłonność do
7x1W
7x1
W
samowzbudzenia spowodowała, że straciłem
kilka godzin, zanim doszedłem do użytecznej
Rys. 29
wersji układu. Najpierw dla ochrony złącza
baza--emiter T2 dodałem 100-omowy rezy- na jest na rysunku 28. Choć bez większego prądu płynącego przez tranzystor MOSFET
stor w obwodzie bazy i wymieniłem tranzy- trudu udało się zlikwidować samowzbudzenie (jest to przebieg napięcia na Rs).
stor z BC548B na BC337-40. Układ wzbu- na wyższych zakresach, jednak na najniższym Ale po rozciągnięciu podstawy czasu
dzał się nadal. Jak wiadomo, samowzbudze- zakresie prądu, układ nadal miał skłonność można zobaczyć pewne niedoskonałości
nie spowodowane jest dużym wzmocnieniem do samowzbudzenia. Wreszcie okazało się,  na krawędziach . Pojawienie się stanu
i szybkością tranzystorów oraz przesunięciem że kluczowe znaczenie ma w tym przypadku wysokiego nie powoduje natychmiastowej
fazy. Oprócz dużego dopuszczalnego prądu pojemność CGS MOSFET-a, wynosząca około reakcji MOSFET-a, ponieważ najpierw
bazy, był to dodatkowy powód, dla którego 2nF, która na tym zakresie współpracuje przez rezystor R1 ładowana jest pojemność
wymieniłem T2 na BD243, co trochę popra- z rezystorem Rs o stosunkowo dużej war- bramki MOSFET-a. Z lewej strony rysunku
wiło sytuację, ale nie do końca. Wróciłem do tości 16�, który ma ustawiać prąd 40mA. 32 widać wyraz
nie, że trwa to około 500ns,
wersji z tranzystorem BC337, ale z grupy 25, Zdecydowałem się na proste rozwiązanie, a czyli 0,5us. Ale to opóz
nienie nie jest istot-
czyli o nieco mniejszym wzmocnieniu. Nie mianowicie włączyłem kondensator o pojem- ne  nie ma żadnego znaczenia. Ważna jest
chciałem rezygnować z szybkości, dlatego ności kilku nanofaradów, równolegle do tego natomiast szybkość narastania prądu  jak
sprawdzałem też, na ile poprawi szybkość największego rezystora. można zobaczyć z lewej strony rysunku 32,
włączania zastosowanie zamiast pojedyncze- Po kilku godzinach różnorodnych zma- prąd narasta od zera do pełnej wartości w
go rezystora R1, dwójnika zawierającego dwa gań z opisywanym układem powstała wresz- czasie około 200ns (0,2us), co należy uznać
rezystory i kondensator. Sprawdzałem oscy- cie wersja z rysunku 29 i fotografii 30. za szybkość absolutnie wystarczającą do
loskopem wpływ wartości elementów tego Dodatkowy przełącznik S1 pozwala wybrać testowania zasilaczy. Jeszcze szybciej prąd
obwodu na szybkość włączania i wyłączania, pracę w trybie ciągłym albo impulsowym. zanika po zakończeniu impulsu  jak widać
a także na opóz
nienie włączania, związane Wentylator zamontowany na radiatorze jest w prawej części rysunku 32, zmniejsza-
z koniecznością przeładowania pojemności zasilany tym samym napięciem 12V, co nie wartości prądu trwa krócej niż 200ns
bramki MOSFET-a. generator sterujący. (0,2us). Uzyskane właściwości dynamiczne
Dodałem szeregowy dwójnik Przebieg prądu takiego kluczowanego z
ródła prądowego
RC w obwodzie kolektor- zmierzony oscylosko- można uznać za bardzo dobre.
baza T2 i eksperymentowa- pem przy impulsach Mamy więc narzędzia do testowania zasi-
łem z wartością rezystora w o małej częstotliwo- laczy. My chcemy projektować zasilacze war-
bazie T2. Sprawdzałem też, ści, zilustrowany na sztatowe i laboratoryjne o nietypowych sche-
jaki wpływ będzie miało rysunku 31, wyglą- matach, jednak na początek dla sprawdzenia
umieszczenie w obwo- da wręcz idealnie. możliwości klasycznych stabilizatorów sca-
dzie emitera niewielkie- Przebieg czerwony to lonych sprawdz
my właściwości zasłużenie
go rezystora obniżającego sygnał impulsowy z cieszącej się popularnością kostki LM317.
wzmocnienie oraz dławika. zewnętrznego genera- Zajmiemy się tym w następnym odcinku.
Najbardziej rozbudowana z tora, natomiast linia
Rys. 30
testowanych wersji pokaza- niebieska to przebieg Piotr Górecki
Rys. 31
Rys. 32
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
27
27
Elektronika dla informatyków
Elektronika
Elektronika
(nie tylko) dla informatyków
(nie tylko) dla informatyków
Elementy i układy elektroniczne
Elementy i układy elektroniczne
wokół mikroprocesora
wokół mikroprocesora
Transformator idealny  Wykład 3
Transformator w stanie zmienny. Ten prąd spoczynkowy nazywany duży. Ale obojętnie, z której strony popatrzy-
jałowym prądem magnesującym. Jego wartość będzie my, wszystko pasuje i się zgadza!
W zasadzie wspomniane wcześniej  samo- wyznaczona przez napięcie zasilające U i Jak z tego widać, czym mniej zwojów i
ZAS
pilnowanie i powstawanie napięcia samoin- reaktancję X uzwojenia pierwotnego: czym mniejsza indukcyjność, tym większy
L1
dukcji SEM pod wpływem zmian strumienia I = U /X musi być w transformatorze prąd magnesują-
1 ZAS L1
magnetycznego dotyczy uzwojenia pierwotne- Będzie płynął prąd, ale z uwagi na brak rezy- cy i  spoczynkowy strumień magnetyczny .
go transformatora: prąd pierwotny i strumień stancji nie spowoduje to wydzielania ciepła, Póz
niej zastanowimy się, jakie to ma konse-
magnetyczny zmieniają się tak, by napięcie czyli strat. Przepływający prąd sinusoidalnie kwencje praktyczne. A na razie podkreślmy
SEM indukowane przez zmienny strumień w zmienny spowoduje tylko, że przez połowę dwa ważne szczegóły: wbrew wyobrażeniom
zwojach uzwojenia pierwotnego było dokład- każdego cyklu (okresu), do indukcyjności początkujących, to nie napięcie zasilające
nie równe napięciu zasilania. Co jednak bar- będzie przekazywana energia ze z
ródła zasi- cewkę U , tylko płynący przez nią prąd
ZAS
dzo ważne, w transformatorze idealnym ten lania, a w drugiej połowie cyklu energia ta powoduje wytworzenie strumienia magne-
sam zmienny strumień magnetyczny działa będzie z powrotem oddawana do z
ródła. I tak tycznego, i to nie napięcie wejściowe, tylko
na każdy zwój obu uzwojeń  rysunek 22 w każdym cyklu. Podkreślam, że nawet przy zmiany strumienia magnetycznego powodują
 i indukuje w każdym zwoju takie same, ograniczonej indukcyjności uzwojeń byłby to wytworzenie w zwojach cewki napięcia samo-
niewielkie napięcie . idealny transformator, w którym nie występo- indukcji (siły elektromotorycznej SEM), która
Kluczem do zrozumienia działania transfor- wałyby żadne straty w postaci ciepła. odejmując się od napięcia zasilania, reguluje
matora jest więc oczywisty fakt, że zmienny Zauważ, że wcześniej rozpatrywaliśmy wielkość prądu pierwotnego. Możemy więc
strumień magnetyczny indukuje napięcie SEM transformator (przekładnik) o nieskończenie mówić o ciągu przyczynowym:
nie tylko w zwojach  cewki właściwej , czyli wielkiej indukcyjności uzwojeń, co też wska- napięcie wejściowe prąd strumień
uzwojenia pierwotnego, ale też  przy okazji zuje na nieskończoną, a przynajmniej ogrom- napięcie wyjściowe.
w zwojach uzwojenia wtórnego. Ponieważ nie wielką liczbę zwojów. Przy nieskończenie Drugi szczegół dotyczy przesunięcia
napięcie indukowane w każdym pojedynczym wielkiej indukcyjności, nieskończenie wielka (fazy). Wiemy, że sinusoidalne napięcie zasi-
zwoju jest jednakowe, sumaryczne napięcia jest też reaktancja indukcyjna XL, a tym lające U powoduje przepływ przez cewkę
ZAS
indukowane w uzwojeniu pierwotnym i wtór- samym spoczynkowy (magnesujący) prąd sinusoidalnie zmiennego prądu, przesunię-
nym są wyznaczone przez liczby ich zwojów. będzie dążył do zera. tego, opóz
nionego o jedną czwartą okresu.
Tym samym ściśle określony jest stosunek Patrząc na te same zjawiska z innej strony, Ten prąd powoduje powstanie sinusoidalnie
napięć, indukowanych w obu uzwojeniach pod zauważ, że podstawą działania transforma- zmiennego strumienia indukcji magnetycz-
wpływem tego samego, zmiennego strumie- tora jest indukowanie się napięcia w zwo- nej, a zmiany tego strumienia magnetycznego
nia magnetycznego. Ale wskutek  samopil- jach pod wpływem zmiennego strumienia spowodują powstanie sinusoidalnego napię-
nowania napięcie indukowane w uzwojeniu magnetycznego. Jeśli więc zwojów byłoby cia w każdym zwoju cewki. Co ważne, w
pierwotnym jest równe napięciu zasilającemu, nieskończenie wiele, to do zaindukowania dowolnym momencie indukowane napięcie
więc zachodzi też ścisła zależność między w nich potrzebnych napięć wystarczyłyby SEM, jest równe chwilowej wartości napięcia
napięciem wtórnym UWY a zasilającym U . nieskończenie małe zmiany strumienia mag- zasilającego U . W pierwszym przybliżeniu
ZAS ZAS
Jak mówiliśmy w pierwszym odcinku, wyzna- netycznego, wywoływane przez nieskończe- możemy więc uznać, że napięcie SEM indu-
cza je przekładnia p, czyli stosunek liczby nie mały prąd uzwojenia pierwotnego. Jeśli kowane w uzwojeniu pierwotnym będzie mieć
zwojów. natomiast indukcyjność uzwojeń jest mała, co tę samą fazę, co napięcie wejściowe U . A
ZAS
Przypominam, że omawiamy działanie sugeruje, że liczba zwojów też jest mała, to stąd płynie wniosek, że sinusoidalne napięcie
transformatora idealnego, o zerowej rezystan- żeby w tej niewielkiej liczbie zwojów zaindu- wyjściowe U też będzie mieć taką samą
WY
cji uzwojeń i o skończonej indukcyjności tych kować potrzebne napięcia, potrzebny będzie fazę jak napięcie wejściowe U . W zasadzie
ZAS
uzwojeń. Skończona, czyli silny strumień i duży mag- można było dyskutować, czy aby napięcie
Rys 22
ograniczona indukcyjność L nesujący prąd pierwotny. SEM nie jest  przeciwne , odwrócone, ale
oznacza też skończoną, nie- Patrząc na tę sytuację z wtedy trzeba byłoby też ustalić, jak definio-
zbyt dużą reaktancję induk- innego punktu widzenia, wać fazę napięcia wyjściowego  w każdym
cyjną uzwojenia pierwotnego powiemy, że przy małej razie napięcie wyjściowe U nie jest przesu-
WY
X . Po dołączeniu uzwojenia indukcyjności reaktancja nięte o jedną czwartą okresu względem napię-
L
pierwotnego do sinusoidalne- indukcyjna XL będzie nie- cia zasilającego U . Przesunięte o ćwierć
ZAS
go napięcia U popłynie w wielka, więc prąd spoczyn- okresu względem napięcia są przebiegi prądu
ZAS
przez nie prąd sinusoidalnie kowy (I = Uzas/X ) będzie i strumienia magnetycznego.
L
Wrzesień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
W
rzesień
2010
28
WY
WY
ZAS
ZAS
U
U
U
U
Elektronika dla informatyków
duży
mały duży
mały
Transformator obciążony
I
I1
I
n1 n2 I2
n
n
2
1
IL
I
1
2
L
IL=0
I
=0
L
prąd
prąd prąd
prąd
Na razie omówiliśmy działanie transformato-
RL
R
(tylko
(tylko
L
ra w stanie jałowym, co niektórym początku-
prąd
prąd
RL magne-
R
magne-
L
jącym może się wydać nieco dziwne. Jeszcze
sujący)
sujący)
bardziej dziwne mogą się też wydać zjawiska
w transformatorze pod obciążeniem, czyli w n2
n
2
p =
p
=
n1
n
1
sytuacji, gdy do uzwojenia wtórnego podłą-
Rys. 23
czymy obciążenie, rezystancję R . Wtedy pod
L
wpływem indukowanego tam napięcia U , z indukcyjności i liczby zwojów,
WY
taki sam strumień magnetyczny
taki
sam
strumień
magnetyczny
popłynie prąd I przez rezystancję obciążenia a tak właściwie to z właściwości
2
Rys. 24
R i co ważne, także przez uzwojenie wtórne, rdzenia  ta wartość strumienia
L
jak pokazuje to rysunek 23. I teraz bardzo jest ustalana przez konstrukto- Przypadek 3. W skrajnej, teoretycznej sytu-
ważny szczegół: ten prąd wtórny, płynąc ra podczas projektowania transformatora. acji, liczby zwojów dążą do nieskończoności,
przez uzwojenie wtórne, spowoduje powsta- Potem podczas pracy, przy niezmiennej czyli indukcyjność też dąży do nieskończo-
nie dodatkowego strumienia magnetycznego. wartości wejściowego napięcia zasilającego ności. Prąd spoczynkowy dąży do zera. Nie
Już wcześniej, w stanie jałowym, występo- Uzas, strumień magnetyczny jest taki sam szkodzi: taki znikomo mały prąd wystarcza,
wał tam strumień magnetyczny wytworzony w stanie spoczynku i nie zmienia się przy żeby w ogromnej liczbie zwojów zainduko-
przez prąd płynący w uzwojeniu pierwotnym wzroście obciążenia. Wzrastają tylko prądy wać potrzebne napięcia. Jest to rozważany na
i teraz nasuwa się pytanie, czy ten dodatkowy, wtórny i pierwotny, ale strumienie przez nie początku przypadek transformatora idealnego
 wtórny strumień doda się, czy odejmie? wytwarzane odejmują się. Strumień wypad- o nieskończenie wielkiej indukcyjności, zwa-
Otóż odejmie się, czyli zmniejszy kowy pozostaje niezmienny, taki sam jak w nego niekiedy przekładnikiem (warto jednak
wypadkowy strumień w rdzeniu. A zmniej- stanie jałowym. nadmienić, że znacznie częściej określenie
szenie strumienia oczywiście spowoduje Wynika z tego bardzo ważny wniosek, przekładnik dotyczy czegoś innego  małego
też zmniejszenie obu indukowanych napięć, trudny do zaakceptowania przez niektó- transformatora o specyficznej budowie, stoso-
w tym indukowanego napięcia pierwotne- rych: jeżeli podczas pracy strumień magne- wanego do pomiaru dużych prądów).
go (siły elektromotorycznej SEM). A jak tyczny pozostaje stały, to... z transformato- W każdym z trzech omówionych przy-
już wiemy, zmniejszenie SEM spowoduje ra można pobrać dowolnie dużą moc, na co padków, stosunek napięć UWY/U jest
ZAS
zwiększenie różnicy napięcia zasilającego wskazuje też rysunek 24. wyznaczony przez liczby zwojów uzwojenia
i indukowanego w uzwojeniu pierwotnym. Tak! Właśnie tak byłoby w przypadku pierwotnego i wtórnego. Strumień indukuje
A jeśli ta różnica wzrośnie, to wzrosną też transformatora idealnego. Dlaczego więc moc bowiem w każdym pojedynczym zwoju takie
prąd pierwotny i strumień. Wzrosną dokład- rzeczywistych transformatorów jest ograni- samo napięcie, więc napięcia SEM = U i
ZAS
nie o tyle, żeby przywrócić  stan równowa- czona? Jaki związek z mocą ma rozmiar U są wprost proporcjonalne do liczby zwo-
WY
gi , a właściwie żeby wypadkowy strumień rdzenia? jów. Cały czas mówimy o transformatorach
magnetyczny znów powodował indukowa- To są dość trudne zagadnienia. Wyjaśnimy idealnych, gdzie rezystancje są równe zeru,
nie w uzwojeniu pierwotnym napięcia rów- je wszystkie, ale pomału, stopniowo, w kilku więc nie ma strat w rezystancjach. Trzeba też
nego napięciu zasilania. podejściach. Najpierw podsumujmy w spo- wyraz
nie podkreślić, że prąd spoczynkowy
Wynika stąd ogromnie ważny wniosek: sób uproszczony podstawowe informacje na nie oznacza  marnowania energii . Prąd mag-
podczas pracy transformatora sieciowego temat transformatorów idealnych. nesujący przenosi tylko cyklicznie energię
sinusoidalnie zmienny strumień magnetycz- Przypadek 1. Jeżeli uzwojenia mają nie- między z
ródłem zasilania a transformatorem.
ny jest jednakowy, niezależnie od prądu wielką liczbę zwojów, to i niewielka jest Dopiero po obciążeniu uzwojenia wtórne-
wtórnego i obciążenia RL. ich indukcyjność oraz reaktancja indukcyjna go rezystancją R energia jest przenoszona
L
Tymczasem wielu początkujących słyszało XL. Prąd spoczynkowy (prąd magnesujący) ze z
ródła do obciążenia (bez strat) według
coś o maksymalnej indukcji w rdzeniu i ma jest duży. I taki właśnie duży prąd wytwarza wcześniejszego rysunku 4a.
błędne wyobrażenie, że w transformatorze duży strumień magnetyczny. W tym wypad- Omawiane transformatory idealne różniły-
sieciowym w stanie jałowym pole magnetycz- ku potrzebny jest właśnie taki duży, silny by się tylko wartością prądu spoczynkowego
ne jest słabe i że rośnie ono wraz ze wzrostem strumień, żeby w niewielkiej liczbie zwojów (magnesującego) i wartością strumienia w
obciążenia aż do nasycenia rdzenia. Takie uzwojenia pierwotnego zaindukować SEM o rdzeniu. Natomiast pozostałe parametry były-
potoczne wyobrażenie podsuwa też myśl, że wartości dokładnie równej napięciu zasilania by jednakowe. W szczególności pod obcią-
moc transformatora wyznaczona jest przez U .  Przy okazji ten duży strumień indu- żeniem prądy w każdym z nich mogłyby być
ZAS
maksymalną dopuszczalną wartość strumie- kuje napięcie w uzwojeniu wtórnym. dowolnie duże, a więc każdy z nich mógłby
nia, wzrastającego aż do nasycenia rdzenia. Przypadek 2. Jeżeli liczba zwojów jest przenosić dowolnie dużą moc. Oczywiście w
Zgadzałoby się to z faktem, że czym większy dużo większa, to i indukcyjność jest więk- rzeczywistości nie jest tak dobrze. W następ-
rdzeń, tym większa moc transformatora. sza (i reaktancja X ). Teraz niewielki prąd nym odcinku zaczniemy szukać odpowiedzi,
L
Wyobrażenia takie są fałszywe, a praw- pierwotny powoduje powstanie niewielkiego na czym polegają ograniczenia, występujące
da jest inna: dla każdego transformatora strumienia, ale ten niewielki strumień wystar- w transformatorach rzeczywistych.
sieciowego określona jest jakaś ustalona, czy, żeby w dużej liczbie zwojów zainduko-
niezmienna wartość strumienia  wynikająca wać potrzebne napięcia. Piotr Górecki
R E K L A M A
1
U
*
*
ZAS
=p
U
WY
1
WY
U=p
U
U
Podstawy
Zasilacze impulsowe
Zasilacze impulsowe
Część 1  Układy sterowania bramek
Część 1  Układy sterowania bramek
Główne przyczyny dynamicznego rozwoju 3. Stopień sterujący w scalonych sterowni- Straty mocy w obwodzie sterowania zale-
układów impulsowych to wysoka spraw- kach to najczęściej wzmacniacz pracujący w żą natomiast od: Q , V  napięcia zasilania
G
ność, często przekraczająca 90%, niewielkie konfiguracji wspólnego z
ródła. Takie wejście sterownika oraz f  częstotliwości przełącza-
wymiary i masa oraz systematycznie malejące można wysterować także z urządzeń zasi- nia i wynoszą:
koszty elementów. Układy impulsowe mocy lanych niższym napięciem i o małej wydaj- P = Q
C G*V*F
najczęściej wykorzystuje się do budowania ności prądowej, np. z bramek logicznych Napięcie zasilania sterownika najczęś-
przekształtników prądu stałego, popularnie czy mikrokontrolerów. Dodatkowo może on ciej wynosi 12 18V i na ogół nie powinno
nazywanych zasilaczami DC, które można wprowadzać pożyteczne funkcje, np. histe- ono przekraczać 20V, co jest maksymalną
spotkać niemal wszędzie  od ładowarek rezę wejścia (ochrona przed zakłóceniami). bezpieczną wartością napięcia bramkowego.
do telefonów komórkowych przez zasilacze Stopień wyjściowy sterownika MOSFET-ów Napięcia poniżej 10V, szczególnie w apli-
komputerów na spawarkach i aplikacjach składa się przeważnie z dwóch tranzysto- kacjach większej mocy, mogą powodować
bardzo dużej mocy kończąc. rów MOSFET o małej rezystancji kanału zwiększenie mocy strat podczas przewodzeni
Pomimo skomplikowanej konstrukcji, RD (rezystancje te ograniczają maksymal- tranzystora ( niepełne otwarcie ), są oczywi-
wielu hobbystów próbuje realizować podob- ny prąd sterownika i mogą być różne dla ście wyjątki, gdzie dopuszczalne jest stero-
ne układy we własnym zakresie. Często jed- tranzystora  górnego i  dolnego ). Scalone wanie specjalnych tranzystorów napięciami
nak elementy dobierane są wtedy kosztowną sterowniki są wytwarzane przez różnych pro- rzędu 5V. Należy zauważyć, że maksymalny
metodą prób i błędów. Chciałbym przedstawić ducentów. Najpopularniejsze rodziny tych prąd oraz wartości rezystancji nie wpływają
trochę podstawowych informacji dotyczących układów to: TC4xxx, IR2xxx, UC27xxx, na całkowite straty mocy, oczywiście dopóki
układów impulsowych. MIC4xxx, HIPxx, IXDD4xxx. Układ sterow- umożliwiają pełne naładowanie i rozładowa-
Oglądając różne schematy i czytając opisy, nika MOSFET-ów (bufora  wzmacniacza nie pojemności bramki.
bardzo często można dostrzec różne prob- prądowego) można też wykonać samemu Przykładowe straty mocy w obwodzie ste-
lemy ze sterowaniem bramek tranzystorów przy użyciu tranzystorów bipolarnych lub rującym dla tranzystora IRF540 przełączane-
MOSFET i IGBT. Dlatego warto zacząć od MOSFET  rysunek 4. go z częstotliwością 100kHz i przy napięciu
tego na pozór prostego zagadnienia. Przybliżony prąd sterownika można obli- sterującym 15V wyniosą około 140mW. Moc
czyć na podstawie wymaganego czasu prze- ta rozłoży się proporcjonalnie na rezystancję
Podstawy ładowania pojemności bramkowej  t oraz wyjściową sterownika RD, rezystor bramko-
W przeciwieństwie do sterowanych prądem ładunku bramki  Q : wy R oraz rezystancję wewnętrzną bramki
G g
tranzystorów bipolarnych (BJT), tranzystory I = Q / t R (rysunek 2).
max G G
MOSFET oraz IGBT są sterowane napięciem Czas przeładowania wyznacza projektant Dodatkowymi przyczynami strat mocy
bramki (G)  rysunek 1. Już na podstawie układu i w dużym stopniu wpływa on na w sterowniku bramek są straty wynikające
tego maksymalnie uproszczonego rysunku straty mocy podczas przełączania tranzystora z przepływu prądu zasilającego oraz stra-
można dostrzec pierwszy problem  obwód (najczęściej przyjmuje się od kil- ty wynikające
bramki zachowuje się jak kondensator, a to kunastu do kilkuset ns). A
adunek z przełączania
oznacza, że do jego przeładowania potrzeb- bramki, w Coulombach, należy tranzystorów
ny jest pewien prąd i energia. Tymczasem odczytać z noty katalogowej. wyjściowych
w układach impulsowych z kilku ważnych Przykładowo, chcąc przełado- s t e r owni ka
powodów chcielibyśmy jak najszybciej zmie- wać bramkę tranzystora IRF540 (przepływ prądu
niać stan tranzystora MOSFET. I tu na prze- (Q = 94nC) w czasie 50ns należy od z
ródła zasi-
G
szkodzie staje właśnie pojemność wejścio- zapewnić prąd na poziomie 1,9A. lania do masy
wa MOSFET-a. W praktyce oznacza to, że przez chwilowo
do wysterowania takiego tranzystora prąd załączone oba
kilku czy nawet kilkudziesięciu miliamperów, tranzystory).
Rys. 3
jakiego mogą dostarczyć obwody kontrolne/
logiczne (np. mikrokontroler), jest niewystar-
Rys. 4
czający. Owszem, otworzy on tranzystor, ale
z opóz
nieniem, a i sam proces przełączania
będzie powolny. Dlatego stosuje się dodatko-
Rys. 1
we sterowniki bramek MOSFET-ów, nazy-
Rys. 2
wane też driverami lub buforami.
Obwody sterowania tranzystorów
MOSFET/IGBT są zwykle realizowane
według rysunku 2. Produkowane są goto-
we, scalone sterowniki MOSFET-ów, w któ-
rych można wyróżnić obwody sterowania
oraz stopień wyjściowy np. jak na rysunku
Wrzesień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
W
rzesień
2010
30
Podstawy
Straty mocy na zasila-
nie układu najczęściej
można zupełnie pomi-
nąć. Straty przełącze-
we
niowe natomiast mogą
osiągać znaczne warto-
ści, a do ich obliczenia
wykorzystuje się wzór:
Rys. 5
mek
P = CC*f*V.
S
Rys. 6
CC oznacza tu
stałą przełączania
(Crossover Constant
czasami Energy) wyra-
żoną w amperosekun-
dach i podawaną w
dobrych notach kata-
Rys. 7
logowych. Suma poszczególnych składowych lenia stopnia
strat mocy wydzielających się w sterowniku wyjściowego sterującego bramką. Napięcie W celu zmniejszenia prądu ładowania kon-
nie może przekraczać dopuszczalnej mocy to jest równe napięciu na z
ródle tranzystora densatora można szeregowo z diodą włączyć
podanej przez producenta. Czasami zamiast MOSFET powiększonym o napięcie zasila- kilkuomowy rezystor. Czasami ta dioda lub
obliczać poszczególne straty mocy można nia sterownika. Działanie układu jest proste, układ ją zastępujący jest zintegrowany w
posłużyć się wykresami poboru prądu w ale bardzo pomysłowe. Tranzystor MOSFET strukturze sterownika. W przypadku hi-side
funkcji częstotliwości pracy, wtedy wartość zamyka się i otwiera z częstotliwością sygna- driverów wymagane są dwa komplety kon-
odczytaną z odpowiedniej krzywej wystarczy łu PWM, powoduje to że w punkcie S wystę- densatorów odsprzęgających  jeden dla stro-
pomnożyć przez napięcie zasilania układu. puje przebieg prostokątny o amplitudzie, w ny nisko-, a drugi dla wysokonapieciowej.
Metoda ta nie jest zbyt dokładna, ponieważ przybliżeniu, równej napięciu V++. Gdy tran- W następnym odcinku zostaną przedsta-
część z obliczonej mocy tak naprawdę wydzie- zystor jest zamknięty, napięcie w punkcie wione kolejne interesujące rozwiązania ste-
la się w zewnętrznym rezystorze bramkowym S jest równe 0V (a dokładniej jest jeszcze rowników tranzystorów MOSFET.
i wewnętrznej rezystancji bramki. pomniejszone o spadek napięcia na przewo-
dzącej diodzie D2), a kondensatory C1, C2 Jerzy Gołaszewski
Układy praktyczne są ładowane (przez diodę D1) do poziomu [e-mail]
Podstawowy układ sterowania tranzystora napięcia pomocniczego (12& 18V). Po otwar- Michał Gołaszewski
MOSFET/IGBT przedstawia rysunek 5. W ciu tranzystora MOSFET napięcie w punk- [e-mail]
tym przypadku należy zapewnić odsprzęganie cie S osiąga wartość napięcia
R E K L A M A
układu kondensatorem (lub dwoma) cera- V++, a kondensatory, nie mając
micznym (100nF lub więcej) i kondensatorem możliwości rozałdowania się,
elektrolitycznym (10& 100�F). Bez prawidło- zostają  wypchnięte/podbite na
wego odprzęgania mogą pojawić się niekon- poziom V++. Teraz  minusy
trolowane przełączenia, często prowadzące do kondensatorów znajdują się na
przegrzania lub nawet uszkodzenia układu. potencjale V++, a ich  plusy
Innym ważnym zagadnieniem jest minimali- mają ciągle potencjał o 12& 18V
zacja wymiarów układu, co oznacza maksy- wyższy. Przykładowo przy V+
malne zbliżenie elementów do siebie i zapew- = 15V i V++ = 400V, maksy-
nienie możliwie krótkich ścieżek. Zabieg malne napięcie na kondensato-
ten ma na celu zmniejszenie pasożytniczych rach C1, C2 (względem masy)
indukcyjności, które wraz z pojemnościami będzie osiągać 415V. Dzięki
tworzą obwody rezonansowe LC, wytwarza- temu zabiegowi driver wbudo-
jąc oscylacje  rysunek 6. Oscylacje te mogą wany w układ IR2117 zasila-
w skrajnych przypadkach doprowadzić do ny jest napięciem o kilkanaście
niekontrolowanego otwarcia tranzystora lub woltów wyższym od napięcia
poprzez spolaryzowanie bramki niewielkim zasilania MOSFET-a, co umoż-
ładunkiem zmniejszyć odporność tranzysto- liwia jego pełne wysterowanie.
ra na przebicie. Wyżej wymienione uwagi Należy podkreślić, że napięcie
dotyczą praktycznie wszystkich sterowników między bramką a z
ródłem nigdy
bramek. nie przekracza napięcia V+,
W praktyce często zdarza się, że trzeba ponieważ cała część wysoko-
wysterować tranzystor, którego z
ródło/emiter napięciowa  pływa zgodnie z
znajduje się na potencjale znacząco wyż- przebiegiem napięcia na z
ródle
szym od potencjału masy. Do takich celów tranzystora MOSFET, oznacza
można wykorzystać specjalne układy (hi-side to również, że zmiany napięcia
drivery) zawierające wewnętrzny konwerter V++ nie będą wpływały na pracę
poziomów oraz zewnętrzny obwód bootstrap. obwodu bootstrap. Dioda D1
Rysunek 7 przedstawia użycie takiego układu powinna mieć napięcie blokowa-
w przetwornicy obniżającej napięcie. Obwód nia wyższe od napięcia zasilania
bootstrap wytwarza napięcie służące do zasi- tranzystora MOSFET/IGBT (V).
W
rzesień
2010
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
31
Pod lupą
Pod lupą
Wzmacniacze
Część
Część 19. Klocki do budowy wzmacniaczy tranzystorowych
19. Klocki do budowy wzmacniaczy tranzystorowych
Po omówieniu podstawowych sposobów rea- w klasie B. W praktyce jest to niemożliwe. albo też wzmacniaczem klasy AB. Trzeba
lizacji stopnia końcowego mocy, wracamy do Nie ma wzmacniaczy pracujących w czystej tylko pamiętać, że praca w klasie A i przy
klas A, AB, B, C  patrz rysunek 144. Otóż klasie B, choćby z powodu charakterysty- dużym prądzie spoczynkowym w klasie AB
jeśli prąd spoczynkowy jest bardzo duży, ki wejściowej tranzystorów, która nie ma oznacza duże straty ciepła i trzeba zasto-
to nawet przy maksymalnym wysterowaniu, ostrego punktu załamania, sować odpowiednio większe
U+
malejący prąd nie zmniejszy się do zera, czyli tylko jest charakterystyką radiatory niż w typowych wzmac-
przez oba tranzystory podczas pracy nieprze- wykładniczą, a przyjmo- niaczach klasy AB, gdzie prąd
rwanie płynie prąd, nawet przy najsilniej- wane  napięcie progowe spoczynkowy zazwyczaj wynosi
szych sygnałach zmiennych. Wtedy mamy do tranzystora o wartości 25...100mA.
czynienia ze wzmacniaczem klasy A. Jeżeli 0,6...0,7V tak naprawdę Zawsze trzeba też zwracać
P1
natomiast prąd spoczynkowy jest nieduży, to wcale nie jest napięciem uwagę na stabilność cieplną prądu
TK1
T
K
1
przy małych sygnałach wzmacniacz pracuje w progowym, tylko napię- spoczynkowego. Problem jest o
wy
klasie A, natomiast przy większych sygnałach ciem baza-emiter, przy tyle istotny, że temperatura złączy
prąd jednego z tranzystorów zmniejsza się do którym prąd kolektora ma tranzystorów wyjściowych może
T
zera i przewodzi tylko jeden z tranzystorów stosunkowo małą wartość. TK2 zmieniać się o ponad 100�C i w
K
2
T1, T2. Wtedy mówimy, że wzmacniacz Nie wchodząc z dalsze całym tym zakresie temperatur prąd
P2
pracuje w klasie AB. Teoretycznie, jeśliby- szczegóły, trzeba stwier- spoczynkowy nie powinien dra-
śmy ustawili napięcie Us tak, żeby przez dzić, że zależnie od usta- stycznie zmieniać swej wartości. Ta
tranzystory w spoczynku nie płynął prąd, ale wienia potencjometru, ważna sprawa jest pomijana przez
żeby już najmniejsze sygnały otwierały jeden ten sam układ może być większość amatorów zajmujących
U-
z tranzystorów, to mielibyśmy wzmacniacz wzmacniaczem klasy A, się wzmacniaczami, co potem skut-
Rys. 145
kuje dziwnymi zmianami właści-
wości wzmacniacza w czasie pracy i niezgod-
Rys. 144
nością parametrów z pomiarami. Coś tak na
klasa A klasa AB pozór drobnego jak słaby kontakt termiczny
I1
Tk I1
+1,2V +0,7V
I1
tranzystora kompensującego T z radiatorem
I1 K
+0,5V +0,1V
spowoduje, że prąd spoczynkowy po nagrzaniu
Is
wzmacniacza będzie niedopuszczalnie rósł. I
C
C
Is
wina nie będzie wynikała z  kiepskiego sche-
t
t
B
B matu , tylko z braku staranności wykonawcy.
AB
AB
t
0V 0V
Właśnie z uwagi na kaprysy prądu spo-
A t A
Is
Is czynkowego niekiedy spotyka się na pozór
Tk
dziwne rozwiązania obwodu polaryzacji tran-
-0,5V -0,1V
I2
-1,2V -0,7V zystorów mocy. Jednym z takich sposobów
I2
jest zastosowanie dwóch tranzystorów kom-
I2 I2
pensujących według idei z rysunku 145,
gdzie jeden z tranzystorów T kompensuje
K
Tk I1
Tk I1 klasa B klasa C
k
l
a
s
a
B
k
l
a
s
a
C
+0,6V
+0,3V
 górne , a drugi  dolne tranzystory, umiesz-
0V I1
0V
I1
czone na oddzielnych radiatorach. W zasadzie
oba jednakowe radiatory powinny grzać się
C C
Is=0
w ten sam sposób, ale spotyka się i takie
Tk Tk
t t
Is=0
rozwiązania z dwoma tranzystorami kom-
B B
AB AB
0V Is=0
0V pensującymi, choć precyzyjna regulacja jest
t
t
A A
Is=0
Tk
Tk
I2
0V
0V
I2
-0,6V
-0,3V
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
I2
I2
Us >1,5V
Us około 1,4V
Us < 0,7V
Us około 1,2...1,3V
Pod lupą
c)
a) b)
wyjściowego mniej więcej do wartości szczególności obwodu masy. Są to obszerne i
o
o
o
T=+25oC T=+25oC T=+25oC
T
=
+
2
5
C
T
=
+
2
5
C
T
=
+
2
5
C
0,7V/R . Głównie dlatego rezystory R trudne zagadnienia, których nie sposób krótko
E E
I=0,1A I=0,1A I=0,1A
mają tak małą wartość. omówić. W każdym razie, oprócz parametrów
W tym miejscu należy podkreślić, tranzystorów, na właściwości wzmacniacza ma
że nie wszystkie schematy tranzystoro- wpływ wiele innych czynników.
wych wzmacniaczy zawierają omówio- A wracając do tranzystorów: owszem, nie-
ne właśnie obwody przeciwzwarciowe. które tranzystory mocy optymalizowane są
W efekcie wzmacniacze takie są bardzo właśnie do wzmacniaczy audio, ale nie są to
podatne na przypadkowe uszkodzenia, duże różnice. Często ulepszenie nie polega na
o
o
o
T=+125oC T=+125oC T=+125oC
T
=
+
1
2
5
C
T
=
+
1
2
5
C
T
=
+
1
2
5
C
wskutek chwilowego zwarcia wyjścia. poprawieniu jakichś właściwości związanych
Trzeba też wyraz
nie stwierdzić, że z jakością dz
więku, a jedynie na zwiększeniu
I=2,8A I=0,5A I=1,8A
praktycznie żadne spośród setek sche- odporności na uszkodzenie, a konkretnie na
matów wzmacniaczy tranzystorowych zmniejszeniu ryzyka tzw. drugiego przebicia
dostępnych w Internecie nie zawierają (second breakdown) i powiększeniu bezpiecz-
R
R
E RE
E
R
E
RE=0 obwodów zabezpieczenia termicznego. nego obszaru pracy (SOAR). A jeśli chodzi o
R
=
0
E
1W
1
W
0,1W
0
,
1
W
Zbyt mały radiator, niekontrolowany różnice w dz
więku, to zwykle są to subtelno-
wzrost prądu spoczynkowego, albo też ści, które dają o sobie znać tylko w sprzęcie
Rys. 146
niedokładne przykręcenie któregoś tran- najwyższej klasy.
zystora do radiatora kończą się wtedy Warto też wziąć pod uwagę, że inne tran-
wtedy kłopotliwa (w praktyce zazwyczaj oba spaleniem stopnia wyjściowego, a czasem przy zystory są popularne w Japonii, inne w USA,
potencjometry są ustawione jednakowo). okazji także innych elementów. a inne w Europie. Często twórcy wzmac-
Trzeba też podkreślić, że problem zmian I tu jeszcze raz należy podkreślić problem niaczy po prostu wykorzystują tranzystory
prądu spoczynkowego w wyjściowych tranzy- zmian prądu spoczynkowego pod wpływem najbardziej popularne na lokalnym rynku. A
storach bipolarnych można w pewnym stop- temperatury. Zmiany prądu spoczynkowego zdobycie takich tranzystorów na innym kon-
niu zredukować według rysunku 139, przez o ą50% są akceptowalne, ale zmniejszenie tynencie może być utrudnione, a także kosz-
dodanie w obwodach emiterów niewielkich, prądu spoczynkowego do wartości bliskich towne. Owszem, w przypadku wzmacniaczy
jednakowych rezystorów R o wartości od zeru spowoduje wzrost zniekształceń, ponie- najwyższej klasy warto stosować dokładnie
S
0,05� do 1�, zależnie od mocy wzmacniacza. waż wzmacniacz będzie pracował praktycznie takie tranzystory, jak podano w projekcie.
Ale nie jest to doskonały sposób. Owszem, w klasie B, a nawet C. Z kolei bardziej praw- Jednak każdy, kto chciałby bliżej zapoznać
przy znacznych wartościach tych rezystorów dopodobny po nagrzaniu duży wzrost prądu się ze wzmacniaczami mocy i wypróbować
redukcja wpływu temperatury byłaby duża. Po spoczynkowego spowoduje przejście do pracy różne ich wersje, może śmiało eksperymen-
nagrzaniu do +125�C w wersji bez rezystora w klasie A, a to oznacza duży wzrost mocy tować z różnymi tranzystorami, zarówno w
prąd wzrósłby do 2,8A, co pokazuje rysunek strat, wydzielanej w tranzystorach mocy, a tym stopniach sterujących, jak i w końcowym
146a, zgodnie z rysunkiem 138. Z rezystorem samym ryzyko ich przegrzania i uszkodzenia. stopniu mocy.
R = 1� prąd wzrósłby mniej więcej do 0,45A, Świadomi problemu praktycy przeprowa- Warto przy tym pamiętać, że pomiary
E
jak ilustruje rysunek 146b i fioletowa kropka dzają pomiary prądu spoczynkowego, a czę- techniczne, określające poziom zniekształceń,
na wcześniejszym rysunku 138. Ale we wzmac- sto też innych parametrów, zarówno w stanie w przypadku lepszego sprzętu mają niezbyt
niaczach większej mocy rezystory te nie mogą zimnym, tuż po włączeniu wzmacniacza, przy dużą wartość. Owszem, warto przeprowadzić
mieć aż tak dużej wartości. Przy wartości R małych sygnałach, jak też w stanie gorącym, pomiary i zbadać poziomy zniekształceń THD,
E
= 0,1�, prąd wzrósłby mniej więcej do 1,8A, czyli podczas pracy z pełnym obciążeniem. IMD i ewentualnie TIM. Aby jednak rzetelnie
jak pokazuje rysunek 146c i pomarańczowa ocenić różnice, trzeba porównać na słuch
kropka na rysunku 138. A właśnie rezystory R Tranzystory, tranzystory dwa jednakowe układy (kanały), zawierające
E
mają zwykle wartość 0,1� lub mniej. Wtedy w Zazwyczaj na schemacie czy w opisie pro- różne tranzystory. Próba odsłuchania jednego
niewielkim stopniu redukują wpływ temperatu- jektu podane są konkretne typy tranzystorów. wzmacniacza, wymiany tranzystorów na inne
ry na prąd spoczynkowy, a ich głównym zada- Większość początkujących traktuje to jako i ponownego odsłuchania tak zmodyfikowanej
niem jest praca w obwodach ograniczników świętość i nawet nie pomyśli, by zastosować wersji jest z góry skazana na brak obiekty-
przeciwzwarciowych według rysunku 147. inne typy tranzystorów. Tymczasem w więk- wizmu, ponieważ nie sposób zapamiętać na
Otóż wartości rezystorów R dobiera się tak, szości przypadków można dokonać zmian i dłuższy czas subtelnych właściwości odtwa-
E
żeby podczas wykorzystać łatwiej dostępne odpowiedniki o rzanego dz
więku. Opinie, że  po wymianie
Rys. 147 pracy z pełnym podobnych parametrach. tranzystorów typu ... na ... wzmacniacz ma
obciążeniem, Oczywiście, są argumenty, żeby użyć dużo lepszy dz
więk należy traktować z wiel-
U+
w szczytach dokładnie takich elementów, jakie występują ką ostrożnością, ponieważ są to subiektywne
wysterowania, w projekcie. Można się słusznie spodziewać, wrażenia, a często raczej życzenia, zrodzone
spadek napięcia że autor schematu zbudował i wypróbował pod wpływem sugestii. Tylko porównanie bez-
T1
na nich wynosił wzmacniacz właśnie z takimi elementami. pośrednio po sobie następujących dz
więków
około 0,4...0,5V. A to rodzi przekonanie, że stosując podane z różnych wzmacniaczy, i to w ramach tzw.
R
E
T
Większy spadek elementy, uzyskamy identyczny wynik. Takie ślepych testów, pozwoli porównać ich brzmie-
TK T21 RE
T
2
1
K
napięcia, np. przekonanie nie jest do końca uzasadnione. nie. Dlatego konieczne jest posiadanie i jedno-
podczas zwarcia W praktyce okazuje się, że na parametry czesne wykorzystanie dwóch porównywanych
głośnika, spo- wzmacniacza, oprócz typów tranzystorów, wzmacniaczy. Wtedy można przeprowadzać
R
E
T22 RE
T
woduje przewo- znaczny wpływ ma szereg innych czynników, rzetelne, powtarzalne eksperymenty i spraw-
2
2
dzenie któregoś m.in. związanych z mechanicznymi aspektami dzać rzeczywiste różnice między różnymi
z tranzystorów budowy, w szczególności rozkład elementów rodzajami tranzystorów  zazwyczaj różnice te
T2
T i ograni- na płytce drukowanej oraz długość, grubość i są bardzo małe.
Z
czenie prądu sposób prowadzenia przewodów łączących, w Piotr Górecki
_
U_
U
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
33
1,25V
1,35V
1,26V
0,1V 1,25V
0,01V 1,25V
1,25V
1,35V
1,26V
0,5V 0,85V
0,18V 1,08V
Ośla łączka
EdW A07
EdW A07
Elektronika dla początkujących,
Elektronika dla początkujących,
czyli wyprawy na oślą łączkę
czyli wyprawy na oślą łączkę
Ćwiczenie 4. Korektor barwy dz
więku
W sprzęcie średniej i wyższej klasy powszech- pojemność 20nF. Tylko
Fot. 22
nie stosowane były i są korektory barwy dlatego, że w zestawie
dz
więku. Korektory można zrealizować bez EdW A07 mamy po
jakichkolwiek elementów wzmacniających, dwa kondensatory 1nF
niemniej wykorzystanie wzmacniaczy ope- i 10nF. Ale warto prak-
racyjnych pozwala zrealizować je w prosty i tycznie sprawdzić, jak
elegancki sposób. wartości kondensatorów
Zacznijmy od bardzo pożytecznego i bar- C (C4+C5) oraz C
L H
dzo popularnego korektora dwupunktowego, (C6) wpływają na cha-
zwanego często motylkiem, bo charaktery- rakterystyki regulacji.
styki regulacji przypominają trochę skrzydła Rysunek 23 pokazuje
motyla. Korektor ten pozwala niezależnie charakterystyki regu-
regulować tony niskie i wysokie, a częstot- lacji przy wartości C
L
liwości średnie, zwykle w okolicach 1kHz, = C4+C5 = 20nF przy
przechodzą przez korektor bez zmian. maksymalnym podbiciu
Podstawą tego rodzaju regulatorów jest i maksymalnym tłumie-
wzmacniacz odwracający o wzmocnieniu niu. Natomiast rysunek
równym 1. Korekcja polega po prostu na 24 przedstawia wpływ
zmianie wzmocnienia tonów niskich i wyso- pojemności C przy
L
kich. Znacznie więcej szczegółów podanych skręceniu potencjometrów na minimum. Jak nego 20Hz...20kHz to częstotliwość 632Hz
jest w Technikaliach. widać z tego rysunku, zwiększanie pojem- i niektóre korektory tego typu mają  punkt
W literaturze można spotkać kilka wersji ności C przesuwa częstotliwość graniczną neutralny właśnie w okolicach 640Hz, a
L
dwupunktowych korektorów, różniących się w lewo, czyli w stronę niższych często- nie 1kHz.
pewnymi szczegółami budowy. My zacznij- tliwości i zmniejsza tym samym zakres Muszę też zwrócić Ci uwagę na kilka istot-
my od schematu z rysunku 21. Nie jest to regulacji. Natomiast z pojemnością C (C6) nych kwestii. Otóż układ ten z konieczności
H
może najlepsza wersja, ale zrealizujemy ją jest odwrotnie: czym mniejsza wartość C6, jest zrealizowany jak najoszczędniej, żeby
bez trudu za pomocą elementów, które masz tym mniejszy jest zakres regulacji tonów wykorzystać elementy z zestawu EdW A07.
w zestawie EdW A07. Mój model pokazany wysokich. Zmieniając te pojemności, może- Po części wzorowałem się na nietypowym
jest na fotografii 22. my śmiało zmieniać właściwości korektora.  minimalistycznym układzie z rysunku 25,
Taki regulator barwy możesz łatwo W świetle rysunku 24 optymalną wartością opisanym w materiałach Texas Instruments
wypróbować w praktyce. Na przykład na C wydaje się 47nF (33nF...68nF) oraz C
L H
Rys. 23
wejście możesz podać sygnał z empetrójki, = 1nF, ponieważ zwykle uznajemy czę-
a do wyjścia dołączyć albo słuchawki, jak w stotliwość 1kHz jako  środkową . Ale w
poprzednim układzie, albo za pomocą kabla Rys. 21 zasadzie środek pasma akustycz-
+9...+12V
CL=C4+C5
C
=
C
+
C
L
4
5
z wtykami chinch
(RCA) podać
R2
R
2
C8
C4=C5=10nF
100k
1
0
0
k

wygnał na wejście
1000 F
1
0
0
0

F
U1A
AUX dowolnego
R5 C5
TL082
wzmacniacza mocy.
1
0
k

C1 10k
R6
2
100nF
Przekonasz się, że
3 1
+
1
0
k

P1 10k
zakres regulacji
100k
1
0
0
k

i tonów niskich, i we
C7
R7
wysokich jest duży.
R4
R
4
100 F Rys. 24
1
0
0

F
22k
2
2
k

Zauważ, że w
1M
1
M

C2
układzie połączy-
+
100nF
łem równolegle wy
C6 1nF
U1B
dwa kondensatory
TL082
C3 R8
C
3
P2 10k
P
2
1
0
k

C4, C5, by uzyskać
100 F
1
0
0

F
100k
1
0
0
k

Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 35
+
+
Ośla łączka
Rys. 25
(SLYT155), gdzie 10-krotnie. Jednak w zdecydowanej więk-
oprócz niewielkiej szości tego rodzaju regulatorów stosuje się
liczby elementów, potencjometry o jednakowej wartości, a kon-
zwraca uwagę obec- densatory włączone są inaczej. Także i Ty,
ność trzech kon- jeśli będziesz chciał zrealizować praktycz-
densatorów o jed- ny regulator barwy dz
więku, wykorzystasz
nakowej wartości, a inne rozwiązania. Omówimy je w następnym
potencjometry mają odcinku.
wartości różniące się Piotr Górecki
C1
Ra =61k Rb =61k Ra =11k Rb =111k Ra =111k Rb =11k
R
=
6
1
k

R
=
6
1
k

R
=
1
1
k

R
=
1
1
1
k

R
=
1
1
1
k

R
=
1
1
k

a
b
a
b
a
b
wy
we we P1100k R2 wy we P1 wy we wy
P1 P1
1
0
0
k

R1 100k R2 R1 R1 R2 R1 R2
1
0
0
k

100k
1
0
0
k

1
1
k

1
1
k

1
1
k

11k 11k 11k 11k 11k 11k
1
1
k

1
1
k

1
1
k

Ra1 Ra>Rb G<1
R
<
R
R
>
R
a
b
a
b
Ra=Rb +
R
=
R
a
b
+ + +
Rys. B2
Rys. B1

niż  20dB...+20dB. Ilustruje to rysu-
G=1=0dB G = 10 = +20dB G = 0,1 =  20dB
G
=
1
=
0
d
B
G
=
1
0
=
+
2
0
d
B
G
=
0
,
1
=
2
0
d
B
Zasada działania klasycznych regu- nek B4. Linie przerywane poka-
przy wysokich częstotliwoS
ciach R1 R2
p
r
z
y
w
y
s
o
k
i
c
h
c
z
ę
s
t
o
t
l
i
w
o
S

c
i
a
c
h
latorów barwy dz
więku jest prosta, zują idealizowany przebieg cha-
- zwarcie przez C1
-
z
w
a
r
c
i
e
p
r
z
e
z
C
1
ponieważ są to w sumie wzmacniacze rakterystyki częstotliwościowej.
we wy
P1
odwracające, a podstawowy obwód W rzeczywistości charakterysty-
R =
R
=
S
S
we P1 wy 2
ki nie są ostre, tylko łagodne  w
regulacyjny wygląda jak na rysun- R1 R2
ku B1. Przy ustawieniu suwaka w  punktach załamania występu-
środkowym położeniu, wzmocnienie je różnica o 3dB, jak pokazu-
+ +
Rys. B3
wynosi 1, czyli nie ma zmian (ściślej je pomarańczowa linia. Tak jak
 1, bo wzmacniacz odwracający zamienia potencjome- to jest standardowo w filtrach,
fazę na przeciwną, ale to nie ma znaczenia). tru P1 war- liczbowa wartość reaktancji
Rys. B4
W położeniach skrajnych sygnał jest albo tłu- tość rezy- kondensatora jest wtedy równa
miony, albo wzmacniany. O wartości wzmoc- stancji Rs współpracującej rezystancji.
tony
tony
niskie
nienia/tłumienia decyduje stosunek rezystan- jest równa Można powiedzieć w pewnym
wysokie
f
cji potencjometru do wartości  rezystorów p o ł o wi e uproszczeniu, że przy częstotli-
częstotliwoS
ć
pomocniczych . Przy wartościach rezystorów wartości P1, wości załamania f reaktancja
LB
R1 = R2 = 11k�, P1 = 100k�, zakres regula- przy innych kondensatora C1 jest równa R1
cji wynosiłby 1/10...10, czyli w mierze decy- ustawieniach (i R2). Natomiast dla częstotliwości f jest
L
belowej dokładnie  20dB...+20dB. W prak- P1 rezystan- równa rezystancji P1. W praktyce wartość
tyce należy wziąć pod uwagę, że tolerancja cja Rs jest częstotliwości f wynosi 100Hz...1kHz, co
LB
fL fLB
f
f
L
L
B
potencjometrów wynosi zwykle 20%, więc mniejsza, w przy dziesięciokrotnym stosunku P1/R1 daje
nie trzeba silić się na dokładność. Dlatego z skraj nych wartości f odpowiednio 10Hz...100Hz.
L
reguły stosuje się wartości R1 = R2 = 10k� położeniach potencjometru, Rs jest równa A teraz rozważmy obwód z potencjometrem
i P1 = 100k�. zeru. Zmienia się wprawdzie wartość rezy- P2 i kondensatorem C2 według rysunku B5.
Dodanie jednego kondensatora C1 według stancji Rs, ale dla tych wysokich częstotliwo- Początkujący niesłusznie uważają, że działanie
rysunku B2 powoduje poważną zmianę. Dla ści niczego to nie zmienia  wzmocnienie jest drugiego potencjometru do regulacji tonów
bardzo niskich częstotliwości kondensator wtedy stałe, dokładnie równe 1, wyznaczone wysokich jest niezależne od obwodu regulacji
ten ma bardzo dużą reaktancję i możemy tylko przez stosunek rezystorów R2/R1. tonów niskich. Prawda jest inna. Rysunek
uznać, że go w ogóle nie ma. Wtedy zgod- Dla jakichś często- B3 pokazał, że dla wysokich
C1
Rys. B5
nie z rysunkiem B1 zakres regulacji wynosi tliwości pośrednich częstot-liwości kondensator
 20dB...+20dB. Z kolei dla bardzo wysokich reaktancja konden- C1 praktycznie stanowi zwar-
częstotliwości można przyjąć, że kondensator satora jest porówny- cie i wzmocnienie jest wtedy
P1
R1 R2
C1 stanowi zwarcie. Wtedy układ zachowuje walna z wartościa- równe 1. Przeanalizujmy teraz
się jak wersja z rysunku B3. Potencjometr mi R1, R2, P1 i dla sytuację przy wysokich czę-
+
we wy
jest zwarty przez maleńką reaktancję C1 i nie tego zakresu częstot- stotliwościach, gdy C1 stanowi
C2
można niczego regulować. Rs to rezystancja liwości można regulo- zwarcie i gdy P1 jest w środko-
wypadkowa równoległego połączenia połó- wać wzmocnienie, ale wym położeniu  wtedy sytua-
P2
wek potencjometru. W pozycji środkowej w zakresie mniejszym, cja wygląda jak z lewej strony
R E K L A M A
3dB
3dB 3dB
3dB
TECHNIKALIA
Ośla łączka
R1 = R2 R1 = R2
R
1
=
R
2
będzie i dodanie takiego rezystora, i
U=0
we
wy
R1 R2
zastosowanie dwóch kondensatów
RS
R
S
P1
zamiast jednego C1. Oba sposoby poka-
R
R
R = S
R
=
S
S
S
C2
2
zane są na rysunku B9. W tej drugiej
U=0 wersji przy wysokich częstotliwoś-
C2
ciach kondensatory C1a i C1b zwierają
+
we wy
we
+
+ wszystkie trzy końcówki potencjometru
wy
R =P2 P2
R
=
C2 c
c
R =
R
=
d
d
2
i wartość współpracującej rezystancji
2
tony
stłumione
U=0 jest wtedy niezmienna, równa wartości
P2
tony wysokie
niskie
dla wysokich częstotliwoS
ci
d
l
a
w
y
s
o
k
i
c
h
c
z
ę
s
t
o
t
l
i
w
o
S

c
i
dodanego rezystora R3. Ale niestety
R1 = R2 i R = R , więc G = 1
R
1
=
R
2
i
R
=
R
,
w
i
ę
c
G
=
1
c d
c
d
f
Rys. B6
nadal nie wiemy, jaką wartość mają
rysunku B6, a wartość Rs = rezystancje wypadkowe, z którymi
częstotliwoS
ć
Rys. B8
0,5*P1. Jak pokazuje wersja we współpracuje C2. Aby to określić, nale-
wy
R1 R2
f
fHB
H
B
z prawej strony rysunku B6 żałoby wrócić do szkolnych rozważań,
R
R
S
S
(porównaj rysunek 3), gdy Częst ot l i wość którymi są męczeni uczniowie w pierw-
P2 też jest w środkowym charakterystyczna dla szych klasach technikum. Mianowicie
położeniu, na jego suwaku C2 tonów wysokich (częstotli- trzeba przekształcić gwiazdę na trójkąt
+
napięcie jest zawsze równe wość załamania) jest taka, przy o takich samych właściwościach. Otóż taka
podbite
zeru, a co ważne Rc = Rd, której reaktancja C2 staje się konwersja daje wyniki pokazane na rysunku
tony
więc kondensator C2 nie równa współpracującej rezy- B10. Co najważniejsze, wartości interesu-
wysokie
tony
ma wpływu na charaktery- stancji wypadkowej R1, R2, jących nas rezystancji R , R są równe i
XZ YZ
niskie
stykę częstotliwościową i Rs. wynoszą R1+2R3. Natomiast wartość rezy-
f
wzmocnienie jest równe 1, Wszystko pięknie, tylko stancji R nas nie obchodzi, bo nie ma wpły-
XY
ściślej  1. W jednym skraj- jaka jest ta wypadkowa war- wu na działanie regulatora.
częstotliwoS
ć
nym położeniu suwaka P2 Rys. B7 fHB tość współpracującej rezy- Teraz już wiemy, że w sytuacjach z rysun-
f
H
B
(w lewo na rysunku B6), stancji? ków B7 i B8, pojemność C2 współpracu-
kondensator C2 jest dołączony wprost do W grę wchodzą dwa problemy. Po pierw- je z rezystancjami R =R =R1+2R3, jak
XZ YZ
wejścia i wypadkowy schemat wygląda jak sze mamy układ gwiazdy, złożonej z rezy- pokazuje rysunek B11. Możemy więc okre-
na rysunku B7 (rezystancja potencjometru P2 storów R1, R2, Rs i nie bardzo wiemy, jak ślić częstotliwość załamania w układach z
jest wtedy włączona między wejście i wyjście zabrać się do obliczeń. Po drugie, w prostym rysunków B7 i B8. W praktyce dobieramy
korektora i nie ma wpływu na charakterystyki układzie z rysunków B5, B6 rezystancja kondensator C2 tak, żeby jego reaktancja dla
częstotliwościowe). Przy wzroście częstotli- Rs nie jest stała! Zależy ona od ustawienia częstotliwości złamania f , zazwyczaj rów-
HB
wości reaktancja C2 maleje i wzmocnienie suwaka P1  przecież Rs zmienia się od nej 1...3kHz, była równa rezystancji R1+2R3,
ze wzrostem częstotliwości się zwiększa, co zera do 0,5*P1 przy regulacji tonów niskich. czyli według zależności:
pokazuje charakterystyka częstotliwościowa. Sygnalizowałem już to przy okazji rysunku C2 = 1 / 2Ąf (R1+2R3).
HB
W przeciwnym skrajnym położeniu suwaka B3. Oznacza to, że ustawienie potencjometru I oto mamy klasyczny regulator, zwany
P2 (w prawo na rysunku B6), kondensator C2 tonów niskich P1 zmienia Rs i tym samym... regulatorem Baxandalla, którym bliżej zaj-
jest dołączony do wyjścia według rysunku wpływa na charakterystykę w zakresie tonów miemy się w następnym odcinku.
B8. Wtedy z kolei ze wzrostem częstotliwości wysokich! A to na pewno jest niepożądane. Rys. B10
wzmocnienie maleje, ponieważ maleje reak- Możemy zmniejszyć problem, wprowa- R1 R2 RXY
=
R
Y
X
Y
X
X Y
tancja C2. Idea pokazana na uproszczonych dzając dodatkowy rezystor R3 w obwodzie
schematach na rysunkach B7 i B8 jest bardzo suwaka potencjometru P1, co zmniejszy
R3
prosta, ale jest tu kłopot z obliczeniami. wpływ położenia suwaka P1. Ale jesz-
RXZ RYZ
R
R
X
Z
Y
Z
=
cze lepszym
P1
C1 R1 R2 Z
Z
Rys. B9
s pos obem
RXZ=RYZ=R1+2R3
R
=
R
X
Z
Y
Z
RXY
R
Rys. B11
X
Y
P1
R1 R2 C1b
C1a
C2 C2
RXY
R
X
Y
R3
R3
X Z Y
Z
Y X
wy we wy
we
R
wy RYZ
R
Y
Z
RXZ RXZ RYZ
R
R
Y
Z
X
Z
X
Z
+
we wy
+
we
C2
C2 + +
P2
P2
podbicie tonów stłumienie tonów
p
o
d
b
i
c
i
e
t
o
n
ó
w
s
t
ł
u
m
i
e
n
i
e
t
o
n
ó
w
wysokich (rys. B7) wysokich (rys. B8)
w
y
s
o
k
i
c
h
(
r
y
s
.
B
7
)
w
y
s
o
k
i
c
h
(
r
y
s
.
B
8
)
R E K L A M A
TECHNIKALIA
U=0
3dB
3dB
Szkoła
Szkoła
Konstruktorów
Konstruktorów
Szkoła Konstruktorów ma trzy klasy (Zadanie główne, Co tu nie gra? i Policz). Każdy Czytelnik  Elektroniki dla Wszyst-
kich może nadesłać rozwiązane jednego, dwóch lub wszystkich trzech zadań Szkoły z danego numeru. Rozwiązania
można nadsyłać zwykłą pocztą albo mailem. Paczki z modelami i koperty zawsze adresujcie: AVT  EdW ul. Leszczy-
nowa 11 03-197 Warszawa i koniecznie podawajcie na kopercie czy paczce zawartość, np. Szko175, Jak9, NieGra175,
#9, itd. Autorzy rozwiązań zadania głównego jeśli chcą, mogą też przysyłać fotografie swej osoby (portret), które będą
zamieszczone przy rozwiązaniu zadania.
Osoby, które nadsyłają rozwiązanie e-mailem, powinny wysłać je na adres: [e-mail] (szkola, a nie szkoła). W tytule maila i w na-
zwach wszystkich załączników, oprócz nazwy konkursu i numeru zadania, umieśćcie także swoje nazwisko (najlepiej bez typowo polskich liter),
na przykład: Szko175Kowalski, Policz175Zielinski, NieGra175Malinowski, Jak9Krzyzanowski.
Regularnie potwierdzam otrzymanie wszystkich e-maili kierowanych na adres [e-mail] oraz [e-mail]. Jeśli więc w ter-
minie kilku dni po wysłaniu maila do Szkoły nie otrzymacie mojego potwierdzenia, prześlijcie pliki jeszcze raz (do skutku).
Bardzo proszę wszystkich uczestników, także osoby nadsyłające prace e-mailem, żeby podawały imię, nazwisko, adres zamieszkania oraz
wiek. Jest to pomocne przy opracowywaniu rozwiązań, ocenie prac oraz wysyłce upominków i nagród (dane osobowe będą wykorzystane wy-
łącznie w związku z oceną prac i nagrodami). Jeśli na łamach czasopisma nie chcecie ujawniać swoich danych  napiszcie, a zachowam dyskre-
cję, podając albo pseudonim, albo imię i pierwszą literę nazwiska, ewentualnie miejscowość zamieszkania.
Mam też prośbę dotyczącą kwestii technicznych. Na schematach podawajcie wartości elementów, a dodatkowo zamieśćcie Wykaz elementów
w tekście. Taka podwójna informacja pomaga wyłowić ewentualne błędy.
Bardzo proszę, żebyście unikali plików w formacie .docx z najnowszego Worda. Zapiszcie plik w  zwykłym formacie .doc. Możecie nato-
miast śmiało przysyłać pliki .odt z darmowego OpenOffice.
Nie umieszczajcie ilustracji w tekście! Wszystkie ilustracje (fotografie i rysunki) powinny być przesłane jako oddzielne pliki. Bardzo proszę
też o przysyłanie schematów, projektów płytek i wszelkich innych rysunków w popularnych formatach, na przykład PDF, JPG, GIF czy PNG, i
to także wtedy, gdy przysyłacie oryginalny, z
ródłowy plik z danego programu projektowego (sch, pcb, brd, itp.).
Wystarczy przysłać mailem postać elektroniczną, ale jeśli ktoś chce przysłać dane na nośniku, niech to będzie płyta CD lub DVD. W miarę
możliwości nie przysyłajcie materiałów na starych 3,5-calowych dyskietkach, bo nie mamy już w redakcji komputera z takim napędem i dyskiet-
ka stwarza spory kłopot. Jeśli ktoś pisze tekst na komputerze i przysyła do mnie wydruk w kopercie, to niech także przyśle e-maila z plikiem
tekstowym (.DOC, .TXT, .ODT), co znacznie ułatwi zacytowanie całości lub fragmentu rozwiązania. Nie jest konieczne przysyłanie papierowych
wydruków. Jeśli jednak nadsyłacie model, zawsze dołączajcie wydruk własnoręcznie podpisanego i opatrzonego datą oświadczenia (w tym
wypadku musi to być papierowy, podpisany wydruk, a ewentualny plik nie jest potrzebny): Ja, niżej podpisany, oświadczam, że projekt/artykuł
pt.:& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ,
który przesyłam do redakcji  Elektroniki dla Wszystkich , jest moim osobistym opracowaniem i nie był wcześniej nigdzie publikowany.
Zadanie główne nr 175
Większość naszych Czytelników z końcem interesującego. Ogólnie biorąc, widzę dwa pracować okresowo. Oprócz procesorów, na
sierpnia kończy wakacje i urlopy. We wrześ- główne kierunki rozwiązań. Jeden to wyko- pewno zechcecie wykorzystać bardzo popu-
niu pora wziąć się do nieco ambitniejsze go rzystanie mikroprocesorów, które dla zmniej- larne układy scalone CMOS rodziny 4000. I
zadania. Na początek przypomnę, że nie- szenia poboru prądu będą wprowadzane w słusznie! Tu chciałbym udzielić kilku wska-
dawne zadanie 166 dotyczyło pomocniczego stan uśpienia i budzone na krótko co jakiś zówek: otóż w każdym przypadku warto
z
ródła energii. W ramach tego zadania nie- czas, by wykonać swoje zadanie. Drugi głów- pracować przy jak najniższym napięciu zasi-
którzy przeprowadzili interesujące ekspery- ny kierunek to ultraoszczędne układy bez lania. Zasadniczo według katalogu układy
menty, żeby wspomnieć choćby ogniwo z mikroprocesorów. Być może one też będą CMOS4000 mogą pracować przy zasilaniu od
cytryną (limonką) oraz z fotodiodami BP34.
Wprawdzie z takich z
ródeł można uzyskać
Sponsorem nagród (obudów) jest firma LC Elektronik
znikomo małe ilości energii, ale przecież
potrafimy realizować bardzo oszczędne ukła-
dy elektroniczne. I właśnie tu dochodzimy do
tematu naszego kolejnego zadania.
Temat zadania 175 brzmi:
Zaproponuj pożyteczny układ elektronicz-
ny, pobierający jak najmniej energii.
Znów temat jest bardzo szeroki i dosłow-
nie każdy chętny może zaproponować coś
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
38 El ektronika dl a Wszystkich
3V wzwyż, a procesory od 1,8...2,7V, zależnie klasyczny głośnik jest zdecydowanie bar- Jestem przekonany, że także i tym razem
od typu. Ale praktyka pokazuje, że mogą dziej energożerny, niż membranka piezo. W pozytywnie zaskoczycie mnie swoimi
one też pracować przy niższych napięciach. przypadku sygnalizatorów świetlnych prob- pomysłami. Poszukajcie też inspiracji w
Celem samym w sobie nie jest w tym przy- lem elementu wykonawczego jest jeszcze Internecie. Podkreślam, że zadanie polega
padku obniżenie napięcia zasilania, tylko fakt, poważniejszy, ponieważ wszystko, co świeci, na zaproponowaniu układu. A to oznacza,
że czym niższe napięcie, tym mniejszy pobór pobiera znaczne ilości energii. Oczywiście że niekoniecznie trzeba taki układ zreali-
prądu podczas przełączania. Ten sam układ najlepsze okazałyby się wtedy nowoczesne zować. Mile widziane są więc także propo-
CMOS4000 przy napięciu 12V czy 9V będzie niebieskie i białe diody LED, znane ze swej zycje teoretyczne, za które też uzyskuje się
pobierał wielokrotnie więcej energii niż przy wysokiej skuteczności i sprawności. Znikome punkty, upominki i nagrody.
zasilaniu napięciem 3V. A może warto zain- ilości energii pobierają tylko proste wyświet- I jeszcze jedna możliwość: bardzo cenne
teresować się kostkami z popularnej rodziny lacze LCD, ale nie moduły ze sterownikami, okażą się wszelkie doświadczenia i eks-
74HC o napięciu zasilania 2...6V lub z rodzin tylko stare najprostsze wyświetlacze LCD. perymenty. W ramach zadania 175 można
74LV (w tym AVC, AUC) o jeszcze niższym Ale sygnalizator nie musi mieć elemen- zbadać zależność poboru prądu i energii od
napięciu zasilania? tu wykonawczego w postaci brzęczyka czy wartości napięcia zasilania. Takie ekspery-
Do realizacji prostych układów można też lampki. Może optymalnym rozwiązaniem menty mogą dotyczyć mikrokontrolera lub
wykorzystać pojedyncze tranzystory, zarówno będzie wykorzystanie modułów radiowych i układów CMOS4000. Zwłaszcza w przy-
bipolarne, jak też MOSFET-y i JFET-y. uruchamianie na krótko nadajnika, by prze- padku układów CMOS4000 różnice poboru
W każdym wypadku trzeba się zastanowić, słać sygnał na odległość? Może rozwiąza- energii przy napięciach zasilania 15V i 3V
jaki ma być cel stosowania proponowanego niem będzie ultraoszczędny prościutki system mogą się okazać wręcz kolosalne. Zbadajcie
układu. Treść zadania wskazuje, że ma to alarmowy, który w spoczynku, a właściwie te zależności, bo to naprawdę przyda się
być pożyteczny układ elektroniczny. Chodzi podczas czuwania, będzie pobierał minimalne Wam, jeśli chcecie być elektronikami XXI
mi tylko o to, żeby Wasza propozycja miała, ilości energii... wieku.
lub mogła mieć, jakiekolwiek pożyteczne A jeśli już doszliśmy tak daleko, może ktoś Wiem, że temat zadania 175 jest specy-
zastosowanie. Bo ultraoszczędnym ukła- zaproponuje znacznie bardziej zaawansowa- ficzny, ale przy obecnych możliwościach
dem elektronicznym jest na przykład bateria ne rozwiązania, choćby jakiś zdalny czujnik i kierunkach rozwoju elektroniki, zmniej-
obciążona trzema połączonymi szeregowo pogodowy, na przykład sprawdzający tempe- szanie zużycia energii urządzeń zasilanych
22-megaomowymi rezystorami. Warunek raturę co pół godziny i przesyłający radiowo bateryjne okazuje się potrzebne i ogromnie
energooszczędności jest spełniony, tylko po informacje do współpracującego serwera. ważne. Dlatego nie zlekceważcie tego zada-
co komu taki układ? nia! W naszej Szkole do tematu zmniej-
A jeśli urządzenie ma być pożyteczne, Uwaga! szania zużycia energii i do zmniejszania
to jakie zadanie ma realizować? Na pewno Każdy Autor nadsyłając rozwiązanie zada- napięcia zasilania będziemy w przyszłości
jednym z tematów, którym się zajmiecie, są nia głównego może dołączyć też swoją niejednokrotnie powracać.
najróżniejsze sygnalizatory. Zapewne kluczo- fotografię (portret). Fotografia zostanie A na razie zachęcam wszystkich sympa-
wym problemem będzie wtedy dobór prze- opublikowana w artykule, omawiającym tyków Szkoły do udziału w jakże ważnym
twornika wykonawczego. Jeśli miałby to być nadesłane rozwiązania. zadaniu 175!
jakiś sygnalizator akustyczny, to na przykład
Rozwiązanie zadania głównego 170
Temat zadania 170 brzmiał: Zaproponuj Czytając opisy poszczególnych prac, wez
- nie udało się osiągnąć założonych celów,
wykrywacz lub miernik pola elektrycznego, cie pod uwagę, że niektóre przedstawione niech uważnie poczyta wskazówki zawarte
magnetycznego lub elektromagnetycznego. propozycje nie są godne polecenia i są ślepą w podsumowaniu i niech spróbuje z nich
Sprawa pól elektrycznego i magnetycz- uliczką, która nie przybliża do prawdy, a co skorzystać.
nego przewija się w Szkole od dawna. Nadal najwyżej pokazuje, że pomysł był nietrafiony.
jednak dla wielu Czytelników są to zagadnie- Niemniej niektórzy uczestnicy osiągnęli Rozwiązania praktyczne
nia z pogranicza magii. Jeśli są to elektronicy pewne sukcesy. Wśród nadesłanych prac były 13-letni Krzysztof A
os z Hubenic napisał
młodzi i niedoświadczeni, to nie ma problemu też dwie wyjątkowo interesujące. Jedną od najpierw: (& ) Zadanie wykonałem w formie
 właśnie takie zadania pomogą im w upo- razu kieruję do publikacji, a mam nadzieję, prototypu i proszę o czas, bo w najbliższym
rządkowaniu wiedzy i zdobyciu bezcennego że z drugiej z czasem powstanie materiał na tygodniu zostanie jeszcze dokończona druga
doświadczenia. Widać jednak wyraz
nie, że projekt okładkowy. A oto szczegółowe omó- wersja prototypu. Jako pętlę testową wykorzy-
niektórzy młodsi uczestnicy podeszli do tema- wienie nadesłanych rozwiązań. stałem kawałek drutu stalowego zwiniętego w
tu zupełnie po omacku, bez zrozumienia prob- pętlę podwójną i podłączony rezystor szerego-
lemu. A przecież przy stawianiu tego zadania Rozwiązania teoretyczne wo. Tutaj pojawia się mały problem, ponieważ
w EdW 4/2010 podałem szereg wskazówek. 19-letni Michał Waś przysłał krótkiego maila, impuls, który się indukuje, jest rzędu kilku
Dalsze rozszerzone wskazówki podane są w że próbuje zrobić (& ) wykrywacz przewodów mikrowoltów, więc mój miernik tego nie może
podsumowaniu tego zadania Szkoły. w ścianie (& ) z miernikiem i tranzystorami, zmierzyć. Jedyną radą na to jest zastosowanie
Przypuszczam, że część sympatyków ale nie chodzi (& ). wzmacniacza operacyjnego (nieodwracają-
Szkoły po analizie przedstawionych infor- Krótką informację o swoich działaniach cego), który będzie wzmacniał sygnał milion
macji jeszcze raz zechce przeprowadzić eks- przysłał też Jacek Laskowski z Krakowa. W razy, a następnie za pomocą Attiny13 zostanie
perymenty. Nie jest to bowiem pusta teoria. tym nadesłanym w terminie mailu napisał, że zmierzony impuls przez ADC. Moim zdaniem,
Przecież ze złymi skutkami oddziaływania nie zdąży na czas skończyć swojego miernika o polu elektromagnetycznym jest więcej na
różnych obcych pól na urządzenia elektro- pola magnetycznego i że przyśle materiały z stronach amerykańskich, ponieważ oni mają
niczne mamy do czynienia na co dzień. I niewielkim opóz
nieniem. Niestety, do chwili szybszy prąd 60Hz i się szybciej indukuje i
wielu elektroników nie umie redukować ich oddania materiałów do druku materiały te nie w większych ilościach niż nasz polski prąd
wpływu. Udział w zadaniu 170 to istotny krok nadeszły. Jeśli się pojawią, z przyjemnością 50Hz. Na zdjęciach są nieudane próby z pętlą
w poznawaniu tych ważnych zagadnień. zaprezentuję je za miesiąc. A jeśli Autorowi i wykorzystaniem miernika (& )
El ektronika dl a Wszystkich Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
39
 Szkoła Konstruktorów
Póz
niej młodziutki eksperymentator przysłał Michał Pędzimąż ze
drugi mail i model, pokazany na fotografii 1. Starej Słupii przysłał
Oto fragmenty opisu: (& ) Tester został wyko- model przedstawio-
nany na popularnej kostce LM324N (...) Jest ny na fotografii 3.
to wzmacniacz przebiegów zmiennych, które W liście napisał tak:
indukują się w pętli wykonanej z drutu (& ) Im Witam! Niedawno
więcej uzwojeń (pętli), tym lepiej (...) zostaje zbudowałem model
wzmocniony i zaświeca diodę (& ) prostej trzyfunkcyj-
nej sondy pomiaro-
VCC 3V
Rys. 1
R2 10k
1
0
k

wej.(...) Może wska-
IC1B
R1
LM324N
zać stan logiczny
470
4
7
0

+ Fot. 1 Prototyp Krzysztofa A
osa
(zero lub jedynka) (& ), wykrywa prąd zmien-
Sonda
5
ny z sieci instalacji domowej. Zasięg tego
6 7
LED1 Fot. 2 Model Grzegorza Ulfika
ostatniego jest znikomy i nie jest w stanie
Schemat testera pokazany jest na rysun- wykryć kabla w ścianie, ale przydaje się,
ku 1. Już jeden rzut oka na schemat i opis aby sprawdzić, który kabel w plątaninie jest
wskazuje, że młodziutki Autor nie skorzystał pod napięciem bez konieczności szukania
z licznych informacji i wskazówek, podanych wtyczki :)
w prowadzonym obecnie cyklu Ośla łącz- (& ) 4017 służy do wykrywania kabli. Ma
ka. Tymczasem pierwsze ćwiczenia dotyczą- do pomocy małą antenkę podłączoną do pinu
ce wzmacniaczy operacyjnych i objaśnienia CLK (...), funkcja działa, jeśli trzyma się
podawane przy nich w Technikaliach zawie- włączony jeden z dwóch microswitchy (& )
rały wszelkie informacje, które pozwoliłyby do zasilania użyłem małej bateryjki 12V. (& )
prawidłowo zrealizować tego rodzaju tester. Obok wyłącznika, od masy baterii doluto-
Zamiast wyważać otwarte drzwi, lepiej jest wałem także jeden goldpin i wywierciłem na
skorzystać z dostępnych wskazówek  zwięk- niego dziurę w obudowie. A
ączy się go z masą
szy to szanse na sukces i przyniesie dużo układu, który się mierzy. Dzięki obecności
radości. rezystora R5 układ działa o wiele stabilniej
A oto kolejna praca: Witam! Nazywam się i nie reaguje na przypadkowe dotknięcia,
Grzegorz Ulfik, mam 12 lat i jako rozwiąza- czasami nawet wpływ znajdującego się blisko
nie Szkoły konstruktorów nr 170 chciałbym przewodu, w którym płynie prąd z sieci. (& )
przesłać samodzielnie opracowany wykry- Całe urządzenie jest mojego opracowania, ale
wacz fal radiowych, w tym także pluskiew. nie przesyłam modelu, ponieważ jest często
To urządzenie skonstruowałem rok temu. potrzebny :) (& ) antenka do układu 4017
Schemat przesyłam w załączniku. Jako antenę znajduje się niedaleko baterii, nawinięta na
zastosowałem 2 kawałki drutu [ok. 15cm], prowadnicę do śruby. (...) Złącze PAD1 to
jednak czułość jest wystarczająca, aby wykryć wyprowadzenie igły pomiarowej, zaś PAD2 to
nadajnik z odległości 20cm [sprawdziłem na goldpin do podłączenia masy.
CB-Radiu]. Aby zwiększyć czułość, wystarczy Schemat pokazany jest na rysunku 3. W
przedłużyć kabelki. większej skali pokazany jest fragment wykry-
Schemat wykrywacza pokazany jest na wacza pola elektrycznego z kostką 4017. dzieli, gdzie są przewody w ścianach i żeby
rysunku 2, natomiast model  na fotografii 2. Ale warto zauważyć, że Autor wspomniał tego nie uszkodzić, pomyślałem, że coś na to
Autorowi przydzielam nagrodę i punkty. o tym, że obecność rezystora R5 zmniejsza poradzę. Układ jest bardzo prosty, zbudowany
wpływ zewnętrznych zakłóceń. Jak najbar- na liczniku 4017. Dodatkowo tranzystorek
Rys. 2
dziej  przecież wejścia bramki IC1A też mają ograniczający prąd diody, która sygnalizuje
ogromną oporność wejściową. Zagadnienie to pole elektryczne. Układ jest zasilany z bate-
jest szerzej omówione w podsumowaniu tego rii 9V, a jako czujnik zastosowałem kawałek
zadania Szkoły. drutu miedzianego, zakończonego pętlą.
A oto list 19-letniego Wojciecha Mazurka Schemat wykrywacza pokazany jest na
ze Stalowej Woli z podobnym rozwiązaniem: rysunku 4, a model na fotografii 4. Autorowi
Witam! Kiedy zobaczyłem zadanie nr 170, to przydzielam punkty i kupon.
od razu przypomniałem sobie o urządzeniu, Bartłomiej Nowojowski z Jasła w treści
które zbudowałem jakiś czas temu. Zaczęliśmy maila napisał tylko: W załączniku kilka cie-
remont nowego mieszkania i rodzice nie wie- kawych rzeczy.
Rys. 3
Fot. 3 Sonda Michała Pędzimęża
Wrzesień 2010 El ektronika dl a Wszystkich
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
40
Wiązki kablowe
W
i
ą
z
k
i
k
a
b
l
o
w
e
www.sigma.krakow.pl
w
Transformatory
Top www
T
o
p
w
w
w
2
Cewki i dławiki
C
e
w
k
i
i
d
ł
a
w
i
k
i
Zaciskanie złączy na przewodach od 0,0123mm2!!!
Z
a
c
i
s
k
a
n
i
e
z
ł
ą
c
z
y
n
a
p
r
z
e
w
o
d
a
c
h
o
d
0
,
0
1
2
3
m
m
!
!
!
A w załączniku znalazłem między innymi taki się wtórnika
list: Witam! Mając na uwadze moje dotych- na op-amp,
czasowe teoretyczne udziały na łamach EdW, stwarzającego
postanowiłem to zmienić. (& ) Właściwym sztuczną masę
impulsem do działania było zadanie 170. dla wzmacnia-
(& ) Od razu przyszedł mi na myśl jeden cza pasmowe-
układ  magnetometr. Analizie tego tematu go. Tym samym
poświęciłem wiele czasu. Dotarłem do wielu Pańskie uwagi
dokumentów, od opracowań akademickich po z Oślej A
ączki
dokumenty NASA dotyczące wyposażenia sond na ten temat
kosmicznych. Ogólnie temat mnie zafascyno- potwierdziłem
wał, właściwie chyba dzięki temu, że doty- sam... Dużo
Rys. 4
czy pomiarów czegoś, czego nie widać. Mało probl emów
tego, pomiar indukcji, o poziomie oscylującym powstało z czujnikiem tzw. fluxgate czy też
wokół jednej miliardowej tesli (nT), jest sam w cewką Helmholtza. Nieocenioną pomocą w tym
Fot. 4 Wykrywacz Wojciecha Mazurka
sobie inspirujący. wszystkim okazał się oscyloskop. Dodatkowo
Praktyczne zainteresowanie magnetome- do tego układu powstał układ loggera wraz z ny wskazań, czyni układ naprawdę ciekawym.
trem wśród hobbystów nie jest zbyt szerokie. przetwornikiem ADC 16-bit, RTC i pamięcią Aby nie być gołosłownym, załączam zdjęcia
Oczywiście mówię tu o pomiarze wartości natę- 1MB oraz z komunikacją przez USB  ale na prototypu. (& ) Układ nie jest tak widowiskowy
żenia pola magnetycznego Ziemi. Ja dzięki temu dzień dzisiejszy jest zmontowany tylko układ jak cewka Tesli czy nagrzewnica lub spawarka
zainteresowaniu dowiedziałem się wreszcie, na płytce bez oprogramowania, co tym samym inwenterowa, ale ma w sobie dużą wartość
czemu służy i jak jest obliczany tzw. wskaz
nik czyni urządzenie mało użytecznym... Co więcej, eksperymentalną. Wszak magnetometr to nie
K, co dla mnie jako krótkofalowca jest ważne. przyjęte koncepcje wymagają zmian, prawdo- tylko badanie plam i burz magnetycznych na
(& ) niestety nie zdążę w terminie, choćby dla- podobnie łącznie ze zmianą układu i płytki. Słońcu i ostrzeganie przed możliwością awa-
tego, iż mimo wzorowania się na układzie zna- Niemniej pierwsze próby, gdzie przekręcanie rii systemu elektroenergetycznego, ale także
lezionym w Internecie, wystąpiły różne proble- osi magnesu neodymowego o średnicy kilku mm kawałek historii, począwszy od wykrywania U-
my po drodze, jak choćby dziwne zachowanie z odległości metra powodowało wyraz
ne zmia- -bootów podczas II wojny światowej, poprzez
badania archeologiczne, poszukiwania ropy,
gazu, stwarzanie map 3D tego co pod ziemią,
a na wykrywaniu bardzo małych przedmiotów
metalowych skończywszy. (...)
Fotografia 5 pokazuje czujniki, a fotogra-
fia 6  płytki drukowane z układami pomia-
rowymi. Temat pomiaru tak słabych pól rze-
czywiście jest bardzo trudny i dlatego mało
popularny wśród hobbystów. Ale na pewno jest
Fot. 5 Czujniki Bartłomieja Nowojowskiego
interesujący. Z przyjemnością przedstawiłbym
wyniki takich eksperymentów i to w postaci
Fot. 6 Płytki Bartłomieja Nowojowskiego
artykułu okładkowego. A na razie przydzielam
Autorowi kupon i punkty.
Otrzymałem też inny, bardzo interesujący
materiał. Oto początek listu: Nazywam się
Adam Buczek i jestem pracownikiem Wydziału
Fizyki Technicznej Politechniki Poznańskiej. Z
zawodu uprawiam fizykę, ale że współcześnie
opiera się ona w dużej mierze na elektronice,
to również nią się interesuję. Prenumeruję
kilka Państwa czasopism (EdW, Elektronik,
APA) i od czasu do czasu coś buduję. Ostatnio
z moim dyplomantem  panem Dobromiłem
Załogą  zainteresowaliśmy się tematem detek-
tora pola elektromagnetycznego pomocnego
w eksperymentach i demonstracjach fizycz-
nych. Ponieważ analogiczne zadanie pojawiło
się w Szkole Konstruktorów (Zadanie główne
170), postanowiliśmy przedstawić opis naszych
 przygód z projektem. (& )
Fot. 7 Sonda Adama Buczka i Dobromiła Załogi
Materiał ten z przyjemnością kieruję do
publikacji. Na fotografii 7 pokazana jest
Fot. 8 Eksperymenty Adama Buczka i Dobromiła Załogi
sonda w.cz., wykorzystywana podczas testów.
Nadesłany obszerny materiał zawiera wiele
ilustracji, spośród których trzy zamieszczone
są na fotografii 8. Miałem kłopot, jak uhono-
rować i nagrodzić dwóch Autorów tego inte-
resującego materiału. Po publikacji otrzymają
honorarium autorskie za artykuł, a już teraz
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
41
 Szkoła Konstruktorów
przydzielam za tę pracę kupon na zakup podze- nie udało nam się uruchomić
społów w sklepie internetowym AVT. transformatora.
I na koniec praca, którą nadesłał 16-letni Model pokazany jest na
Rafał Kozik z Bielska-Białej. Oto początek fotografii 9. Można byłoby
listu: Tematem zadania jest wprawdzie pomiar szeroko analizować problem i
pola elektrycznego lub magnetycznego, ale z błędy, popełnione przez mło-
powodu  Dwuosobowego turnieju z fizyki dla dziutkich Autorów. Projekt
klas I musiałem zająć się urządzeniem gene- wykracza jednak poza temat
rującym pole magnetyczne i elektryczne, czyli zadania, choć niewątpliwe ma
transformatorem Tesli. Jest on niestety obok związek z polem elektromag-
tematu zadania, nie wiem, czy będzie mógł netycznym. Tylko z uwagi na
Pan uznać ten projekt za próbę rozwiązania fakt, że Autor jest regularnym
zadania nr 170, ale postanowiłem jednak uczestnikiem naszej Szkoły,
go wysłać. Konkurs odbył się (& ), ekspery- przydzielam punkty i kupon.
ment nie powiódł się (& ), układ wytwarza Przy okazji gorąco zachęcam
napięcie 20 V, więc nie daje żadnych efektów do bardziej starannego i este-
wizualnych. Transformator budowałem wraz tycznego wykonywania mode-
z Jakubem Porębskim. Zaczęliśmy od nawi- li. A jeśli chodzi o usterki, to
Fot. 9 Model Rafała Kozika
nięcia uzwojenia wtórnego, czyli powietrznej chciałbym zwrócić uwagę na
cewki o wysokości 25 cm i średnicy 7,5cm. jedną, związaną ze starymi
Ma ona 1400 zwojów miedzianego drutu 0,15 tranzystorami w metalowej obudowie TO-3 zmarnowaniem diody; zdecydowanie lepiej i
mm. Na nią nawinęliśmy 5 zwojów przewodu. lub TO-66. Otóż struktura półprzewodnikowa bezpieczniej jest zaświecać diodę LED!
Wyliczyliśmy, że indukcyjność uzwojenia wtór- jest w nich montowana do grubej metalowej O ile rzeczywiście zapalamy zapałkę czy
nego to 37mH. Przyjąłem pojemność między podstawy, w której są otwory do mocowania i ognisko i palą się one potem żywym płomie-
jej zwojami na około 1pF, co dało częstotliwość przez która przechodzą wyprowadzenia bazy i niem, o tyle diody LED, przynajmniej te pra-
rezonansową równą około 80kHz. Jednym emitera. Tranzystory takie trzeba mocować do widłowo sterowane, nie palą się, tylko świecą.
z wymagań konkursu było zasilanie trans- solidnego radiatora z wywierconymi czterema Od biedy o klasycznej żarówce można powie-
formatora napięciem 12V. Postanowiliśmy otworami: na bazę, emiter oraz dwa do moco- dzieć, że się pali z uwagi na wysoką tem-
więc zastąpić iskrownik tranzystorem kluczo- wania. Zastosowane przez nieświadomych, peraturę żarnika, wynoszącą około 3000�C.
wanym z częstotliwością rezonansową. (& ) młodziutkich Kolegów dołączenie do radiatora Jednak nie jest to trafne określenie dla diody
Początkowo zastosowałem tranzystor BU208A  plecami , czyli w sposób pokazany na foto- LED, gdzie mechanizm wytwarzania światła
przełączany przez BC557. Jako radiatora uży- grafii 9, praktycznie nic nie daje  tranzystor niewiele ma wspólnego z procesem spalania i
łem żelaznej puszki po orzeszkach. Do wyjścia pracuje praktycznie tak samo, jakby nie miał z wysoką temperaturą. A jeśli u kogoś diody
uzwojenia pierwotnego podłączyłem miernik radiatora, a więc jest bardzo podatny na uszko- LED się palą, to niedobrze (kto chce, może
napięcia. Widać było, że przy zmienianiu dzenie. Nie tylko Autorów projektu zachęcam, sprawdzić, że przy dużych prądach, diody
częstotliwości w pewnym momencie układ żeby odcięli kapturek tego rodzaju tranzystora świecą  nie swoim kolorem, zazwyczaj żół-
przechodził przez częstotliwość rezonanso- i przekonali się, jaka jest jego budowa. Jeśli tym i rzeczywiście się palą  przepalają
wą, gdyż napięcie wzrastało do około 20 V, tranzystor nie jest uszkodzony, można go po się). Owszem, można diodę LED spalić, na
po czym przy dalszym zwiększaniu częstotli- otwarciu wykorzystać w roli... fotodiody lub przykład dołączając ją do samochodowego
wości znowu malało. Postanowiłem dodać małego ogniwa słonecznego. akumulatora bez rezystora ograniczającego.
układ sprężenia zwrotnego, zaczerpnięty ze Jednak jeśli chodzi o pracę diody LED w jej
strony http://c4r0.skrzynka.org (...) Niestety Podsumowanie klasycznej roli, to używajcie słowa świeci się,
tylko pogorszył wyniki. W wyniku dalszych Chciałbym poświęcić trochę uwagi  zapala- a nie pali się.
prób uszkodzeniu uległ tranzystor kluczują- niu diod LED , ponieważ takiego sformuło- A teraz wracajmy do głównego wątku.
cy, wymieniłem go na tranzystor BU406 i wania używa wielu Czytelników. Temat wykrywaczy pól elektromagnetycz-
BC547 oraz zastosowałem fabryczny, alumi- Otóż mówiąc żartem, nie zapalajcie diod nych zawsze cieszył się i cieszy dużym zain-
niowy radiator. Mimo licznych prób, na razie LED, bo to grozi pożarem, zniszczeniem i teresowaniem, ale też okazuje się trudny. Przy
budowie takich wykrywaczy często popełnia-
ne są elementarne błędy, które przekreślają
Punktacja Szkoły Konstruktorów
szanse na sukces. Wszystko wskazuje, że jesz-
Rafał Kozik Bielsko-Biała . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Paweł Sablik Pisarzowice . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Paweł Szweda Rybnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
cze raz muszę przypomnieć podstawy, choć
Michał Stec Jazowsko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Robert Szolc Bytom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Rafał Stępień Rudy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
wiele informacji podałem w EdW 4/2010,
Ryszard Pichl Gdynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Sławomir Węgrzyn Dziekanowice . . . . . . . . . . 17 Krzysztof Młynarski Radom . . . . . . . . . . . . . . . 6
Jacek Konieczny Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Michał Waśkiewicz Białystok . . . . . . . . . . . . . . 16 Jarosław Korus Tarnów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
przy ogłaszaniu tego zadania. Otóż w zasa-
Artur Piernikarczyk Zabrze . . . . . . . . . . . . . . . 54 Artur Rolewski Gniezno . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Dominik Ciurej Trzemesna . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
dzie zmienne pola elektryczne i magnetycz-
Szymon Janek Lublin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Bartłomiej Błeszyński Szczecin . . . . . . . . . . . . 16 Amadeusz Wach Częstochowa . . . . . . . . . . . . . . 5
Adam Kulpiński Sanok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Arkadiusz Hudzikowski Świerczyniec . . . . . . 15 Adam Głąb Tomaszów Maz. . . . . . . . . . . . . . . . . 5
ne są ze sobą wzajemnie związane. Jednak
Damian Szymański Gdynia. . . . . . . . . . . . . . . . 50 Marcin Dobrogowski Gajowniki . . . . . . . . . . . 15 Mariusz Jaglarz Chrzanów . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
przy małych częstotliwościach, na przykład
Radosław Krawczyk Ruda Śl. . . . . . . . . . . . . . 48 Krzysztof Kruszka Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Roman Braumberger Bytom . . . . . . . . . . . . . . . 5
A
ukasz Kwiatkowski Kraków . . . . . . . . . . . . . 44 Adam Teszner Zebrzydowice . . . . . . . . . . . . . . 13 Grzegorz Ulfik Świerklaniec. . . . . . . . . . . . . . . . 4
przy częstotliwości sieci energetycznej 50Hz,
Piotr Policht Rożnów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Tomasz Martis Zabrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 A
ukasz Seweryn Wodzisław Śl. . . . . . . . . . . . . . 4
można i trzeba oddzielnie rozpatrywać pole
Maciej Skrodzewicz Szczecin . . . . . . . . . . . . . . 40 A
ukasz W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Paweł Podyma Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Krystian Raszewski Bielawa . . . . . . . . . . . . . . 38 Piotr Kochański Podolany. . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Wojciech Mazurek Stalowa Wola. . . . . . . . . . . . 4
magnetyczne i pole elektryczne. Natomiast
Aleksander Bernaczek Magnuszowice . . . . . . 34 Michał Sznajderuk Bielsk Podlaski . . . . . . . . . 9 Jacek Kopala Jastrzębie Zdrój. . . . . . . . . . . . . . . 4
przy dużych częstotliwościach radiowych,
Szymon Snarski Czeladz
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Paweł Hoffmann Wrocław . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Sebastian Nowak Bożniewice . . . . . . . . . . . . . . . 3
Krzysztof A
os Hubenice. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Jakub Borzdyński Glinik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Jakub Kuryło Puławy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 powiedzmy ponad 100kHz, pole magnetycz-
Mateusz Wężyk Piotrków Tryb. . . . . . . . . . . . . 31 Tomasz Ruchałowski Nowy Sącz. . . . . . . . . . . . 8 VippeR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
ne i elektryczne niejako zlewają się w jedno
Kamil Marciniak Klonowiec Stary . . . . . . . . . 29 Paweł Grześkowiak Leszno . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Marcin Połomski Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Tomasz Bieńkowski Ryglice . . . . . . . . . . . . . . . 27 Paweł Szczurowski Zielona Góra . . . . . . . . . . . . 8 Tomasz Krogulski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 wspólne pole elektromagnetyczne i występują
Wiesław Pytlewski Głogów. . . . . . . . . . . . . . . . 22 Jarosław Puszczyński Piła. . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Sławomir Gandyra Kalety . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
jednocześnie. Zatrzymajmy się przy polach o
Marian Gabrowski Polkowice . . . . . . . . . . . . . 21 Bartłomiej Nowojowski Jasło . . . . . . . . . . . . . . . 8 Jan Dulian Wola Mędrzech. . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Michał Zięba Stargard Szcz. . . . . . . . . . . . . . . . 19 Tomasz Supernak Wrocław . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Michał Grzemski Grudziądz . . . . . . . . . . . . . . . . 2 małej częstotliwości.
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
42 El ektronika dl a Wszystkich
Rys. 6
samym czujnik też ma charakter kierunko-
a) pole magnetyczne b) pole magnetyczne
p
o
l
e
m
a
g
n
e
t
y
c
z
n
e
p
o
l
e
m
a
g
n
e
t
y
c
z
n
e
a) b)
wy, co ilustruje rysunek 7.
Należy mocno podkreślić, że taki czujnik
w postaci pętli czy cewki reaguje tylko na
zmiany pola magnetycznego i nie nadaje się
do pomiaru czy wykrywania stałego pola
magnetycznego (do tego można wykorzy-
stać czujnik Halla i inne sposoby). Jak już
wspomniałem, napięcie zmienne, zwłaszcza
m
a
ł
a
p
ę
t
l
a
pętla z drutu dwie elektrody dużą pętla mała pętla
p
ę
t
l
a
z
d
r
u
t
u
d
w
i
e
e
l
e
k
t
r
o
d
y
o częstotliwości 50Hz, indukowane w takim
Rys. 5
klasycznym
Rys. 7
Otóż pole magnetyczne, a ściślej zmiany pola c z uj ni ku-
magnetycznego powodują indukowanie się -cewce jest
napięcia i przepływ prądu w zamkniętych niewielkie.
obwodach  zwojach. Aby zrealizować kla- Jest to napię-
syczny czujnik pola magnetycznego, wystar- cie zmien-
czy uformować kawałek jakiegokolwiek ne i można
drutu w postaci pętli. Kształt pętli nie jest je łatwo
najważniejszy. Zazwyczaj pętla ma kształt wzmocnić za
okręgu, ale może być kwadratem, prostoką- pomocą jakiegokolwiek wzmacniacza.
tem lub mieć dowolny nieregularny kształt. Często wymagane jest jednak bardzo
W każdym zwoju o dowolnym kształcie pole duże wzmocnienie. Nie jest natomiast
magnetyczne zaindukuje napięcie. Jednak wymagana duża rezystancja wejścio-
pętla-sonda
wzmacniacz słuchawki
nawet najsilniejsze pole magnetyczne nie wa wzmacniacza  pole magnetyczne,
m.cz.
zaindukuje napięcia w dwóch oddzielnych mówiąc najprościej, może wytwarzać
Rys. 8
przewodach, jak pokazuje rysunek 5. małe napięcia i duże prądy, co oznacza najmniejsze zakłócające pole rozproszenia.
Czyli czujnikiem pola magnetycznego małą rezystancję. Wzmacniacz mógłby mieć Zwróćcie uwagę, że często dla zmniejszenia
musi być zamknięty zwój, najlepiej w postaci więc małą rezystancję wejściową, ale większa zakłóceń wystarczy przekręcić dany obwód
okręgu. W praktyce problem polega na tym, rezystancja wcale nie przeszkadza. o pewien kąt.
że wartość indukowanego napięcia zależy Zachęcam sympatyków Szkoły, żeby zre- A tak w ogóle, to wszystkich Czytelników,
między innymi od szybkości zmian pola, alizowali prosty czujnik pola magnetycznego którzy pominęli wcześniejsze odcinki Oślej
a to oznacza, że przy małych częstotliwoś- według rysunku 8. Podkreślam, że w słu- łączki dotyczącej wzmacniaczy operacyjnych,
ciach w pojedynczym zwoju indukują się chawkach pojawi się sygnał, zaindukowany gorąco zachęcam, żeby uzupełnili zaległości.
małe, często znikomo małe napięcia. Warto przez zmienne pole magnetyczne. Będzie to Bez takich podstaw niewiele zdziałacie w
zwrócić uwagę, że w rdzeniu transformato- głównie sinusoida 50Hz. Jest to bardzo niski technice analogowej. Bardzo się cieszę, że w
ra sieciowego 50Hz występuje bardzo silne ton  buczenie, ale słuchawki powinny prze- Szkole z dużym zapałem biorą udział bardzo
pole magnetyczne, a mimo to dla uzyskania nieść taki ton, natomiast małe głośniczki przy młodzi uczestnicy, ale chciałbym ich zachę-
potrzebnych napięć wyjściowych uzwojenie tej częstotliwości radzą sobie bardzo słabo lub cić do systematyczności i do korzystania z
wtórne zawsze zawiera dużą liczbę zwojów. wcale. W praktyce nie jest to jednak czysty cudzych doświadczeń oraz efektów wcześniej
Dlatego dla zwiększenia czułości sondy pola sygnał, bo oprócz tonu 50Hz występują tam proponowanych ćwiczeń.
magnetycznego należy zwiększyć liczbę zwo- kolejne harmoniczne, zwłaszcza nieparzyste Podkreślam, że w wykrywaczu zmien-
jów. Trzeba po prostu wykorzystać cewkę. (150Hz, 250Hz, itd.), które bez problemu nych pól magnetycznych małej częstotliwości
Lepiej, gdy pętla-cewka będzie miała większą można usłyszeć. według rysunku 8, w słuchawkach występuje
średnicę, jak pokazuje to rysunek 6. Właściwie to już do czegoś takiego zachę- po prostu wzmocniony sygnał z czujnika i
Tu muszę wspomnieć, że niektórzy, świa- całem miesiąc temu, w poprzednim odcinku łatwo, bo na słuch, można wykryć składowe
domie lub nie, uważają, iż kształt sondy  pętli Oślej łączki, gdy wypróbowaliśmy najróżniej- o częstotliwościach akustycznych.
odgrywa ogromną rolę. Także i w tym zadaniu sze czujniki w roli nietypowych mikrofonów. Zarówno wyniki tego zadania, jak i
pojawiła się propozycja  podwójnej pętli . Nawet jeśli ktoś przeprowadził wtedy podobne poprzednich, a także inne propozycje nad-
Być może jest tak z uwagi na wymyślny testy, proponuję teraz do tego wrócić i wypró- syłane do redakcji wskazują, że na przy-
kształt niektórych anten radiowych  widząc bować różne czujniki pola magnetycznego, w kład niektórzy, świadomie czy nie, realizują
rozmaite anteny krótkofalarskie, satelitarne, tym pojedynczą pętlę, pętlę wielozwojową i wykrywacz pola magnetycznego małej czę-
radiowe i telewizyjne, mało zorientowani różne gotowe cewki. Między innymi wypró- stotliwości z cewką. Bardzo często takie
są skłonni wierzyć w magiczne właściwości bujcie czujnik  cewkę o średnicy około eksperymenty kończą się fiaskiem, ponie-
kształtu pętli  sondy. Tymczasem nie ma tu 3...5cm i liczbie zwojów w zakresie 10...50. waż napięcia generowane w jednym lub w
żadnej analogii, ponieważ na razie mówimy o Taka sonda pola magnetycznego, współpra- kilku zwojach są bardzo małe. Zdecydowanie
czujnikach pola małej częstotliwości, a anteny cująca z czułym przedwzmacniaczem, może łatwiej zrealizować wykrywacz pola elek-
pracują przy wysokich częstotliwościach i być znakomitą pomocą przy budowie wzmac- trycznego, gdzie napięcia mogą mieć wartość
zależności są tam zupełnie inne. W przypad- niaczy mocy, zarówno tranzystorowych, jak nawet kilku woltów  trzeba tylko zrealizować
ku pola magnetycznego małej częstotliwo- i lampowych. Taki prosty przyrząd pozwoli obwód wejściowy o bardzo dużej impedancji
ści nie ma żadnego sensu eksperymentować sprawdzić poziom i kierunek zakłócającego wejściowej, co nie jest problemem.
z wymyślnymi kształtami pętli, ponieważ pola magnetycznego. Jeśli chodzi o pole elektryczne i jego wykry-
w tym przypadku kluczowe znaczenie ma Bardzo proszę, żebyście przetestowali wanie, to jeszcze raz przypomnę, że nie trzeba
powierzchnia pętli i liczba zwojów. takim prostym przyrządem z sondą-petlą różne wnikać w teoretyczne zawiłości  w sumie cho-
Trzeba też pamiętać, że pole magnetyczne transformatory na klasycznych rdzeniach EI, dzi o podział napięć w dzielnikach, zawierają-
ma charakter wektorowy  kierunkowy, a tym zwijanych i toroidalnych  sprawdz
cie, czy cych niewielkie pojemności. A jeśli pojemności
rzeczywiście transformatory toroidalne mają są znikome, często poniżej 1pF i w związku
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 43
e
e
i
i
e
c
c
a
i
n
ę
ę
c
i
i
a
e
ę
i
p
p
i
w
c
a
a
p
o
ę
n
n
a
i
k
n
p
u
e
e
ł
a
d
k
ż
a
napięcie
n
n
a
u
i
r
duże napięcie
d
małe napięcie
m
a
brak napięcia
b
zaindukowane
z
e
e
i
i
a
i
c
c
c
ę
ę
i
i
ę
i
p
p
p
a
a
a
n
n
n
U=0
e
e
k
ł
ż
a
a
u
r
duże napięcie
d
małe napięcie
m
brak napięcia
b
 Szkoła Konstruktorów
wzmacniacz
z tym ich reaktancja przy małych częstotliwoś-
VDD
ciach jest ogromna, to czujniki pola elektrycz-
tranzystor
D1
V U~
polowy
nego powinny mieć ogromną, jak największą ~
wskaz
nik
T1
RS
R
S
oporność wejściową. Zasadniczo czujnik pola +
IN
czujnik
c
z
u
j
n
i
k
elektrycznego powinien mieć dwie elektrody Rys. 9
antena 10M ...1000M
a
n
t
e
n
a
1
0
M

.
.
.
1
0
0
0
M

T2
i należy mierzyć napięcie między nimi  patrz megaomów (pojem-
rysunek 9. Nietrudno się domyślić, że taki ność C =10pF przy
I
D2
VSS
CX
C
X
czujnik powinien mieć właściwości kierun- częst ot l i wości
kowe. W praktyce, w przypadku pola elek- 50Hz ma reaktan- wejście układu CMOS
w
e
j
ś
c
i
e
u
k
ł
a
d
u
C
M
O
S
ziemia
trycznego 50Hz, wykorzystujemy pojemność cję X =318M�).
C
Rys. 11
między masą przyrządu a ziemią i zazwyczaj Wtedy oporność
Rys. 12
c)
a) b)
realizujemy czujnik z pojedynczą elektrodą, wejściowa bramki
na przykład z wykorzystaniem tranzystora CMOS jest więc
VDD VDD
VDD
polowego, według rysunku 10, pamiętając o ogromna, rzędu
RI
R
I
zachowaniu jak największej rezystancji wej- setek megaomów.
ściowej, bo to pozwala uzyskać duże napięcie Jednak w IN IN IN
CI
C
CI
C
I
I
sygnału. Pracujący według tej zasady czujnik sumie wszystko
CI
C
I
nie ma właściwości kierunkowych, a z uwagi będzie zależeć od
RI
R
I
VSS VSS VSS
na pewne dodatkowe czynniki jego wskazania wytworzonych
mogą czasem być zaskoczeniem. Niemniej rea- pojemnościowych
Rys. 13
a)
lizacja takiego czujnika jest łatwa. Realizacją dzielników napię- b)
tej właśnie idei z rysunku 10 są zamieszczone cia zmiennego.
C
CX CX
C
X
X
VDD
w artykule propozycje wykorzystania licznika W idealizowa-
4017. Nie ma tu żadnej magii  jest to pod nym przypadku z
pewnym względem ulepszona wersja czujni- rysunku 13, aby sonda
C
ka z rysunku 10. W układzie wcale nie musi uzyskać dużą czu- CI
I
VSS
CI
C
I
pracować licznik  wystarczy dowolny układ łość i dużą war-
cyfrowy czy bramka CMOS  każdy układ tość napięcia U ,
I
CMOS ma ogromną rezystancję wejściową. należałoby zwięk-
ziemia
Nie musi to być licznik, ale zastosowanie licz- szyć pojemność
nika o niewielkim stopniu podziału (4, 8, 10 Cx. Zgodnie z ele- samym wskazuje, dlaczego wskaz
niki pola
lub 16) jest istotnym ulepszeniem, bo pozwala mentarnymi wiadomościami o kondensatorze, elektrycznego m.cz. mogą okazać się bar-
podzielić częstotliwość 50Hz i uzyskać wyraz
- jego pojemność zależy m.in. od powierzchni dzo kapryśne. Niemniej gorąco zachęcam do
nie widoczne dla oka miganie diody, trudne do okładek. Dla zwiększenia pojemności sonda praktycznego wypróbowania różnych wersji
zaobserwowania przy 50Hz. powinna mieć raczej postać płytki niż pręta. czujników pola elektrycznego, a także mag-
Jeśli chodzi o wejścia układów CMOS, to W tym przypadku  skuteczność sondy zale- netycznego z pętlą.
pracują tam komplementarne tranzystory, a ży właśnie od pola jej powierzchni, a ponie- Tyle o polach wolnozmiennych, kiedy
także obwody ochronne, pokazane w uprosz- kąd także od kształtu i ustawienia w przestrze- to oddzielnie rozpatrujemy pole magnetycz-
czeniu na rysunku 11. W zasadzie wejście ni względem z
ródeł pola elektrycznego. Znów ne i elektryczne. Nie tylko rozpatrujemy
układu CMOS można traktować jako  wiszą- nie ma tu żadnej magii, tylko zależności  otóż można powiedzięć, że przy tak małych
ce w powietrzu , o nieskończenie wielkiej matematyczne określające pojemność. częstotliwościach pole magnetyczne może
rezystancji wejściowej, z występującą pojem- Jednak w sumie sytuacja jest skompliko- istnieć bez pola elektrycznego i na odwrót.
nością wejściową C rzędu kilku do kilkuna- wana, ponieważ w grę wchodzi coś więcej, Natomiast przy wysokich częstotliwościach
I
stu pikofaradów, jak pokazuje rysunek 12a. niż pojemność, na rysunku 13 oznaczona Cx, radiowych (w.cz.) jest inaczej. Czym wyższa
Jednak w praktyce znikomy prąd wsteczny a do tego C  stosunkowo duża pojemność częstotliwość, tym bardziej pola magnetyczne
I
obu diod ochronnych (D1, D2 na rysunku 11) wejściowa bramki CMOS (kilka do kilkunastu i elektryczne są ze sobą związane. W zakresie
może nie być równy, a wtedy, w zależności pikofaradów). Otóż w grę wchodzą też liczne częstotliwości radiowych nie jest możliwa
od egzemplarza, wejście CMOS może być w pojemności montażowe między wszystkimi sytuacja, żeby pole magnetyczne w.cz. istnia-
spoczynku albo ściągnięte do masy, albo pod- punktami układu. W efekcie sytuacja wcale ło bez związanego z nim pola elektrycznego.
ciągnięte do plusa zasilania przez ogromną nie jest taka prosta, jak pokazuje rysunek 13. I na odwrót. Dlatego mówimy wtedy o polu
rezystancję R o wartości wielu megaomów, Powstaje bowiem nie prosty dzielnik napięcia elektromagnetycznym.
I
jak ilustrują to rysunki 12b i 12c. W każdym zmiennego, tylko dość skomplikowana sieć, Możemy powiedzieć, że przy wysokich
razie rezystancja R jest ogromna, a pojemność która też gra rolę dzielnika. Rysunek 14 częstotliwościach zawsze jednocześnie wystę-
I
C dla przebiegu 50Hz też ma wartość setek daje pewne wyobrażenie o tej kwestii, a tym puje i składowa magnetyczna, i elektryczna
I
pola. Wykrywacze pola w.cz., przynajmniej w
Sponsorem nagród jest firma BTC Korporacja
niższych zakresach częstotliwości radiowych,
Rys. 14
CX
C
X
sonda
CI
C
I
ziemia
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
44 El ektronika dl a Wszystkich
I
I
U
U
Szkoła Konstruktorów
Rys. 15
niewielkiego sygnału elek- wielki) prąd stały i występuje tam pewne
a) b)
trycznego w.cz. Słuchawki spoczynkowe napięcie stałe, a prostowany
+
zwykle okazują się tu mniej sygnał zmienny niejako nakłada się na ten
+
D
przydatne, a często wskaz
- spoczynkowy punkt pracy. Jest to zilustro-
we
wy
we
wy
~
nikiem jest dioda LED lub wane na rysunku 18. W układzie o charak-
R
~
R
linijka diod LED. Co jed- terystyce liniowej pojawienie się sygnału
C C
_
_
nak ważne, niezbędny jest zmiennego nie przesuwa średniego prądu
jakiś detektor. Słowo detek- pracy. Natomiast w układzie o charaktery-
Rys. 16 Rys. 17
tor zazwyczaj kojarzy się z prostownikiem styce nieliniowej (np. dioda), nakładający
W
C
i z diodą. Dla wielu detektor to prostow- się sygnał zmienny powoduje zmianę śred-
C
nik szczytowy z jedną diodą lub cztere- niej wartości prądu. Można powiedzieć, że
+
T
ma diodami według rysunku 15, którego dodatnie połówki sygnału powodują silniejszą
we
wy
we działanie jest oczywiste. Mniej oczywiste reakcję, niż połówki ujemne, co wywołuje
BAT
~
D R
R
_
~ dla dzisiejszych młodych elektroników jest zmianę średniego prądu.
rozwiązanie detektora w postaci prostowni- Tego rodzaju prostowniki mają tę zaletę, że
mogą reagować albo na składową magnetycz- ka równoległego według rysunku 16, a taki mogą pracować także przy małych sygnałach,
ną, albo elektryczną. Tu należałoby przypo- właśnie układ powszechnie wykorzystywany ale wadą jest ich mała  skuteczność , wyrażo-
mnieć bardzo stare radioodbiorniki, które dla był i jest w sondach w.cz. na przez zmianę średniego prądu pracy, niepo-
poprawnej pracy musiały współpracować z W każdym przypadku problemem jest równywanie mniejsza niż w układzie z rysunku
anteną w postaci choćby kawałka drutu i być ograniczenie związane z napięciem przewo- 17. Popularność detektorów wykorzystujących
uziemione. Antena w postaci drutu pozwa- dzenia użytych diod. Zarówno w układzie z nieliniowość charakterystyki jest znikoma
lała skorzystać ze składowej elektrycznej rysunku 15a, jak i 16, prostownik nie zarea- także dlatego, że początkujący dobrze rozu-
pola elektromagnetycznego. Natomiast małe guje na sygnały mniejsze od napięcia prze- mieją tylko działanie prostej wersji prostowni-
odbiorniki tranzystorowe w zakresie fal dłu- wodzenia użytej diody. W przypadku użycia ka z rysunku 17. Tymczasem układ z rysunku
gich i średnich, za pomocą anteny ferrytowej, klasycznych (szybkich) diod krzemowych, 17 można zmodyfikować, a także przekształcić
wykorzystywały składową magnetyczną pola, prostownik nie będzie reagował na sygnały w detektor wykorzystujący nieliniowość cha-
dlatego ważne było odpowiednie ustawienie o amplitudzie mniejszej niż około 0,5V. W rakterystyki, i to na wiele sposobów. Mógłby to
odbiornika i jego ferrytowej anteny względem przypadku diod Schottky ego (ze złączem być prosty sposób z rysunku 19. Teoretycznie,
nadajnika. Przy wyższych częstotliwościach metal-półprzewodnik), czułość jest trochę za pomocą potencjometru należałoby ustawić
radiowych sprawa się bardziej komplikuje, lepsza. Jednak do dziś w tego rodzaju detek- napięcie na bazie tranzystora  tuż poniżej
a w wykorzystywanych dziś powszechnie torach  sondach, w roli prostownika wyko- progu przewodzenia , by tranzystor otwierały
zakresach mikrofalowych występują bardzo rzystuje się stare germanowe diody ostrzowe, już maleńkie sygnały zmienne (ich dodatnie
dziwne zjawiska falowe. To jednak znacznie które pełnią swoją funkcję także przy bardzo połówki). Owszem, taki prosty sposób pozwoli
trudniejszy temat. Może kiedyś w naszej małych sygnałach. uzyskać detektor o lepszej czułości. Jednak po
Szkole zajmiemy się detekcją mikrofal, ale Problem napięcia przewodzenia dotyczy pierwsze charakterystyka złącza diodowego
wcześniej musiałyby się ukazać dodatko- także aktywnego prostownika z tranzysto- nie ma ściśle określonego progu przewodzenia
we informacje i przykłady realizacji takich rem według rysunku 17. A właśnie takie ani punktu załamania, tylko jest wykładnicza
odbiorników/detektorów mikrofalowych. rozwiązanie aktywnego prostownika jest  rysunek 20. A po drugie występuje tu silna
My na razie skoncentrujmy się na sprawach często proponowane przez mało doświad- zależność od temperatury. W praktyce w tego
najprostszych: często wykrywacze pola elek- czonych hobbystów. Także i tu, żeby tranzy- rodzaju detektorach ustawia się niezerowy
tromagnetycznego w.cz. mają budowę podob- stor zaczął znacząco przewodzić, amplituda spoczynkowy punkt pracy i punkt ten zmienia
ną do wykrywaczy pola elektrycznego. Nie sygnału zmiennego musi być większa od się potem pod wpływem doprowadzonego
ma tam pętli, jest tylko pojedyncza antenka, napięcia progowego U , w praktyce większa napięcia zmiennego  otrzymujemy detektor
BE
jak w układzie z rysunku 10, ale z pewnymi od 0,5V. Pojawienie się sygnału o tak dużej wykorzystujący nieliniowość charakterystyki
istotnymi różnicami. Otóż przy wysokich czę- amplitudzie powoduje wyraz
ną, dużą reakcję według rysunku 18b.
stotliwościach po pierwsze niepotrzebna jest  pojawienie się znaczącego prądu kolektora, Można byłoby wykorzystać prościutką wer-
tak duża rezystancja wejściowa, a po drugie co jest zaletą. Jednak wadą jest zupełny brak sję z rysunku 21 z dobieranym rezystorem Rx
uzyskiwany przebieg elektryczny ma wysoką, reakcji na mniejsze sygnały. Rys. 20
niesłyszalną częstotliwość. O ile w czujnikach W związku z tym warto wiedzieć, że
IF
pola m.cz. zaindukowany sygnał po prostu zamiast prostowników szczytowych, które
wzmacnialiśmy i doprowadzaliśmy do słu- przewodzą prąd dopiero po przekroczeniu
chawek, o tyle w przypadku pola w.cz. trzeba napięcia progowego, można też zrealizować
zastosować detektor  obwód wykrywania prostownik, wykorzystujący nieliniowość
charakterystyki złą-
b)
a)
Rys. 18
cza diodowego.
I
I
charakte- charakterystyka
c
h
a
r
a
k
t
e
-
c
h
a
r
a
k
t
e
r
y
s
t
y
k
a
rystyka nieliniowa Wtedy w spoczynku
r
y
s
t
y
k
a
n
i
e
l
i
n
i
o
w
a
przebieg
liniowa przebieg
l
i
n
i
o
w
a
wyjściowy
przez element pro-
wyjściowy
przesunięcie
p
r
z
e
s
u
n
i
ę
c
i
e
stałoprądowy
s
t
a
ł
o
p
r
ą
d
o
w
y
punktu pracy stujący płynie (nie-
p
u
n
k
t
u
p
r
a
c
y
punkt pracy
p
u
n
k
t
p
r
a
c
y
stało- pod wpływem
s
t
a
ł
o
-
p
o
d
w
p
ł
y
w
e
m
prąd spoczynkowy
p
r
ą
d
s
p
o
c
z
y
n
k
o
w
y
prądowy sygnału
p
r
ą
d
o
w
y
s
y
g
n
a
ł
u
Rys. 19
punkt zmiennego średnia wartość prądu
p
u
n
k
t
z
m
i
e
n
n
e
g
o
ś
r
e
d
n
i
a
w
a
r
t
o
ś
ć
p
r
ą
d
u
pracy
p
r
a
c
y
prąd spoczynkowy (bez sygnału)
p
r
ą
d
s
p
o
c
z
y
n
k
o
w
y
(
b
e
z
s
y
g
n
a
ł
u
)
W
C
U U T
przebieg
przebieg
wejściowy
wejściowy
we
BAT
0 0,5 1 1,5 2
[V]
~ R
Pot
(napięcie przewodzenia)
(
n
a
p
i
ę
c
i
e
p
r
z
e
w
o
d
z
e
n
i
a
)
UF
U
F
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 45
(prąd)
+
+
 Szkoła Konstruktorów


Rys. 22

RX
R
X

W
W

R
T RC
C
RX
R

X
C
we
BAT
C

BAT
~

T
we
Rys. 21

~
pot encj o-

metr, żeby

Rys. 23
mi e r n i k
W
o (bardzo) dużej wartości. Wtedy w spoczyn- wskazywał zero. Pojawienie się sygnału w.cz.
RX
R
X
ku miernik nie będzie wskazywał wartości powinno zmieniać wskazania miernika. C
zero, ponieważ będzie przezeń płynął jakiś Podobne detektory można też realizować
T1
niezbyt duży prąd spoczynkowy kolektora. na nieliniowości charakterystyki przejścio-
we
BAT
Pojawienie się nawet niewielkiego sygnału wej tranzystorów polowych, ale z uwagi na
T2
~
zmiennego w.cz. powinno w pewnym stopniu pojemność bramki nie będą to tranzystory
zwiększać prąd. Mogłaby to też być zdecydo- MOSFET, tylko JFET, które dobrze nadają się
wanie bardziej odporna na zmiany temperatury do pracy także przy bardzo wysokich częstot-
wersja z ujemnym sprzężeniem zwrotnym liwościach. Kto chce, może poszukać jeszcze Rys. 24
RC
R
C
według rysunku 22. Mógłby to też być układ innych, lepszych układów detektorów w.cz.,
RX
R
z rysunku 23 z dodatkowym tranzystorem choćby w układach zwanych wykrywaczami W
X
T2, kompensującym zmiany temperatury oto- pluskiew, które są typowymi wykrywaczami
C
A
B
czenia, gdzie wartość prądu spoczynkowego pola elektromagnetycznego. BAT
tranzystora T1 wyznacza rezystor Rx (docie- Jeszcze raz zachęcam do przeprowadzenia
we
kliwi już zauważyli, że jest to odmiana lustra praktycznych prób w zakresie wykrywania T
~
prądowego). pola elektrycznego, magnetycznego i elektro-
Czułość takich prostych detektorów, wyko- magnetycznego.
rzystujących nieliniowość charakterystyki, nie W tabelkach podane są informacje o stują stali uczestnicy Szkoły, by kupić sprzęt o
jest najlepsza, bo prąd spoczynkowy jest dość punktacji oraz rozdziale nagród, upomin- większej wartości za talony z kilku kolejnych
duży, a jego zmiany po pojawieniu się sygnału ków i kuponów za nadesłane rozwiązania zadań.
zmiennego  niewielkie. Dla polepszenia czuło- zadania 170. Serdecznie zapraszam do udziału w zada-
ści można wykorzystać prosty sposób z rysun- Osoby nagrodzone kuponami powinny niu głównym 175, a także w drugiej i trzeciej
ku 24, gdzie zastosowany jest czulszy miernik, przysłać na adres [e-mail] wykaz klasie naszej Szkoły Konstruktorów!
który pokazuje niewielką różnicę napięć w towarów na otrzymaną sumę z oferty sklepu
punktach A, B. Przed pomiarami trzeba włą- AVT (www.sklep.avt.pl). Talony z kolejnych Wasz instruktor
czyć przyrząd i bez sygnału w.cz. tak ustawić miesięcy można sumować, co już wykorzy- Piotr Górecki
Druga klasa Szkoły Konstruktorów
 Szkoła Konstruktorów klasa II
Co tu nie gra?
Co tu nie gra?
Rys. A
L
Na rysunku A pokazany jest schemat mają upominki, a najak-
100mH
D4
przedwzmacniacza w klasie A, o dużej impe- tywniejsi uczestnicy są
R8
D2 R6
dancji wejściowej, przysłany jako rozwiąza- okresowo nagradzani
C3
C5
D5
nie jednego z wcześniejszych zadań szkoły bezpłatnymi prenume- R3
C6
przez 15-letniego uczestnika. ratami EdW lub innego C1
C4
270pF 33uF
33uF 33uF
Tz1
wybranego czasopisma
+ +
Jak zwykle pytanie brzmi: AVT.
Tz2
Wejście
Wyjscie
R1 C2
22M
Co tu nie gra? Rozwiązanie
R4
270pF
Tz3
zadania 170
22M
BC517
Bardzo proszę o możliwie krótkie odpowie- W EdW 4/2010 pokaza-
D3 R5
dzi. Kartki, listy i e-maile oznaczcie dopi- ny był rysunek B, sche-
R2
R7
D6
D1
skiem NieGra175 i nadeślijcie w terminie mat przedwzmacniacza -
60 dni od ukazania się tego numeru EdW. do mikrofonu elektreto-
W e-mailach podawajcie też od razu swój wego, przewidzianego do zasilania napięciem cyklu  Elektronika dla początkujących, czyli
adres pocztowy, żebym nie musiał pisać, 5V. Najpierw oddam głos jednemu z uczestni- wyprawy na oślą łączkę , z którego sam
gdy przydzielę upominek. Można też jeszcze ków, który napisał między innymi: (...) Drogi chętnie korzystam, i do korzystania z niego
przysyłać rozwiązania poprzedniego zadania Kolego! Miałeś pecha, że  popełniłeś swój serdecznie Ciebie zapraszam. Żeby  uzdro-
174. Autorzy najlepszych odpowiedzi otrzy- schemat przed ukazaniem się fascynującego wić Twój schemat, skorzystam z klasyczne-
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
46 El ektronika dl a Wszystkich
+
+
+
+
+
+
Szkoła Konstruktorów
go układu nieodwracającego wzmacniacza niezmienny. Po pierwsze, należy liczyć się
pokazanego w EdW 5/2010 na rys. 8, str. z dużymi rozrzutami wartości prądu pracy
37, ale uproszczę go nieco. Wykorzystam poszczególnych egzemplarzy mikrofonów, o
to, że (...) mikrofon elektretowy z JFET-em czym zresztą wspomniał Autor listu. Prąd
jest z
ródłem prądowym, więc obciążając go mikrofonu elektretowego może wynosić od
odpowiednim rezystorem R1 = R1 + R1  , 0,05mA do 0,5mA. Nie ulega wątpliwości, że
Rys. B
sprowadzę napięcie spoczynkowe na  dodat- w układzie z rysunku C wartość sumarycz-
nim wyprowadzeniu mikrofonu do połowy nej rezystancji R1 +R1  trzeba dobrać do
Rys. C
napięcia zasilania. Pozbędę się w ten sposób konkretnego egzemplarza mikrofonu elektre-
VCC
kondensatora sprzęgającego i zarazem kłopo- towego. A póz
niejsza zmiana mikrofonu na
R1``
R
1
`
`
C2
C
2
R1`
R
1
`
C1
C
1
tu z ewentualnym nasycaniem się wzmacnia- inny egzemplarz najprawdopodobniej spo-
1k
1
k
1000
1
0
0
0

1,8k
1
,
8
k
22
2
2

cza operacyjnego. Wartość rezystancji R1 = woduje znaczne pogorszenie zakresu napięć
+ IC 1A
I
C
1
A
R1 + R1  = 10k do tego celu jest trochę zbyt wyjściowych wzmacniacza. Po drugie, prąd JP 3
C3
C
3
1
0

duża, powinna ona być w okolicy wartości mikrofonu będzie zmieniał się pod wpływem 10 1
+
C5
około 2,8k (zależnie od typu mikrofonu), aby temperatury, co też zmniejszy zakres napięć
2
3
3

R2 33
R3 R5
R
3
R
5
napięcie na plusowym wyprowadzeniu mikro- wyjściowych.
1k 22k
1
k
2
2
k
0,1M
fonu było połową napięcia zasilania. Zapewni Propozycja z rysunku C rzeczywiście jest
C4 820p
to prawidłową polaryzację wejścia nieodwra- bardzo prosta i można ją wykorzystać, ale z
cającego wzmacniacza operacyjnego tak, że uwagi na słabą stabilność prądu mikrofonu nie
C1
na jego wyjściu napięcie spoczynkowe jest jest to rozwiązanie
równe połowie napięcia zasilania, co w kon- godne szerszego
+U
R6
R1
C2
sekwencji zapewnia maksymalną, nieobciętą rozpropagowania.
2,2k
* R4
R1
amplitudę sygnału wyjściowego (...). Zdecydowani e
C3
+
Propozycja taka pokazana jest na rysunku be z pi e c z ni e j U1
U1
+
C. Taki prosty układ może spełnić swoje zada- będzie dodać dwa C4
I
R5 wy
C5
nie, ale istnieje pewne ryzyko. Mianowicie w rezystory i zreali-
mikrofonie elektretowym pracuje tranzystor zować klasyczny
R2
JFET, zazwyczaj w najprostszym połączeniu układ, na przykład R3
R7
wspólnego z
ródła według rysunku D. Istotnie według rysunku Mic
C3
ma on cechy z
ródła prądowego, ale wcale E. Wartości ele-
Rys. E
Rys. D
nie jest powiedziane, że prąd tego z
ródła jest mentów układu
R E K L A M A
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 47
+
+
+
+
+
+
+
 Szkoła Konstruktorów
z rysunku E można dobrać według wska- niacz mikrofo-
U1
+ RS
R
S
R6
zówek ze wspomnianych odcinków Oślej nowy, którego
R1
C1
łączki. wzmocnienie
2,2k
R4 wy
Warto jednak poświęcić nieco uwagi powinno wyno-
U1
+
oryginalnemu układowi z rysunku B. sić co najmniej
C4
Praktycznie wszyscy uczestnicy zauwa- 10x (20dB), a
żyli, że problemem jest brak polaryzacji zapewne wię-
mikrofonu elektretowego oraz brak obwodu cej.
Mic P
polaryzacji wejścia  dodatniego napięciem Na pewno
stałym. Ale oprócz tego zgłosiliście wiele należy więc
Rys. G
Rys. F
uwag, niektóre jak najbardziej słusznie, inne z wi ę k s z y ć
niesłusznie. pojemność C3. Ale nie tylko. Fakt zasto- niu pojemnościowym potrafią się wzbudzić.
Zacznijmy może od typu użytej kostki. sowania kostki NE5532 wskazuje, że Autor Jeśli przedwzmacniacz byłby połączony ze
Użycie we wzmacniaczu mikrofonowym schematu chce uzyskać przedwzmacniacz o wzmacniaczem za pomocą długiego kabla,
układu NE5532 jest jak najbardziej słusz- dobrych parametrach, w tym o małych szu- to wyjście zostanie obciążone pojemnoś-
nym wyborem. Kostka ta przeznaczona mach. Chociaż w przypadku mocno szumią- cią tego kabla, która może wynosić wię-
jest właśnie do układów audio. Ma małe cych, tanich elektretów można byłoby dys- cej niż 100pF/m. Dlatego obecności na
szumy, duże wzmocnienie i małe znie- kutować, niemniej generalnie dla zmniejsze- wyjściu rezystora szeregowego 100� nie
kształcenia. Problem w tym, że według nia szumów, także w obwodach sprzężenia można uznać za błąd, niezależnie od tego,
katalogów, minimalne napięcie zasilające zwrotnego, należy stosować rezystory o czy Autor miał świadomość konsekwencji
to ą3V, czyli w sumie 6V. I tu niektó- małej wartości. Dlatego wartość R2 też zastosowania tego rezystora. Można tylko
rzy uczestnicy stwierdzili szybciutko, że należy zmniejszyć, co najmniej do 100k�. nadmienić, że w praktyce dla uniknięcia
układ NE5532 nie może pracować przy Zmniejszenie R2 jest potrzebne także ze problemu obciążenia pojemnością taki rezy-
napięciu +5V. Otóż praktyka pokazuje, że względu na prąd polaryzacji wejść, który w stor o wartości kilkudziesięciu do kilkuset
egzemplarze tej kostki pochodzące od róż- bipolarnej kostce NE5532 typowo wynosi omów zwykle dodaje się wewnątrz pętli
nych producentów mogą pracować przy 200nA, ale w skrajnych przypadkach może sprzężenia zwrotnego, według rysunku G,
pojedynczym napięciu zasilania +5V, ale wzrosnąć do 1uA. Problem spadku napięcia co pozwala zachować znikomą impedancję
trzeba liczyć się z ograniczonym zakresem wywołany przepływem prądu polaryzują- wyjściową. W omawianym zastosowaniu
napięć wyjściowych. W przedwzmacnia- cego przez rezystor R2 jest kolejnym argu- sposób takiego czy innego włączenia sze-
czu mikrofonowym na pewno trzeba wtedy mentem na rzecz korekcji napięcia dzielnika regowego rezystora wyjściowego nie ma
dodać obwód sztucznej masy. I tu wszyscy, R4, R5 (i zastosowania potencjometru P1 istotnego znaczenia.
którzy o tym wspomnieli, zaproponowali według rysunku F). I kolejny szczegół: z kilku względów nie
ustawienie na wejściach i wyjściu połowy Wartość pojemności C1 prawdopodobnie ma potrzeby dodawania kondensatora rów-
napięcia zasilania, czyli dokładnie +2,5V. okaże się wystarczająca, jeśli rezystory R4, nolegle do rezystora R2 w celu ograniczenia
To może być nie najlepszy pomysł. Otóż R5 w układzie z rysunku E będą mieć co naj- pasma od góry. Jeśli użyta została kostka
przy niskich napięciach zasilania zazwyczaj mniej po 100k� (a w układzie z rysunku F NE5532, to zapewne celem jest uzyskanie
zależy nam na uzyskaniu w takich trudnych wartość R4 nie będzie mniejsza niż 47k�). jak najlepszych parametrów, a w takim razie
warunkach jak największego zakresu napięć Wątpliwości wzbudził obwód wyjściowy obcinanie pasma nie ma sensu.
wyjściowych. Tymczasem wyjściowe napię- zawierający połączone szeregowo rezystor i Pokrewną sprawą jest kwestionowa-
cia nasycenia, dodatnie i ujemne, zazwyczaj kondensator. Pojemność kondensatora C5 = ny przez niektórych typ użytej kostki.
nie są jednakowe. Zależy to od budowy 100nF jest stosunkowo mała. Przykładowo Niektórzy proponowali użycie LM358 ze
wewnętrznej, ale także od rezystancji obcią- przy częstotliwości 50Hz kondensator ten względu na zakres napięcia zasilania, od 3V.
żenia. Dlatego w podobnych przypadkach będzie miał reaktancję prawie 32k�, a to Otóż wzmacniacz NE5532 to wielokrotnie
warto przeprowadzić próby i w układzie z oznacza, że rezystancja obciążająca wyj- sprawdzona kostka, znakomicie nadająca
rysunku E skorygować wartość rezystorów ście, czyli w praktyce rezystancja wejściowa się do układów audio, także tych najwyż-
dzielnika R4, R5, by uzyskać na wyjściu współpracującego wzmacniacza, nie może szej jakości. W analizowanym przypadku
jak największy niezniekształcony wygnał być mniejsza od 32k�. Słusznie zapropono- ograniczeniem okażą się nie właściwości
wyjściowy. Można też wykorzystać poten- waliście zwiększenie tej pojemności. kostki, tylko parametry mikrofonu. Jeśli
cjometr według rysunku F. Podkreślam, że Nieliczni uczestnicy odnieśli się do obec- miałby być wykorzystany najtańszy elektret
taka korekcja potencjału sztucznej masy ma ności szeregowego rezystora wyjściowego. z złotówkę, to być może identyczne wyniki
sens tylko przy niskich napięciach zasilania, Nie mogę się jednak zgodzić ze stwierdze- można uzyskać przy zastosowaniu dużo
gdy zależy nam na uzyskaniu jak najwięk- niami, że błędem jest obecność tego rezysto- gorszej, wolniejszej i bardziej szumiącej
szego napięcia wyjściowego. ra o wartości 100�. Wbrew wyobrażeniom kostki LM358. Wszystko zależy od jakości
Kilku uczestników słusznie zwróciło dwóch uczestników wcale nie chodzi tu o użytego mikrofonu. Tyle o układzie.
uwagę na wartości pojemności zapropono- ograniczenie ewentualnego prądu zwarcia. W sumie wszystkie nadesłane rozwiąza-
wanych na rysunku B. Najwięcej zastrzeżeń Niewątpliwie młody Autor schematu słabo nia mogę uznać za prawidłowe, ponieważ
wzbudziła wartość C3=10nF. I słusznie, zna się na technice analogowej, ale (zapew- znalez
liście kluczowe usterki
ponieważ jest to ewidentny błąd. Otóż łatwo ne przypadkiem) prawidłowo zaproponował Upominki za zadanie Co to nie gra? 170
policzyć, że kondensator 10nF przy często- użycie tego rezystora. W większości przy- otrzymują:
tliwości 50Hz będzie miał reaktancję prawie padków nie jest on konieczny, ale... wzmac- Damian Kałużny  Sosnowiec,
320k�! A to oznacza, że rezystor R3 nie niacze operacyjne to znakomite i bardzo Marian Gabrowski  Polkowice,
powinien mieć wartości mniejszej niż te pożyteczne elementy, choć mają też pewne Ryszard Pichl  Gdynia.
320k�. A to oznaczałoby, że wzmocnienie istotne ograniczenia. Na przykład gene-
nie może być większe niż 3,1x, czyli 10dB. ralnie nie lubią obciążenia o charakterze Wszystkich uczestników dopisuję do listy
Zdecydowanie zbyt mało, jak na wzmac- pojemnościowym. Przy znaczącym obciąże- kandydatów na bezpłatne prenumeraty.
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
48 El ektronika dl a Wszystkich
+
+
+
Szkoła Konstruktorów
Trzecia klasa Szkoły Konstruktorów
Policz 175  9/2010 temperaturze otoczenia +35�C, nie może W e-mailach podawajcie też od razu swój
Kontynuujemy rozwiązane dalej zadanie 170, przekroczyć +65�C. adres pocztowy.
polegające na budowie zasilacza samochodo- Przy rozwiązaniu zadania Policz175 nale- Zapraszam do rozwiązania tego zada-
wego według rysunku A. Przeprowadziliśmy ży wykorzystać wcześniejsze informacje z nia zarówno doświadczonych, jak i począt-
obliczenia i okazało się, że rezystancja termicz- zadania 170 i: kujących elektroników, którzy nie potrafią
na radiatora może być stosunkowo duża. I to  obliczyć maksymalną rezystancję ter- przeanalizować wszystkich subtelności ukła-
nas cieszy, bo może to być niewielki radiator. miczną radiatora, by jego temperatura nie du. Można też jeszcze nadsyłać rozwiązania
Zastanawiamy się jednak, czy nie warto tak przekroczyła +70�C. zadania Policz174 z poprzedniego miesiąca.
zrealizować zasilacza, żeby radiatorem była Jak zawsze, bardzo proszę, żeby nadsyłane
metalowa obudowa w kształcie litery U, którą rozwiązania były możliwie krótkie. Praca Rozwiązanie zadania
sami możemy zrobić z blachy aluminiowej o powinna zawierać zwięzły opis przebiegu Policz 170
grubości 2mm. Znalez
liśmy w pewnej książce obliczeń. W EdW 4/2010 przedstawione było zadanie
wzory oraz wykresy, które łatwo pozwo- Nagrodami będą kity AVT lub książ- Policz170, które brzmiało: W ramach rozwią-
lą wyliczyć potrzebną powierzchnię takiego ki, a najaktywniejsi uczestnicy są okreso- zanego dalej zadania Policz 165 obliczyliśmy,
radiatora. Do takich wyliczeń potrzebna jest wo nagradzani bezpłatnymi prenumeratami jaka będzie maksymalna moc strat stabiliza-
wartość rezystancji termicznej. Ale nie może EdW lub innego wybranego czasopisma AVT. tora. Zgodnie z zapowiedzią z zadania 165,
to być wartość obliczona w ramach zadania Wszystkie rozwiązania nadsyłane w terminie znając moc strat wydzielanych w stabiliza-
Policz170  otóż są to wyniki przy założeniu 60 dni od ukazania się tego numeru EdW torze, przymierzymy się do wyboru radiato-
temperatury złącza ponad 100�C i co nie- powinny mieć dopisek Policz175 (na koper- ra. Nie jest to jednak dokładna kontynuacja
trudno obliczyć, przy temperaturze radiatora cie, a w tytule maila dodatkowo nazwisko, wcześniejszego zadania, ponieważ, jak poka-
blisko 100�C. Jeśli nasz radiator ma być obu- np.: Policz175Jankowski). Z uwagi na specy- zuje rysunek B, inne jest napięcie wyjściowe,
dową, nie może mieć temperatury wyższej fikę zadania, bardzo proszę o podawanie swo- a także napięcie wejściowe jest dokładniej
od wrzątku, bo grozi- jego wieku oraz miejsca nauki czy pracy. określone. Natomiast maksymalny
Rys. A
Rys. B
łoby to poparzeniem. prąd jest taki sam, czyli 0,75A.
+12...15,0V
+12...15,0V
+4,8...5,2V
+4,8...5,2V
Musimy jeszcze raz Pamiętając, że ma to być urządze-
7805
7805
przeprowadzić obli- + nie używane w samochodzie oso-
+
czenia, ale tym razem z gniazda bowym, zakładamy, iż może to być
z
g
n
i
a
z
d
a
z gniazda
z
g
n
i
a
z
d
a
do
do
zapalniczki
zapalniczki
przyjmiemy, że mak- samochód bez klimatyzacji. Dlatego
obciążenia
100 10 obciążenia
1
0
0

1
0

100 10
1
0
0

1
0

samochodu
samochodu
symalna temperatura osobowego przyjmujemy maksymalną tempera-
osobowego
radiatora, nawet przy turę otoczenia +35�C.
_
_
R E K L A M A
+
+
+
+
 Szkoła Konstruktorów
a)
temperatura
Tj złącza
T
W ramach zadania Policz170 należy: biamy się we wszystkie ta jest duża i wynosi 5K/W
j
całkowita
 obliczyć, jaka powinna być rezystan- niuanse. Zajmujemy się Rthja rezystancja (5�C/W). Tak przynajmniej
R
t
h
j
a
termiczna
cja termiczna radiatora. podstawowymi, prostymi podaje większość wytwór-
złącze-otoczenie
Zadanie było łatwe. Jeden z Czytelników zależnościami. W ramach ców kostki 7805. W innych
Ta temperatura
T
a
otoczenia
przedstawił następującą procedurę obliczenio- zadania Policz175 zaj- elementach umieszczo-
wą: aby rozwiązać zadanie należy policzyć moc miemy się pokrewnym nych w obudowie TO-220,
strat wydzielaną na stabilizatorze. Zakładając zagadnieniem, związa- zwłaszcza w tranzystorach,
b)
spadek napięcia 0,7V na diodzie wejściowej, nym z temperaturą radia- rezystancja termiczna Rthjc
Tj temperatura
T
j
złącza
napięcie na wejściu stabilizatora wyniesie: tora. Natomiast zadanie jest dużo mniejsza, a w nie-
Rthjc
R
t
h
j
c
15V  0,7V = 14,3V Policz170 polegało na których wynosi tylko 1K/
zaś napięcie na samym stabilizatorze: przeprowadzeniu ele- W. Dla stabilizatorów w
Tc temperatura
T
c
obudowy
14,3V  4,8V = 9,5V mentarnych obliczeń, innych obudowach wartość
Rthcr
R
t
h
c
r
Wtedy moc strat wydzielana na stabilizatorze uwzględniających infor- Rthjc będzie inna  rysunek
Tr temperatura
T
wyniesie: macje podane w opisie. F pokazuje wartości Rthjc
r
radiatora
9,5V * 0,75A = 7,125W Trzeba było uwzględ- dla różnych obudów.
Rthra
R
t
h
r
a
Powyższe obliczenia wykonane zostały dla war- nić fakt, że ciepło wytwa- Rezystancja Rthcr mię-
temperatura
Ta otoczenia
T
tości skrajnych, najbardziej niekorzystnych. rzane jest w strukturze dzy obudową a radiatorem
a
Rys. D
Maksymalna temperatura pracy układu układu scalonego i że zależy od kilku czynników.
7805 to +125�C, a temperatura otoczenia to po drodze do otoczenia napotyka rezystan- Między innymi od gładkości powierzchni, siły
+35�C. Różnica temperatur wynosi więc: cję termiczną między złączem a otoczeniem docisku oraz od tego, czy zastosowany został
125�C  35�C = 90�C Rthja (junction  ambient). Występuje tu smar  pasta przewodząca ciepło. Zastosowanie
Rezystancja termiczna całego toru odpro- sytuacja podobna, jak w prostym obwodzie pasty znacząco zmniejsza rezystancję Rthcr,
wadzania ciepła wyniesie: elektrycznym, gdzie mamy z
ródło napięcia, ponieważ pasta wypełnia maleńkie nierówności
Rthja = 90�C/7,125W = 12,63�C/W prąd i rezystancję. W obwodzie termicznym między obudową radiatora i polepsza warunki
12,5�C/W, zaokrąglając do 0,5�C/W mamy z
ródło ciepła i odpowiednikiem napię- przewodzenia ciepła. Zastosowanie pasty i brak
Aby obliczyć rezystancję termiczną samego cia U jest temperatura T, a ściślej różnica przekładek izolacyjnych pozwalają uzyskać
radiatora, od powyższej wartości należy odjąć temperatur "T (analogiczna do napięcia jako rezystancję Rthcr rzędu 0,2K/W (0,2�C/W),
rezystancję termiczną obudowy układu (Rthjc), różnicy potencjałów). Odpowiednikiem prądu czyli wielokrotnie mniejszą, niż Rthjc. Bez
która dla obudowy TO-220 wynosi 5�C/W: jest moc cieplna, która musi przepłynąć z pasty i przy małym docisku, rezystancja Rthcr
12,5�C/W  5�C/W = 7,5�C/W grzejącego się złącza do otoczenia. Moc ta może wynieść 1...2K/W. W każdym razie, przy
Powyższa wartość stanowi rozwiązanie przepływa przez rezystancję termiczną Rthja. zastosowaniu pasty można spokojnie pominąć
zadania (nie uwzględniając rezystancji ter- Ilustruje to rysunek C. rezystancję Rthcr.
micznej obudowa-radiator Rthcr, którą ze Na rezystancję termiczną Rthja składają Rezystancja Rthra to rezystancja cieplna
względu na małą wartość nieprzekraczającą się trzy rezystancje: radiatora, zależna od jego wymiarów, wielko-
1�C/W można pominąć). Rthjc (junction  case). ści i faktury powierzchni, a także od... kolo-
Według takich wyliczeń, rezystancja ter- Rthcr (case  radiator). ru. W ofertach dystrybutorów często podana
miczna radiatora Rthra nie powinna być więk- Rthra (radiator  ambient). jest konkretna wartość rezystancji termicznej
sza niż 7,5�C/W, czyli 7,5K/W. I to jest bar- Są one połączone szeregowo, jak poka- Rthra danego radiatora. Przykład znajdziesz
dzo dobre rozwiązanie. zuje rysunek D. Rezystancja Rthjc jest nie- na rysunku G. W praktyce okazuje się, że
Jednak większość uczestników podała zmienna  jest wyznaczona przez konstruk- rezystancja cieplna nie jest stała, tylko sil-
inne wartości rezystancji termicznej radiato- cję stabilizatora, a konkretnie obudowy. W nie zależy od temperatury radiatora, ale to
ra, w większości w zakresie 10...16,2K/W. przypadku stabilizatora 7805 w popularnej oddzielny, szeroki i trudny temat. W te trudne
Niektórzy do obliczeń podstawili inne war- obudowie TO-220 (fotografia E) rezystancja szczegóły nie będziemy się wgłębiać.
tości temperatury. Jeden z uczestników jako Poświęćmy natomiast jeszcze trochę uwagi
obwód obwód Rys. C
a)elektryczny b)
termiczny
maksymalną temperaturę otoczenia przyjął temperaturze. Najwyższą temperaturę ma złącze,
przepływ ciepła
p
r
z
e
p
ł
y
w
c
i
e
p
ł
a
+20�C, a nie +35�C, jak było podane w gdzie wydziela się ciepło. Na rezystancji termicz-
P - moc
P
-
m
o
c
zadaniu. Dwóch uczestników stwierdziło, że I nej Rthjc występuje różnica temperatur, więc tem-
maksymalna temperatura otoczenia w samo- peratura radiatora jest niższa od temperatury złą-
R
chodzie może być większa niż +35C. Jeden
Rth Fot. E
R
t
h
z nich zaproponował nawet wartość +60�C
rezystancja
r
e
z
y
s
t
a
n
c
j
a
t
e
r
m
i
c
z
n
a
wewnątrz samochodu stojącego w upalne termiczna
U T

T
P
=
I = P =
I
=
lato w pełnym słońcu. Owszem, w stojącym Rth
R
R
t
h
.
.
.
.

T
=
P
R
U = I R T = P Rth
U
=
I
R
w słońcu samochodzie, zwłaszcza ciemnym,
t
h
U
T

T
temperatura może bardzo wzrosnąć, ale w
R = =
R
=
Rth P
R
t
h
I
czasie jazdy na pewno tak wysoka nie będzie,
nawet w samochodzie bez klimatyzacji. Wiele
Rys. F
zależy od miejsca zamontowania stabilizatora
i jego radiatora  pod maską silnika temperatu-
ra może być nawet wyższa od wspomnianych
+60�C. Ale to temat na oddzielną dyskusję.
W samochodach warunki pracy rzeczywiście
są trudne i porządna realizacja urządzeń elek-
tronicznych, by pracowały niezawodnie przez
długi czas, często okazuje się trudnym lub
nawet bardzo trudnym zadaniem. Ale w trze-
ciej klasie Szkoły Konstruktorów nie wgłę-
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
50 El ektronika dl a Wszystkich
a
c
i
n
ż
ó
r
-
T
temperatur

T - różnica

a
c
i
n
ż
ó
r
-
T

T - różnica
temperatur

a
c
i
n
ż
T
ó
r

T

U
-
T
temperatur

T - różnica

+
+
+
+
Szkoła Konstruktorów
Szkoła Konstruktorów
cza. Jednak temperatura radia- activated at power levels może zadziałać nieco wcześniej, przy mniej-
tora też jest wysoka i w wielu slightly above or below szej mocy i temperaturze. Zbyt mały radiator
przypadkach może wynosić the rated dissipation. nie spowoduje uszkodzenia, ale obniżenie
ponad +100�C. Maksymalna Po pierwsze produ- napięcia wyjściowego. Właśnie dlatego, dla
temperatura złącza większo- cent ostrzega, że praca uniknięcia takiego ryzyka, niektórzy pro-
ści krzemowych elementów w temperaturze +150�C ducenci zalecają pracę przy temperaturze
półprzewodnikowych wynosi może zmniejszyć nieza- złącza do +125�C.
+150�C. Dla niektórych tranzy- wodność, ale to dotyczy W praktyce sprawa jest znacznie bar-
storów i diod producenci poda- wszystkich elementów dziej skomplikowana, a konkretne dane
ją wyższą wartość +175�C, a półprzewodnikowych. Po należałoby uzyskać przez pomiary modelu
nawet +180�C. drugie, w tym przypadku z różnymi radiatorami. Jeden z uczestników
Zdecydowana więk- ważniejsze, stabilizatory stwierdził, że dużą pomocą były artykuły
szość uczestników zadania rodziny 78xx mają wbu- w EdW 7/1998 oraz 8/1998. Ja jeszcze raz
Policz170 przyjęła maksy- dowane zabezpieczenie podkreślam, że zadanie Policz170 polegało
malną temperaturę złącza termiczne. Zasadniczo tylko na przeprowadzeniu elementarnych,
(struktury) stabilizatora, zabezpieczenie to powin- uproszczonych obliczeń. Dlatego za prawid-
równą +150�C. Nie jest no zadziałać właśnie w łowe uznałem także te rozwiązania, w któ-
to błąd. Ale w tym akurat temperaturze +150�C i rych przyjęliście maksymalną temperaturę
przypadku w grę wchodzi nie dopuścić do dalsze- złącza równą +150�C i uzyskaliście wartość
Rys. G
dodatkowy szczegół. W karcie katalogowej go wzrostu temperatury. W praktyce będzie rezystancji cieplnej radiatora powyżej 10K/
kostek �A78xx Texas Instruments można to polegało na zmniejszeniu prądu, a tym W. W ten sposób mogłem uznać praktycznie
przeczytać: Maximum power dissipation is a samym napięcia wyjściowego. Po zadziała- wszystkie nadesłane odpowiedzi (z wyjąt-
function of T , �J , and T . The maximum niu zabezpieczenia termicznego obniży się kiem jednej, przysłanej przez 13-latka).
J(max) A A
allowable power dissipation at any allo- więc napięcie wyjściowe. I właśnie tutaj w Nagrody  upominki za zadanie Policz170
wable ambient temperature is P = (T zadaniu Policz170 występuje jedyna drobna otrzymują:
D J(max)
 T )/� . Operating at the absolute maxi- pułapka. Otóż może się okazać, że oszczęd- Michał Lisak  Lwówek Śl.,
A JA
mum T of 150�C can impact reliability. Due nie dobrany radiator spowoduje wzrost tem- Maciej Martula  Mielec,
J
to variations in individual device electrical peratury złącza do progu zadziałania zabez- oraz Piotr G. z A
odzi.
characteristics and thermal resistance, the pieczenia termicznego. A jak ostrzega produ- Wszystkich uczestników dopisuję do listy
built-in thermal overload protection may be cent, wbudowane zabezpieczenie termiczne kandydatów na bezpłatne prenumeraty.
R E K L A M A
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 51



2956
2956
Zaskakująco proste
Zaskakująco proste
uniwersalne
uniwersalne
łącze bezprzewodowe
łącze bezprzewodowe
Do czego to służy? ich ogromnej elastyczności. Moduły może- " moduł RF 433MHz,
Uniwersalne łącze bezprzewodowe tworzą my wykorzystać np. w sterowaniu modeli " zasięg w otwartym terenie >150m.
zaskakująco proste moduły, mające 8 wejść RC, a także w robotach. Niemałą zaletą jest Podstawowe wykorzystanie:
i 8 wyjść. Dwa moduły tworzą najprost- możliwość śledzenia stanu wejść po drugiej praca w parach,
sze łącze dwukierunkowe. Wtedy nie jest stronie, umożliwi to np. nadzorowanie stanu Dodatkowe możliwości:
potrzebna żadna konfiguracja, a działanie czujników. Innym zastosowaniem może być " praca w sieci typu master i slave
jest proste i oczywiste: na wyjścia każdego sterowanie oświetleniem i innymi pasywny- " możliwość dowolnej konfiguracji kierun-
modułu przekazywany jest bezprzewodowo mi urządzeniami. Przykładowo, mając kilka ków przekazywania informacji,
stan wejść modułu współpracującego. pomieszczeń, możemy sterować oświetleniem " maksymalna liczba modułów w jednej
Większa liczba modułów pozwala stworzyć w każdym z każdego. Ważną cechą jest możli- sieci: 9,
sieć o dowolnej konfiguracji. Możliwa jest wość pracy na dziesiątkach różnych kanałów, " 153 kanały fizyczne (różna częstotliwość),
jednoczesna praca wielu sieci, zawierają- co umożliwia zrealizowanie dużej liczby sieci " 16 kanałów wirtualnych (oddalone sieci),
cych wiele modułów. działających jednocześnie obok siebie. " czas opóz
nienia przełączania wyjść: dla
A to wszystko dzięki zastosowaniu niedro- Cechy sprzętowe: dwóch modułów: 25ms  w jednym kie-
gich transceiverów RFM12 oraz popularnego " 8 wejść podciągniętych do  plusa , runku, 50ms  w obu kierunkach, dla 9
mikrokontrolera ATmega8. " 8 wyjść, maksymalny prąd 5mA/na wyj- modułów min. 0,5s  w obu kierunkach,
Przedstawiane moduły rozwiążą mnóstwo ście, max. 1,2s.
problemów, związanych ze sterowaniem na " wejście konfigurujące tryb master/slave
odległość i monitoringiem. Liczba zastoso- (przydatne jedynie bez tablicy routingu), Jak to działa?
wań takich modułów jest ogromna za sprawą " zasilanie 3 5V (25mA przy 5V), Schemat ideowy jednego modułu został przed-
stawiony na rysunku 1. Właściwie jedynymi
Rys. 1
elementami zastosowanymi w modułach są
VCC
CON1 C4 100n C2 100n mikrokontroler US1 ATmega8L oraz ostatnio
R1 10k
M1 RFM12
1 IN1 VCC nFFS
coraz bardziej popularny niedrogi transceiver
2 IN2 RST VCC1
M1 RFM12, firmy HOPE RF.
nINT/VDI
C3 100n
3 IN3 R2 10k 2
VCC
Transceiver został zbudowany na bazie
4 IN4 22 MOSI 3
ADC7 SDI
układu RF12, na jego płytce znajduje się
5 IN5 OUT3 30 19 SCK 4
PD0 (RXD) ADC6 SCK
6 IN6 OUT2 31 29 RST SS 5 zaledwie kilka elementów zewnętrznych.
PD1 (TXD) (RESET) PC6 nSEL
7 IN7 OUT1 32 28 OUT4 MISO 6
Układ ten jest wyposażony w interfejs SPI,
PD2 (INT0) (ADC5/SCL) PC5 SDO
8 IN8 1 27 OUT5 7
PD3 (INT1) (ADC4/SDA) PC4 nIRQ za pomocą którego można go nie tylko skon-
IN1 2 26 OUT6 nFFS 8
PD4 (XCK/T0) (ADC3) PC3 FSK/DATA/nFFS
figurować, ale również odbierać i nadawać
IN4 9 25 OUT7 9
PD5 (T1) (ADC2) PC2 DCLK/CFIL/FFIT
CON2
IN5 10 24 OUT8 10 dane. Ja zdecydowałem się na wykorzystanie
PD6 (AIN0) (ADC1) PC1 CLK
1 OUT1 IN6 11 23 MC 11
tylko SPI (Serial Peripheral Interface), czyli 4
PD7 (AIN1) (ADC0) PC0 nRES
2 OUT2 12
GND wyprowadzeń, ponieważ chciałem dokładnie
3 OUT3 IN2 7 15 MOSI
PB6 (XTAL1/TOSC1) (MOSI/OC2) PB3
sprawdzać stan flag statusu. Wadą tego roz-
4 OUT4 IN3 8 14 SS
PB7 (XTAL2/TOSC2) (SS/OC1B) PB2 VCC
wiązania jest mniejsza szybkość transmisji
5 OUT5 SCK 17 13 IN8
D1 SM5818M
PB5 (SCK) (OC1A) PB1
6 OUT6 MISO 16 12 IN7
danych.
PB4 (MISO) (ICP1) PB0 C1 10u 1
7 OUT7
Konfiguracja rozpoczynana jest komendą
2
8 OUT8 MC
US1 ATMEGA8L
P1
Configuration Setting Command (0x8000),
CON3
VCC DC 2.7-5V
Wrzesień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
52
52
4
6
20
18
VCC
VCC
AREF
AVCC
GND
GND
GND
3
5
21
wysyłane są w niej ustawienia dotyczące czę- związanych z torem odbiorczym. Istotnym wyjściowej (0dB) oraz głębokości modulacji
stotliwości pracy nadajnika i odbiornika. W parametrem jest szerokość pasma filtru pas- FSK (30kHz).
tym przypadku jest to 433MHz, gdyż na taką mowoprzepustowego  została ona ustawiona Procedura odbioru składa się z szeregu
częstotliwość dobrane są elementy modułu na 67kHz, oraz wzmocnienie przedwzmac- operacji, przedstawionych na diagramie czyn-
RFM12. Włączana jest kolejka FIFO (First niacza, które ustawiono na maksimum, tj. ności  rysunek 2. Początkowo uruchamiany
Input First Output) oraz wewnętrzny rejestr 0dB. Określana jest też siła sygnału, przy któ- jest tor odbiorczy poprzez zapis komendy
danych, a dodatkowo należy też wybrać rej jest ustawiana wewnętrzna flaga DRSSI. Power Management Command, z ustawionym
pojemność obciążającą zastosowany kwarc. Składa się ona wraz z innymi flagami CR_ bitem er (Enable Receiver). Następnie, zapi-
Wstępnie wyłączany jest zarówno nadajnik, LOOK (Clock Recovery Look) oraz DQD sywana jest komenda FIFO and Reset Mode
jak i odbiornik, komendą Power Management (Data Quality Detector) na sygnał VDI (Valid Command, z ustawionym bitem ff (FIFO fill).
Command (0x8200). Dodatkowo wyłączam Data Indicator), który jest używany m.in. do Po czym następuje cykliczne sprawdzanie,
nieużywane wyjście zegara, którego prze- rozpoczęcia napełniania kolejki. Odbiornik czy odebrano bajt. Jest to realizowane komen-
znaczeniem jest taktowanie np. proceso- konfiguruję tak, aby koniunkcja wszystkich dą Status Read Command (0x0000) i testowa-
ra. Komenda Frequency Setting Command trzech flag składała się na VDI. Data Filter nia bitu FIIT. Jeśli bit jest ustawiony, nastę-
(0xA000) jest bardzo istotna  za jej pomocą Command (0xC200) określa sposób odzyska- puje odczyt odebranych danych za pomocą
określana jest dokładna częstotliwość pracy nia sygnału zegara (CR_LOOK), polega to Receiver FIFO Read Command (0xB000), bit
odbiornika i nadajnika. Cały zakres częstotli- na zliczaniu kolejnych przejść 0/1. Tak więc, FIIT zostanie wtedy wyzerowany. Czynność
wości wynoszący 9,525MHz został podzie- zanim jakiekolwiek użyteczne dane zostaną ta powtarzana jest aż do odebrania żądanej
lony ze skokiem 62,5kHz, co pozwoliło na nadane, wysyłany jest ciąg 0/1. Dodatkowo liczby bajtów, składających się na pakiet. Jeśli
uzyskanie 153 kanałów. Ustawienie dwóch ustawiany jest próg DQD oraz filtr cyfrowy. się to stanie, bit ff (FIFO fill) jest czyszczony.
sąsiednich kanałów nie powoduje przenikania Komenda niezbędna przy odbiorze to FIFO Brak wyzerowania tego bitu mogłoby skutko-
sygnału między nimi, nawet jeśli moduły leżą and Reset Mode Command (0xCA00), usta- wać ciągłym napływem danych, nawet przy
obok siebie. Komenda Data Rate Command wia ona m.in. wartość progową liczby ode- braku nadawania.
(0xC600) ustawia prędkość transmisji i zosta- branych bitów, która spowoduje ustawienie Podobna jest procedura nadawania, przed-
ła ona ustawiona na 4800bps, dyktuje to, ile flagi FIIT. Wartość ta zostaje ustawiona na stawiona na diagramie czynności  rysunek
czasu ma program, by przesłać lub odebrać 8. Ponadto ustawiany jest wymóg odbio- 3. Początkowo uruchamiany jest tor nadajni-
kolejny bajt z kolejki. Oczywiście, czym więk- ru słowa/sygnatury składającej się z dwóch ka. Od razu następuje cykliczny odczyt sta-
sza prędkość transmisji, tym mniejszy zasięg bajtów (0x2DD4), a powodującej rozpoczę- tusu (Status Read Command). Jeśli bit RGIT
i większa podatność na błędy. Transceiver cie napełniania kolejki, gdy DVI i bit ff są jest ustawiony, przesyłany jest bajt do kolejki
posiada maleńką 16-bitową kolejkę FIFO, ustawione. Współpracujące transceivery mają nadajnika komendą Transmitter Register Write
która może być i jest używana zarówno możliwość automatycznego odstrojenie się od Command (0xB800). Czynność ta powtarzana
przy transmisji, jak i odbiorze danych. częstotliwości głównej. Umożliwia to lepsze jest aż do wysłania wszystkich bajtów pakie-
Zastosowanie tak małej kolejki jest trochę zgranie nadajnika z odbiornikiem, zwłaszcza tu, w tym bajtów poprzedzających (0xAA),
uciążliwe dla sterownika zajmującego się gdy rezonator kwarcowy nie jest zbyt dokład- preambuły (0x2DD4), właściwej zawartości
obsługą modułu, gdyż musi on naprzemiennie ny oraz przy pracy z wieloma różnymi modu- pakietu, bajtu zaślepki.
badać stan flag oraz odczytywać lub zapisy- łami. Włączenie tej możliwości dokonywane Oczywiście wysyłanie zawartości pakietu
wać kolejkę, co powoduje spadek wydajności. jest za pomocą AFC Command (0xC400). w oryginalnej, niezmienionej postaci nie było-
Kolejna komenda, Receiver Control Command Konfiguracja nadajnika dokonywana jest za by możliwe, bo ciągi zer i jedynek spowodo-
( 0x9000) , pomocą TX Configuration Control Command wałyby rozsynchronizowanie odbiornika i nie
Rys. 2
ustawia sze- (0xB800) i sprowadza się wyłącznie do usta- mógłby on poprawnie odebrać danych. Dlatego
reg opcji wienia mocy też wysyłany
pakiet zamienia-
Rys. 4
ny jest zgodnie
Rys. 3
z regułą 1 do 2
bitów. Zero jest
kodowane jako
01, a jeden jako
10. Pakiet wypo-
sażony jest też w
sumy kontrolne,
zapobi egaj ąc
błędnej interpre-
tacji danych.
Zasada dzia-
łania sieci opie-
ra się na zało-
żeniu, że jeden
moduł musi
władać pozo-
stałymi. Stąd
też specjalny pin
konfiguracyj-
ny, określający,
który moduł jest
władcą (master).
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
53
53
wiada trzem pierwszym war-
stwom modelu OSI, pewność
transmisji nie jest spełniona.
Oznacza to, że w przypadku
błędu dane są odrzucane. Jeśli
władca nie otrzymał żądane-
go stanu wejść któregoś ze
sług, to przyjmuje za niego
stan, w którym żadne wejście
nie jest aktywne (połączone
z masą), wiadomość ta roz-
syłana jest do odpowiednich
modułów w kolejnym cyklu.
Zapobiega to utrzymywaniu
się stanów wysokich na wyj-
Rys. 6
ściach modułów po zerwaniu
Rys. 5
ścia o tym numerze na wyjście o tym samym połączenia z modułem ustającym ten stan.
numerze. Jeśli w danym wierszu jest więcej Inny przypadek  groz
ny jest wtedy, gdy
To władca wysyła pierwszy pakiet, a jego jedynek na danej pozycji, stan wyjścia jest moduł władcy z jakichś przyczyn przestanie
sługa (slave), odbierając go, odpowiada. traktowany jako alternatywa z nich. Wejścia działać, wtedy cała sieć obumiera, a wyjścia
Proces ten trwa bez przerwy, a pasmo sieci jednego modułu mogą być przekazane na wyj- sług po chwili automatycznie przejdą w stan
jest całkiem zajęte, ponieważ gdy tylko moduł ścia różnych modułów lub żadnego. Możliwa zerowy. Ponieważ wszystkie moduły są jed-
odbierze dane, od razu przechodzi do wysyła- jest też dziwna konstrukcja przekazania wejść nakowe, tylko zawartość pamięci EEPROM
nia i znowu do odbioru. Niezaprogramowanie na wyjścia tego samego modułu, np. w celu lub stan pinu konfiguracyjnego decyduje o
pamięci EEPROM umożliwia prostą pracę kontroli zestawienia połączenia. Jeśli moduł tym, który moduł jest władcą, a które słu-
dwóch modułów. W konfiguracji tej wejścia nie uczestniczy w wymianie, tj. jego wejścia gami.
jednego modułu dołączone są do wyjść dru- nie są przekazywane na żadne wyjścia i do
giego i na odwrót. jego wyjść nie są przekazywane żadne wej- Montaż i uruchomienie
Moduły mogą też tworzyć większą sieć, ścia, to jest on wyłączany z sieci. Układ można zmontować na płytce drukowa-
przypomina ona wtedy topologię gwiazdy. Rysunek 4 przedstawia opis przeznaczenia nej pokazanej na rysunku 7. Montaż rozpo-
Obrazowo mówiąc, pośrodku znajduje się poszczególnych komórek pamięci. Na rysun- czynamy od wlutowania mikrokontrolerów
władca, a dookoła otaczają go słudzy. Aby ku 5 przedstawiono przykład tablicy routin- (uwaga na właściwe wlutowanie, wyżłobio-
było możliwe takie działanie sieci, wymagane gu. Analizując rysunek, możemy doszukać ne kółko na obudowie mikrokontrolera musi
jest zdefiniowanie statycznej tablicy routingu się następujących tras:  Wszystkie wejścia zgadzać się z tym na płytce drukowanej), a
i umieszczenie jej w pamięci EEPROM pro- modułu 0 przypisane są do wszystkich wyjść kończymy wlutowaniem goldpinów i pod-
cesora władcy. Władcę można utożsamiać modułu 1.  Wszystkie wejścia modułu 1 stawki pod moduł RFM. Do modułów RFM
z routerem. W tablicy routingu znajdują się przypisane są do wszystkich wyjść modułu lutujemy dostarczone razem z nimi ante-
wytyczne dotyczące tego, który pin jakiego 0.  Wejścia 6 i 8 modułu 3 przypisane są do ny. Po upewnieniu się, że wszystko zostało
modułu ma zostać przekazany, na które wyj- wyjść modułu 2 o tych samych numerach. zlutowane poprawnie, wgrywamy oprogra-
ście jakiego modułu. W tej konfiguracji modu- Dodatkowo, wejścia modułu 3 o numerach 1, mowanie (można je ściągnąć z Elportalu)
ły muszą być kolejno ponumerowane, nume- 3, 5, 7 przypisane są do wyjść o tych samych do mikrokontrolera  jeśli jeszcze go tam
racji należy dokonać samodzielnie, wpisując numerach modułu 4.  Wejścia 1 4 modułu 2 nie ma. Napięcie zasilające moduł powinno
odpowiednie wartości do pamięci EEPROM przekazywane są na wyjścia o tych samych być stabilizowane, w zakresie 2,7 5V  w
każdego modułu. Identyfikator modułu sługi numerach, modułu 4.  Na stan wyjść modułu czasie programowania 5V. Rysunek 8 poka-
musi być z przedziału wartości 1 8, a wład- 4 składa się alternatywa odpowiednich wejść, zuje połączenie układu. Szczególną uwagę
cy  musi być równy 0. Oczywiście w sieci modułów 2 i 3.  Wejścia 1 5, 7 zwracamy na poprawność zapro-
na tym samym kanele nie może być dwóch modułu 6 przypisane są do wyjść gramowania FuseBits, bez zapro-
modułów o tym samym identyfikatorze. W o tych samych numerach modułu gramowania których program na
sieci musi być jeden władca, czyli moduł o 2.  Dodatkowo, wszystkie wej- pewno nie będzie działał popraw-
identyfikatorze 0. Brak władcy uniemożliwia ścia modułu 6 przekazywane są nie. W wariancie z dwoma modu-
działanie sieci  słudzy nie mogą komuniko- na wszystkie wyjścia modułu 7. łami nie jest konieczne programo-
wać się między sobą bezpośrednio.  Moduł o identyfikatorze 5 i 8 nie wanie pamięci EEPROM, w tym
Tablica routingu ma kształt tabeli o takiej uczestniczy w wymianie, więc nie przypadku w jednym z modułów
samej liczbie wierszy, co kolumn. Kolumn musi być go w sieci. Obrazowo Rys. 7 wystarczy zewrzeć pin 23 (ozna-
i wierszy jest dziewięć, czyli tyle, ile może przedstawia to rysunek 6. czanie P1 na PCB) procesora z
Rys. 8
być maksymalnie modułów w jednej sieci. Władca, czyli moduł o iden- masą, nadając mu w ten sposób
Identyfikatory kolumn i wierszy odpowiadają tyfikatorze 0 i wpisanej zawar- funkcję master. Jeśli zdecydu-
identyfikatorom modułów. Kolumna o danym tości tablicy routingu, odpytuje jemy się na wgranie ustawień do
identyfikatorze odpowiada wejściom modułu kolejno wszystkie moduły, znaj- pamięci EEPROM, uzyskamy
o tym identyfikatorze, a wiersz wyjściom dujące się w sieci, o stan ich możliwość zdefiniowania sta-
modułu o identyfikatorze wiersza. Komórka wejść. Stan wejść tych modułów tycznej tablicy routingu, fizycz-
pamięci występująca na przecięciach wierszy jest buforowany w celu póz
niej- nego i wirtualnego kanału pracy
i kolumn określa, które piny z wejścia mają szego przekazania na wyjścia oraz identyfikatora urządzenia.
być przekazane na wyjście. Wpisanie jedynki innego modułu. Ponieważ sieć Szczegóły dotyczące zawar-
na danej pozycji powoduje przekazanie wej- tworzona poprzez moduły odpo- tości pamięci EEPROM były
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
54
podawane wcześniej. Zwarcie wcześniej oma- pod transceiver były słabej jakości, co skutko-
Wykaz elementów
wianego pinu z masą ma większy priorytet wało spadkiem napięcia uniemożliwiającym
R1,R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10k�/SMD/0805
niż zaprogramowane ID modułu w pamięci poprawną pracę transceivera. Poszukiwania
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10�F/SMD/1206
EEPROM. Tak więc zalecane jest wypełnie- ewentualnej przyczyny niedziałania należy
C2-C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF/SMD/0805
nie obszaru tablicy routingu zerami, nawet rozpocząć od sprawdzenia napięcia na sty-
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SM5818M
dla modułów typu slave. Razem z plikami kach zasilania transceivera (trzeba dokładnie
US1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ATmega8L
wsadowymi przygotowałem też obraz pamięci zmierzyć napięcie na płytce transceivera, w
M1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . RFM12-433-D
EEPROM, ułatwiający stworzenie wymaga- miejscu wlutowania goldpinów, pin pierwszy
CON1,CON2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . goldpin 1x8
nych ustawień. Tablica routingu w module i ostatni od strony układu scalonego), powin-
CON3,CON4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . goldpin 1x2
typu slave (ID: 1 8) nie będzie normalnie uży- no ono być równe napięciu zasilania układu.
Dwurzędowe gniazdo pod małe goldpiny
wana, można ją jednak aktywować bez zmian Zazwyczaj dociśnięcie pomaga. Oczywiście
w pamięci EEPROM, zwierając wcześniej transceiver wkładamy tak, aby pokrywał się
Komplet podzespołów z płytką jest dostępny
omawiany pin do masy. Wtedy moduł stanie z płytką drukowaną, a nie wystawał poza
w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-2956.
się modułem master i zacznie używać tej nią. UWAGA! Wlutowanie transceivera bez
tablicy. Możliwość taka może być potrzebna podstawki uniemożliwi póz
niejsze zmiany kiem że są umieszczone nie dalej jak 20cm.
w przypadku awarii wcześniejszego modułu pamięci EEPROM. W przypadku większych odległości zalecane
master. Po zmianie ustawień pinu moduł nale- Maksymalny prąd, jaki może być pobie- jest stosowanie transoptorów, a w przypadku
ży zrestartować. Przypominam, że w sieci nie rany z wyjścia modułu nie może przekroczyć prądu przemiennego zalecane jest stosowanie
mogą równocześnie pracować dwa moduły 5mA. Na wyjściach nie powinny pojawiać się transoptorów z dwoma diodami (np. PC814),
typu master (na tych samych kanałach).  obce napięcia wymuszające przepływ prądu. dodatkowo na wejściu modułu wykorzystać
Sieci wirtualne to tylko dodatkowe zabez- W przypadku sterowania np. oświetleniem filtr tłumiący tętnienia. Jeszcze raz przypomi-
pieczanie przed przeniknięciem sygnału z należy we własnym zakresie dodać matry- nam (dla wystraszonych), że moduły mogą
innej sieci w przypadku, gdy dwie sieci na cę tranzystorów (ULN2803A) wzmacniającą pracować bez jakiejkolwiek ingerencji w
tym samym kanale fizycznym znajdą się z prąd oraz przekaz
niki lub tyrystory (nie są to pamięć EEPROM procesora.
jakichś przyczyn obok siebie. Wtedy żadna skomplikowane obwody). Do wejść modułu Ustawiając moduły, należy pamiętać, że
sieć nie będzie działać. Jeśli spodziewamy się nie doprowadzać  obcych napięć. Wejścia są największy zasięg uzyskamy, ustawiając ante-
natłoku sieci z tymi modułami, powinniśmy podciągnięte do plusa zasilania, w takim przy- ny w tej samej polaryzacji, czyli równolegle
zmienić domyślne ustawienia kanałów. padku ich stan jest nieaktywny i odpowiada do siebie w obu płaszczyznach.
I tu bardzo ważna uwaga przy wkładaniu stanu niskiemu na wyjściu. Do wejść można Szymon Janek
transceiverów. Przynajmniej moje podstawki bezpośrednio dołączyć przyciski, pod warun- [e-mail]
R E K L A M A
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
55



2951
2951
System oświetlenia rowerowego
System oświetlenia rowerowego
Do czego to służy? diodę D1 z zestawu baterii/akumulatorków: tworzących "światło przeciwmgielne", wyno-
Jednym z najważniejszych elementów stano- 4x (L)R6, (L)R14 lub (L)R20. szą ok. 16mA, a 1-watowej, białej diody
wiących o bezpieczeństwie użytkowników Napięcie 2,5V z wyjścia stabilizatora U1 LED9  ok.130mA, czyli mniej od wartości
ruchu drogowego jest odpowiednie oświet- służy do zasilania lampki tylnej.
lenie pojazdów. Przedstawiony układ to uni- Przełączniki służą do sterowania Fot 1
wersalny system oświetlenia, składający się oświetleniem bez konieczności
z zasilacza bezprzerwowego ze sterownikiem schodzenia z roweru w celu włą-
oraz dwóch lamp: przedniej oraz tylnej. czenia tylnej lampy. S1 (trzypo-
Lampa przednia ma funkcję lampy głównej zycyjny) pozwala wybrać światła
(biała dioda LED 1W) oraz namiastkę świateł długie lub dodatkowe oświetlenie
przeciwmgłowych (pierścień żółtych, super- o barwie żółtej  odpowiednik
jasnych LED-ów). Lampa tylna natomiast samochodowych świateł przeciw-
zawiera kierunkowskazy, funkcję STOP oraz mgielnych. Włącznik S2 pozwala
standardowe, wymagane przepisami światło uruchomić światło tylne, a dioda
migające (ostrzegawcze). LED1 sygnalizuje stan lampy.
Trzypozycyjny S3, wraz z tranzy-
Jak to działa? storami Q1, Q2, służy do sterowa-
Centralka. Schemat ideowy centralki przed- nia kierunkowskazami. Do złącza
stawia rysunek 1, a zmontowany model X6 można natomiast wpiąć czuj-
pokazuje fotografia 1. Jest to w sumie prosty nik-styk, sprzężony z hamulcem,
zasilacz bezprzerwowy. Napięcie z dynama jeden lub dwa połączone szeregowo.
Rys. 2 Q1 Q2
(6V, 3W) jest prostowane mostkowo (D2 D5) Dzięki temu, po naciśnięciu dz
wigni
A15,2mm
i filtrowane przez C3. Gdy brak odpowied- manetki hamulca/hamulców, świat-
niego napięcia z dynama, prąd płynie przez ło tylne, migające podczas normalnej
S2
pracy, zaświeci światłem ciągłym. R7
Rys. 1
S3
U1
Układ można zmontować na płyt-
VCC
C1
U1 ce drukowanej według rysunku 2.
D1-D5 - 1N5819
D
1
-
D
5
-
1
N
5
8
1
9
LED1
D1 R2
OUT IN
Urządzenie koniecznie musi być
C2 C1
C3 X1-2
GND
Dynamo
D2 C2
umieszczone w szczelnej obudo- C3
R1
LM317
100n 100n
1k 1000u wie, zabezpieczonej przed wpływem
X1-1 S1
D3
Dynamo
środowiska. Całość powinna zostać
VCC
X2-2
zamontowana na kierownicy tak, by
Baterie
R2 D4 X2 X5
1 2 12 12 3 1 2 3
1k wygodne było przełączanie kierunko-
X2-1
D5
S2
GND
wskazów  najlepiej jednym palcem.
Dwufunkcyjna lampa przednia.
R1
X3-3
S1
Schemat ideowy widoczny jest na
Przeciwmgielne
LED1
1k
rysunku 3.
Rys. 3
X3-2 Długie
X
3
-
2
D
ł
u
g
i
e
Przeciwmgielne
Tranzystory T1
D1 A
X3-1 GND R1
X
3
-
1
G
N
D
i T2, wraz z
GND
4,7R 1W*
4
,
7
R
1
W
*
D2 B
szeregowo połą-
Długie
X4-2 STOP
X
4
-
2
S
T
O
P
D1...D6 - 1N4148
D
1
.
.
.
D
6
-
1
N
4
1
4
8
czonymi dio-
VCC
D3
X4-1 Kierunk. prawy
X
4
-
1
K
i
e
r
u
n
k
.
p
r
a
w
y
D4
dami D1...D3 i T1
BD680 R3
X5-3 Kierunk. lewy
X
5
-
3
K
i
e
r
u
n
k
.
l
e
w
y
D4...D6, tworzą
1,8R
D5
z
ródła prądowe. 1W*
X5-2 Tylne S
wiatło
X
5
-
2
T
y
l
n
e
S

w
i
a
t
ł
o
Na rezystorach
D6
X6-1
R4 R5
X5-1 GND
X
5
-
1
G
N
D
T2
R1 i R3 panuje
1k 1k
BD680
R6 R7
napięcie około
R12
10k 10k
X6-2
0,6V. Prądy
Q2
1k 1W
BC547 diod żółtych,
Q1
biała
BC547
Wrzesień 2010
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
56
R5
R4
R6
R1
R3
+
D5
D4
D1
1212
X4
X6
D2
D3
X1
X3
LED1
LED1
LED2
LED3
LED4
LED5
LED6
LED7
LED8
R4
R4
4,7R
4,7R
R5
4,7R
R6
4,7R
R7
4,7R
R8
4,7R
4,7R
R9
4,7R
R10
4,7R
R11
4,7R
LED9
dopuszczalnej. Kto chce, może zmienić R1,
LED1
R4 Wykaz elementów
R11
R3, dbając, żeby nie przegrzać diod, zwłasz-
Centralka T1,T2. . . . . . . . . . . . . . . . . BD680
cza LED9.
R1-R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k� LED1-LED8 LED czerwona 5mm
Płytka drukowana dla lampki (rysunek
R6,R7 . . . . . . . . . . . . . . . . .10k� LED9 . . . . . . . . 1W biała LUMILED
R6
4) została zaprojektowana tak, by możliwe
C1,C2 . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF Lampa tylna
było jej umieszczenie w obudowie reflek-
C3 . . . . . . . . . . . . . . 1000�F/25V R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k�
tora przedniego, instalowanego typowo w
C-
A+
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LM317 R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7k�
wielu rowerach. Elementy trzeba montować
R10
B D1-D5 . . . . . . . . . . . . . . . 1N5819 R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36k�
T2
nisko nad powierzchnią płytki. Środkowy,
Q1,Q2 . . . . . . . . . . . . . . . . BC547 R4-R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . .36�
duży otwór, połączony z trzema mniejszymi, R12
R9
LED1 . . . . . . . . . . .5mm czerwona R10,R16 . . . . . . . . . . . . . . . .1k�
pozwala połączyć mechanicznie płytkę lamp-
R7
R8
X1,X2,X4,X6. . . . . . . . ARK2 5mm R11,R17 . . . . . . . . . . . . . . .47k�
LED5
ki, diodę LED (w obudowie typu STAR, czyli
Rys. 4
X3,X5. . . . . . . . . . . . . ARK3 5mm R12-R15 . . . . . . . . . . . . . . . .22�
z małym radiatorem), kolimator dla diody oraz
S1,S3 . . . . . . . . . . . . . przełącznik C1,C4 . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
dodatkowy radiator. Model pokazuje
ego
jednobiegunowy 3-poz. C2,C6,C7. . . . . . . . . . . . . . . 10�F
fotografia 2 i tytułowa. W modelu
S2 . . . . . . . . . . przełącznik 2-poz. C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1000�F
zastosowano łatwo dostępny w han-
Stycznik monostabilny (czujnik C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100�F
dlu, popularny kolimator o wiązce
hamulca) U1 . . . . . . . . . . . . . . . . .74HC14D
15o. Należy pamiętać o stosunkowo
Dwufunkcyjna lampa D1-D3 . . . . . . . . . . . . . . . 1N4148
dużym jak na LED-y wydzielaniu cie-
rowerowa T1, T2 . . . . . . . . . . . . . . . . BC547
pła w diodzie Power LED. Konieczne
R1 . . . . . . . 4,7� 1W (patrz tekst) T3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BD680
jest także odizolowanie wyprowadzeń
R2,R12 . . . . . . . . . . . . . . . . .1k� LED1-LED6 . . . LED czerwona 5mm
diody LED oraz radiatora od ścieżek
R3 . . . . . . . 1,8� 1W (patrz tekst) LED7-LED10 . . . SuperFLUX Orange
płytki drukowanej.
R4-R11 . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7� X1 . . . . . . . . . . . . . . . ARK3 5mm
Lampa tylna. Prezentowany układzik
D1-D6 . . . . . . . . . 1N4148 (0805) X2 . . . . . . . . . . . . . . . ARK2 5mm
oprócz roli migacza, zwracającego
uwagę innych uczestników ruchu
Płytka drukowana jest dostępna
Fot. 2
 umożliwia także sygnalizowanie
w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-2951.
hamowania roweru (odpowiednik samocho-
dowego światła STOP) i kierunkowskazów.
U1A
VCC
Schemat ideowy lampki pokazano na
12
13
R2
Rys. 5
rysunku 5, a widok modelu  na fotogra-
fii 3. Inwerter U1F tworzy prosty gene- U1F U1C 4,7k
D1
R1 10k
R
1
1
0
k
STOP
5 6 9 8
rator, który podczas normalnej jazdy klu- X2-1
Kierunk. prawy
K
i
e
r
u
n
k
.
p
r
a
w
y
1N4148
czuje tranzystor Darlingtona T3. Podczas
C1
X2-2 U1B
R3 36k
R
3
3
6
k
100n
10
naciśnięcia manetki hamulca, katoda diody 11
Kierunk. lewy
K
i
e
r
u
n
k
.
l
e
w
y
X1-3
D1 jest zwierana do masy. Powoduje to
C2
Tylne S
wiatło
T
y
l
n
e
S

w
i
a
t
ł
o
zablokowanie generatora  diody świecą
X1-2 10u - 74HC14D
U1
U
1
-
7
4
H
C
1
4
D
VCC
GND
światłem ciągłym.
X1-1 VCC
Generatory na bramkach U1D i U1E pod- U1E
D2
VCC VCC
R10
4
3
czas normalnej jazdy są zablokowane przez
C3 14
C5 C4
1k
cały czas (stan wysoki na anodach diod D2 1N4148 U1P
R11 47k
R
1
1
4
7
k
100n
1000u 100u
i D3). Po naciśnięciu przełącznika kierunko- 7
wskazów jeden z generatorów zostaje odblo-
C6
kowany, przez co zostaje włączone miganie
10u
odpowiednich, pomarańczowych diod LED.
U1D
D3
R16
2
1
Płytkę drukowaną układu przedstawia
T1 T2
1k BC547 BC547
rysunek 6. Całość należy zamontować w
1N4148
R17 47k
R
1
7
4
7
k
obudowie z przezroczystą ścianką czołową
lub  ewentualnie  tak, by diody zostały
C7
wyprowadzone przez otwory, wykonane
10u
na przodzie obudowy. W razie potrze-
by można zastosować obudowę dłuższą
od płytki drukowanej, a diody kierunkowe
zamontować na odcinkach przewodu.
Rys. 6
C5 C7
Przemysław Musz
R4 R5 R6
LED7 LED10
www.przemotronik.pl
T3
Fot 3
LED1 LED2 LED3
2 C6
3 1 C1
C2
T1
T2
C4
R8 R9
R7
LED5 LED6
LED4
X2 X1
R3
1 2 1 2 3
C3
LED8 LED9
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
57
R2
R5
A
LED7
GND
R3
LED3
LED1
LED2
LED3
LED4
LED5
LED6
+
R4
R4
36R
R5
36R
R6
36R
R7
36R
R8
36R
R9
36R
+
+
LED8
LED10
LED7
LED9
+
R12
22R
R13
22R
R14
22R
R15
22R
+
R12
R2
R15
2
31
D3
R13
R14
D2
R1
D8
LE
D2
LE
1
R
D
D1
2
D3
1
T
LE
D6
D4
4
ED
D6
L
D5
R16
U1
WWW.SKLEP.AVT.PL
CHEMIA CZYSZCZ CA ZMYWACZ PCB ALKOHOLOWY 1L
Zmywacz PCB przeznaczony do
zmywania wszelkich pozosta o ci po
lutowaniu z powierzchni obwodów
ANTYBAKTERYJNY EL DO
drukowanych i czyszczenia ramek
POWIERZCHNI
agregatów lutowniczych; szablonów, kod produktu: AG61 30 z
Antybakteryjny el do czyszczenia
sit kalafonii oraz rozpuszczania resztek
wszelkich powierzchni odpornych na kod produktu: AG49 9 z
topnika. P yn nie atakuje pod o a ani
dzia anie alkoholu. Skutecznie niszczy
elementów konstrukcyjnych obwodów
99,9% grzybów, ple ni i bakterii.
drukowanych.
Opakowanie  atomizer 250ml
Opakowanie 1 litr
ZMYWACZ PCB WODNY 1L
Wodny zmywacz przeznaczony do
usuwania z powierzchni pakietów
pozosta o ci po lutowaniu. S u y do
ANTYBAKTERYJNY EL DO R K
czyszczenia ramek agregatów lutow-
Czy ci i nawil a d onie. Eliminuje
niczych, szablonów oraz sit. Powoduje
99,9% bakterii, wirusów i grzybów bez kod produktu: AG51 9 z
zmydlanie kalafonii oraz rozpuszczanie kod produktu: AG62 9 z
u ycia wody. Dzia a antyseptycznie.
resztek topnika. Jego prac przy piesza
Opakowanie  atomizer 50ml
obecno neutralizatorów oraz
dodatków obni aj cych napi cie po-
wierzchniowe. Nie atakuje powierzchni
metalowych i aluminiowych.
Opakowanie 1 litr
CHUSTECZKI LCD/TFT
Wilgotne chusteczki przeznaczone
PASTA SILIKONOWA H
do piel gnacji monitorów LCD i TFT,
kod produktu: AG43 9.90 z
Termoprzewodz ca pasta silikonowa
laptopów, palmtopów,dzia aj
u atwia przekazywanie ciep a
antystatycznie i bakteriobójczo.
z elementów elektronicznych do
Opakowanie zawiera 100 szt.
kod produktu: AG17 3.70 z
radiatora. Poprawia efektywno
dzia ania czujników temperatury,
izoluje i zapobiega przebiciom.
Opakowanie  tubka
CHUSTECZKI UNIWERSALNE
Wilgotne chusteczki przeznaczone
do czyszczenia i konserwacji obudów PASTA SILIKONOWA N
kod produktu: AG89 13 z
sprz tu komputerowego i urz dze Izoluj ca pasta silikonowa chroni od
biurowych wp ywów atmosferycznych, zapobiega
Opakowanie: 100 szt. przebiciom, konserwuje gum ,
tworzywa sztuczne, charakteryzuje si
kod produktu: AG20 4 z
bardzo dobr odporno ci chemiczn
na utlenianie, dzia anie wodnych
roztworów kwasów, zasad i soli,
dwutlenku siarki, amoniaku.
CIERECZKI SUCHE
Opakowanie: tubka 3,5 g
ciereczki bezpy owe suche do
KONTAKT IPA
piel gnacji sprz tu biurowego kod produktu: AG96 4 z
Preparat zawiera alkohol izopropylowy
i komputerowego.
 IPA wysokiej czysto ci. Przeznaczony
Opakowanie: 24 szt
jest do utrzymywania w czysto ci urz -
dze optycznych, g owic magnetycz-
nych (audio-video), nap dów stacji dys-
ków, p ytek drukowanych itp. Preparat kod produktu: AG06 6.10 z
ZESTAW DO CZYSZCZENIA LAPTOPÓW
doskonale czy ci wszelkie powierzchnie
Doskonale czy ci wy wietlacze LCD/TFT
nie pozostawiaj c przy tym ladów
w laptopach, palmtopach, nawigacji
i plam. Jest neutralny chemicznie wobec
satelitarnej, monitorach, klawiaturach
materia ów powszechnie stosowanych
kod produktu: AG99 11 z
itp.
w elektronice i elektrotechnice.
Zestaw zawiera: antystatyczny,
Opakowanie 60 ml
bakteriobójczy p yn, ciereczk
z mikrofiby, patyczek do klawiatury
KONTAKT PR
Specjalny preparat do regeneracji
potencjometrów, zawieraj cy sk adnik
PIANKA DO CZYSZCZENIA PLASTIKU
usuwaj cy wszelkie zanieczyszczenia
Skuteczny preparat do czyszczenia
powstaj ce podczas ich eksploatacji. kod produktu: AG73 5.50 z
wszelkich powierzchni plastikowych,
W sk ad preparatu wchodzi smar
np: obudowy monitorów, komputerów,
zapewniaj cy prawid owy po lizg
telewizorów, ram okiennych. Doskonale kod produktu: AG75 8.40 z
lizgacza po cie ce oporowej.
usuwa kurz, t uszcz, odciski palców,
Opakowanie 60 ml
osady nikotyny, itp. Nie pozostawia
smug.
Opakowanie 300 ml
KONTAKT S
rodek czyszcz cy mocno zabrudzone
i utlenione styki. Szczególnie przydatny
PIANKA DO CZYSZCZENIA SZK A
przy regeneracji skorodowanych
MONITORÓW
i mocno zu ytych styków. kod produktu: AG34 6.50 z
Skuteczny i niezawodny preparat do
Przywraca nisk rezystancj z cza,
czyszczenia wszelkich powierzchni
nie wchodzi w reakcje z materia ami
szklanych sprz tu komputerowego
u ywanymi w elektronice.
i biurowego (monitory, kserokopiarki, kod produktu: AG74 8.20 z
Opakowanie 65 ml
skanery, sprz t AGD i RTV, itp.). Czy ci
szk o z kurzu, nikotyny, t uszczów
i innych typowych zabrudze . Nie CHEMIA DO LUTOWANIA
pozostawia smug.
TOPNIK G5
Opakowanie 300 ml
Bezkalafoniowy, ciek y rednio aktywny
topnik typu 2.2.3 A wg ISO 9454-1.
Jest to alkoholowy roztwór zwi zków
chemicznych. Topnik G5 przeznaczony
jest do wysokotemperaturowego kod produktu: AG83 17 z
PIANKA DO LCD/TFT
/300 400�C/ cynowania i lutowania
Antystatyczny, bakteriobójczy
elementów pokrytych lakierami
rodek do czyszczenia wy wietlaczy
poliuretanowymi, elementów
ciek okrystalicznych LCD/TFT
kod produktu: AG27 11.50 z srebrzonych i cynowanych.
w laptopach, palmtopach, monitorach
Opakowanie: oliwiarka 100ml
itp.
Spray pianka.
Pojemnik 100 ml
KALAFONIA
Tradycyjny rodek do lutowania
kod produktu: AG05 2 z
z dodatkiem aktywatorów.
Opakowanie 35 g
CHEMIA DLA ELEKTRONIKÓW
PASTA LUTOWNICZA KALAFONIOWA
KONTAKT U
rednio aktywny topnik do lutowania
Uniwersalny preparat zmywaj cy
w postaci pasty, stosowany tam, gdzie
obwody drukowane z kalafonii,
kod produktu: AG78 6.90 z
tradycyjna kalafonia nie sprawdza si .
resztek topnika, t uszczów oraz innych
kod produktu: AG15 3 z
Szczególnie polecany do lutowania
zabrudze typowych dla elektroniki.
silnie zabrudzonych lub utlenionych
Opakowanie 60 ml
powierzchni.
Opakowanie 35 g
AVT Korporacja, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa, tel. [phone], faks 22 257 84 55
F
Forum Czytelników
orum Czytelników
J
Jeep
eep
z inteligentnym
z inteligentnym
układem omijania przeszkód
układem omijania przeszkód
Dobrze jest, gdy potrafimy dodać nawet nie- dzie do przodu, oś opiera się o tylną krawędz
oraz odpowiednio długie przerwy pomiędzy
skomplikowany układ elektroniczny do starej tak, że pojazd jedzie prosto, a przy cofaniu oś nimi, co pozwala bezbłędnie odebrać sygnał
zabawki, a ta nabiera nowych cech. Tak się sta- opiera się o przednią krawędz
szczeliny, co podczerwieni i zmniejszyć zużycie baterii.
ło z moim jeepem, który zaczął już pokrywać sprawia, że pojazd wycofuje się łukiem, a to Nadajnik ciągów impulsów 36kHz zrealizowa-
się kurzem i wtedy w EdW ukazało się zadanie pozwala ominąć przeszkodę i umożliwia dal- ny jest na dwóch kostkach 4047. Częstot-liwość
161, które brzmiało:  Przedstaw propozycję szą jazdę do przodu.
robota lub inteligentnego pojazdu . To był im-
puls, dzięki któremu postanowiłem z mojego Opis układu
 martwego już, bo bez pilota, jeepa zrobić Schemat ideowy sterownika pokazany jest na
inteligentny, bo umiejący bezdotykowo omijać rysunku 1. Przyjmując zasadę  primum non
przeszkody, pojazd. Wyposażyłem go z przo- nocere , wykorzystałem istniejący układ na-
du w układ  radaru IR, który w czasie jazdy pędu do przodu i do tyłu, zbudowany na tran-
do przodu, po napotkaniu przeszkody, włącza zystorach T1 T4, sterowany stanem wysokim
wsteczny bieg i dzięki genialnemu rozwiązaniu (jazda do przodu) lub niskim (jazda do tyłu)
przednich kół wycofuje się pod kątem, a gdy na bazie tranzystora sterującego T5.
okaże się to możliwe, jedzie dalej do przodu Użycie tranzystora T9 wraz z T5 tworzy nega-
lub ponawia wycofywanie aż do skutku. cję sygnału z TSOP1736 po to, żeby pojazd,
Podkreślam, że zaskakująco proste sterowanie bez odbioru odbitej wiązki podczerwieni, je-
jest możliwe, dzięki nietypowemu rozwiąza- chał do przodu, a nie do tyłu. Obecność R13
niu mechanicznemu przednich kół. Prostota, pozwala na równoczesne sterowanie jeepa
spryt i inteligencja tego rozwiązania polega na z pilota falą radiową i odbitą od przeszkody
tym, że tylko jedno koło jest sztywno związane wiązką podczerwieni.
na stałe z osią, drugie ma łożysko, co pozwala Dodatkowy tranzystor T6 pozwala na zastoso-
na obracanie się kół z różnymi prędkościami, wanie dużej rezystancji R5 1M� i względnie
a dodatkowo oś z jednej strony zamocowa- małej pojemności kondensatora stałego C2
na jest w podłużnej, równoległej do podłoża 1�F. Do prawidłowego działania odbiornika
szczelinie  co pokazuje czerwona strzałka podczerwieni TSOP1736 potrzebne są ciągi
na fotografii 1. Dzięki temu, gdy pojazd je- impulsów 36kHz o odpowiedniej długości Fot. 1 Część mechaniczna Jeepa
Rys. 1
U1, U2 - CD4047
U
1
,
U
2
-
C
D
4
0
4
7
R9 +Vcc
R
9
C9 C12 D1 T1,T5,T7,T9 - BC548
C
9
C
1
2
T
1
,
T
5
,
T
7
,
T
9
-
B
C
5
4
8
C10
C
1
0
220W R8
2
2
0
W
R
8
2
2
0
n
1000m 220n 220n 1N4148
1
0
0
0
m
2
2
0
n
R6
R
6
T8 - BC517
T
8
-
B
C
5
1
7
47k
4
7
k
C7
C
7
C11
C
1
1
100k
1
0
0
k
Pr1
P
r
1
47n
4
7
n
100p
1
0
0
p
C13 C14 T2,T6 - BC558
C
1
3
C
1
4
T
2
,
T
6
-
B
C
5
5
8
20k
2
0
k
R3 270W
R
3
2
7
0
W
2*1000m R1
2
*
1
0
0
0
m
R
1
2 3 1 2 3 1 T3 - BC640
T
3
-
B
C
6
4
0
10k
1
0
k
Rtc RC tc Ctc
R
t
c
R
C
t
c
C
t
c
T
7
Rtc RC tc Ctc T7
R
t
c
R
C
t
c
C
t
c
T4 - BC639
T
4
-
B
C
6
3
9
C8
C
8
T3
BC 548
B
C
5
4
8
68n
6
8
n
R
2
5
6
W
14 14 R2 56W
R11
R
1
1
Vcc T1
Vcc
10 10
150W
1
5
0
W
R4
R
4
6 6 Q C6
C
6
Q
C5
C
5
(-)TRG T2
(-)TRG
5
6
W
220n 56W
2
2
0
n
1
0
0
0
m
5 4 1000m
T4
+
R7
R
7
ASTABLE ASTABLE
11 11
R13R14
R
1
3
R
1
4
4 10k 5 Q
1
0
k
Q
C1 10m
C
1
1
0
m
ASTABLE ASTABLE
R10 D3
R
1
0
D2
D
2
1K
1
K
5,6V
5
,
6
V
13 13
R5 1M
R
5
1
M
OSC OSC TSOP1736
12 12
LD 274
L
D
2
7
4
RE trig RE trig
R
E
t
r
i
g
R
E
t
r
i
g
9 9
T6
T5
MR MR
C2
C
2
8 8 T8
T
8
T9
C3 C4
C
3
C
4
(+)TRG GND (+)TRG GND 1m
1
m
BC 517
B
C
5
1
7
2
2
0
n
R12 1000m 220n
1
0
0
0
m
U
2
4
0
4
7
U1 4047 7 U2 4047 7
U
1
4
0
4
7
R12,13,14, 100k
R
1
2
,
1
3
,
1
4
,
1
0
0
k
+
+
+
+
Forum Czytelników
generatora U2 (36kHz) wyznaczają kondensa- dem, należy uniemożliwić przedostanie się dzie do przodu niż do tyłu, więc baterie górne
tor C11 100p oraz rezystor R8 47k� z helitri- sygnału podczerwieni innymi drogami, któ- wyczerpią się wcześniej od baterii dolnych.
mem PR1 20k�. Układ U1 pracuje z częstotli- rych przy niewielkiej odległości diody nadaw- Wprawdzie jest na to rada: co jakiś czas po-
wością 45Hz, czyli z okresem 22ms. Elemeny czej od odbiornika podczerwieni jest bez liku. winno się zamienić ze sobą miejscami bate-
C8 68n i R7 10k� powodują, że generator U2 Obawiałem się, że umieszczenie odbiornika rie górne z dolnymi, ale kto w czasie zabawy
jest włączany co 22ms na około 0,4ms i w cią- i nadajnika na jednej płytce jest zagrożone chce o tym pamiętać. Jest to dla mnie pierwszy
gu tego krótkiego czasu generator U2 generuje przesłuchami, ale ze względu na szerokopas- zauważony mały minus tej konstrukcji. Jedy-
14...15 impulsów, które ostatecznie sterują dio- mowe dobre zwieranie zmiennych sygnałów nym usprawiedliwieniem może być zbyt mało
dą LD274. Wstępnie zestrojony układ włączał na ścieżkach zasilających przez podwójne miejsca na płytce. Oczywiście układ klasycz-
odbiornik TSOP1736 na stałe. Dopiero zmniej- kondensatory elektrolityczne 1000�F i stałe ny, czy jeszcze lepiej ekonomiczny, mostka, w
szenie prądu diody LD274 przez zmianę warto- 220nF, wszystko skończyło się na strachu, a którym wszystkie baterie są rozładowywane
ści rezystora R11 z 10� na 100� sprawiło, że bezpieczna wartość rezystancji R11 = 68�. tym samym prądem, nie posiada tej wady.
układ zaczął  żyć , to znaczy zaczął reagować Należy również zwrócić uwagę na poprawne
na zbliżenie ręki. Pozostało tylko dopieszczenie zamocowanie diody nadawczej, to znaczy tak, Montaż i uruchomienie
układu, żeby wiązka podczerwieni po odbiciu, aby wiązka podczerwieni nie odbijała się od Elementy zmontowałem na uniwersalnej płyt-
np. od wyciągniętej dłoni przed pojazdem, włą- podłoża, po którym porusza się pojazd. W tym ce (rysunek 2).
czała wsteczny bieg przy odległości około 40 celu kilkakrotnie owinąłem diodę nadawczą o Mając ciągle na myśli wcześniej przytoczoną
60cm od pojazdu. Po wielu próbach wybrałem średnicy 5,1mm nieprzezroczystą taśmą izo- zasadę  po pierwsze nie szkodzić , postano-
wartość rezystora R11 = 150�, bo przy takiej lacyjną o szerokości 19mm, w której pierw- wiłem zamocować gotową płytkę bezinwa-
układ reaguje tylko na wiązkę odbitą oraz czu- szy zwój wkleiłem również folię aluminiową zyjnie, to znaczy bez dodatkowych wkrętów
łość układu jest jeszcze wystarczająca. Pojazd na szerokości 17mm, tworząc rurkę, która z i kątowników, etc. A to po to, aby można było
będzie miał włączony wsteczny bieg do mo- jednej strony zasłania diodę od odbiornika, a bez trudu powrócić do wersji pierwotnej, bez
mentu zniknięcia przeszkody przed nim. z drugiej strony zawęża jeszcze bardziej kąt pozostałości  pamiątek po wkrętach lub, co
Do układu zmiany kierunku jazdy dobudo- promieniowania podczerwieni. Sama dioda gorsza, po cięciach i wierceniach. Na płaskiej
wałem nowy odbiornik IR, wyposażając w LD274 ma kąt promieniowania ą 10�. Taśmę części oparłem jeden koniec płytki, a drugi jej
ten sposób pojazd w namiastkę inteligencji. izolacyjną nawinąłem od wystającego kołnie- koniec oparłem na kondensatorach elektroli-
Równoczesne sterowanie falami radiowymi i rza, a jak wynika z rysunku diody, odległość tycznych 1000�F/6,3V, nazywanych kompu-
podczerwienią okazuje się przydatne, gdy co- chipu od krawędzi tego kołnierza to 3mm, terowymi, które zamontowałem na rurkach
fający się Jeep natrafi na przeszkodę z tyłu, więc prawdziwa długość rurki wynosi 19mm dystansowych z PCV po to, aby siła nacisku
bo wtedy pilotem radiowym można włączyć  3mm = 16mm. Proporcja połowy średnicy nie odrywała punktów lutowniczych. To taki
jazdę do przodu. Odbiornik jest niezwykle diody do długości rurki: 2,55mm/16mm to stary  harcerski sposób, o którym zawsze
prosty dzięki zastosowaniu układu scalonego tgą, gdzie ą to nowy, zawężony kąt, który jak warto pamiętać. Każdy samochód jest inny i
TSOP1736 i, jak widać na schemacie, zawiera łatwo obliczyć, wynosi ą 9�. Aby wiązka pod- indywidualnie trzeba podejść do jego przerób-
kilka elementów. W zasadzie wykorzystałem czerwieni nie  zahaczała o podłoże, rurkę z ki, jednak opisałem mój bezinwazyjny sposób
oryginalną płytkę drukowaną z układem stero- diodą należy skierować do góry co najmniej zamocowania płytki po
Wykaz
wania  jazda do przodu, jazda do tyłu, do któ- pod kątem ą. to, aby zachęcić ewen-
elementów
rej dołączyłem tylko kilka elementów znajdu- Odtwarzając schemat elektryczny z płytki dru- tualnych naśladowców
Rezystory
jących się na nowej płytce. Aby możliwe było kowanej, spodziewałem się klasycznego ukła- do jak najmniej inwa-
R1,R7 . . . . . . . . . . . . 10k�
zasilanie jeepa z czterech baterii 1,5V lub z du wykonawczego z czterech tranzystorów w zyjnych metod wszel-
R2,R4 . . . . . . . . . . . . .56�
czterech akumulatorków 1,2V i aby nie prze- mostku, tymczasem, ku mojemu zaskoczeniu, kich przeróbek.
R3 . . . . . . . . . . . . . . .270�
kroczyć dozwolonego dla odbiornika napięcia znalazłem układ, który jest połową spodzie-
R5 . . . . . . . . . . . . . . . 1M�
zasilania 6V, odbiornik ochroniłem diodą Ze- wanego układu, ponieważ jego konstruktor Ryszard Pichl
R6,R12-R14. . . . . . . 100k�
nera D2 5,6V, która wraz z rezystorami R3 i wykorzystał do zasilania silnika połowę napię- [e-mail]
R8 . . . . . . . . . . . . . . . 47k�
R4 uniemożliwia pojawienie się na odbiorni- cia zasilania. Oszczędność? Być może, jednak
R9 . . . . . . . . . . . . . . .220�
ku większego napięcia od napięcia Zenera tej nie zawsze
R10 . . . . . . . . . . . . . . . 1k�
diody i w ten sposób zasilanie odbiornika nie się opłaca, Rys. 2
R11 . . . . . . . . . . . . . .150�
zależy od głównego zasilania Jeepa. ponieważ
Kondensatory
Żeby odbiornik podczerwieni reagował tylko zazwyczaj
GND
C1 . . . . . . . . . . . . . . . 10�F
na wiązkę odbitą od przeszkody przed pojaz- p o j a z d 6 7
+9
1
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . 1�F
dłużej je-
7 11
C3,C5,C9,C13,C14 . . . . 1000�F
U1
Fot. 2 Elektronika sterująca
C4,C6,C10,C12 . . . . 220nF
1
+5
C7 . . . . . . . . . . . . . . . 47nF
8 8
11
C8 . . . . . . . . . . . . . . . 68nF
1
4 6 C11 . . . . . . . . . . . . . 100pF
U2
Półprzewodniki
9
7
D1 . . . . . . . . . . . . . 1N4148
+Vcc
13
+3
+13
12 D2 . . . . . . . . . . . . . .DZ5,6V
B T5
+ 4 +
T1,T5,T7,T9 . . . . . . . BC548
12
6 14
T2,T6. . . . . . . . . . . . BC558
11 9
+14
T3 . . . . . . . . . . . . . . BC640
10 3 5
2
8 T4 . . . . . . . . . . . . . . BC639
T8 . . . . . . . . . . . . . . BC517
U1,U2 . . . . . . . . . . CD4047
Nadajnik IR . . . . D3-LD274
Odbiornik IR. . . . TSOP1736
Wrzesień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
60
Forum Czytelników
AVR + IIC + kontroler =
AVR + IIC + kontroler =
T
Tanie sterowanie
anie sterowanie
Starałem się bardzo sugestywnie ująć w tytule czynienia z protokołem transmisji, czyli taką układzie wspólnego emitera oraz garść ele-
temat mojej pracy. Dotyczy ona jednej z naj-  umową , lecz sprzętowo zaimplementowaną mentów biernych). Dodałem od siebie dwa
ciekawszych dziedzin elektroniki  zdalnego przez Philipsa. Protokół ten zakłada hierarchię przyciski, dla zwiększenia użyteczności kon-
sterowania. Zapewne wielu z Was chce zbudo- w połączeniu IIC  najważniejszy jest master, trolera. Pierwszym krokiem było pozbycie
wać jakieś poruszające się pod Wasze dyktando czyli urządzenie generujące takt zegara. To ono się zbędnych elementów (musiałem zostawić
urządzenie. Pragnę przedstawić jedną z wielu nadaje ton całej transmisji  zarządza, z który- płytkę ze względu na styki odzwierciedlające
ciekawych i jednocześnie tanich alternatyw. mi peryferiami zechce nawiązać połączenie. wychylenia manetki) i po przylutowaniu kabli
Na samym początku moich  badań nad Reszta to slave'y (niewolnicy)  bezwzględnie zacząłem myśleć nad układem sterującym.
optymalnym sterowaniem gruntownie prze- posłuszne masterowi. W odróżnieniu jednak od Wybór padł na PCF8574  8-bitowy port IIC.
patrzyłem swój elektroniczny ekwipunek i niego taki slave ma wyprowadzone najmłodsze Przystąpiłem do montażu układu metodą na
natknąłem się na zapomniane przeze mnie dar- dwie lub trzy linie adresowe (A2, A1 i A0). Jest pająka ze względu na ograniczoność miejsca
mowe sample od firmy NXP (dział Philipsa) to potrzebne w sytuacji, gdy musimy w jednym wewnątrz obudowy joysticka. PCF8574 to
układów do szyny IIC (Inter IC). Są to proste projekcie zaprząc np. trzy przetworniki A/C. bardzo prosty układ  ma tylko dwa rejestry
w programowaniu i obsłudze peryferie o zróż- Producent zaszył w ich strukturze adres 0B 1 0 (odczytu i zapisu). Nie wymaga żadnych
nicowanych właściwościach, m. in.: 0 1 x x x R/W. R/W to bit w adresie określa- konfiguracji ze względu na specyficzną budo-
- przetwornik analogowo/cyfrowy, jący, czy następny bajt będzie zapisem, czy też wę stopni we/wy portu  rysunek 3. Dla
- 8-bitowy port równoległy, odczytem przez mastera. Tak więc adres jest młodych elektroników może być to nieco
- sterownik czterech wyświetlaczy LED, pierwszym bajtem, który wysyła master (tylko dziwne (zwłaszcza kiedy programujemy ukła-
- bufor parallel <-> IIC, on może rozpocząć transmisję). Następne bajty dy AVR), ale starsi pamiętający układy z
- oraz wiele innych. (a raczej ich zawartość)
Tak więc powstały dwie manetki do ste- zależą od danego slavea. Rys. 1
rowania: cyfrowa (stary cyfrowy joystick) i Rysunek 2 przedstawia
analogowa (przerobiony pad PSone). jedną ramkę transmisyjną.
Komentarza mogą wyma-
Podstawy podstaw, czyli gać pola  Start i  Stop .
czym IIC jest naprawdę& Są to sposoby rozpoczyna-
We wczesnych latach 80. firma Philips szukała nia i kończenia transmisji
nowego sposobu komunikacji między swoimi ramki w IIC. Po prostu: start transmisji
podzespołami w odbiornikach telewizyjnych. następuje po podaniu stanu niskiego
Poprzednie rozwiązania były obarczone wie- na SDA przed stanem niskim na SCL,
loma ograniczeniami (powolne, duże szumy, a stop po podaniu stanu wysokiego na
ograniczenie ilości układów, itp.). Wtedy to SDA po stanie wysokim na SCL.
opatentowano nowy sposób transmisji danych: Jeszcze kilka szczegółów:
Inter IC (dosłownie: Pomiędzy Układami - prędkość transmisji IIC w komercyj-
Scalonymi). Jest to synchroniczna transmisja nych rozwiązaniach to ~200kb/s,
szeregowa, czyli dane są przesyłane po  jed- - wartości rezystorów pull-up powinny
nym drucie , bit po bicie w takt zegara. Linia wynosić ~4,7�,
danych nazywana jest SDA (Serial DAta) - stan spoczynku na liniach SDA i SCL
a linia zegara to SCL (Serial CLock). Jak to stan wysoki.
widać na rysunku 1, obydwie linie są połą- W dalszej części omówione zosta-
czone do wielu układów naraz (dwa rezystory ną aplikacje pisane w środowisku
są potrzebne ze względu na budowę obwo- BASCOM, dlatego po szczegóły odsy-
Rys. 2
dów wewnętrznych układów peryferyjnych). łam do literatury fachowej lub stronę
Powstaje pytanie  w jaki sposób owe układy producenta www.nxp.com.
Rys. 3
 wiedzą , do którego w danym momencie
przepływają informacje? Otóż musimy zrozu- Pierwsze testy
mieć jedną rzecz: nie jest to typ transmisji znak Na warsztat jako pierwszy poszedł cyfro-
po znaku, liczba po liczbie, jak to ma miejsce wy  Turbo joystick, pamiętający jeszcze
w transmisji szeregowej UART (9-pinowe komputery klasy PC AT. Wyposażony
gniazdo w PC), gdzie programy muszą się we wtyczkę DB-15 i prostą analogo-
umówić, co który bajt oznacza. Tutaj mamy do wą elektronikę (kilka tranzystorów w
62
Forum Czytelników
rodziny  51 wiedzą, że VCC początek zbudowałem
taka budowa też zdaje proste środowisko dla
R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9
R1
10k 10k 10k 10k 10k 10k 10k 10k 10k
egzamin. kostki  8591, na styko-
C1
Po zmontowa- wej płytce. Znów wyko-
100n
R10 R11
niu całości napisałem rzystałem zestaw STK-
10k 10k
S2
prościutki program w S1 S3 S4 S5 S6 S7 500 z ATmega8515 na
S8
S9
BASCOM--ie (można pokładzie. Napisałem
J1
go ściągnąć z Elportalu), VCC prosty program pokazu-
U2 PCF8574
którego zadaniem jest 1 jący w okienku termi-
15 4
2 SDA P0
J2
nieustanne odczytywa- 14 5 nalu UART zmieniają-
3 SCL P1
13 6
nie wskazań kontrolera 4 INT P2 1 cą się wartość odczytu,
7
P3 2
i wyświetlanie go na 1 9 podczas kręcenia poten-
CONN
A0 P4 3
2 10
linijce 8 diod LED. Jako A1 P5 cjometrem. Na jednej
3 11
SEL
A2 P6
 bazę testową wykorzy- 12 płytce był i układ, i
P7
stałem zestaw STK-500 gałki, co zajmowało całe
firmy Atmel. Schemat interesujące mnie miej-
Rys. 4
całej instalacji jest wg sce. Nie pozostało mi nic
mnie bardzo intuicyjny i prosty w odbiorze czość wpasować w system binarny (4-bitowa, innego, jak& zrobić drugą płytkę od podstaw!
 rysunek 4. W tym rozwiązaniu jest pewien 8-bitowa, 16-bitowa itp.). Przy rozdzielczości Podpiąłem jeden potencjometr do przetwor-
pozorny kruczek. Gratuluję spostrzegawczości 4-bitowej komputer rozpoznaje 16 stanów nika. Również program uległ przebudowie.
temu, który go dostrzegł. Otóż układ PCF8574 oddalonych od siebie o 0,314V. Nie wygląda Teraz wraz ze zmianą położenia gałki, wzdłuż
ma osiem linii portu, a tymczasem mamy to na dużą różnicę, ale czasami może jest mało linijki LED, miały przesuwać się dwie świecą-
dziewięć linii do zagospodarowania (cztery na dokładna. Osiem bitów (jeden bajt) wygląda ce kropki, proporcjonalnie do ruchów. Układ
wychył drążka, dwa dorobione przełączniki, bardziej zachęcająco: 256 stanów oddalonych został zmontowany w  pająku  jego schemat
spust, klawisz funkcyjny oraz przełącznik od siebie o 0,0195V. Niecałe 20mV! Jak na przedstawiony jest na rysunku 5. Ze wzglę-
auto). Jest to pewien problem, co nie znaczy, amatorskie zastosowanie pasuje jak ulał. dów czasowych nie zdążyłem z obsłużeniem
że nie da się go obejść. Jak rozwiązałem ten Mamy więc odrobinę teorii za sobą, przy- przycisków  jedyne reagujące elementy to
problem? Po prostu między jeden dorobiony szedł czas na konkrety. Chodząc po podmiej- właśnie gałki. Na razie musi mi wystarczyć.
klawisz a przełącznik  Auto dałem zworkę i skiej giełdzie, natknąłem się na kontroler PSX Na koniec napisałem program do wyświet-
teraz mogę wybrać między jednym a drugim, z dwiema gałkami analogowymi  fotografia lania przez terminal UART liczbowych repre-
zależnie od potrzeb  wystarczy dostać się do tytułowa. Na fotografii nie widać kabla  jest zentacji wychyleń gałek. Nie ma on kalibra-
 trzewi tego archaicznego potworka. Po serii już po wstępnym demontażu. Jest to standar- cji, jest tylko do sprawdzenia czy kontroler
kilku innych testów doszedłem do wniosku, dowy kontroler do konsoli PlayStation firmy działa prawidłowo.
że kontroler działa bez zarzutów i spokojnie Sony. Ma cztery przyciski kierunkowe, cztery Podsumowując, mam jeden joystick cyfro-
przejść krok dalej& funkcyjne, cztery na palce wskazujące oraz wy oraz częściowo zrealizowany pad analo-
Start i Seleck. Przycisk Analog służy aktywacji gowy. Jak na dwa, trzy dni zabawy uważam to
Więc chodz
, pomaluj mój dwóch gałek, które mają notabene po jednym za niezły wynik. Jak już wspomniałem wcześ-
świat na& analogowo jeszcze przycisku w swoich strukturach. Mamy niej, kolejnym etapem (oprócz ukończenia
Po tej cyfrowej  rozgrzewce przyszła pora na więc niezły kombajn do sterowania. pada) jest napisanie biblioteki asemblerowej
coś bardziej wyzywającego: sterowanie analo- Sony opracowało własny protokół transmi- obsługującej pady PlayStation. Na chwilę
gowe. O wyższości analoga nad cyfrzakiem syjny. Dla wielu może się to wydawać nieco obecną chcę wykorzystać sprzętowe SPI
nie muszę się zbytnio rozwodzić, bo każdy, dziwne, że autor wolał poświęcić dużo czasu mikrokontrolera ATmega8515, nieco tylko
kto choć raz grał joystickiem lub padem mają- na przerabianie pada, zamiast napisać program urozmaicając sprawę transmisji i wywoływa-
cym to dobrodziejstwo nie odda go z powro- na mikrokontroler  rozumiejący transmisję. nia urządzenia.
tem na rzecz starego. Zasada jest ta sama: kon- Jest w tym dużo racji, jednak chciałem zro- Mam nadzieję, że tym artykułem chociaż
troler ma wskazywać, w którą stronę została bić coś po swojemu, własnoręcznie. Zresztą, w niewielkim stopniu zachęciłem do ekspe-
wychylona manetka. Jednak o ile została powyższa koncepcja jest już w trakcie wstęp- rymentów.
wychylona  dowiemy się właśnie za pomocą nego przemyślenia. Zanim mogłem przejść do Grzegorz Grzęda
analoga. I tak jak w jednym były przyciski, tak przerabiania pada, musiałem przyjrzeć się bli- [e-mail]
w drugim są potencjometry. Pomiędzy dwie żej układowi PCF8591,
końcówki podawane jest napięcie zasilania, czyli przetwornikowi
Rys. 5
a z trzeciej (środkowej) odczytywane jest analogowo/cyfrowemu.
napięcie adekwatne do wychylenia. Następnie Ma cztery kanały, czyli
R4
układ kontrolny poddaje pomiar obróbce i może obsłużyć dwie 16 U1
R2 R3
R1
10k
1 15
wysyła do docelowej jednostki. W ten spo- gałki (po dwa potencjo-
AIN0 AOUT R5 R6
2
AIN1
sób przekładamy napięcie na liczbę. Istnieje metry na gałkę). Jego
3 14
AIN2 VREF
10k 10k 10k
4 13
jeszcze problem dokładności pomiaru (roz- obwody wewnętrzne da
AIN3 AGND
C1
JP1
4,7k 4,7k
dzielczości). Dla człowieka sprawa jest prosta: się dodatkowo skonfigu- 100n
5
A0 1
6 11
odczytuje wskazania na woltomierzu i wie, co rować do porównywania
A1 OSC 2
7
A2 3
musiało zajść w układzie, aby taki, a nie inny kilku napięć ze sobą,
12
EXT 4
9
wynik otrzymać. Natomiast komputer potrze- ale to mnie wtedy nie
SDA
10
CONN
SCL
buje liczb. Dlatego człowiek podzielił ciągły interesowało. Sprzętowa
8
zakres napięć (np. od 0V do +5V) na punkty. rozdzielczość to 8 bitów PCF8591
In więcej takich punktów, tym pomiar jest i w zupełności wystarczy
dokładniejszy. Dla wygody można rozdziel- do naszych celów. Na
W
r
z
e
s
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Wrzesień 2010
63
63
VCC
GND
Krzyżówka
1. Regulowany kondensator.
1
2. Zlicza impulsy.
2
3. Posiada indukcyjność.
3
4. Jedna z końcówek tranzystora.
5. Np. 50kHz.
4
6. Młodszy brat lampy.
5
7. Inaczej rezystor.
8. Bez niej nie zmontujesz układu elektronicznego.
6
9. 1000�
7
10. Np. AVT-2905.
8
11. Stan gotowości w przypadku zagrożenia.
9
Autorem krzyżówki jest
10
Wojciech Pękul z Myszadeł.
11
Rozwiązaniem krzyżówek z EdW 5/2010 są hasła  Przetwornik
analogowo-cyfrowy i  Indukcja remanencji  .
Zajrzyj koniecznie do interesujących materiałów w czasopiśmie
Upominki w postaci kitów AVT wylosowali: Dorota Michałowska
"Świat Radio" 9/10
 Świdnica, Ireneusz Domeracki  Bytom, Adam Byrski  Katowice,
Mariusz Szulejski  Warszawa, Krystian Dębski  Opole i Andrzej
Kosskowski  Pabianice.
Prosty minitransceiver SSB/80m
Listy z propozycjami krzyżówek i listy z ich rozwiązaniami  po-
winny być opatrzone dopiskiem  Krzyżówka lub znaczkiem # oraz
Ponieważ wielu konstruktorów wraca do budowy małych i
numerem tego wydania EdW. Wraz z propozycją nowej krzyżówki
tanich transceiverów, przedstawiamy opis takiego urządzenia
należy przysłać oświadczenie (z własnoręcznym podpisem), że krzy-
żówka jest oryginalnym dziełem podpisanego i że nie była nigdzie
dostępnego w sieci handlowej jako kit AVT-5127.
publikowana. Autorzy opublikowanych krzyżówek otrzymają nagrody
Rozwiązanie bazuje na dwóch układach scalonych TCA440,
rzeczowe. Redakcja nie ingeruje w treść merytoryczną (precyzję sfor-
które są jeszcze dostępne, również w postaci zamienników.
mułowań) haseł krzyżówki.
TRX umożliwia odbiór wycinka pasma 80 m oraz uformowa-
Rozwiązania z tego numeru (tylko hasła) należy nadsyłać w ciągu
nie sygnału nadajnika SSB do wysterowania wzmacniacza. 45 dni od ukazania się tego numeru EdW.
Propozycje krzyżówek ostatnio przysłali: Jerzy Szymański z A
odzi,
Janusz Maciejewski z Warszawy i Marcin Koskowski z Zabrza.
Najlepsze spośród nadesłanych krzyżówek zostaną opublikowane
w jednym z numerów EdW.
AVT stosuje system rabatów dla wszystkich wiernych Czytelni-
ków EdW, dokonujących zakupów w sieci handlowej AVT drogą
sprzedaży wysyłkowej. Naklejenie na kartonik zamówienia trzech
kuponów wyciętych z trzech kolejnych najnowszych wydań EdW
uprawnia do: 10% zniżki na zakup kitów AVT, TSM, Vellema-
na, 10% zniżki na książki w ramach Księgarni Wysyłkowej AVT.
Już zakup na sumę 99 zł pozwala zaoszczędzić kwotę równą
cenie jednego numeru EdW.
Uwaga! Podane zniżki dotyczą wyłącznie zamówień osób prywatnych.
Kupon Kupon Kupon
rabatowy rabatowy rabatowy
EdW EdW EdW
9/2010 9/2010 9/2010
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
64 El ektronika dl a Wszystkich
Magaz y n
dodatek
do
l e kt r oni ki
miesięcznika
U
ż y t kowe j
P o z n a ć i z r o z u m i e ć s p r z ę t
część 2
Mikro- i nanorobotyka
Mikro- i nanorobotyka
Mikroroboty do manipulacji jednak trwają tak wysokich rozdzielczości ruchu,
wewnątrzkomórkowej prace badawcze, a nawet gdyby były w stanie, to
Mikrorobot tego typu, skonstruowany na AGH które mają na luzy występujące np. na łożyskach
w Katedrze Robotyki i Mechatroniki, widocz- celu wirtualne i w elementach mechanicznych są
ny jest na fotografii 8. Jego zadaniem jest wy- prototypowanie często wyższe niż zakresy ruchu
konywanie pomiarów na specjalnie przygo- nanorobotów. Na niektórych mikrorobotów! Otóż
towanych żywych komórkach. Współpracuje przykład na foto- okazuje się że najlepszym jak dotąd
on z makrorobotem równoległym, na którym grafii 10 przed- sposobem, jest używanie napędów
umieszczony jest system wizyjny. Pomiaru stawiony został piezoelektrycznych. Znany wszyst-
na komórkach dokonuje się za pomocą małej model koncep- kim efekt piezoelektryczny wy-
pipetki dołączanej na końcówkę mikrorobota cyjny nanorobo- korzystywany np. w membranach
(do klasycznego gniazda BNC). Mikrorobot ta, który mógłby piezo do wytwarzania dz
więku, w
ma za zadanie przebicie obwiedni komórki i być wstrzyknięty napędach do wprawiania w ruch
utrzymanie pozycji pipety względem tej ko- do krwi wraz z elementów mechanicznych z bar-
mórki z dużą dokładnością przez cały czas grupą podobnych Fot. 8 Mikrorobot do manipulacji dzo wysoką precyzją. Takie napędy
trwania pomiaru (kilka godzin). Całość opera- mu maszyn i we- wewnątrzkomórkowej piezoelektryczne zbudowane jako
cji wykonuje się pod mikroskopem. wnątrz organizmu wielowarstwowe stosy potrafią
przeprowadzać skomplikowane zabiegi bez- uzyskiwać siły nawet do kilkudziesięciu kN!
Mikroroboty o pośrednio na komórkach. Mimo że współ- Niestety ich zakres ruchu jest bardzo malutki,
mikrogabarytach czesna technologia nie pozwala jeszcze na wynosi zaledwie kilka mikrometrów. Żeby
To trzecia, ostatnia grupa mikrorobotów. wykonanie tego typu robotów, podejmowane móc lepiej wyobrazić sobie działanie takiego
Nietrudno domyślić się, że w tej grupie naj- są próby symulacji współpracy i sposobów napędu, można powiedzieć, że przy zasilaniu
trudniej jest zrealizować urządzenie, które poruszania się grupy nanorobotów wewnątrz napięciem około 150 200V napęd piezoelek-
będzie można określić mianem mikrorobota. krwiobiegu w organizmach żywych. tryczny wielkości zwykłej gumki do mazania
Jest tylko kilka konstrukcji na świecie, które jest w stanie podnieść auto osobowe na wyso-
ten warunek spełniają, przy czym są to wy- Dla dociekliwych kość równą... grubości jednego włosa. Mimo
łącznie proste mikroroboty mobilne. Jednym Na koniec należałoby wspomnieć o kilku pod- iż zakres ruchu jest niewielki, istnieją sposoby
z przykładów jest mikrorobot skonstruowany stawowych aspektach technologicznych zwią- na jego zwiększenie np. przez użycie elastycz-
w Donald Lab na Uniwersytecie Duke a w zanych z mikro- i nanorobotyką. Pierwszym nych zawiasów, zbudowanych na bazie prze-
Stanach Zjednoczonych. Mikrorobot pokaza- podstawowym jest odpowiedz
na pytanie: jak wężeń w litym materiale i pracujących jako
ny jest na fotografii 9. A
ączna jego długość zbudować napędy potrafiące poruszać się z przeguby. Takie zawiasy, nazywane  flexu-
wynosi około 200 mikrometrów i może się on tak ogromną dokładnością? Nie trzeba chyba res , charakteryzują się brakiem tarcia i luzów.
poruszać w dowolnym kierunku po specjalnie mówić, że klasyczne napędy, jak na przykład Dzięki takim właściwościom, w połączeniu z
przygotowanej powierzchni, która jednocześ- silniki prądu stałego, nie są w stanie uzyskać piezonapędami, można uzyskać płynny ruch
nie stanowi jego zasilanie. Powstały
w laboratorium mikrorobot jest kro-
Fot. 11 Piezonapęd stosowy Piezomechanik
Fot. 10 Nanorobot wykonujący operację
kiem naprzód w kierunku nanorobo-
na czerwonej krwince
tów i nanomaszyn, które na razie nie
są możliwe do zbudowania. Niemniej
Fot. 9 Mikrorobot mobilny
o mikrogabarytach
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
66 El ektronika dl a Wszystkich
To warto wiedzieć
o rozdzielczościach atomowych i względnie Niniejszy artykuł to zaledwie wierzchołek
dużych zakresach. Budowę typowego piezona- góry lodowej. Temat jest niezwykle obszerny
pędu stosowego zilustrowano na fotografii 11. i ciekawy. Serdecznie zachęcam do jego zgłę-
Inny rodzaj napędów piezoelektrycznych biania i poszukiwania informacji, które być
wykorzystywanych w mikrorobotyce to napę- może zaowocują kiedyś zbudowaniem włas-
dy rezonansowe. Generalna zasada polega na nego mikrorobota.
zamienieniu ruchu drgającego na ruch liniowy Daniel Prusak
lub obrotowy. Wykonuje się to najczęściej na [e-mail]
zasadzie sprzężenia tarciowego. Uzyskujemy AGH Kraków
wtedy mniejszą siłę, ale za to nieskończo- Katedra Robotyki i Mechatroniki
ny zakres ruchu. Rozwiązań działających na
tej zasadzie jest bardzo dużo  nazywane są Fotografie użyte w artykule wraz ze z
ród-
one silnikami ultradz
więkowymi ze względu łami:
na wysokie częstotliwości pracy elementów Fotografie z tabeli:
piezoelektrycznych. Takie silniki można też Pszczoła: http://fotogalerie.pl/fotki/
Fot. 12 Piezoelektryczny napęd
spotkać w obiektywach współczesnych apara- upload/27/41/89/2741891179778550292.jpg
rezonansowy
tów fotograficznych. Przykład miniaturowego Roztocze: http://profchem.com.pl/profchem/
rezonansowego napędu piezoelektrycznego foto_dane/wysiwyg/Image/artykuly/roztocze.jpg
przedstawia fotografia 12. Napędy te można Włos: http://ibexinc.files.wordpress. Fot. 8 Mikrorobot do manipulacji
wykonywać jako obrotowe lub liniowe. com/2008/12/hair.jpg wewnątrzkomórkowej. www.krim.agh.edu.pl
Mówiąc o mikro- i nanorobotyce, należy Czerwone krwinki: http://4.bp.blogspot. Fot. 9 Mikroorbot mobilny o mikrogabarytach:
podkreślić, że mówimy o całym skompliko- com/ _t 3LvP47oDl Y/ SJEzz-2d-aI/ http://www.cs.duke.edu/donaldlab/research_
wanym systemie. Sam mikro-/nanorobot jest AAAAAAAABJw/IRODoLvTpeE/s400/ mems.php
tylko jednym z elementów. Aby system po- jmn70039fa.jpg Fot. 10 Nanorobot: http://www.nanotech-now.
prawnie działał, całość musi być umieszczona Wirus: http://static.howstuffworks.com/gif/ com/images/Art_Gallery/YS-MCR-blood-
w warunkach izolacji od wpływu czynników light-virus-1.jpg large.jpg
zewnętrznych (brak drgań, kontrola tempera- DNA: http://www-tc.pbs.org/wgbh/nova/ Fot. 11 Napęd piezo piezomechanik: z
tury i ciśnienia itp.). Ponadto używa się bar- sciencenow/3214/images/01-coll-dna-knoll- katalogu PDF (low voltage Multilayer stacks):
dzo skomplikowanych i dokładnych systemów l.jpg http://www.piezomechanik.com/en/home/
pomiarowych (interferometry laserowe, czuj- Mikrorobot Jemmy: http://diwww.epfl.ch/ allcatalogs/index.html
niki pojemnościowe, mikroskopowe systemy lami/photos/1ccisocr.jpg Fot. 12 http://web.mst.edu/~keramos/Miniatur
wizyjne), a całość sterowana jest za pomocą MEMS: http://www.microvision.com/ e%20Ultrasonic%20Motor.jpg
komputerów i zaawansowanych układów elek- technology/images/mainimage_
R E K L A M A
tronicznych. Generalnie im bardziej dokładny i mems.jpg
zawansowany robot, tym większe wymagania MEMS: http://www.memx.com/
dotyczące otaczających go systemów. images/ratchet.gif
Temat mikro- i nanotechnologii jest nie- Nano piramidy: http://www.
zwykle szeroki i w przeciągu ostatnich lat nist.gov/public_affairs/update/
znacznie wzrosła jego popularność. Wbrew quantumdots.htm
pozorom zastosowanie mikro- i nanorobotów Punkty kwantowe: http://www.
nie jest już czystym sciencefiction. Takie urzą- essential-research.com/prod01.
dzenia stosuje się w wielu dziedzinach nauki i htm lub: http://www.engineering.
techniki. Bardzo często stanowią one podsy- cornell.edu/research/brochure/
stemy bardziej złożonej aparatury badawczej. NNN/ Nanot echnol ogy_
Przykładowo mikroroboty stosowane są w Instrumentation.cfm
takich aplikacjach jak: montaż miniaturowych
elementów mechanicznych (zegarki, mikro- Pozostałe fotografie:
silniki), montaż hybrydowych układów typu Fot. 2 NanoWalker: http://www.
MEMS i MOEMS (układy mikroelektrome- robotslife.com/proj/img/mit_na_
chanicze oraz mikrooptycznoelektromecha- 2.jpg
niczne), aplikacji typu SiP (System in Package) Fot. 3 AGH Mikrorobot:
takich jak procesory lub pamięci, montaż mi- www.krim.agh.edu.pl (zdjęcie
krourządzeń medycznych (np. bio-chipów do autorskie)
analizy składu krwi), w technice światłowodo- Fot. 4 MINIMAN: http://vision.
wej do pozycjonowania układów i elementów eng. shu. ac. uk/mmvlwiki/
optycznych, jako układy do pozycjonowania images/5/5f/Mm3-2.jpg
próbek pod mikroskopami elektronowymi, w Fot. 5 Koło zębate: http://vision.
nanotechnologii i mikromechanice do wyko- eng. shu. ac. uk/mmvlwiki/
nywania operacji manipulacyjnych, w biologii images/d/dc/Cogwheel.jpg
do wykonywania operacji manipulacyjnych na Fot. 6 Mikrorobot PocketDelta:
komórkach, a także jako elementy składowe http://en.wikipedia.org/wiki/
bardziej skomplikowanych systemów takich Pocketdelta_robot
jak mikrofabryki, miniaturowe analizatory Fot. 7. Mikrolinia montażowa:
wielu wielkości fizycznych czy mikroskopy http://www.csem.ch/docs/Show.
elektronowe. aspx?id=7436
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
El ektronika dl a Wszystkich 67
67
Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika " Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika
Elektronik
Uprawnienia członka  Klubu AVT-elektronika nabywa każdy prenumerator
jednego (lub kilku) z czterech pism AVT, poświęconych elektronice:
Członek  Klubu AVT-elektronika korzysta z wielu przywilejów, dzięki którym każdą złotówkę włożoną w prenumeratę
może odzyskać z nawiązką. Wiele atrakcyjnych przywilejów udziela Członkom Klubu Wydawnictwo AVT, a poza tym
 Klub AVT-elektronika rozwija współpracę z firmami partnerskimi, które udzielają specjalnych rabatów wyłącznie Członkom Klubu.
Przywileje Członka Klubu AVT-elektronika:
1. Co miesiąc możesz bezpłatnie otrzymać jeden numer archiwalny* prenumerowanego miesięcznika. Prześlemy go razem z prenumeratą.
2. Większą ilość egzemplarzy archiwalnych* wszystkich czterech czasopism (EdW, EP
, El, ŚR) możesz kupić w symbolicznej cenie 1zł/egz.
3. Możesz korzystać z następujących rabatów:
" 30% na płytki (kity A) w limicie do 40 zł co miesiąc. Powyżej tego limitu rabat wynosi 10%
" 10% na kity AVT/TSM (zestawy B,C)
" 10% na kity Vellemana
" 10% na książki oferowane w  Księgarni Wysyłkowej AVT
" 5% na wszelkie inne towary nabywane w sklepie firmowym AVT i w sklepie internetowym
www.sklep.avt.pl
4. Członek  Klubu AVT-elektronika może co miesiąc otrzymywać wysyłkowo płytki drukowane (o wartości do 40,00 zł),
nie ponosząc kosztów wysyłki. Zamawiane płytki są dostarczane wraz z prenumeratą. Do przesyłki dołączany jest już wypełniony druk
przekazu, który należy opłacić do 7 dni od otrzymania prenumeraty.
Uwaga! Ten sposób wysyłki nie dotyczy firm i instytucji.
nie dotyczy fi
rm i instytucji.
Jeśli jesteś już prenumeratorem EdW korzystaj z tych przywilejów, a kwotę włożoną w prenumeratę zwrócisz sobie wielokrotnie.
Zastanów się też nad tym równaniem: 1+1=3
...taki wynik można uzyskać tylko w AVT, u Wydawcy trzech miesięczników uzupełniających się tematycznie. Są to:
Elektronik
Jeżeli jesteś już prenumeratorem EdW, wykup prenumeratę EP
, a jeśli prenumerujesz EP wykup EdW i wpisz na przekazie hasło  1+1=3 .
Od tego momentu będziesz otrzymywać w prenumeracie wszystkie trzy tytuły, w tym jeden za darmo. Twoim numerem identyfikacyjnym
członka  Klubu AVT-elektronika jest numer prenumeraty. Znajdziesz go na karcie klubowej oraz na każdej nalepce adresowej
otrzymywanych od nas przesyłek, gdzie jest podawany jako  numer Adresata .
Zgłoszenia przyjmujemy telefonicznie: (22) 257 84 22. Najświeższe informacje o Klubie AVT-elektronika na stronie:
www.klub.avt.pl
Zgłoszenia firm przyjmujemy telefonicznie lub faksem pod numerem telefonu: (22) 257 84 64 ub e-mailem: [e-mail].
*) dotyczy dostępnych jeszcze wydań sprzed stycznia 2008 r. Nie dotyczy EPoL!
Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika " Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika
Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika
ABEL&PRO-FIT
Firma Piekarz U.Z. Piekarz Sp.J.
CYFRONIKA
92-516 A
ódz

01-919 Warszawa
ul. Puszkina 80 Zakład Elektroniki
LC ELEKTRONIK
tel.: [phone], fax: [phone] ul. Wólczyńska 206
30-385 Kraków
01-969 Warszawa
www.pro-fit.pl, [e-mail]
ul. Sąsiedzka 43
ul. Pułkowa 58 tel.: [phone]
Radiotelefony profesjonalne - rabat do 10%
tel.: [phone]
tel.: [phone]
fax: [phone]
Radiotelefony bez zezwoleń - rabat do 12%
www.cyfronika.com.pl
fax: [phone]
Urządzenia techniki antypodsłuchowej www.piekarz.pl
Rabat 10% przy zakupie części
[e-mail], www.lcel.com.pl
- rabat do 7%,
elektronicznych przez internet.
Rabat 5% na wszystkie wyroby. Rabat 10% od ceny detalicznej.
Mierniki częstotliwości, lokalizatory,
detektory - rabat do 7%
Anteny i akcesoria antenowe - rabat do 10%
Reflektomerty, sztuczne obciążenia
- rabat do 8%
Rejestratory rozmów telefonicznych ESCORT
- rabat do 11%
70-656 Szczecin
MASZCZYK
Telefoniczne zmieniacze głosu - rabat do 12%
ul. Grudziądzka 3
05-071 Sulejówek
tel.: [phone]
ul. Mickiewicza 10
fax: [phone]
tel./fax: [phone]
www.escort.com.pl
783 90 85
Rabaty: radiotelefony profesjonalne od 10 do 15%,
SEMICON Sp. z o. o.
www.maszczyk.pl, [e-mail]
radiostacje amatorskie 10%,
01-912 Warszawa
Wszystkie wyroby - obudowy 5%.
anteny i akcesoria 5-10%,
AJM
ul. Wolumen 53 paw. 70A
serwis pogwarancyjny 10%,
Partner Conrad Electronic
elektronika morska i jachtowa 5-10%. pon-pt:10-17, sob: 12-17, niedz: 7-14
00-550 Warszawa
tel./fax: [phone]
pl. Konstytucji 6
www.semicon.com.pl,
tel.: [phone], fax: [phone]
[e-mail]
[e-mail], www.conrad.pl
Części elektroniczne:
5% rabatu na cały katalog.
moduły Peltiera - 7%, jumpery - 20%, listwy,
Inne rabaty:
E-SYSTEM MICROS SP.J.
Pinheadery - 10%.
Zestawy elektroniczne,
Marcin Ficek W. K
DRA I J. LIC
Elementy elektroniczne 10%
32-310 Klucze 30-198 Kraków
Energia i środowisko 8%
Załęże 43a ul. E. Godlewskiego 38
Idea & Design 9%
tel./fax: [phone] tel.: [phone]
Światło i dz
więk 7%
[e-mail], www.e-system.com.pl fax: [phone]
Technika pomiarowa, Świat radio 6%
Rabaty: systemy alarmowe - 5%, http:// www.micros.com.pl,
TV przemysłowa - 5%, [e-mail]
kontrola dostępu - 5%, Rabaty:
domofony - 5%, - diody LED białe 5mm 12000mcd - 10%
termostaty - 10%, - rury termokurczliwe - 5%
programatory czasowe - 10%. - bezpieczniki polimerowe - 5%
SIGMA
ZAPRASZAMY DO NASZEGO SKLEPU - moduły Peltiera - 10%
Zakład Usług Sieciowych
INTERNETOWEGO!
BIALL SP. Z O.O.
30-702 Kraków
80-180 Gdańsk
ul. Romanowicza 7
Otomin, ul. Słoneczna 43
tel./fax: [phone]
tel./fax: [phone], 92, 93
fax: [phone]
[e-mail]
[e-mail]
www. biall.com.pl
www.sigma.krakow.pl
NEKMA
Rabat 10% na wszystkie transformatory
EVATRONIX
ALARM SYSTEM
oświetleniowe, zgodnie z cennikiem
43-300 Bielsko Biała 90-338 A
ódz

na stronie www.
ul. Przybyły 2 ul. Przędzalniana 68
tel.: [phone], fax: [phone] tel./fax [phone]
[e-mail] 256-55-10, 20,
www.evatronix.com.pl 630-28-78, 79
BOX ELECTRONICS
Rabat 5% na produkty firmy Altium: 632-37-01
80-881 Sopot
Altium Designer, TASKING, NanoBoard. www.systemyalarmowe.pl
ul. Cieszyńskiego 4
Rabat 10% na szkolenia z oprogramowania Przy zakupach w siedzibie firmy:
tel./fax: [phone]
Protel i Nexar oraz na analizator stanów systemy alarmowe - 5% rabatu, TELMATIK
www.box.com.pl, [e-mail]
logicznych ICS32s. Firma Evatronix gwarantuje telewizja przemysłowa - 6% rabatu,
81-577 Gdynia
Rabat 5% + dostawa gratis
wymienione zniżki niezależnie od aktualnych videodomofony - 7% rabatu,
ul. Księżycowa 20
na wszystkie produkty - aparatura
promocji i upustów. kontrola dostępu - 4% rabatu,
tel./fax: [phone]
nagłaśniająca.
akumulatory, kable - 5% rabatu.
[e-mail]
www.telmatik.pl
5% rabatu na sterowniki
programowalne i moduły foniczne
15% rabatu na proste alarmy obiektowe,
liczone od cen podawanych na stronie
internetowej.
BURO S.C. FERYSTER
05-090 Raszyn 68-120 Iłowa
NORD Elektronik Plus
ul. Wysoka 24b ul. Traugutta 4
76-200 Słupsk
tel.: [phone], tel./fax: [phone] tel.: [phone]
ul. Przemysłowa 19A
www.buro.pl, [e-mail] tel./fax: [phone]
tel.: [phone]
Rabat 5% przy zakupie 5szt. [e-mail], www.feryster.com.pl
kom.: 603 706 534
- anteny do telewizji przemysłowej 10% Rabat 10% na wyroby katalogowe
www.neplus.pl
- pozostałe anteny komunikacyjne 5% - elementy indukcyjne.
Rabat 5% na każdy zestaw naszej produkcji
zasilaczeonline.pl
02-676 Warszawa
CONTRANS TI
OMRON ELECTRONICS SP. Z O.O.
ul. Postepu 12
51-180 Wrocław LARO S.C.
02-790 Warszawa
tel.: [phone]
ul. Sułowska 43
65-018 Zielona Góra
ul. Mariana Sengera  Cichego 1
fax: [phone]
tel.: [phone] w. 31
ul. Jedności 19/1
tel.: [phone]
[e-mail]
fax: [phone]
tel./fax: [phone]
fax: [phone]
www.zasilaczeonline.pl
Rabat w wysokości 5% na starter kity do procesorów
www.laro.com.pl
www.omron.com.pl
MSP430 (firmy Texas Instruments). Rabat 5% na zakupy w sklepie internetowym
[e-mail]
Rabat 10% na mikrosterowniki ZEN
Dodatkowy rabat 2% na pamięć FRAM
Rabat 10% na zakupy w sklepie internetowym. po wpisaniu kuponu rabatowego EdW
+ akcesoria.
giełda " faks - (22) 257 84 67 " giełda " www.elportal.pl
Podzespoły, akcesoria, sprzęt
ki, porady naprawcze, solidny uchwyt, odlew nie Paweł Szweda STUDENT. Praca na
Sprzedam
aplikacje, 5 x DVD, z blachy w kolorze czar- Rybnik umowę. Do zbudowania
Sprzedam programator 50.000 tys. schematów, nym, rynienkowy. Cena do 500 802 884 sterownik do gazu LPG.
debugger do procesorów instrukcji. Cena 70 zł. uzgodnienia - polecam! [e-mail] Andrzej Pazurek
PIC Microchip MPLAB 605 380 492 Małomice Tarnów
ICD2 w 100% sprawny. 788 789 270 Kupię sterownik mikro- 500 237 861
Cena z wysyłką 320 zł. Sprzedam telewizor LCD [e-mail] procesorowy do transcei- [e-mail]
Leszek Karbowski SONY Bravia KDL- vera Digital 942 z Zielonej
Praca
669 987 447 32S5600 z DVB-T, Full HD, Skaner nasłuchowy Góry.
leszek.karbowski@ 32 cale. Kupiony w grudniu Maycom AR-108, pasmo Tychy Szukam
gmail.com 2009. Cena 1700 zł z 108 -174 MHz, s-meter. 501 921 831 Szukam pracy dodatko-
możliwością negocjacji. Nowy. Cena 349 zł. wej w postaci zleceń, któ-
Sprzedam tanio mini ka- Pabian Piotr 605 380 492 Transceiver QRP CW/ re mógłbym wykonywać u
merki od 0,5 pixeli do 5 Tarnów SSB najchętniej na pas- siebie - montaż lutowany
pixeli carl zisse! Kolorowe 790 327 210 Sprzedam stary odbiornik ma 3,5 MHz i 28 MHz, /uruchamianie etc./ ukła-
mi ni wyświ et l acze! [e-mail] lampowy Pioneer w przyzwoicie działający, dów elektronicznych
Tel ef ony, l apt opy! skrzynce bakielitowej, wykonany w miarę nowo- (SMD, PHT, mieszane).
Podzespoły do laptopów, Głośniki wysokotonowe cena do uzgodnienia. czesnej technologii. Na życzenie referencje.
dyski, matryce napędy! BLAUPUNKT 3 ohm, Więcej informacji via e- Poznań A
ukasz
Sprzedam archiwalne śred. 55mm, h 28mm, mai l l ub t el ef on. (61) 875 93 65 Gdańsk
roczniki EP. Potrzebujesz ilość 40 szt. Cena 3 zł/szt. Małomice [e-mail] 666 724 775
czegoś? Pisz! Znajdę to do uzgodnienia. Całość 788 789 270 elektronik.automatyk@
dla Ciebie! taniej. [e-mail] Pilnie kupię radio lampo- gmail.com
506 537 813 - sms Tukan we Beethoven, Hamati
Lubartów Głośniki do kina domowe- lub Stradivavi. Poszukuje wykonawcy
Pionier, Limba, Saba, 509 629 350 go które również świetnie Szczucin przetwornicy impulsowej
Aga, Juhas, BIS 101 [e-mail] się sprawują przy kompu- (14) 643 60 88 do hydrooxygenu (HHO).
V640, głośniki 4kohmy, terze, 1,5 r gwarancji. W zakresie wykonawstwo
Literatura i multimedia
skale do radia Aga, Dali Concept 6 - 700zł. Sześciokanałowe głośni- i modyfikacja istniejącego
Pionier, Syrenka, lampy z Stan bardzo dobry. ki o mocy 170 W! Sprzedam układu wg moich założeń
serii A-E, miernik do ba- Dodatkowo Wireworld Zadbane, dodatkowe Wojskowa mapa Polski Jerzy Skolimowski
dania lamp EM1. Solstice 5 2x2,5m okablowanie gratis, pu- na CD - 50 zł. 601 940 610
Stanisław Mucha (130zł). dełko, gwarancja. 605 380 492 jerzysemail-merc@
23-225 Szastarka Kraków Cena ok 400zł do nego- yahoo.pl
(15) 871 46 11 886 690 399 cjacji. Sprzedam roczniki EP
Inne
krakow.mailbox@gmail. 726 413 005 1993-1999. Brak czterech
Magnetofon 3-głowicowy, com w dni robocze 16 - 22 numerów. Cena jednego Bascom. Jak zbudować
amorficzne głowice, fla- w weekendy 11 - 22 numeru 3zł. urządzenie, przypomina-
gowy model, stan idealny, Lampy elektronowe, Bohdan Lizurej jące Babci o lekach: http://
Bielsko-Biała podstawki lamp  różne Sprzedam trafo TS25 VA Częstochowa www.henwyd.republika.pl
516 920 833 typy trafa głośnikowe, Pri: 400 VSec:2x12 V / 1A. 668 256 932 [e-mail]
schematy  do budowy Pabian Piotr [e-mail]
Sprzedam GPS Motorola w z m a c n i a c z y . 790 327 210 Zapraszam wszystkich
Literatura i multimedia
T805, stan doskonały, do- Wzmacniacze Hi-Fi, S.-E. [e-mail] znawców tematów robo-
datkowo płyta CD, kabel Florian Szcześniak Zamienię tyki, elektroniki, progra-
do ładowarki samochodo- (22) 847 11 56 YAESU FT-7800 E Archiwalne, polskie pisma mowania jak i matema-
wej, kilka rodzajów 601 342 870 2m/70cm 50 Watt, odblo- o tematyce audio, 33 tyki oraz tych wszystkich
uchwytów. Komunikacja florian.szczesniak@ kowana, nowa. sztuki, niedostępne w początkujących na moją
Bluetooth. Cena do gmail.com Cena 1019 zł. sprzedaży zamienię na stronę internetową po-
uzgodnienia. 605 380 492 kable sygnałowe, kable święconą właśnie tym
Pabian Piotr Generator TV Pal-Secam zasilające, przewody tematom. http://www.
Podzespoły, akcesoria, sprzęt
Tarnów 150zł głośnikowe, telefon diymajsterkowanie.re-
790 327 210 Gamus Krzysztof, Kupię komórkowy. publika.pl/ . Również za-
608 343 910 Kupię za rozsądną cenę 792 484 639 praszam wszystkich do
Schematy RTV, monito- [e-mail] Nokię e51 lub sprawną dyskusji na moje forum
Praca
rów, kamer, audio, trans- płytę główną tego telefo- dyskusyjne http://diy-
ceiverów, CD, GSM, SAT, Sprzedam nowy, fabrycz- nu! Oraz Sony Ericssona Dam majsterkowanie.opx.pl/
tryby serwisowe, klimaty- ny uchwyt do samochodo- J220i lub sprawny wy- Poszukuję elektronika - phpBB3/index.php.
zatory, pralki, mikrofalow- wej anteny CB. Jest to świetlacz do tej komórki! programisty. MOŻE BYĆ [e-mail]
Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych ogłoszeń
" Zamówienie na bezpłatne ogłoszenie drobne
"
EdW 9/2010
faks: (22) 257 84 00 lub pocztą na adres: AVT-Korporacja sp. z o.o.  Elektronika dla Wszystkich , 03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11, lub strona www.elportal.pl
Przyjmujemy ogłoszenia wyłącznie od osób prywatnych.
Technika
Proszę czytelnie wypełniać kupon (drukowanymi literami, jedna litera w jednej
kratce, odstęp między wyrazami) oraz zaznaczyć rodzaj ogłoszenia, skreślając
Literatura
odpowiednie kratki z prawej strony kuponu.
i multimedia
Kontakt (tylko do wiadomości redakcji):
Praca
kupię
sprzedam
inne
Redakcja zastrzega sobie prawo do niepublikowania ogłoszeń dotyczących
nielegalnego obrotu programami, nagraniami pirackimi lub sprzętem kradzionym.
r ekl amy r ekl amy r ekl amy r ekl amy
Reklamuj się w
Elektronice
dla
Wszystkich
Wszelkich informacji
udziela
Katarzyna Gugała
tel.: [phone]
[e-mail]
r ekl amy r ekl amy r ekl amy r ekl amy
Nasi czytelnicy to
Twoi pracownicy
SPECJALNA
OFERTA
DLA
PRACODAWCÓW
Poszukujesz
pracownika?
Prowadzisz
firmę w branży
elektronicznej?
Chcesz trafić do
właściwej grupy
osób?
Jeżeli 3x odpowiedziałeś
sobie
TAK
to ta propozycja jest właśnie
dla Ciebie.
Zamów ogłoszenie o wym.
72mm x 100mm
w cenie 180 pln,
a dodatkowo otrzymasz 20%
rabatu.
Szczegółowych informacji
udziela :
Katarzyna Gugała
telefonicznie: 022 257-84-64
e-mailem:
[e-mail]
Skanery
Skanery, transceivery
, transceivery
YAESU
YAESU 817ND, 857D, 897D, 7800, VX3, VX6, VX7, VX8, FT60,
FT 950, FT 450 AT, FT 8800, VR 5000, VR 120, VR 500
Reklamuj się w
UNIDEN
UNIDEN 30, 69, 72, 92, 278, 785, 3500, UBC 800, BC
346 T edacs - ericsson
ICOM 703, 718, ICE 90, ICE 91, ICE 92, R3, R5
EDACS-Ericsson Elektronice
Alinco
Alinco X3, X7, X30
Anteny Diamond
Anteny Diamond X 300, X 510, X 700,
W 8010, CP 6, NR 7900, AZ 510, MR 77
dla Wszystkich
Sangean
Sangean ATS 909 i Lextronix E 5
L
extr
onix
K
Kenwood TH F 7; MFJ 16010, 945, 269
enwood
MFJ
AOR 8600 MARK 3, AOR 8200MK3
Wszelkich informacji udziela
TX i radiotelefony odblokowane. Skrzynki, zasilacze.
tel. [phone]
Katarzyna Gugała
tel.: [phone]
elportal.pl
[e-mail]
r ekl amy r ekl amy r ekl amy r ekl amy
Zapraszamy
importerów, dystrybutorów,
hurtownie, sklepy...
do zamieszczania kolorowych reklam
Ogłoszenie - reklama może mieć szerokość
co najmniej jednej szpalty - 36 mm, lub jej
wielokrotność.
Podstawowy moduł o wymiarach 20 mm wys.
x 36 mm szer. kosztuje 50 zł (+ 22 % VAT).
Przy większych zamówieniach
proponujemy ciekawe rabaty
Zamówienia i informacje pod numerem:
22 257 84 64
sklepy dla elektroników sklepy dla elektroników
Ta rubryka zawiera wszystkie sklepy znane redakcji EdW. Jeśli brakuje jakiegoś sklepu, zgłoś nam jego dane. Dziękujemy!
Uwaga: logo oznacza, że dany sklep prowadzi sprzedaż produktów AVT.
VOLTRONIK NOWY ELEKTRONIK ASPEL ELEKTRONIK ELEKTRON
Augustów Bytom Gdańsk
44-100 Gliwice 40-202 Katowice 31-201 Kraków 20-346 Lublin, Długa 5
ATVA, SKLEP ELEKTRONIK
DIAX APROVI
Dworcowa 47/6 Roz
dzieńskiego 1 Bratysławska 2 081 744-25-23
16-300 Augustów 80-416 Gdańsk
41-902 Bytom, Moniuszki 9
012 626-71-95/96 LEDEX
032 230-85-66 032 719-31-33
gen. Hallera 169/17
Mickiewicza 33
032 281-38-64 20-218 Lublin, Hutnicza 3
BUJNOWICZ
NIKOMP
087 643-40-92 058 341-68-94 081 749-66-66
Głogów
30-536 Kraków
ELEKTRONIK 40-097 Katowice, 3 Maja 19
www.aprovi.com.pl 081 749-66-60
[e-mail]
Czarnieckiego 8
41-902 Bytom GONCZAR ELEKTRONIK 032 206-27-94
www.ledex.pl
[e-mail]
- części, podzespoły elektron.
012 656-05-44
pl. Wolskiego 1a 67-200 Głogów, Smolna 9 www.nikomp.com.pl
[e-mail]
- radia CB www.bujnowicz.com
BIALL
032 281-02-63 076 831-33-67 [e-mail]
[e-mail]
- radia, anteny, głośn. sam. 80-174 Gdańsk-Otomin MIKRON
SA
AWMIR ELECTRONICS
- kable, przyłącza,wtyki,gniazda NOWY ELEKTRONIK Słoneczna 43
Gorzów 20-844 Lublin
CYFRONIKA
40-032 Katowice
41-902 Bytom, Witczaka 30
- akcesoria komputerowe 058 322-11-91,92,93 Braci Wieniawskich 5c
30-385 Kraków, Sąsiedzka 43
Wielkopolski
Dąbrowskiego 1
032 387-06-80 www.biall.com.pl
- narzędzia i osprzęt lutown.
012 266-54-99 081 741-19-99
032 251-24-25
CENTRUM ELEKTRONIKI
[e-mail]
- baterie i akumulatory 012 267 29 60
032 251-58-44
66-400 Gorzów Wielkopolski
Bytów
www.cyfronika.com.pl Lubliniec
www.slawmir.com.pl
CEZAR Kosynierów Gdyńskich 82
[e-mail]
JANDISC 80-264 Gdańsk 095 737-05-89 [e-mail]
ELEKTRO-SERWIS
Bełchatów
77-100 Bytów Grunwaldzka 136
ELEMAR 47-700 Lubliniec, E. Stein 11
TELECOLOR VOLTRONIK
FHU TELMO
Wojska Polskiego 12 058 345-42-12
30-505 Kraków, Mitery 8
40-035 Katowice 034 356-54-77
66-400 Gorzów Wielkopolski
97-400 Bełchatów
059 822-23-09 wew. 37
012 292-02-08
EURODIS Młyńska 13 Dąbrowskiego 2
[e-mail]
Wojska Polskiego 23 J
www.elemar.pl
095 722-46-43 032 251-30-68
MICRODIS ELECTRONICS
Chełm SKLEP ELEKTRONICZNY
[e-mail]
044 632-35-77 wew. 21
80-266 Gdańsk
42-700 Lubliniec, Św. Anny 23
Azart Grunwaldzka 209 Grudziądz Kędzierzyn - Koz
le
EPRO ELEKTRONIK
034 356-51-40
22-100 Chełm, Lubelska 73a 058 345-83-24
30-063 Kraków, Meisselsa 3
Białystok HEWAM-ELEKTRONIK
HES
www.mikrodis.net
082 565-05-25 012 429-56-80
86-300 Grudziądz 47-200 Kędzierzyn - Koz
le
A
omża
PHU MONITOR
[e-mail]
Wybickiego 15 A
ukasiewicza 25
ELES
15-410 Białystok POLMAR
Chorzów
JACKTRONIC 056 642-86-21 077 482-43-89
30-006 Kraków
Brukowa 9 lok. 5U 18-400 A
omża
80-312 Gdańsk
Wrocławska 8
TECHTON
085 742-41-88 Skłodowskiej-Curie 2
Wita Stwosza 32a Elbląg Kętrzyn
012 423-40-21
41-500 Chorzów
www.monitor.bialystok.pl 0-86 216 47 84
058 552-38-88
Styczyńskiego 1
ELMI-HURTOWNIA
SAMI
MICROS SP.J.
[e-mail]
032 247-86-10 ELEKTRYCZNA
MICRODIS ELECTRONI 82-300 Elbląg
30-198 Kraków
A
ódz

SKLEP ELEKTRONIKA 11-400 Kętrzyn, Kruszewiec 21
83-330 Gdańsk-Żukowo Słoneczna 15 b
E.Godlewskiego 38
ABEL PROFIT - CENTRUM
089 752-20-68
15-482 Białystok Chrzanów Fredry 11 055 233-90-83
012 636-95-66
RADIOKOMUNIKACJI
[e-mail]
058 345-05-85
Fabryczna 1
012 636-93-99
IMPULS
92-516 A
ódz
, Puszkina 8
Iłowa
085 654 54 60
www.micros.com.pl
32-500 Chrzanów, Sokoła 16
042 649-28-28
Kęty
Gdynia
085 675 09 76 [e-mail]
FERYSTER
032 753-87-15 www.pro-fit.pl
www.elektronika.białystok.pl TRONIC
ELMIS 68-120 Iłowa, Traugutta 4 [e-mail]
MONSTER-ELEKTRONIK
[e-mail]łystok.pl 81-390 Gdynia 068 360-00-77 30-650 Kęty, Krakowska 5
Czechowice-Dziedzice
30-609 Kraków ELEKTRA
068 360-00-76 033 845-00-85
Abrahama 71
Chochołowska 11 90-116 A
ódz

NOWY ELEKTRONIK
www.feryster.com.pl
058 620-48-82
Bielsko-Biała Przejście Podziemne
012 267-21-71
43-502 Czechowice-Dziedzice
[e-mail] Kielce
Dworzec Fabryczny
ELIMP
Narutowicza 79
EVATRONIX
SMD OPTOELEKTRONIKA
81-213 Gdynia MJM HANDEL i USA
UGI RTV 042 633-82-50
032 215-06-94
43-300 Bielsko-Biała Jastrzębie-Zdrój 30-504 Kraków
Opata Hackiego 12 25-324 Kielce www.aphelektra.com
Kalwaryjska 34
Przybyły 2
058 623-40-73 RONDO-ELEKTRONIK Sandomierska 154 [e-mail]
Częstochowa
0-12 296-30-03
0-33 499 59 00 lub 14
44-330 Jastrzębie-Zdrój 041 368-28-56
GZZ RTV
ELWAT
033 499-59-18 ABC ELECTRONICS
11 Listopada 79
V-MOS
90-119 A
ódz

81-537 Gdynia, Stryjska 26 SKLEP AMATOR
42-200 Częstochowa
www.evatronix.com.pl 032 471-61-39
30-870 Kraków, Teligi 24
Kilińskiego 73
058 622-11-06 25-536 Kielce
al. N.M.P. 3
[e-mail] 012 431-24-67
042 630-36-70
Wojewódzka 2/6
034 324-65-05 IZOTON Jaworzno
www.gzz.pl
041 342-67-30
NOWY ELEKTRONIK
81-515 Gdynia
Krapkowice
[e-mail]
www.amator.kielce.pl
MAXTRONIK PPUH BLACK ELECTRONICS
43-300 Bielsko-Biała
Kasztanowa 8
[e-mail]
42-200 Częstochowa 43-600 Jaworzno
Komorowicka 36 KONTNY
LUXEL
0-58 664 99 55
Grunwaldzka 96
033 816-46-63 Garibaldiego 11/13
ELEKTRONIK SERVICE
90-615 A
ódz
, Mała 8
0-32 752-16-81 Klucze
034 365-44-32, 034 MAGSERV
47-300 Krapkowice
042 630-75-87
81-393 Gdynia
Biłgoraj 365-30-92 Konopnickiej 4
E-SYSTEM
www.luxel.pl
Kilińskiego 16 Jelenia Góra
www.maxtronik.com.pl 077 446-02-70
32-310 Klucze, Zatęże 43A
CENTRUM ELEKTRONIKI [e-mail]
058 621-83-31
[e-mail]
[e-mail]
032 644-11-58
ABC Elektroniki
23-400 Biłgoraj
R.S. ELEKTRONIK
www.e-system.com.pl
Bohaterów Monte Cassino 19/54 MARITEX 58-500 Jelenia Góra
ŚWIAT ELEKTRONIKI
Legionowo 93-024 A
ódz

[e-mail]
Matejki 1a
084 686-11-23 81-411 Gdynia, Kopernika 56
42-200 Częstochowa
Niemcewicza 24
075 752-26-13
058 622-89-00 ELTEX CO
Kopernika 10/12
042 682-60-06
Konin
05-120 Legionowo
www.maritex.com.pl
Brzeg
0-34 366 90 44 AV-ELEKTRONIKA
Reymonta 19
[e-mail] ROTOR
58-500 Jelenia Góra TECHNOTRONIK
www.swiatelektroniki.pl
TECHNO-TOP
022 774-59-04
92-318 A
ódz

Groszowa 27 62-510 Konin
[e-mail]
MASTECH
49-300 Brzeg, Reja 15
www.eltexco.pl
Pomorska 316f
075 642-11-93 Powst. Styczniowych 2
81-390 Gdynia
077 416-66-58
UNITAL [e-mail]
042 676-76-60
063 245-75-87
Abrahama 71
42-200 Częstochowa
Kalisz
058 620-60-41
SEMICONDUCTORS
VECTOR
Kopernika 10 Leszno
Bydgoszcz
RADIOTEL 62-510 Konin, Chopina 15 BANK LTD
034 324 47 11
MS ELEKTRONIK
MAD ELEKTRONIC
ELAN. OWSIANNY 62-800 Kalisz 063 244-94-77 90-301 A
ódz

034 324 69 33
81-595 Gdynia
64-100 Leszno, Bracka 12
85-023 Bydgoszcz Grodzka 16 www.elementy.com.pl
[e-mail] Radwańska 55/2
Makuszyńskiego 30
065 520-58-80
Toruńska 36 062 764-57-77 [e-mail]
www.unital.myslin.net
0-58 629-24-69 042 636-94-87
052 371-45-69 SW-ELEKTRONIK
www.semiconductors.com.pl
Z.U.H. KOLOR-SERWIS
UVX ELEKTRONIK
Koszalin
64-100 Leszno, A
aziebna 18
Giżycko
62-800 Kalisz [e-mail]
42-200 Częstochowa
ELTRONIX
065 529-41-89
MIKRO
BIELGIZ
Piłsudskiego 11 Majkowska 10
85-006 Bydgoszcz
TME TRANSFER
75-034 Koszalin
11-500 Giżycko Antonowo 062 764-13-76
Gdańska 42
MULTISORT ELEKTRONIK
Leżajsk
Dz. Wrzesińskich 29/2
Sympatyczna 25
Dąbrowa Górnicza [e-mail]
052 328-74-14
93-350 A
ódz
, Ustronna 41
094 346-04-64
087 428-84-83
ELEKTRONIK
MARTEL
042 645-54-00
ELTRONIX
Katowice 37-300 Leżajsk, Rynek 31
41-310 Dąbrowa Górnicza FH ELMI
85-669 Bydgoszcz www.tme.pl
Kościerzyna
017 242-85-31
Legionów Polskich 127 11-500 Giżycko, Smętka 6 A A.P. ELEKTRONIK
Lelewela 7
[e-mail]
032 765-00-14 RADIO TOM
087 428-47-88 40-035 Katowice
052 341-15-10
Lubin
83-400 Kościerzyna
087 429-37-50 Plebiscytowa 8a WEKTON
Mickiewicza 4
Dębno www.elmi.net.pl 032 251-40-20 90-113 A
ódz

ELTRONIX FONIX
058 686-37-41
[e-mail] www.ap.net.pl Sienkiewicza 11/13
85-011 Bydgoszcz 59-300 Lubin, Sybiraków 6
CHAMPION
[e-mail] 042 632-67-83
Śniadeckich 51 076 841-20-15
74-400 Dębno ELEKTRONIKA
Kurzętnik
052 321-38-75, 76 www.fonix.com.pl
Armi Krajowej 13
ELTRONIKA
ELEKTROTECHNIKA
Mielec
www.eltronix.com.pl [e-mail]
095 760-91-78
40-032 Katowice HURTOWNIA ELEKTRONICZNA
44-100 Gliwice
[e-mail] [e-mail]
ul. Dąbrowskiego 1 13-306 Kurzętnik
GAL
Skowrończa 1/3 MULTISYSTEM
[phone] Sienkiewicza 7 A
0-32 232-33-34 59-300 Lubin 1. 39-300 Mielec, Skargi 9
ELTRONIX
[e-mail] 0-56 472-55-55
0-32 232-05-77 Kilińskiego 19
Garwolin 017 583-35-99
85-011 Bydgoszcz
076 844-35-19
2. 39-300 Mielec
Śniadeckich 21 W.P.H.P.U. BNS
LAMEX
Kraków [e-mail]
Gliwice
40-873 Katowice Wolności (hala targowa)
052 345-50-17
08-400 Garwolin
SEGURO Tysiąclecia 31 AKIS
017 773-18-44
Stary Puznów 58A
Lublin
SKORI-ELEKTRONIK
032 250-45-42
44-100 Gliwice 30-418 Kraków
025 683-01-73
HOBBY ELEKTRONIKA
85-111 Bydgoszcz
032 352-01-46
Zwycięstwa 14 pok.66 Zakopiańska 85 ALTRON
39-300 Mielec
Gen. Magdzińskiego 6 032 351-00-41
TAS-ELEKTRONIKA 032 231-71-00 012 260-94-61 20-301 Lublin
Dworcowa 4/47a
052 322-53-08 032 352-01-47
08-400 Garwolin, Długa 8 www.seguro.pl www.akis.pl Fabryczna 9A/6/3
017 788-51-29
www.skori-elektronik.pl [e-mail]
025 682-41-40 [e-mail] [e-mail] 081 745-08-33
sklepy dla elektroników sklepy dla elektroników
BET-POL LEWANDOWSCY
PIEKARZ - SKLEP 1
Mysłowice Otwock Sopot Tarnowo Podgórne Ustka Włocławek
05-800 Pruszków
01-912 Warszawa
BOX ELEKTRONIX
ELECTRONIC
KT 66 Elektronika dla Wszystkich ALFINE P.E.P. NORD ELEKTRONIK PLUS
Dolna 5
80-881 Sopot Wolumen 53, lok. 66
41-400 Mysłowice 87-800 Włocławek
05-400 Otwock 62-680 Tarnowo Podgórne 76-270 Ustka
022 758-21-82
Cieszyńskiego 4
022 633-28-45
Jasienicy 6 Zbiegniewskiej 2 A
Warszawska 11/13 Poznanska 30/32 P. Dunina 18
www.lewandowscy.pl
058 550-66-46
888-981-705 www.piekarz.pl 054 413-38-88
022 788-03-1 061 820-58-11 059 814-61-54
[e-mail] www.box.com.pl
WARSZTAT
[e-mail]
www.alfine.com.pl www.nordelektronikplus.pl
[e-mail]
Nowy Targ 1. 87-800 Włocławek
[e-mail]
[e-mail]
Pabianice
PIEKARZ - SKLEP 2
Puławy Promienna 9
ASTRUM
SONAR
Sosnowiec 01-919 Warszawa
054 236-92-21
34-400 Nowy Targ ELAN Tarnowskie Góry Warszawa
95-200 Pabianice
Wólczyńska 206 2. 87-800 Włocławek
ELEKTRONIKA POLSKA
ul Długa 21a 24-100 Puławy
Pietrusińskiego 14
KLUB WWW S.C. AJM PARTNER
Okrzei 65
022 835-50-37
41-200 Sosnowiec
018 266-66-29 Wróblewskiego 10
042 213-01-12
CENTRUM ELEKTRONIKI CONRAD ELECTRONIC 602-777-098
lub 41
Grota Roweckiego 36A
661 621 937 081 887-99-11
www.sonar.biz.pl
42-600 Tarnowskie 04-392 Warszawa
[e-mail]
astrum.neostrada.pl 032 291-77-77 www.piekarz.pl
[e-mail]
Góry, Rynek 9 Chrzanowskiego 14
[e-mail] www.elektronikapolska.go3.pl [e-mail]
Radom
032 769-08-88 022 627-80-80
Wolsztyn
[e-mail]
Piotrków 022 627-41-60 RCS ELEKTRONIK
SKLEP ELSEMIK www.centrumelektroniki.pl
Nowy Tomyśl
ELEKTRONIK
TERMIK
Trybunalski 26-600 Radom [e-mail] www.conrad.pl 01-912 Warszawa
64-200 Wolsztyn
MKS ELEKTRONIKA 41-200 Sosnowiec [e-mail] Wolumen 53
Mireckiego 3
PALLAD SKLEP ELEKTRONIKA
Powstańców Wlkp. 18 a
64-300 Nowy Tomyśl 3 Maja 21/A7 022 835-55-22
048 363-98-75
AVT SKLEP FIRMOWY
97-300 Piotrków ZPHU SOMMER 068 384-54-62
Kościuszki 41 032 296-30-45
www.elsemik.pl
03-175 Warszawa SEMICON
Trybunbalski 42-600 Tarnowskie [e-mail]
061 445-12-58
[e-mail]
Leszczynowa 11 00- 609 Warszawa
Dąbrowskiego 15 Góry
[e-mail]
Stalowa Wola
022 257-84-66 al. Niepodległości/
Bondkowskiego 7
0 601 32-27-10 Wrocław
ZUTEX-ELEKTRONIK
KEDAR
www.sklep.avt.pl al. Armii Ludowej
032 768-98-73
Nowy Sącz 26-600 Radom
KRAM
37-450 Stalowa Wola
[e-mail] 022 825-24-64
www.sommer.com.pl
Piaseczno
Żeromskiego 75
Daszyńskiego 42
ELEKTRA Siedlanowskiego 3
- elementy i podzespoły www.semicon.com.pl
[e-mail]
048 381 53 66
50-310 Wrocław
015 844-16-66
33-300 Nowy Sącz WAMTECHNIK
elektroniczne [e-mail]
071 322-61-34
Narutowicza 8
05-500 Piaseczno
- urządzenia pomiarowe
SEMICON
ROMAR Tarnów
Rzeszów
018 443-75-66
Czajewicza 19
- chemia
01-912 Warszawa MICRODIS ELECTRONICS
37-450 Stalowa Wola
BETATRONIC
022 750-21-42/43
ELEKTRONIKA - technika lutownicza
Wolumen 53, paw. 70A 52-271 Wrocław
SKLEP Hutnicza 1
33-100 Tarnów
www.wamtechnik.pl - narzędzia
35-329 Rzeszów 022 669-99-22
015 842-16-08 Suchy Dwór 17
ARTYKUA
Y PRZEMYSA
OWE
Krasińskiego 40
[e-mail] - technika dyskotekowa
Powstańców Warszawy 26 www.semicon.com.pl
071 301-04-00
33-300 Nowy Sącz
014 621-53-30
- literatura i prasa
017 857-93-79 [e-mail]
www.microdis.net
Nawojowska 3 Starogard Gdański
www.betatronic.pl
techniczna
Piła
www.elektronik.sklep.pl
[e-mail]
DIODA
[e-mail]
SOYTER
[e-mail]
Nysa CZ
SCI ELEKTRONICZNE 83-200 Starogard ELFA Elektronika
PROTON
05-080 Izabelin
[e-mail] SKLEP RTV HURT-DETAL
64-920 Piła Gdański, Pelpińska 1 02-305 Warszawa
TECHNO-TOP
53-111 Wrocław
Ekologiczna 14/16
33-100 Tarnów
O.M. Kolbe 11a 058 561-10-38 Jerozolimskie 136
48-300 Nysa
Ślężna 146-148
ELGREG Klaudyn
Lwowska 7
www.sklepdioda.pl 022 570-56-00
067 212-08-35
Piastowska 22
35-068 Rzeszów 022 752-82-55 071 337 21 15
014 621-94-21
[e-mail] www.elfa.se
077 433-37-03
071 337 12 35
www.soyter.pl
Grottgera 6
www.skleprtv.tarnow.net.pl
obsł[e-mail]
Pleszew
[e-mail] www.proton.com.pl
017 852-36-96
[e-mail]
Sulejówek
Olsztyn
ELTRONIKA
DIGITAL ELEKTRO-SERVICE
www.elgreg.ipr.pl
SA
AWMIR ELECTRONICS ROBOTRONIK
TORES
WGE Pawilon nr 11
ELTRON MASZCZYK
63-300 Pleszew
[e-mail]
02-585 Warszawa
33-100 Tarnów 50-380 Wrocław
Al. Niepodległości/
10-059 Olsztyn 05-071 Sulejówek
Sienkiewicza 42
Niepodległości 84
Goldhammera 2
RADIO HOBBY Wrocławczyka 37
Al. Armii Ludowej
Polna 15 Mickiewicza 10
062 742-78-06
022 844-44-22
014 621-96-75
089 523-52-60 35-328 Rzeszów [phone]
022 783-45-20 071 322-53-74
022 844-09-92
[e-mail]
Ossolińskich 21 GG: 2989551
www.maszczyk.pl
Płock
INTER-CHIP www.slawmir.com.pl
TATAREK
[e-mail]
017 852-30-12 [e-mail]
10-603 Olsztyn
50-559 Wrocław
CASTOR Tczew
radiohobby.com.pl SA
AWMIR ELECTRONICS
Metalowa 3 ELEKTRONIKA
09-400 Płock Świeradowska 75
[e-mail] Suwałki 02-617 Warszawa
AUTO-VIKTOR-SERVICE
089 533-46-22
ELEKTROTECHNIKA
Nowy Rynek 3 071 367-21-67
83-110 Tczew Puławska 132
089 533-26-87
AUDIOTON 00-609 Warszawa
RUTRONIC 071 373-14-88
024 264-07-29
Gdańska 33
www.inter-chip.pl 022 844-44-43
WGE al. Niepodległości/
16-400 Suwałki
35-010 Rzeszów www.tatarek.com.pl
058 531-40-03
[e-mail] 022 848-44-95
Kościuszki 61 Wawelska
Ks. Jałowego 14 [e-mail]
Poznań
[e-mail]
087 565-34-92 pawilon 6 www.slawmir.com.pl
017 852-14-85
ANALOBIS Tomaszów Maz.
[e-mail] 22 825-91-00 w 106
[e-mail]
[e-mail] Września
Opole 61-882 Poznań
TOMTRONIC
ELEKTRA ELEKTRONIKA
STEMPS
FHU ELEKTRONIKI
Kwiatowa 8
UNITREL
MULTIELEKTRONIK
97-200 Tomaszów
16-400 Suwałki ELEKTROTECHNIKA 01-912 Warszawa
EWA DOBRANIECKA
061 853-51-57
45-362 Opole 35-021 Rzeszów
Mazowiecki
Kościuszki 61 00-778 Warszawa Wolumen 53
62-300 Września
Ligonia 10
W. Pola 18
ANALOGIS Mościckiego 12
087 563-19-50 Promenada 5/7 501 206 801
Daszyńskiego 8
077 453-89-60
61-879 Poznań 017 854-44-07 044 724-23-15
0-22 841-99-82
061 436-74-18
UNITRA-UNIZET
[e-mail]
A
ąkowa 14 www.unitrel.pl
OREGON Szczecin
[e-mail]
ELPIN - PCB 00-950 Warszawa
061 853-52-31
[e-mail]
45-065 Opole
ELEKTRONIKA 02-743 Warszawa Kolejowa 15/17
www.analogis.com.pl Toruń
Reymonta 7a
Zawiercie
70-313 Szczecin J. S. Bacha 22 022 632-11-48
analogis@analogis.
077 454-60-61 Rybnik
ARTEL
Sikorskiego 8 022 843-17-68 www.unizet.com.pl
[e-mail] com.pl PPHU TEX
87-100 Toruń
Z.H.U.P. A. BOCHENEK 091 484 46 25 [e-mail] [e-mail]
42-400 Zawiercie
PRODIN EDA PLUS ELEKTRONIKA Szosa Chełmińska 31/35
44-200 Rybnik
SEMICS GAMMA
056 621-95-34 Hoża 3
45-070 Opole 61-882 Poznań
Hutnicza 15
VEGA-TRONIK
70-382 Szczecin 01-013 Warszawa
Dubois 9 [e-mail]
Kwiatowa 9 032 670 09 28
032 755-76-99
SKLEPY FIRMOWE:
Jagielońska 67 Kacza 6 lok.A
077 456-57-51
061 852-46-05
HARIOT
00-609 Warszawa
091 483-14-85 022 862-75-00
www.prodin.pl
Zielona Góra
ELSTAT 87-100 Toruń
www.semics.pl www.gamma.pl WGE al. Niepodległości/
[e-mail]
Skarżysko
Sobieskiego 21
Ryszard Statucki
[e-mail] [e-mail] INFOELEKTRONIKA
Armii Ludowej paw 21
SEKO-ELEKTRONIK
Kamienna 056 655-33-65
61-105 Poznań
65-018 Zielona Góra
22 825-91-00 w. 122
45-554 Opole ZHU RTV HFO ELEKTRONIK
[e-mail]
Chwaliszewo 17/23
KAMA-ELEKTRONIK Jedności 18
fax: [phone]
Zielona 27a 70-526 Szczecin 02-922 Warszawa
061 852-65-42
26-110 Skarżysko POLTRONEX
077 454-43-43 Mazowiecka 14 Nałęczowska 62 lok. 12 00-836 Warszawa 068 454-95-59
Kamienna 87-100 Toruń
NEWTRONIK
www.seko-elektronik.com.pl % 091 433-06-76 022 651-98-28 Żelazna 41 www.infoelektronika.com.pl
Jamonta 2 c
Sokola 10
[e-mail] 61-882 Poznań
/fax: [phone]
INDEL
LARO
056 658-84-15
041 251-57-37
Kwiatowa 8
Szczytno
ZURT PHU 22 890-09-97
01-912 Warszawa
65-018 Zielona Góra
061 853-51-57
45-070 Opole, Dubois 20 SKLEP ELEKTRONICZNY
www.sklep.vega-tronik.eu
ETHICON Wolumen 53 paw.47
Skierniewice Jedności 19/1
www.mitronik.pl
077 454-44-15 87-100 Toruń
12-100 Szczytno 022 669-99-37 www.vega-tronik.com.pl
[e-mail] 068 324-49-84
Szosa Lubicka 133 f
DIGITAL-PRO Odrodzenia 18a www.indel.pl - podzespoły elektroniczne
Ostrowiec 0-56 654 14 47 www.laro.com.pl
TRAFOS VOLUMEN 96-100 Skierniewice 089 624-52-30 [e-mail]
- diody LED, podświetlenia
Świętokrzyski 60-757 Poznań Mireckiego 9 /3 www.intermarket.beep.pl [e-mail]
UNITOR - urządzenia pomiarowe
LC ELEKTRONIK
046-832-15-80 ethicon@ wp.pl
Grottgera 4A/12
87-100 Toruń
GI SERVEL SKLEP
01-969 Warszawa - przejścia, przewody TELE-RAD
061 865-96-46
27-400 Ostrowiec Rydygiera 30/32
Pułkowa 58 - wtyki, gniazda, złącza
ELEKTRONIKA 65-021 Zielona Góra
Śrem
Świętokrzyski 056 645-76-96
022 569-53-00 - narzędzia warsztatowe
96-100 Skierniewice
Prudnik
Dąbrowskiego 101
os. Ogrody 37 www.unitor.com.pl
JP ELEKTRONIK 022 569-53-10
Kopernika 3
- głośniki, buzzery, mierniki
068 326-38-72
DIOKOM
041 266-74-00 [e-mail]
63-100 Śrem, Bema 5 www.lcel.com.pl
046 833-32-46
- zasilacze, lutownice
48-200 Prudnik
061 283-07-24 [e-mail]
Ostrów - wiertarki, przetwornice
Żory
TELTO
Arki Bożka
Trzebiatów
NDN
- wykrywacze metali
adres do kores. Polna 96-100 Skierniewice
Wielkopolski Świdnica ELEKTRONIK
KANDELA 02-784 Warszawa
Bloki 7 Orkana 6
ZBYROMEX
UNITRON 44-240 Żory
ELEKTRONIK 72-320 Trzebiatów Janowskiego 15
077 406-87-12
046 833-22-38
01-912 Warszawa
63-400 Ostrów 58-100 Świdnica Nowa 2 022 641-15-47 Boryńska 48c
www.telto.tivi.pl Wolumen 53
Wielkopolski, Kaliska 5 Budowlana 4 091 387-35-27 022 641-61-96
032 435-10-33
Pruszków
022 669-99-19
[e-mail]
062 736-75-91 0-74 852-25-52 [e-mail] www.ndn.com.pl
BAREL [e-mail]
ELTER Żywiec
Wejherowo
Sochaczew
05-800 Pruszków Świnoujście Tychy
63-400 Ostrów
OMRON ELECTRONICS
ELEKTRONIX P.H.U
Armii Krajowej 46
ZURT
Wielkopolski ELEKTRONIKA
SKLEP ELEKTRONICZNY NOWY ELEKTRONIK 02-790 Warszawa
34-300 Żywiec
022 758-11-66 84-200 Wejherowo
Sienkiewicza 5/1 96-500 Sochaczew
72-600 Świnoujście 43-100 Tychy Mariana Sengera
www.barel.waw.pl/ Sobieskiego 328 c Wesoła 10
062 736-47-76 Poprzeczna 1 Uczniowska 7  Cichego 1
Konstytucji 3 maja 48A
[e-mail] 058 672 48 42
033 862-03-59
046 862-58-28
062 736-47-81 091 321-88-48 032 217-89-02 022 663-76-01
Zamówienia dogodnie jest składać
Najpopularniejsze kity z oferty AVT
Najpopularniejsze kity z oferty AVT
na blankietach wydrukowanych na stronie 77.
Układy opisane w Elektronice dla Wszystkich (ozn. EdWxx/xx) i Elektronice Praktycznej (ozn. EPxx/xx)
Kity oznaczone kolorem stanowią nowość, gdyż zostały opisane
w jednym z trzech ostatnich numerów EdW lub EP
.
Kity i płytki AVT (Uwaga: podane ceny zawierają 22% podatek VAT)
A - płytki (znak   - z zaprogramowanym �Procesorem), B - kity, czyli zestawy elementów z płytką drukowaną, C - moduł zmontowany i uruchomiony
+
O - obudowa (litera k oznacza, że wchodzi w skład kitu; liczba oznacza cenę obudowy; symbol literowo-cyfrowy oznacza typ zalecanej obudowy), P - zaprogramowane EPROM, GAL, dyskietka itp.
Nr CENA Nr CENA
SYMBOL NAZWA SYMBOL NAZWA
EdW/EP A B C P O EdW/EP A B C P O
744 Najprostszy wzmacniacz mocy 2x22W EdW2/06 5,0 27,0
TOP-Q
745 Uniwersalny regulator EdW3/06 7,0 25,0
746 Ekonomizer. Automatyczny wyłącznik baterii EdW4/06 5,0 12,0
RTV /Audio/WIDEO
747 Stroboskop dyskotekowy EdW5/06 5,0 24,0
594+ Zdalnie sterowany potencjometr do aplikacji audio EP10/04 38,0 90,0 30,0
1023 Przedwzmacniacz gramofonowy o charakterystyce RIAA EP11/94 5,0 19,0 46,0 ZESTAWY STARTOWE AVT700
1024 Słuchawkowy wzmacniacz wysokiej jakości EP10/94 5,5 25,0 65,0
2050 Najprostszy wzmacniacz akustyczny 3W EdW1/96 4,0 15,0 25,0 701 Zestaw startowy Rezystory - 660 szt. 17,0
2132 Przedwzmacniacz z regulacją barwy dz
więku EdW2/97 4,0 20,0 702 Zestaw startowy Kondensatory - 265 szt. 24,0
2153 Wzmacniacz 100W EdW8/97 7,0 57,0 703 Zestaw startowy Elektrolity - 100 szt. 26,0
2392 Wzmacniacz mikrofonowy SMD EdW2/00 6,0 18,0 30,0 704 Zestaw startowy Półprzewodniki- 76 szt. 16,0
2449 Filtr do subwoofera EdW9/00 6,0 18,0 705 Zestaw startowy Elementy mech. - 600 szt. 25,0
2469 Odbiornik UKF FM EdW1/01 6,0 48,0 710 Zestaw do wykonywania płytek drukowanych 25,0
2477 Wzmacniacz mocy 70W na TDA 1562 EdW3/01 7,0 70,0 100,0 719 Zestaw startowy diody LED - 142szt. 28,0
2499 Wzmacniacz 4x40W EdW9/01 10,0 80,0
RTV
2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6,0 30,0
2728 Wzmacniacz mikrofonowy EdW7/04 4,0 18,0 157 Odbiornik nasłuchowy CW/SSB - 80/20m EP12/96 10,0 122,0 KM60
962 Odbiornik nasłuchowy SSB/CW 80m EP1/07 13,0 36,0
967 Minitransceiver Junior EP2/07 38,0
DO DOMU, SAMOCHODU WYPOCZYNKU I ZABAWY
2117/1 Mikrofon bezprzewodowy EdW5/99 4,0 9,0 25,0
2122 Przedwzmacniacz antenowy CB EdW11/96 4,6 13,7 25,0
390+ 8-kanałowy przełącznik RC5/SIRC EP4/05 17,0 35,0 50,0 10,0
2148 Odbiornik nasłuchowy CW SSB 80 m EdW7/97 6,3 50,0 K
513+ Zegar ze 100-letnim kalendarzem i 2-kan. termometrem EP10/07 30,0 86,0 140,0 20,0
2310 Transceiver SSB ANTEK EdW11/98 21,0 147,1 293,0
522+ Miniaturowy zamek szyfrowy - Immobilizer EP9/03 16,0 72,0 100,0 10,0
2310/2 Transceiver SSB ANTEK V2.0 EdW7/04 21,0 147,1 293,0
841 Ultradz
więkowy detektor ruchu EP1/00 11,4 37,0 69,0 K
2318 Cyfrowa skala do transceivera SSB EdW12/98 14,8 58,0 170,0
924+ Programowany sterownik świateł EP4/06 22,0 33,0 55,0 10,0
2481 Mininadajnik FM EdW4/01 6,0 20,0
925+ Karta przekaz
ników na USB EP4/06 22,0 58,0 120,0 15,0
2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6,0 30,0
950+ Termostat elektroniczny EP9/06 36,0 94,0 140,0 20,0
2788 Wykrywacz pluskiew EdW5/06 5,0 36,0
969+ Bezstykowy zamek RFID EP2/07 22,0 59,0 105,0 15,0 2807 Miniodbiornik CB-19 EdW1/07 5,0 32,0
1007 Regulator obrotów silnika elektrycznego EP8/94 4,0 29,0 47,0 2810 Minitransceiver ZUCH EdW10/06 28,0 152,0
2818 Odbiornik nasłuchowy  Jędruś EdW4/07 15,0
1012 Strach na komary EP8/94 3,0 13,0
2840 Minitransceiver Antoś EdW9/07 24,0
1104 Prosty wykrywacz metali EP10/96 4,0 34,0 65,0 K
2873 Filtr audio EdW7/08 4,0 35,0
1343 Diodowy oświetlacz EdWP6/02 20,0 40,0
2889 Odbiornik SDR EdW1/09 9,0
1428 Regulator temperatury EP6/06 6,0 29,0
2902 Wzmacniacz mocy na pasmo 80m EdW6/09 14,0
1435 Stroboskop dyskotekowy EP8/06 6,0 38,0
2906 Minitransceiver 80m TinySSB EdW7/09 12,0 69,0
1460 Włącznik zmierzchowy EP12/07 5,0 18,0
2909 HPSDR  szerokopasmowy odbiornik radiowy EdW8/09 12,0
2389 Czterokanałowy termometr cyfrowy EdW12/00 10,0 65,0 110,0
2907 Prosty konwerter 80/10m EdW8/09 6,0
2628/1 A
adowarka akumulatorów ołowiowych EdW1/03 6,0 30,0
2912 POWER SDR EdW8/09 6,0
2632+ Gigantyczny zegar EdW5/02 35,0 70,0 150,0 25,0
2918 Filtry pasmowe odbiornika oraz wzmacniacz antenowy EdW10/09 22,0
2720 Policyjny stroboskop EdW4/04 10,0 55,0 2922 Aktywna antena na pasma KF EdW11/09 18,0
2787+ PC-Termometr, rejestrator temperatury EdW5/06 10,0 30,0 58,0 5,0 2925/1 Cypisek - Odbiornik (płytka główna) EdW12/09 8,0 26,0
2925/2 Cypisek - Generator przestrajany (wersja 1) EdW12/09 6,0 17,0
2849+ Tiny Clock EdW1/08 26,0 46,0 10,0
2925/3 Cypisek - Generator przestrajany (wersja 2) EdW12/09 6,0 29,0
5041+ Termometr MIN-MAX EP11/01 25,0 74,0 100,0 15,0
2925/4 Cypisek - Wzmacniacz antenowy EdW12/09 5,0 12,0
5094+ Bezprzewodowy regulator temperatury EP2/03 32,0 160,0 190,0 15,0
2925/5 Cypisek - Moduł TX EdW6/10 7,0 36,0
5108+ 2 kanałowy termometr z wyświetlaczem LED EP8/07 29,0 78,0 106,0 15,0
2925/6 Cypisek - Komutacja EdW6/10 4,0 9,0
2925/7 Cypisek - Separator EdW6/10 5,0 17,0
UKA
ADY MIKROPROCESOROWE
2934 Odbiornik na pasmo 80m EdW2/10 13,0
2941 Kombajn sygnałowy DDS EdW5/10 38,0
2500 Płytka testowa do kursu BASCOM 8051 EdW3/00 20,0 98,0 180,0
2954 TRX SDR na fale krótkie EdW8/10
2501 Emulator procesorów 89CX051 EdW3/00 10,0 52,0 65,0
2954/1 Termostat EdW9/10 8,0
2502 Programator procesorów 89CX051 EdW3/00 11,0 60,0 85,0 2954/2 Przetwornica -9V EdW9/10 8,0
2550/P Programator procesorów AVR EdW10/01 6,0 23,0 38,0 K 2954/3 Wzmacniacz EdW9/10 11,0
5109 Radiokomunikacyjny filtr audio EP8/07 12,0 75,0
3500 Płytka testowa do kursu BASCOM AVR EdW12/02 22,0 120,0 230,0
5127 Minitransceiver na pasmo 3,7 MHz TRX2008 EP3/08 24,0 87,0
5125+ Programator USB AVR (STK500) EP2/08 28,0 48,0 89,0 18,0
UKA
ADY AUDIO
PRZYRZ
DY WARSZTATOWE
446 Wzmacniacz do walkmana EP7/98 9,0 98,0 140,0
471 Wzmacniacz słuchawkowy EP10/98 7,4 34,2
512+ Cyfrowy miernik pojemności EP5/03 30,0 80,0 28,0
514/CO  Przedłużacz do cyfrowego toru audio - konwerter EP6/03 4,9 43,0 70,0 K
1066 Miniaturowy zasilacz uniwersalny EP8/95 3,0 16,0 24,0
514/OC  Przedłużacz do cyfrowego toru audio - konwerter EP6/03 4,9 45,0 70,0 K
1081 Miniaturowy stabilizator impulsowy EP4/96 4,0 34,0
1033 Przedwzmacniacz mikrofonowy EP2/95 5,7 17,1 31,0
1459 Uniwersalny układ czasowy EP12/07 5,0 16,0 25,0
1227 Stereofoniczny wzmacniacz słuchawkowy EP4/99 6,1 27,4 49,0
1461 Uniwersalny zasilacz laboratoryjny 5 i 12 VDC/1A EP1/08 5,0 18,0
2104/1 Wzmacniacz 2x22W EdW9/97 5,0 30,0 50,0
2126 Najmniejszy moduł miniwoltomierza na LCD MT3/97 6,0 30,0 52,0
2180 Wzmacniacz mocy z układem LM3886 EdW2/98 8,0 90,0 130,0
2270 Moduł miliwoltomierza do zasilaczy EdW3/98 6,0 36,0 58,0 2326 Wzmacniacz mikrofonowy EdW2/99 20,0 25,0 32,0
2353 Pseudoanalogowy VUmetr EdW4/99 10,0 32,0 60,0
2857+ Moduł woltomierza/amperomierza z termostatem E3/08 26,0 62,0 78,0 18,0
2652 Wzmacniacz prądowy do subwoofera EdW11/02 5,7 17,1
5086+ Programowany 4-kanałowy komparator/woltomierz EP11/02 30,0 82,0 140,0 20,0
2671 Uniwersalny moduł TDA7294 EdW7/03 9,1 71
2680 Przedwzmacniacz gramofonowy RIAA EdW10/03 5,7 31,9
ELEKTRONIKA DLA NIEELEKTRONIKÓW
2690 Bufor lampowy, czyli prosiaczek w domu EdW12/03 6,8
2710 Prosty dyskotekowy mikser EdW2/04 8,0 49,0
720 Błękitno-biały mrygacz EdW5/04 6,0 17,0
2736 Wzmacniacz mostkowy 400W EdW10/04 15,0 137,0
721 Klaskacz - akustyczne zdalne sterowanie EdW5/04 5,0 14,0 2762 Wzmacniacz na tranzystorach N-MOSFET EdW8/05 12,0 35,0
722 Rozjaśniacz samochodowy EdW6/04 3,0 11,0 2850 Audiofilski wzmacniacz słuchawkowy EdW12/07 16,0 42,0
2886 Przedwzmacniacz lampowy EdW11/08 6,0
723 Trójwymiarowy labirynt elektroniczny EdW6/04 3,5 15,0
2887 Radioodtwarzacz EdW12/08 26,0
724 Uniwersalny układ czasowy EdW7/04 3,5 11,0
2891 Prosty odbiornik nasłuchowy 80m EdW2/09 4,0
725 Magiczny przełącznik EdW7/04 3,5 12,0
2864+ Analizator widma EdW5/08 32,0 62,0 18,0
726 Uniwersalna centralka alarmowa EdW8/04 4,0 20,0
2901 BlueIR  wzmacniacz multimedialny EdW6/09 80,0 8,0
727 Uniwersalny moduł zasilający EdW8/04 3,5 14,0
2915+ Przedwzmacniacz lampowy sterowany cyfrowo EdW10/09 27,0 10,0
728  Wypasiony scalony sensor EdW9/04 5,0 12,0
2919 Miniodbiornik FM EdW10/09 5,0 14,0
729 Zwariowany kręciołek EdW9/04 6,5 15,0 2921 Głośnik plazmowy EdW11/09 6,0 21,0
730 Dalekosiężny tor podczerwieni EdW11/04 8,0 30,0 2928 Hybrydowy wzmacniacz słuchawkowy klasy A EdW1/10 14,0
3008+ Przedwzmacniacz cyfrowy z TDA8425 EdW8/01 20,0 65,0 110,0 10,0
731 Przeraz
liwy straszak EdW10/04 6,0 28,0
5187 Wzmacniacz końcowy 200W EP5/09 9,0 65,0
732 Whisper - łowca szeptów. EdW12/04 6,0 25,0
733 Monitor i konserwator akumulatora EdW1/05 6,0 30,0
734 Uniwersalny moduł audio EdW2/05 6,0 22,0 UKA
ADY MIKROKOMPUTEROWE i do PC
735 Regulator impulsowy DC. EdW3/05 6,0 22,0
414+ Uniwersalna karta portów na USB EP9/05 34,0 75,0 130,0 25,0
736 Ekonomiczny zasilacz warsztatowy EdW5/05 6,0 22,0
451 Programator z interfejsem USB dla BASCOM AVR EP11/05 32,0 75,0 100,0
737 Melodyjka i gong EdW7/05 5,0 20,0
478 Regulator obrotów wentylatorów w komputerze PC EP3/99 6,0 24,0 55,0
738 Szoker-masażysta EdW8/05 6,5 22,0 530  Klocki RS485 - konwerter RS232<->RS485 EP6/03 6,8 32,0 60,0
530/USB Konwerter USB<->RS485 EP5/08 6,0 33,0 60,0
739 Irytator - dokuczliwy natręt nocny EdW9/05 6,5 18,0
531+  Klocki RS485 - karta wejść przekaz
nikowych EP7/03 30,0 98,0 150,0 10,0
740 Niezwykła  niebieska dotykowa syrena policyjna EdW10/05 6,5 25,0
532+  Klocki RS485 - karta wyjść optoizolowanych EP7/03 47,6 100,0 150,0 20,0
741 Najprostszy wzmacniacz mocy 22W EdW11/05 5,0 24,0
533+  Klocki RS485 - karta wyjść cyfrowych (GND) EP8/03 36,6 68,4 95,0 20,0
742 Niskoszumny mikser stereo EdW12/05 5,0 15,0
534+  Klocki RS485 - karta wyjść cyfrowych (VCC) EP8/03 35,4 52,0 95,0 20,0
743 Tajemnicze światełko EdW1/06 6,0 17,0
Nr CENA Nr CENA
SYMBOL NAZWA SYMBOL NAZWA
EdW/EP A B C P O EdW/EP A B C P O
535+  Klocki RS485 - karta wejść cyfrowych EP9/03 35,4 47,0 90,0 20,0 2222 Wyświetlacz 7-segmentowy JUMBO bez LED EdW4/97 14,5 17,5 35,0
536+  Klocki RS485 - karta wejść analogowych EP9/03 51,0 78,0 140,0 40,0 2298 Pilot radiowy (odbiornik) EdW11/98 11,4 62,0 86,0
537+  Klocki RS485 - moduł terminala z wyświetlaczem LED EP10/03 45,0 74,0 92,0 20,0 2299 Pilot radiowy (nadajnik) EdW11/98 6,3 36,5 47,0
2309 A
adowarka akumulatorów żelowych - zasilacz buforowy EdW10/98 6,3 22,8 43,0
538+  Klocki RS485 - alfanumeryczny wyświetlaczem LCD EP10/03 26,0 66,0 110,0 20,0
2328/0 Radiowy pilot do sterownik 15 urządzeniami (Odbiornik) EdW2/99 11,0 68,0
553/R232 Konwerter RS232 EP11/03 6,0 17,0 30,0
2328/B Moduł wykonawczy na przekaz
niku EdW2/99 4,5
553/U232 Konwerter USB232<->RS232 EP11/03 6,0 36,0 40,0
2328/BB Moduł wykonawczy na triaku EdW2/99 4,5
553/U245 Konwerter USB245<->RS245 EP11/03 6,0 37,0 45,0
2328/N Radiowy pilot do sterownika 15 urządzeniami (Nadajnik) EdW2/99 9,0 53,6 K
573 Uniwersalny programator mikrokontrolerów PIC EP5/04 18,0 98,0
2335 Autoblokada EdW3/99 10,3 21,7 44,0
581+ Interfejs JTAG do procesorów AVR EP6/04 25,0 15,0
2463 Prosta przetwornica 12->220V EdW12/00 10,3 35,3
927+ Uniwersalny interfejs internetowy EP4/06 60,0 147,0 240,0 35,0
2601 Centralka alarmowa EdW10/02 6,8 29,6
953+ Karta wejść z interfejsem Ethernet EP10/06 69,0 98,0 220,0 50,0
2631/5 Gigantyczne wyświetlacze LED - 5cm EdW5/02 5,0
956+ Ethernetowy sterownik I/O EP11/06 73,0 20,0
2631/7 Gigantyczne wyświetlacze LED - 7cm EdW5/02 6,8
966+ Karta przekaz
ników sterowana przez Internet EP2/07 86,0 187,0 300,0 50,0
2711+ Obrotomierz EdW2/04 22,0 37,0 10,0
992 Zestaw uruchomieniowy dla procesorów AVR i  51 EP1/01 28,0 150,0 220,0
2715 A
adowarka akumulatorów ołowiowych EdW3/04 5,7 29,0
1389 EEPROM Programmer EP3/04 7,5 29,6
2740+ Intrygujący tęczowy kryształ EdW11/04 15,0 38,0 10,0
1409 Programator JTAG dla układów MSP430 EP3/05 6,0 17,0 34,0
2743/1 Superefekt dyskotekowy EdW3/05 15,0 75,0 K
1430 ATMEGA8 w AVT992 EP7/06 8,5 32,0
2743/2 Matryca LED EdW3/05 4,0
1443 Uniwersalny interfejs ethernetowy EP1/07 9,0 46,0 70,0
2748/1 Stroboskop dyskotekowy LED EdW5/05 10,0 50,0
2250\1+ Mikrokomputer edukacyjny z 8051-pł. główna EdW8/97 43,0 80,0 150,0 25,0
2748/2 Matryca LED EdW5/05 4,0
2250\2 Mikrokomputer edukacyjny z 8051-wyśw. i klawiatura EdW8/97 18,0 84,0 160,0
2766+ RPU-Regulator poziomu umysłu EdW10/05 20,0 42,0 10,0
2250\Z Zasilacz stabilizowany +5V/500mA EdW10/97 6,3 32,0 50,0 Z-21
2809+ Zdalne sterowanie przez telefon EdW1/07 16,0 46,0 82,0 10,0
2503 Klawiatura szesnastkowa do systemów uP EdW4/00 12,5 44,0 88,0
2874 Impulsowy wykrywacz metali EdW8/08 15,0 48,0
2504  Uniwersalka do systemów uP z `X051 EdW7/00 11,4 32,0 61,0
2884 Najprostsze radiopowiadamianie CB EdW11/08 5,0
2550+ Mikrokomputer z procesorem ATMEGA8535 EdW9/01 45,0 105,0 15,0
2890 Sterownik Bluetooth EdW1/09 28,0 89,0 18,0
2683 Ministerownik z AT90S2313 EdW10/03 5,7 40,0
2895 Centrala inteligentnego domu EdW4/09 36,0 52,0 20,0
2855 Ulepszony programator STK200 EdW2/08 6,0 25,0
2896 Budzik MP3 EdW4/09 19,0 34,0 10,0
2875 LogicMaster - płytka prototypowa dla CPLD EdW8/08 18,0 58,0 90,0
2904 Prosty driver do power LED-ów EdW6/09 6,0 15,0
2892/2 Minimoduł z mikrokontrolerem ATmega8 EdW3/09 6,0 16,0
2905 Robot MOS Voyager EdW7/09 30,0
2897 Rezurektor AVR EdW4/09 18,0 27,0 10,0
2908 Termohigrostat EdW8/09 26,0 180,0 6,0
2903 PC Agent EdW6/09 24,0 35,0 15,0 2910 IRguard  alarm turystyczny EdW8/09 16,0 22,0 10,0
3501 Uniwersalny moduł dla 90S2313 i 89Cx051 EdW5/03 6,3 40,0 2914 Domowy system sygnalizacji EdW9/09 14,0
3505 Płytka testowa do kursu C EdW1/06 34,0 120,0 190,0 2917/1 Sterownik wentylatora - wersja z przekaz
nikiem EdW10/09 8,0 27,0
2917/2 Sterownik wentylatora - wersja z triakiem EdW10/09 8,0 25,0
2927+ Alarm z powiadamianiem telefonicznym EdW12/09 32,0 79,0 8,0
PRZYRZ
DY WARSZTATOWE
2932+ Zamek szyfrowy II EdW2/10 20,0 44,0
389+ Prosty analizator stanów logicznych do PC EP4/05 45,0 75,0 25,0 K
2933+ Sterownik silnika krokowego USB EdW2/10 14,0 32,0
520+ Tester samochodowych sond lambda EP7/03 51,3 35,0 2935 Robot dla każdego EdW2/10 20,0 48,0
527+ Amatorski oscyloskop cyfrowy EP9/03 37,0 195,0 250,0 12,0 2935/1 Robot dla każdego - Czujnik EdW6/10 16,0 31,0
823 Tani generator funkcyjny EP9/99 36,6 158,5 278,0 2931+ Pojazd sterowany bluetooth EdW3/10 27,0 128,0 18,0
959+ VGA tester EP12/06 23,0 48,0 98,0 10,0 2936+ Zegar BIG EdW3/10 32,0 66,0 12,0
1220 Wysokoprądowy stabilizator warsztatowy EP1/99 6,3 55,0 122,0 2937+ Destroyer - robot klasy mikrosumo EdW4/10 67,0
1327 Mini-generator funkcyjny EP10/01 4,9 15,0 2938+ Blue Supply EdW4/10 27,0 98,0 6,0
1339 Wykrywacz przewodów sieciowych EP5/02 8,4 12,5 2942+ Kogut dyskotekowy EdW5/10 14,0 23,0 10,0
1522 Regulowany stabilizator impulsowy 0& 25V/0& 5A EP5/09 9,0 39,0 2943 Sygnalizator pracy sprzętu AGD EdW6/10 6,0 33,0
2944 Bateria słoneczna EdW7/10 8,0
2004 Woltomierz do modułowego zestawu pomiarowego EdW1/96 13,7 48,0 94,0
2945+ Rowerowy wyświetlacz widmowy EdW7/10 47,0 92,0 30,0
2060 Płytka uniwersalna 15x65 mm 2,0
2946+ HAS  House s Automated System EdW7/10 35,0 54,0 20,0
2131 Prosty zasilacz laboratoryjny EdW2/97 10,3 59,3 110,0 KM85
2948+ Przełącznik do żyrandola EdW8/10 16,0 30,0 8,0
2340 Sonda logiczna TTL/CMOS EdW4/99 6,3 27,4 48,0
2950+ Sterownik kamery  OKO EdW8/10 25,0 41,0 10,0
2462 Zasilacz 10A 10...20V EdW1/01 6,8 67,0
2951 System oświetlenia rowerowego EdW9/10 13,0
2495 Uniwersalny generator EdW7/01 14,0 90,0 120,0 K
2955+ System nawigacji satelitarnej GPS EdW9/10 32,0 77,0 25,0
2701 Moduł zasilacza do wzmacniaczy mocy EdW4/04 6,8 42,0
2956 Zaskakująco proste uniwersalne łącze bezprzewodowe EdW9/10 24,0 47,0 15,0
2725+ Mikroprocesorowy miernik pojemności EdW6/04 32,0 79,0 180,0 10,0 K
3012+ Timer mikroprocesorowy EdW2/02 24,0 43,0 10,0
2727+ Cyfrowa stacja lutownicza EdW7/04 36,0 100,0 30,0
5002+ Zegar cyfrowy z wyświetlaczem analogowym EP3/01 64,0 100,0 10,0
2757 Zasilacz warsztatowy 0...25,5V/0...2,55A EdW7/05 13,0 83,0
5022+ Programowany zegar z DCF77 EP7/01 40,0 80,0 15,0 KM50
2764+ Częstościomierz i generator na PC EdW9/05 12,0 5,0 5025+ Mikroprocesorowy wykrywacz metali EP7/01 20,0 59,0 10,0
2767+ Oscyloskop w komputerze PC EdW10/05 12,0 5,0 5186+ Bezstykowy zamek RFID EP5/09 22,0 64,0 15,0
2813 Przystawka do pomiaru indukcyjności EdW2/07 4,0 11,0
2815 Soft start do totoida wersja DeLuxe EdW2/07 8,0 29,0 ZESTAWY STARTOWE AVT 700
2828 Oscyloskop cyfrowy EdW6/07 24,0 63,0
700 Zestaw startowy dla elektroników hobbystów 39,0
2831+ Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 4MHz...150MHz EdW7/07 15,0 48,0 10,0
706 Zestaw startowy Elementy stykowe 24,0
2885+ Miernik częstotliwości  fmeter EdW11/08 14,0 30,0 8,0
707 Zestaw startowy Przetworniki dz
więku 19,0
2888+ Wielofunkcyjny licznik/generator EdW2/09 14,0 27,0 5,0
708 Zestaw startowy Układy cyfrowe 17,0
2898 Kalibrator częstościomierza EdW5/09 13,0 5,0 709 Zestaw startowy Układy analogowe 15,0
2899 Analizator  I2C EdW5/09 25,0 34,0 18,0 710 Zestaw start. Do wykonywania płytek drukowanych 25,0
711 Zestaw startowy Optoelektronika 43,0
2920+ Analizator stanów logicznych EdW11/09 25,0 68,0 15,0
712 Zestaw startowy Potencjometry 31,0
2923+ Monitor systemu komputerowego EdW11/09 22,0 62,0 8,0
713 Zestaw startowy Rezystory SMD 14,0
2929+ Sterownik LED mocy do latarek EdW1/10 14,0 7,0
714 Zestaw startowy Kondensatory SMD 20,0
2939/1 Analizator widma 70MHz EdW4/10 30,0
715 Zestaw startowy Wzmacniacze operacyjne 26,0
2939/2 Analizator widma 70MHz - tłumik regulowany EdW4/10 10,0
716 Zestaw startowy Płytki uniwersalne 20,0
2939/3 Analizator widma 70MHz - wzmacniacz wejściowy EdW4/10 6,0
717 Zestaw startowy Płytki uniwersalne 30,0
2940 Nagrzewnica indukcyjna 1kW EdW5/10 6,0
718 Zestaw startowy Płytki uniwersalne 43,0
2941 Kombajn sygnałowy DDS EdW5/10 38,0
ELEKTRONIKA DLA NIEELEKTRONIKÓW
2953 Tester zasilania EdW8/10 25,0 18,0
3003+ Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 100MHz EdW11/00 21,0 85,0 10,0 748 Uniwersalna sonda do napięć stałych i zmiennych EdW6/06 7,0 28,0
749 Kolorowy gadżet RGB EdW7/06 5,0 12,0
5083+ Mikroprocesorowy zasilacz laboratoryjny EP/02 40,0 50,0 15,0
750 Dioda LED dowolnego koloru EdW8/06 5,0 12,0
5161+ Zasilacz sterowany cyfrowo EP12/08 58,0 118,0 18,0
751 Płynące światełko RGB EdW10/06 5,0 19,0
752 Termometr elektroniczny EdW12/06 - 22,0
753 Wielokolorowy gadżet EdW1/07 5,0 12,0
DO DOMU, SAMOCHODU, WYPOCZYNKU I ZABAWY
754 Kolorowa migotka EdW2/07 8,0 12,0
251 Zdalne sterowanie przez telefon EP3/97 23,4 90,0 170,0 K
755 Podwajacz mocy audio EdW3/07 5,0 9,0
302 Kompresor do gitary i basu EP5/96 7,4 39,0 54,0 KM60
756 Widmowa makatka LED EdW5/07 6,0 14,0
303 Przystawka gitarowa  Distortion EP6/96 6,8 35,3 61,0 KM60
757 Zdalne sterowanie  pilotowe EdW4/07 6,0 15,0
304 Gitarowa bramka szumów EP7/96 4,6 25,1 49,0 KM42 758 Inteligentny wskaz
nik/symulator alarmu EdW6/07 5,0 24,0
306 Chorus gitarowy EP10/96 7,4 65,0 130,0 KM60 759 Przedwzmacniacz/mikser stereo EdW7/07 7,0 40,0
760 Niebieski,  policyjny kogut EdW9/07 11,0 34,0 49,0
313 Gitarowa kaczka EP11/96 5,1 34,2 69,0 KM42
761 Latarka LED EdW10/07 4,0 18,0
314 Gitarowe tremolo-vibrato EP12/96 5,7 24,0 KM42
762 Zdalnie sterowana lampka EdW12/07 - 16,0
434 Komputer samochodowy EP9/05 12,0
763 Wielobarwny termometr RGB EdW2/08 8,0 29,0
447 Stoper na szkolną olimpiadę EP8/98 39,0 140,2
764 Czujnik wilgoci EdW3/08 5,0 12,0
511+ Zegar minimalisty EP5/03 18,0 45,0 10,0
765 Tester refleksu EdW4/08 11,0 19,0
528+ Inteligentny sterownik lampki samochodowej EP10/03 10,0 25,0 45,0 5,0
766 Magiczna lampka EdW5/08 9,0 21,0
570+ 8-kanałowy system pomiaru temperatury EP4/04 57,0 98,0 40,0
767 Nietypowy zamek elektroniczny EdW6/08 14,0 23,0
868+ Programowany zegar z wyświetlaczem LCD EP7/00 15,0 64,0 10,0
768 Stroboskop - Lampa błyskowa EdW7/08 6,0 36,0
910+ Zamek kodowy z telefonem komórkowym EP12/05 16,0 47,0 10,0
769 Lampka i sygnalizator rozmrożenia lodówki EdW8/08 6,0 12,0
933 A
adowarka akumulatorów NiCdm, NiMH, LiIon i SLA EP6/06 14,0 88,0
770 Miernik refleksu EdW10/08 6,0 16,0
957+ Moduł pomiaru temperatury EP11/06 35,0 70,0 25,0 771 Miernik pojemności NiMH EdW12/08 9,0 24,0
980+ Sterownik akwariowy EP3/07 45,0 140,0 290,0 772 Zabezpieczenie akumulatora z MOSFET-em EdW5/09 9,0
990 Automat do zapalania świateł w samochodzie EP6/07 5,0 20,0 35,0
OŚLA A

CZKA
1096 Czarodziejski przełącznik EP8/96 5,1 14,0 31,0
1308+ Zdalny włącznik 4 urządzeń EP7/01 20,0 58,0 10,0 EDWA01 Zestaw do lekcji A01 Ośla A
ączka 38,0
1314 Najprostszy sterownik silnika krokowego EP8/01 6,5 36,0 45,0 EDWA02 Zestaw do lekcji A02 Ośla A
ączka 35,3
1413 Elektroniczna blokada do samochodu EP6/05 5,0 15,0 EDWA03 Zestaw do lekcji A03 Ośla A
ączka 59,8
1444+ Dwukierunkowy regulator obrotów silników DC EP12/06 18,0 35,0 10,0 EDWA04 Zestaw do lekcji A04 Ośla A
ączka 25,1
EDWA05 Zestaw do lekcji A05 Ośla A
ączka 41,0
1446+ Termometr z zasilaniem bateryjnym EP3/07 13,0 38,0 8,0
EDWA06 Zestaw do lekcji A06 Ośla A
ączka 34,2
1464+ Stroboskop LED EP4/04 26,0 70,0 16,0
EDW A07/1 (bez płytki stykowej SD12N) 23,0
1466 Echo cyfrowe EP6/08 15,0 43,0
EDW A07/2 (wraz z płytką stykową SD12N) 45,0
1468 Lokalne radiopowiadomienie EP7/08 8,0 65,0
EDW AKPLMINI Zestaw Ośla A
ączka A01-A03 158,0
1469+ Generator PWM  regulator mocy silnika DC EP8/08 15,0 36,0 8,0
EDW AKPLN Kompletny zestaw Ośla A
ączka A01-A06 290,0
1482 Sygnalizator LED EP8/08 4,0 8,0
SD12N Prototypowa płytka stykowa 22,0
1520+ Zdalny włącznik radiowy EP4/09 36,0 60,0 90,0
PSU10RC Zasilacz 1,5...12VDC 37,0
2134 Transofon-konwerter głosu EdW3/97 8,6 44,5 77,0 KM60
M830BUZ Multimetr uniwersalny 14,0
2139 Strach na krety EdW5/97 5,0 12,5 20,0
2177 Przełącznik zmierzchowy EdW1/98 5,1 17,0 32,0
2210 Najprostszy regulator mocy 220V EdW3/97 5,1 19,4 33,0
2216 Układ do odstraszania dokuczliwych owadów EdW7/97 6,8 22,8 38,0
Pełna oferta dostępna jest na stronie www.sklep.avt.pl
Wszystkie oferowane przez AVT wyroby mo na naby :
Uwaga!
w sklepie internetowym:
AVT w nowej siedzibie!
www.sklep.avt.pl
w sklepie firmowym AVT:
w siedzibie AVT: - sklep dysponuj cy pe nym
asortymentem centralnego magazynu AVT,
- SHOWROOM , czyli pokaz
 na ywo sprz tu Light & Sound.
wysy kowo na koszt odbiorcy poczt
lub firm kuriersk za pobraniem
Koszty opakowania i spedycji przesy ki poczt wynosz : 15,00 z .
Zamówienia s realizowane na bie co, tj. w dniu otrzymania
zamówienia lub nazajutrz, o ile nie wyst puj braki magazynowe.
Zaleg e zamówienia s realizowane zwykle w terminie 3-4 tygodnie.
Zastrzega si mo liwo zmiany cen. W przypadku zmiany cen
wi kszej ni 10% klient b dzie o tym uprzedzony. Na oferowane
przez nas towary udzielamy gwarancji. Prowadzimy serwis
gwarancyjny i pogwarancyjny.
zamówienia mo na sk ada :
P atników podatku VAT prosimy
o umieszczanie na zamówieniach:
poczt na adres:
telefonicznie pon.-pt.
- Numeru Identyfikacyjnego Podatnika VAT,
AVT Korporacja, poczt
w godz.: 8-16,
- Czytelnego podpisu osoby zamawiaj cej,
Dzia Handlowy elektroniczn :
tel. [phone]
- Piecz tki firmowej.
03-197 Warszawa [e-mail]
faksem przez ca dob :
ul. Leszczynowa 11
fax: [phone]
u dystrybutorów
Wykaz dystrybutorów znajduje si na stronach od 73 do 74 w rubryce
oraz na stronie internetowej www.sklep.avt.pl sklepy dla elektroników

prze lij faksem: 022 257 84 55
ZAMÓWI ENI E na artyku y z oferty AVT
lub poczt na adres:
Kity Inne artyku y z oferty AVT
AVT-Korporacja Sp. z o.o.
W oznaczeniu kitów i p ytek nale y pos ugiwa si numerami
Kod  Nazwa Ilo
Dzia Handlowy
podanymi w ofercie handlowej. W odpowiednie kratki nale y wpisa
03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
liczb sztuk. (Np. dla zamówienia 3 szt. p ytek drukowanych
k
woltomierza LCD wpisujemy w rubryce Nr kitu nr AVT02 i w kratce z
kolumny A wpisujemy liczb 3).
Miejsce na
kupon
UK - zaprogramowany uk ad; DK - dyskietka z programem
rabatowy
Numer kitu AVT A B C UK DK
EdW 7/2010
Miejsce na
kupon
rabatowy
EdW 8/2010
Miejsce na
kupon
rabatowy
EdW 9/2010
Nadawca: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
imi i nazwisko mój numer prenumeraty
Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wysy ka za zaliczeniem pocztowym
z kosztami przesy ki - 15,00 z
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nr telefonu e-mail data podpis
a uzyskasz
zni k 10%
podaj tylko numer prenumeraty!)
dla sta ych Czytelników (patrz strona 75).
Tu wklej kupony z ostatnich 3 numerów EdW,
(prenumeratorzy nie musz wkleja kuponów,
@

@


Stała Miniankieta EdW 9/2010 Wypełnij i wygraj! Wyraz
swoją opinię o EdW!
Drogi Czytelniku! Chcemy poznać Twoją opinię o naszym wspólnym czasopiśmie. Czekamy na Twoją ocenę numeru, który właśnie masz przed sobą. Chcemy
także poznać Twoje oczekiwania na najbliższą przyszłość. Przeczytaj (jeśli jeszcze tego nie zrobiłeś) aktualne wydanie EdW tak, jak to robisz zazwyczaj. Wydru-
kowaną poniżej miniankietę wypełnij i prześlij w terminie 45 dni od ukazania się tego numeru EdW na adres redakcji (kto nie chce niszczyć strony, może nadesłać
kserokopię). Wśród uczestników ankiety co miesiąc zostaną rozlosowane nagrody!
Które materiały z tego numeru EdW uważasz za najlepsze?
Które materiały z tego numeru EdW uważasz za najmniej interesujące?
Co powinno ukazać się w najbliższej przyszłości?
imię, nazwisko
Wpisz swoje dane:
ulica nr domu, nr mieszkania kod pocztowy
miejscowość/poczta telefon podpis
Projekty i artykuły z EdW 5/2010, które uznaliście za
najbardziej interesujące: Co to jest?
1. Nagrzewnica indukcyjna 1kW
Na zdjęciach zaprezentowane są dwa urządzenia, które były opi-
2. Kombajn sygnałowy DDS. sywane na łamach naszego pisma w czasie ostatnich 6 miesięcy.
Aby konkurs nie był zbyt łatwy, przedstawiamy tylko fragment
3. Analizator widma 70MHz.
zdjęcia. Należy zgadnąć lub odszukać w swoich archiwalnych
4.Płytki drukowane  domowa soldermaska.
numerach EdW:
Co to jest za układ? Do czego służy? W którym numerze
Upominki w postaci kitów AVT wylosowali: Włodzimierz
EdW był opisywany?
Kucia  Poręba, Rafał Burszewski  Tczew, Jan Dulian
Rozwiązania zawierające wszystkie trzy odpowiedzi należy nadsy-
 Wola Mędrzechowska, Andrzej Kowalski  Wrocław, Damian
łać w ciągu 45 dni od chwili ukazania
Gutowski  Warszawa i Jan Wesołowski  Kraków.
się tego numeru EdW.
Rozwiązania powinny być opatrzo-
W następnych numerach EdW
ne dopiskiem Co to jest? oraz nume-
Prostownik samochodowy
rem tego wydania EdW. Wśród osób,
Płynna regulacja prądu (do 30A), cią-
które nadeślą prawidłowe odpowiedzi,
gły odczyt napięcia i prądu, możliwość
rozlosujemy nagrody w postaci kitów
szybkiego wyłączenia ładowania bez AVT lub książek.
Rozwiązanie konkursu  Co to
ryzyka porażenia czy iskrzenia, auto-
jest? z maja 2010
matyczne wyłączenie po naładowaniu
Na pierwszej fotografii znajdują
akumulatora!
się  Płytki testowe, czyli ucieczka od
Zamek szyfrowy
pająka z EdW 4/2010.
Praktyczny zamek o prostej kon-
Na drugiej fotografii pokazany
strukcji, bez użycia mikrokontrolera.
został  Licznik zdarzeń  motywator
Znikomy pobór prądu w stanie czuwa-
bezmikroprocesorowy z EdW
nia i możliwość ustawienia dowolnego 9-cyfrowego kodu! 5/2010.
Upominki wylosowali:
Włodzimierz Keler  Lublin, Janusz
Kądziela  Legionowo, Grzegorz
Maliczek  Gdynia, Patryk Guzek  Starachowice, Anna
Jaworek  Lubin i Zbigniew Golec  Warszawa.
Errare Humanum Est
W EdW 6/2010 nie dostrzegliście żadnych błędów.
Wrzesień 2010
W
rzesień
2010
El ektronika dl a Wszystkich 79
 WYBRANE KSI KI Z OFERTY AVT
Programowanie mikrokontrolerów LPC2000
w j zyku C, pierwsze kroki
Ksi ka jest praktycznym przewodnikiem po rodzinie mikrokontrolerów
LPC2000 (rdze ARM7TDMI) oraz sposobach ich programowania w j zyku
C. Omówiono w niej zarówno budow i dzia anie bloków peryferyjnych, jak
i sposoby obs ugi elementów oraz urz dze peryferyjnych do czanych do
mikrokontrolera, np.: wy wietlaczy LCD, klawiatury matrycowej, interfejsów
komunikacyjnych, przetworników A/C i C/A, generatorów PWM itp. Przed-
stawiono tak e dziesi kompletnych projektów w j zyku C pokazuj cych
wzajemn wspó prac bloków peryferyjnych mikrokontrolerów LPC2000 oraz
kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
ich wspó prac z typowymi urz dzeniami zewn trznymi.
KS 200406 KS 220201 KS-220805 KS 210304
kod zamówienia
Jacek Majewski, stron: 240 cena: 69 z
KS 100600
Tranzystory Uk ady scalone  Katalog elementów Diody, diaki 
 odpowiedniki odpowiedniki SMD odpowiedniki
Katalog cz. 1
AVR i ARM7. Programowanie mikrokontrolerów dla
ka dego
Poznaj sposoby programowania mikrokontrolerów - nigdy nie wiadomo, kiedy
ycie zmusi Ci do skonstruowania robota. " Jak efektywnie nauczy si pro-
Stron: 791 45 z Stron: 784 44 z Stron: 344 35 z Stron: 842 50 z
gramowania mikrokontrolerów? " Jak skonstruowa programator lub zdoby go
w inny sposób? " Jak obs ugiwa wy wietlacz LED w czterech j zykach? Je li
nie masz poj cia o programowaniu mikrokontrolerów, a chcesz si tego nauczy ,
ta ksi ka jest w a nie dla Ciebie. Nie musisz wcze niej mie wiedzy z zakresu
elektroniki, poniewa wszystkie potrzebne poj cia zosta y tu wyja nione od pod-
staw. Niepotrzebna Ci tak e znajomo programowania w jakimkolwiek j zyku
- te informacje, podane w mo liwie najbardziej przyst pny sposób, te znajdziesz
w podr czniku. Wobec tego wszystko, czego potrzebujesz, to ch nauki.
kod zamówienia
Pawe Borkowski, stron: 528 cena: 77 z
KS 100502
Przetworniki danych
kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
kod zamówienia
KS 100508 KS-251112 KS 100500
KS 291002
Podr cznik po wi cony wspó czesnym przetwornikom analogowo-cyfrowym
(A/C) i cyfrowo-analogowym (C/A). Zawiera wszystkie informacje niezb dne do
pe nego zrozumienia zagadnie próbkowania, kwantyzacji oraz szumu w syste- Budowa pojazdów sa- Uszkodzenia i naprawa USB. Praktyczne pro- Transmisja internetowa
mach z danymi spróbkowanymi, parametrów charakteryzuj cych poszczególne mochodowych. Cz 2
silników elektrycznych gramowanie z Windows danych multimedial-
przetworniki, metod stosowanych w przetwornikach pracuj cych zgodnie K. J. Berger, M. Braun-
Jan Zembrzuski API w C++
nych w czasie rzeczy-
z cz stotliwo ci Nyquista i analizy ich w a ciwo ci, dzia ania przetworników heim, E. Brennecke, H.
Andrzej Daniluk
wistym
z nadpróbkowaniem i sigma-delta wraz z przyk adami, jak równie metod ko- Ch. Ehlers, G. Helms,
Bartosz Antosik
D. Indlekofer, H. W.
rekcji i kalibracji cyfrowej, testowania i opisu sposobów przetwarzania danych
Janke, J. Lemm, R.
przy testowaniu i pomiarach parametrów.
Thiele, F. Krenn
kod zamówienia
Stron: 499 35 z Stron: 208 34 z
Franco Maloberti, stron: 444 cena: 90 z Stron: 280 40 z Stron: 332 52 z
KS 100701
Mikrokontrolery AVR dla pocz tkuj cych. Przyk ady
w j zyku Bascom
Ksi ka jest przeznaczona dla pocz tkuj cych elektroników i hobbystów
chc cych szybko, na interesuj cych przyk adach, pozna mikrokontrolery
AVR i nauczy si pisa dla nich programy. Zastosowany przez autora do
opracowania wszystkich opisanych w ksi ce przyk adów j zyk programowania
wysokiego poziomu  Bascom  ma ogromne mo liwo ci, dzi ki czemu nawet
zaawansowane aplikacje jak obs uga paneli dotykowych, obs uga systemów
kod zamówienia
zdalnego sterowania i sterownika LED RGB, czy cyfrowo sterowanych przedwz- kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS 220308
macniaczy audio, okazuje si atwa i mo liwa do realizacji w krótkim czasie. KS 290002 KS 290000 KS 100601
kod zamówienia
Robert Wo gajew, stron: 192 cena: 59 z
KS 100900
Telewizyjne systemy Sieci telekomunika- Fotowoltaika w teorii Uk ady mikropro-
i praktyce cesorowe. Przyk ady
dozorowe cyjne
Ewa Klugmann- rozwi za
Pawe Ka u ny Wojciech Kabaci ski,
Radziemska Bart omiej Zieli ski
Mariusz al
Proste konstrukcje lampowe audio
Ksi ka jest przewodnikiem po wiecie lampowych urz dze audio, przeznac-
zonym przede wszystkim dla audiofilów ceni cych lampowe brzmienie,
praktyków-amatorów i zawodowych konstruktorów, zamierzaj cych zg bi od
strony praktycznej tajniki wiata elektroniki pró niowej.
Stron: 234 48 z Stron: 616 49 z Stron: 200 69 z Stron: 130 30 z
Dzi ki przygotowanemu przez autora krótkiemu wprowadzeniu w podstawowe
zagadnienia techniczne i warsztatowe, ksi ka b dzie przydatna tak e dla
pocz tkuj cych fanów lampowych urz dze audio. Opublikowane w ksi ce
noty katalogowe lamp zastosowanych w projektach dostarczaj wa nych,
czasami trudnych do zdobycia, informacji technicznych konstruktorom
zamierzaj cym samodzielnie modyfikowa wzmacniacze, których 10 gotowych
konstrukcji opisano w ksi ce.
kod zamówienia
Adam Tatu , stron: 224 cena: 59 z
KS 100504
RS232 w przyk adach na PC i AVR
kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
Ksi ka od strony praktycznej przybli a zagadnienia zwi zane z komunikacj
KS 100505 KS 100300 KS 270901 KS 230118
pomi dzy urz dzeniami wyposa onymi w szeregowe interfejsy RS232 i jemu
pochodne. Przedstawione w ksi ce przyk ady aplikacji opracowano dla mikro-
kontrolerów AVR (Bascom AVR) oraz komputerów klasy PC (z wykorzystaniem
Poradnik montera elek- PicoBlaze. Mikropro- Angielsko-polski RS 232C  praktyczne
Visual Basic Express 2008), przy czym sposób przygotowania przyk adów poz-
tryka. Tom 2 s ownik specjalistyczny programowanie. Od
woli atwo zaimplementowa je na dowolnych innych platformach sprz towych.
cesor w FPGA
Ksi ka jest adresowana do pocz tkuj cych konstruktorów urz dze mikro-
Praca zbiorowa elektronika Pascala i C++ do
Marcin Nowakowski
procesorowych, uczniów szkó technicznych, studentów uczelni technicznych
Piotr Ratajczak Delphi i Buildera.
oraz zaawansowanych konstruktorów pragn cych na atwych w przyswojeniu
Wydanie III
przyk adach pozna sposoby zorganizowania komunikacji pomi dzy aplikacjami
komputerowymi i systemami mikroprocesorowymi.
Andrzej Daniluk
kod zamówienia
Rafa Chromik, stron: 168 cena: 59 z
KS 100700
Stron: 480 82 z Stron: 272 69 z Stron: 391 49,50 z Stron: 256 67 z
www.sklep.avt.pl
 KSI GARNIA WYSY KOWA  www.sklep.avt.pl
Najlepsze ksi ki dla Czytelników Elektroniki dla Wszystkich
KS 210604 Anteny telewizyjne i radiowe J. Pieniak. WK , str. 191 32 z KS 251110 Diagnostyka samochodów osobowych K. Trzeciak, WK , str. 348 36 z
KS 210714 J zyk VHDL. Projektowanie K. Skahill. WNT, str. 640 85 z KS 251111 Programowanie sterowników przemys owych J. Kasprzyk. WNT, str.306 36 z
KS 210808 Urz dzenia elektroniczne cz. I . Elementy urz dze A. J. Marusak. 18 z
KS 251112 Uszkodzenia i naprawa silników elektrycznych J. Zembrzuski. WNT, str. 208 31 z
WSiP, str. 228
KS 251212 USB uniwersalny interfejs szeregowyW. Mielczarek, Helion, str.128 25 z
KS 210809 Urz dzenia elektroniczne cz. II. Uk ady elektroniczne A. J. Marusak. 23 z
KS 260103 Mikrokontrolery Nitron Motorola M68HC D. Ko cielnik. WK , str. 372 35 z
WSiP, str. 360
KS 260104 Kody usterek poradnik diagnosty samochodowego Haynes Publishing,
KS 210810 Urz dzenia elektroniczne cz. III. Budowa i dzia anie urz dze Marusak. 18 z
t . P. Kozak WK , str.444 92 z
WSiP, str. 252
KS 260201 Car audio  zeszyt 4 Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI str. 96 20 z
KS 210902 Stero w Twoim samochodzie M. Rumreich, str. 293 79 z
KS 260202 Uk ady steruj ce w zasilaczach i przetwornicach cz.3 Praca zbiorowa. 42 z
KS 211009 Krótkofalarstwo i radiokomunikacja. Poradnik . Komsta. WK , str. 252 45 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 305
KS 211010 Anteny . Podstawy polowe W. Zieniutycz. WK , str. 124 22 z
KS 260203 Pami ci masowe w systemach mikroprocesorowych P. Marks, BTC, str. 224 51 z
KS 220308 Uk ady mikroprocesorowe. Przyk ady rozwi za B. Zieli ski. HELION, str. 127 30 z
KS 260204 Rozproszone systemy pomiarowe W. Nawrocki, WK , str. 324 40 z
KS 220413 D wi k cyfrowy W. Butryn. WK , str. 232 45 z
KS 260338 Podstawy teorii sterowania Praca zbiorowa., wyd. 2, WNT, str. 490 62 z
KS 220519 Naprawa odbiorników satelitarnych J. Gremba, S. Gremba. 43 z
KS 260339 Podstawy miernictwa J. Piotrowski. WNT, str. 322 38 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 496
KS 260340 Detekcja sygna ów optycznych, WNT, Z. Bielecki, A. Rogalski, str.400 25 z
KS 220604 Uk ady programowalne, pierwsze kroki wyd.II P. Zbysi ski, 53 z
KS 260341 Elementy i uk ady elektroniczne w pytaniach i odpowiedziach M. Rusek,
J. Pasierbi ski, str. 280
KS 220605 J zyk VHDL w praktyce Praca zbiorowa. WK , str. 268 55 z J. Pasierbi ski WNT, str. 398 44 z
KS 220805 Katalog elementów SMD SERWIS ELEKTRONIKI, str. 344 35 z KS 260343 Podstawy elektroniki Praca zbiorowa. REA, str. 352 45 z
KS 220913 Mikrokontrolery PIC16F8x w praktyce T. Jab o ski. BTC, str. 226 39 z
KS 260503 Podstawy technologii dla elektroników R. Kisiel BTC, str. 206 54 z
KS 221005 Mechatronika Praca zbiorowa. REA, str. 384 42 z
KS 260504 Algorytmy + struktury danych = abstrakcyjne typy danych P. Kotowski. BTC,
KS 221009 S ownik techniczny niemiecko polski polsko niemiecki Praca zbiorowa 65 z
str. 203 45 z
REA, str. 1146
KS 260505 Mikrofale. Uk ady i systemy J. Szóstka WK , str. 352 44 z
KS 221113 Uk ady steruj ce w zasilaczach i przetwornicach SERWIS ELEKTRONIKI, str. 298 42 z
KS 260801 Mikrokontrolery AVR Atiny w praktyce str. 381R. Baranowski, BTC 63 z
KS 221114 Uk ady scalone wideo  aplikacje cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 z
KS 271003 Protel DXP pierwsze kroki, BTC, Marek Smyczek, str. 264 59 z
KS 221201 Diagnozowanie silników wysokopr nych H. Gunther. WK , str. 242 41 z
KS 280108 Poradnik in yniera elektryka tom 2, WNT, Praca zbiorowa, str. 934 145 z
KS 221202 Projektowanie uk adów cyfrowych z wykorzystaniem j zyka VHDL 69 z
KS 280111 Pomiary oscyloskopowe, wznowienie, WNT, Rydzewski Jerzy, str. 242 38 z
M. Zwoli ski WK , str. 368
KS 280112 Czujniki  mechatronika samochodowa, WK , Andrzej Gajek, Zdzis aw Juda, str. 241 49 z
KS 221203 Komputerowe systemy pomiarowe W. Nawrocki. WK , str. 247 42 z
KS 280500 Programowalne sterowniki automatyki PAC, Nakom, Krzysztof Pietrusewicz, 68 z
KS 221204 Pok adowe systemy diagnostyczne pojazdów samochodowych J. Merkisz, 69 z
Pawe Dworak, str. 542
WK , str. 419
KS 280600 Wy wietlacze graficzne i alfanumeryczne w systemach mikroprocesorowych, BTC, 59 z
KS 221205 Sterowanie silników o zap onie iskrowym. Zasada dzia ania, podzespo y 40 z
Rafa Baranowski, str. 176
WK , 78 str.
KS 281107 S ownik terminologii nagra d wi kowych PRO-AUDIO, Audiologos, 37 z
KS 221206 Czujniki w pojazdach samochodowych WK , str. 144 53 z
KS 221208 Wzmacniacze operacyjne P. Górecki. BTC, str. 250 43 z Krzysztof Szlifirski, str. 277
KS 230116 Mikroprocesory jednouk adowe PIC S. Pietraszek . HELION, str. 412 65 z KS 281108 BASCOM AVR w przyk adach, BTC, Marcin Wi zania, str. 286 55 z
KS 230118 RS 232C Praktyczne programowanie. Od Pascala i C++ do Delphi i Buildera 67 z
KS 290000 Sieci telekomunikacyjne, WK , Wojciech Kabaci ski, Mariusz al, str. 604 49 z
A. Daniluk. HELION, str. 400
KS 290002 Telewizyjne systemy dozorowe, WK , Pawe Ka u ny, str. 231 48 z
KS 230201 Uk ady odchylania pionowego, poziomego i korekcji SERWIS ELEKTRONIKI, 40 z
KS 290201 Wspó czesny oscyloskop. Budowa i pomiary, BTC, Andrzej Kamieniecki, str. 328 69 z
str. 345
KS 290304 Serwis sprz tu domowego 1/09, APROVI 12 z
KS 230202 Uk ady cyfrowe TTL i CMOS serii 74 cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 530 44 z
KS 290602 Systemy i sieci dost powe XDSL, WK , S awomir Kula, str. 292 59 z
KS 230203 Zrozumie ma e mikrokontrolery J. M. Sibigtroth, BTC, str. 350 39 z
KS 290906 Podstawy elektrotechniki i elektroniki samochodowej, WSiP, Piotr Fundowicz, 41 z
KS 230311 Protel 99SE pierwsze kroki M. Smyczek. BTC, str. 200 45 z
Bogus aw Micha owski, Mariusz Radzimierski, str. 224
KS 230401 Podstawy elektroniki cyfrowej J. Kalisz. WK , str. 610 48 z
KS 290907 Pracownia elektryczna. Biblioteka elektryka, WSiP, Marek Pilawski, 26 z
KS 230402 Systemy radiokomunikacji ruchomej K. Weso owski WK , str. 483 45 z
Tomasz Winek, str. 224
KS 230410 Ma y s ownik techniczny angielsko polski, polsko angielski WNT str. 498 38 z
KS 290908 Instalacje elektryczne w budownictwie, WSiP, Witold Jab o ski, str. 128 15 z
KS 230602 Uk ady scalone audio w sprz cie powszechnego u ytku  aplikacje cz. 1
KS 290909 Elektronika, WSiP, Augustyn Chwaleba, str. 544 40 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 z
KS 290914 Odnawialne ród a energii i pojazdy proekologiczne, WNT, 32 z
KS 230605 Mikrokontrolery 8051 w praktyce T. Starecki. BTC, str. 296 45 z
Gra yna Jastrz bska, str. 284
KS 230731 Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych A. Herner, 68 z
KS 290915 Proekologiczne odnawialne ród a energii, WNT, Witold M. Lewandowski, str. 432 56 z
Hans Jurgen, WK , str. 460
KS 290916 Elektrotechnika i elektronika dla nieelektryków, WNT, Praca zbiorowa, s. 634 69 z
KS 230732 Motocyklowe instalacje elektryczne R. Dmowski WK , str.100 37 z
KS 230929 Mikrokontrolery AVR w praktyce J. Doli ski. BTC, str. 450 53 z KS 291000 Programowalny sterownik SIMATIC S7-300 w praktyce in ynierskiej, BTC, 69 z
KS 231001 Uk ady steruj ce w zasilaczach i przetwornicach. Cz II 42 z Janusz Kwa niewski, str. 341
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 309
KS 291001 Wspó czesne uk ady cyfrowe, BTC, Jaros aw Doli ski, str. 96 39 z
KS 231002 Uk ady sygna owe i wzmacniacze wizji w OTVC i monitorach. Cz I 41 z
KS 291002 USB praktyczne programowanie z windows API w C++, Helion, 40 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 327
Andrzej Daniluk, str. 280
KS 231220 Uk ady cyfrowe TTl i CMOS serii 74 cz. 2 SERWIS ELEKTRONIKI, str. 494 44 z
KS 291004 Urz dzenia i systemy mechatroniczne, cz 2, REA, Praca zbiorowa, str. 276 40 z
KS 240201 Podstawy cyfrowych systemów telekomunikacyjnych. K. Weso owski, 39 z
KS 291005 Mikrokontrolery AVR  niezb dnik programisty, BTC, Jaros aw Doli ski, str. 134 19 z
WK , str. 408
KS 100101 PADS w praktyce. Nowoczesny pakiet CAD dla elektroników, BTC, Maciej Olech, str. 398 69 z
KS 240204 Projektowanie systemów mikroprocesorowych P. Hadam, BTC, str. 216 53 z KS 100200 Budowa i remont domu. Poradnik bez kantów, Septem, Witold Wrotek, str. 352 35 z
KS 100203 Uk ady wtryskowe Common Rail w praktyce warsztatowej, WK , Hubertus G�nther,
KS 240209 Porady serwisowe OTVC Sony i Philips. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 373 47 z
str. 160 43 z
KS 240213 Uk ady cyfrowe, pierwsze kroki. P. Górecki, BTC, str. 334 49 z
KS 100204 Wst p do programowania sterowników PLC, WK , R. Sa at, K. Korpysz, P. Obstawski,
KS 241031 Wzmacniacze mocy audio 6, str. 355 42 z
str. 260 44 z
KS 241032 Nowoczesny odbiornik telewizji kolorowej 41 z
KS 100300 Picoblaze. Mikroprocesor w FPGA, BTC, Marcin Nowakowski, str. 272 69 z
KS 241033 Ma y s ownik techniczny niemiecko polski i polsko niemiecki, str .402 36 z KS 100301 Programowanie sterowników PLC w j zyku drabinkowym, BTC, Stanis aw Flaga, str. 191 69 z
KS 100302 Serwis sprz tu domowego 6/09, SSD, str. 60 12 z
KS 241034 Programowanie mikrokontrolerów AVR w j zyku Bascom M. Wi zania, 55 z
KS 100303 Serwis sprz tu domowego 1/10, SSD, str. 60 15 z
str. 352
KS 100500 Transmisja internetowa danych multimedialnych w czasie rzeczywistym, WK ,
KS 250717 Programowanie mikrokontrolerów 8051 w j zyku C. Pierwsze kroki J. Majewski BTC,
Bartosz Antosik, str. 332 52 z
str. 304 65 z
KS 100501 Projektowanie z o onych uk adów cyfrowych, WK , M. Paw owski, A. Skorupski, str. 248 59 z
KS 250718 Mikrokontrolery 68HC08 w praktyce Kreidl, Kupris, Dilger. BTC, str. 328 59 z KS 100502 AVR i ARM7. Programowanie mikrokontrolerów dla ka dego, Helion, Pawe Borkowski,
str. 528 77 z
KS 250719 Mikrokontrolery AVR ATmega w praktyce R. Baranowski, str. 390, BTC 63 z
KS 100503 Naprawa i obs uga pojazdów samochodowych, WSIP, Seweryn Orze owski, str. 368 37 z
KS 250720 Realizer  graficzne programowanie mikrokontrolerów G. Górski. MIKOM,
KS 100504 Proste konstrukcje lampowe audio, BTC, Adam Tatu , str. 224 59 z
str. 228 30 z
KS 100505 Poradnik montera elektryka tom 2, WNT, Praca zbiorowa, str. 480 82 z
KS 250729 Porady serwisowe  monitory Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 320 40 z
KS 100506 Satelitarne sieci teleinformatyczne (oprawa twarda), WNT, Zieli ski Ryszard J., str. 536 37 z
KS 250730 Car audio  Pioneer, zeszyt 2 Praca zbiorowa, SERWIS ELEKTRONIKI, str. 96 20 z KS 100507 Budowa pojazdów samochodowych. Cz 1, REA, Praca zbiorowa, str. 266 35 z
KS 100508 Budowa pojazdów samochodowych. Cz 2, REA, Praca zbiorowa, str. 499 35 z
KS 251019 Projektowanie i analiza wzmacniaczy ma osygna owych A. Dobrowolski,
KS 100509 Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, REA, Praca zbiorowa, str. 276 42 z
P. Komur, A. Sowi ski. BTC, str. 343 53 z
KS 100600 Programowanie mikrokontrolerów LPC2000 w j zyku C, pierwsze kroki, BTC,
KS 251020 Mikrokontrolery dla pocz tkuj cych P. Górecki, BTC, str.408, 61 z
Jacek Majewski, str. 240 69 z
KS 251108 Projektowanie uk adów analogowych poradnik praktyczny R. Pease, BTC, str. 270 56 z
KS 100601 Fotowoltaika w teorii i praktyce, BTC, Ewa Klugmann-Radziemska, str. 200 69 z
KS 251109 Cyfrowe przetwarzanie sygna ów od teorii do zastosowa P. Zieli ski. WK , str. 848 62 z KS 100700 RS232 w przyk adach na PC i AVR, BTC, Rafa Chromik, str. 168 59 z
Ksi ki s dostarczane poczt  wystarczy wype ni zamówienie (blankiet na stronie 77 i wys a do nas:
AVT  Ksi garnia Wysy kowa
tel. [phone] 52
ul. Leszczynowa 11 www.sklep.avt.pl [e-mail]
faks 22 257 84 55
03-197 Warszawa
www.sklep.avt.pl
dla prenumeratorów
RABA
miesi czników A
T 10%
VT
www
tel./fax
e mailem
Prenumeruj za darmo lub półdarmo!
Jeśli jeszcze nie prenumerujesz EdW, spróbuj za darmo! My damy Ci bezpłatną prenumeratę
próbną od paz
dziernika 2010 do grudnia 2010, Ty udokumentuj swoje zainteresowanie EdW wpłatą kwoty 89,10 zł na kolejnych
9 numerów (styczeń 2011  wrzesień 2011). Będzie to coś w rodzaju zwrotnej kaucji. Jeśli nie uda nam się przekonać Cię
do prenumeraty i zrezygnujesz z niej przed 16. 12. 2010 r.  otrzymasz zwrot całej swojej wpłaty.
BEZPA
ATNA PRENUMERATA PRÓBNA PRENUMERATA 9-MIESI
CZNA
od paz
dziernika 2010 r. do grudnia 2010 r. od stycznia 2011 r. do września 2011 r.
3 x 0,00 zł = 0,00 zł 9 x 9,90 zł = 89,10 zł
Jeśli już prenumerujesz EdW, nie zapomnij przedłużyć prenumeraty! Rozpoczynając drugi rok
nieprzerwanej prenumeraty EdW, nabywasz prawo do zniżki. W przypadku prenumeraty rocznej jest to zniżka w wysokości
ceny 2 numerów. Rozpoczęcie trzeciego roku prenumeraty oznacza prawo do zniżki o wartości 3 numerów, zaś po 3 latach
nieprzerwanej prenumeraty masz możliwość zaprenumerowania EdW w cenie obniżonej o wartość 4 numerów.
Jeszcze więcej zyskasz, decydując się na prenumeratę 2-letnią  nie musisz mieć żadnego stażu Prenumeratora,
by otrzymać ją w cenie obniżonej o wartość aż 8 numerów! Więcej  po 3 latach nieprzerwanej prenumeraty upust na cenie
prenumeraty 2-letniej równy jest wartości 10 numerów, a po 5 latach zniżka osiąga wartość 12 numerów, tj.
50%!
CENY PRENUMERATY (cena bez zniżek  118,80 za rok)
okres dotychczasowej nieprzerwanej prenumeraty
rok 2 lata 3 lata lub 4 lata 5 i więcej lat
rocznej 99,00 zł (2 numery gratis) 89,10 zł (3 numery gratis) 79,20 zł (4 numery gratis)
2-letniej 158,40 zł 138,60 zł 118,80 zł
(8 numerów gratis) (10 numerów gratis) (12 numerów gratis)
)
Pamiętaj! Tylko Prenumeratorzy* :
 otrzymują gratis równoległą prenumeratę e-wydań (patrz strona 12)
 mają bezpłatny dostęp do specjalnego serwisu EdW na stronie www.avt.pl/logowanie
(dla pozostałych Czytelników  dostęp za mikropłatnościami SMS-ami www.elportal.pl/archiwum)
 mogą otrzymywać co miesiąc bezpłatny numer archiwalny EdW (zamawiając dowolne z dostępnych jeszcze wydań
sprzed stycznia 2010 r.  otrzymasz je wraz z prenumeratą; zamówienie możesz złożyć e-mailem na nasz adres
[e-mail])
 zostają członkami Klubu AVT-elektronika i otrzymują wiele przywilejów oraz rabatów
__________________________________________________________________________
*) nie dotyczy prenumerat zamówionych u pośredników (RUCH, Poczta Polska i in.); nie dotyczy bezpłatnych prenumerat próbnych.
CENY PRENUMERATY WERSJI ELEKTRONICZNEJ (dla Czytelników nie prenumerujących wersji papierowej; zawierają 22% VAT)
6 wydań: 6 x 6,60 zł = 39,60 zł 12 wydań: 24 wydania:
12 x 6,10 zł = 73,20 zł 24 x 5,50 zł = 132 zł
Prenumeratę zamawiamy:
dokonując wpłaty
NAJPROŚCIEJ
AVT KORPORAC J A s p. z o. o. U L . L E
Numer konta bankowego
S Z C Z Y N O W A 1 1 0 3 - 1 9 7 W ARSZ A WA
naszego wydawnictwa
9 7 1 6 0 0 1 0 6 8 0 0 0 3 0 1 0 3 0 3 0 5 5 1 5 3
Dane
P L N 1 0 8 , 9 0 Kwota zgodna z warunkami
adresowe
prenumeraty podanymi
naszego
s t o o s i e m zł d z i e w i ę ć d z i e s i ą t gr
na poprzedniej stronie
wydawnictwa
J A N K O W A L S K I 0 3 - 5 4 0 Ł Ó D U L.
OkreS
lenie
Pełny adres
K OS M ON A U T Ó W 8 / 1 4 6
czasu prenumeraty
pocztowy
(roczna, półroczna,
wraz z imieniem,
ROCZ NA PRENUMERAT A ED W OD
na okres od ... do ...);
nazwiskiem
osoby prywatne, chcące
NR 1 0 / 1 0
(ew. nazwą firmy
otrzymać fakturę VAT,
lub instytucji)
prosimy o dopisanie
 Proszę o FVAT
(firmy i instytucje
prosimy o podanie NIP)
wypełniając formularz w Internecie (na stronie www.elportal.pl)  tu można zapłacić kartą
NAJA
ATWIEJ
NAJWYGODNIEJ wysyłając SMS o treści PREN na numer 663 889 884, a my oddzwonimy
do Ciebie i przyjmiemy Twoje zamówienie (koszt SMS-a według Twojej taryfy)
zamawiając za pomocą telefonu, e-maila, faksu lub listu
LUB
Dział Prenumeraty Wydawnictwa AVT ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa,
,
faks: (22) 257 84 00, tel.: [phone], e-mail: [e-mail]

OSCYLOSKOP CYFROWY GDS-1062A
- 2 kanały, pasmo 60MHz
- Próbkowanie z częstością 1GSa/s w czasie rzeczywistym
i 25GSa/s w czasie ekwiwalentnym
- Pamięć o długości 2M punktów
- Detekcja impulsów o szerokości 10ns (Peak Detect)
- Pamięć do 15 kompletów ustawień przyrządu
i do 15 przebiegów
- Kolorowy ekran LCD TFT o przekątnej 14 cm
- 27 różnych pomiarów automatycznych
- Podstawa czasu: 1ns ~ 50s/dz
- Czułość odchylania pionowego: 2mV ~ 10V/dz
- Port USB do komunikacji z komputerem PC
- Operacje matematyczne na przebiegach: sumowanie,
odejmowanie, szybka transformata Fouriera
- 6-cyfrowy licznik częstotliwości w czasie rzeczywistym
LPS305 Zasilacz laboratoryjny GENERATOR Z CYFROWĄ SYNTEZĄ DDS DF1410
Maks. moc Częstotliwość: 1�Hz�10MHz, Dokładność: 5x10-5, Napięcie wyjściowe: 2mV �
165 W
wyjściowa
20Vp-p, Stabilność ą1x10-5 Przemiatanie 1ms�800s (liniowe), 100ms�800s (log.)
Napięcie
Zakres 0� +30V/ 0� -30V 3,3V/5V
Rozdzielczość 10mV
Nap. maks. -32V / +32V
Tryb śledzenia 0 �ą 30V
Błąd śledzenia ą 20 mV
Prąd
Sinus
Zakres 0� -2,5A /0� +2,5A 3 A
Przemiatanie
Rozdzielczość 1 mA
Prąd maks. +3A / -3A H" 3,3 A
Tryb śledzenia 0 � ą 2,5 A
Błąd śledzenia ą 5 mA
Paczka impulsów
" Stabilizacja napięcia i prądu " 12-bitowy konwerter A/C " Ciekłokrysta-
Modulacja PSK
liczny wyświetlacz matrycowy z podświetlaniem, 2x16 cyfr jednoczesny
odczyt prądu i napięcia " Kalibracja programowa " Inteligentny system
chłodzenia " Złącze RS232 " Akustyczna (beeper) sygnalizacja prze-
ciążenia i zmiany trybu pracy " Przyciski ( w dół ) i ( w górę ) do Modulacja FSK
łatwego ustawiania parametrów " Klawiatura numeryczna do bezpośred-
Modulacja FM
niego wprowadzania parametrów " Dwa kanały regulowane i jeden z
Modulacja AM Impulsy
napięciem ustalonym (5V lub 3,3V)
Model NDN NDN NDN NDN NDN NDN NDN NDN
NOWA SERIA ZASILACZY NDN
Parametry DF173003C DF173005C DF1723003DC DF1723005DC DF1723003TC DF1723005TC DF1743003C DF1743005C
Napięcie
2 x (0�30V) 2 x (0�30V)
0-30V 0�30V 2 x (0�30V) 2 x (0�30V)
2 x (0�30V) 2 x (0�30V)
NAJWI
KSZY WYBÓR, NAJLEPSZA
wyjściowe
2 x (0�3A) 2 x (0�3A)
2 x (0�3A) 2 x (0�5A)
1x(8�15V, 1A) 1x(8�15V, 1A)
Prąd wyjściowy 0-3A 0�5A 2 x (0�3A) 2 x (0�5A) 1 x (5V, 3A) 1 x (5V, 3A)
CENA, TRZY LATA GWARANCJI!!! 1x(3�6V, 3A) 1x(3�6V, 3A)
Dokładność
Dokładność pomiaru napięcia: ą1% + 2 cyfry, dokładność pomiaru prądu: ą2% + 2 cyfry
pomiaru
Wyświetlacz 2 x LED 4 x LED
Ilość wyjść Pojedynczy Podwójny Potrójny Poczwórny
Napięciowy CVd"1 x 10-4 + 1mV CVd"1 x 10-4+1mV CVd"1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2) CVd"1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2)
współczynnik CCd"2 x 10-3 + 2mA CCd"2 x 10-3+2mA CCd"2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2) CCd"2 x 10-3+1mA (CH1 i CH2)
stabilizacji CVd"1 x 10-4+1mV (CH3) CVd"1 x 10-4+1mV (CH3 i CH4)
Obciążeniowy CVd"1 x 10-4 + 2mV CVd"1 x 10-4+2mV CVd"1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2) CVd"1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2)
współczynnik CCd"2 x 10-3 + 6mA CCd"2 x 10-3+6mA CCd"2 x 10-3+6mA (CH1 i CH2) CCd"2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2)
stabilizacji CVd"1 x 10-3+3mV (CH3) CVd"1 x 10-3+3mV (CH3 i CH4)
CVd"0,5mVrms (5Hz-1MHz) CVd"0,5mVrms (5Hz-1MHz) CVd"0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CVd"0,5mVrms (5Hz-1MHz)
Tętnienia i CVd"20mVp-p (5Hz-1MHz) CCd"3mArms (CH1 i CH2) CCd"2mArms (CH1 i CH2)
CCd"3mArms
szumy CCd"3mArms CVd"1mVrms (5Hz-1MHz) CVd"1mVrms (5Hz-1MHz)
CCd"30mAp-p (CH3) (CH3 i CH4)
przed przeciążeniem oraz
Zabezpieczenie przed przeciążeniem i odwrotną polaryzacją oraz ograniczenie prądowe i przeciwzwarciowe
odwrotną polaryzacją
Praca szereg,
NIE TAK TAK
równ, tracking
Włącz/wyłącz
TAK TAK TAK TAK
wyjścia
Ograniczenie
Nastawianie ograniczenia prądowego przy odłączonym wyjściu
prądowe
Wymiary 130 x 155 x 295 mm 255 x 156 x 295 mm 255 x 160 x 305 mm
Cena
250 245 400 450 520 570 550 700
(bez VAT)
Do pracy ciągłej (8h przy pełnym obciążeniu)
ZESTAW LUTOWNICZY LF-8000 STANOWISKO DO MONTAŻU SMD/BGA
NA PODCZERWIEŃ
LF8000
W skład systemu wchodzi: IR-610  podgrzewacz wstępny,
1150 zł + vat
IR-810  podgrzewanie punktowe, statyw do mocowania
płytki, chłodzenie kolby, włącznik nożny, chwytak
ciśnieniowy do układów scalonych z wymiennymi
końcówkami.
1-Odsysacz elektroniczny DIA80A,
2-Lekka końcówka lutownicza SIA100KT
3-Termopinceta TWZ 100,
Moc Temperatura Timer
4-Wydmuch gorącego powietrza HAP 80,
IR-610 650W 30�C - 350�C
IR-810 150W 45�C - 450�C 0-900s
�
02-784 Warszawa, ul. Janowskiego 15 tel./fax [phone]
http://www.ndn.com.pl e-mail: [e-mail]
DOBRA CENA!
"
Szczegółowe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl
"
Szczegółowe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl
"
Szczegółowe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl
"
Szczegółowe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl
1900 zł
vat
+
NOWOR
Ć