Na dzisiejszych zajęciach powiemy sobie o utylitaryźnie. Załozycielami tego kierunku są dwaj angielscy ekonomiści, filozofowie logicy - J. Bentham żyjący w latach 1748-1832, oraz J. S. Bill żyjący w latach 1806 - 1873. Kierunek ten powstał na początku XIX wieku i przyjmuje, że człowiek powinien dążyc do tego, by jego działanie przynosiło korzyści. Wówczas działanie jest słuszne, jeżeli przynosi więcej skutków korzystnych niż szkodliwych. Pozostaje jednak pytanie: Co jest korzystne. Są to trzy rzeczy:

- Przyjemności, brak cierpienia. Mówi się wówczas o utylitaryźnie hedonistycznym.
- Szczęście, zadowolenie z życia. Mówi się wówczas o utylitaryźnie eudaimonistycznym.
- Wszystko, co człowiek uważa za wartościowe. Mówi się wówczas o utylitaryźmie idealnym.

Wielkość przyjemności można ustalić zdaniem Bnthama dzięki rachunkowi użyteczności lub rachunkowi hedonistycznemu. Ustala on ilościowe kryteria miary przyjemności:

1. Intensywność
2. Długotrwałość
3. Pewność, niezawodność
4. Głębokość
5. Odroczenie, bliskość
6. Czystość

Utylitaryzm można podzielić na dwie kategorie. A mianowicie na:

- Utylitaryzm czynów, gdzie każdy czyn jest oceniany.
- Utylitaryzm reguł, gdzie okreslana jest klasa czynów.

Teraz przejdziemy do kolejnego tematu, a mianowicie powiemy sobie o rygoryźnmie moralnym, czyli o etyce Immanuela Kanta zyjącego w latach 1724-1804. Etyka Kanta jest typowym systemem deontologicznym nastawionym na wypełnienie powinności. Kant poszukiwał prawa moralnego odkrywanego przez człowieka za pomocą rozumu. Poszukiwał on także absolutnie obowiązującej reguły moralnej, którą nazwał imperatywem kategorycznym. Sformułowane przez Kanta wersje imperatywu zakładają trzy warunki, by działanie mogłobyć moralne:

1. Jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami.
2. Respektuje człowieka, jako cel wsyzstkich działań.
3. Respektuje autonomię człowieka.

W poszukiwaniu zasady, która byłaby wewnętrznie zgodna i uniwersalna, Kant sformułował pierwszą wersję imperatywu kategorycznego, która brzmi:

Nie powinienem nigdy inaczej postępować, jak tylko tak, żebym mógł
także chcieć, aby maksyma moja stała się powszechnym prawem.

Drugi warunek oznacza, że racjonalny człowiek jest świadomy swego człowieczeństwa, a ponieważ jest rozumny, to ma godność i zasługuje na szacunek. Zatem każdy człowiek powinien być traktowany przez innych z poszanowaniem jego godności. Człowiek nie powinien być przez innych ludzi wykorzystywany i traktowany instrumentalnie. Druga wersja imperatywu kategorycznego brzmi:

Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie
każdego innego, używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka.

Trzeci warunek oznacza, że prawo moralne nie pochodzi z zewnątrz, lecz jest częścią natury człowieka i stanowi o jego autonomii. Prawo moralne jest więc nie tylko rozpoznane przez człowieka, ale i przezeń przyjęte jako obowiązek. Przyjęcie prawa moralnego oznacza, że człowiek staje się członkiem wspólnoty, na równi z innymi członkami wspólnoty rozumie i akceptuje prawo moralne i postępuje zgodnie z nim. W ten sposób człowiek wybiera racjonalnie samodeterrninację swych czynów może podjąć decyzję, by działać moralnie lub niemoralnie. Jeżeli człowiek wybiera postępowanie moralne, to wybiera samodoskonalenie. Postępuje zatem zgodnie z godnością natury ludzkiej. Trzecia wersja imperatywu zatem brzmi:

Nie wykonywaj żadnego czynu według innej maksymy, jak tylko takiej,
z którą się zgadza to, że ona jest powszechnym prawem. Teraz powiemy sobie o kolejnym kierunku, a mianowicie o egzystencjaliźmie. Istnieją cztery główne motywy egzystencjalizmu:

- Humanizm, gdzie właściwym tematem filozofii jest istnienie ludzkie.
- Infinityzm, gdzie człowiek jest bytem skończonym i nieustannie dąży do nieskończoności.
- Tragizm, gdzie istnienie ludzkie jest wypełnione troską i lękiem przed przyszłością i zagrożeniem teraźniejszością.
- Pesymizm, gdzie człowieka ogarnia nicość. Wówczas mówi się, że nie istnieją pewne i obiektywne wartości, na których człowiek mógłby się oprzeć.

Egzystencjalizm zatem dotyka problemu wolności i dokonywania wolnych wyborów moralnych, zaś moralność opiera się tu na wolnym wyborze jednostki. Za głównego twórcę egzystencjalizmu teistycznego uważa się S. Kierkegaarda zyjącego w latach 1813 - 1855. Pozostali to: G. Marcel, oraz K. Jaspers żyjący w latach 1883 - 1969.
Za głównych twórców egzystencjalizmu ateistycznego uważa się z kolei M. Heideggera zyjącego w latach 1889 - 1976, Jeana Paula Sartre zyjącego w latach 1905 - 1990, oraz Alberta Camus zyjącego w latach 1913 - 1960. Główne problemy egzystencjalizmu, to istnienie, wolność i odpowiedzialność.



No i na tym pojęciu zakończymy dział etyki ogólnej. Teraz i na kolejnych wykładach będziemy się zajmować etyką zawodową. A oto literatura do tego działu, z jaką należy się zaznajomić:


1. A. Sarapata - Etyka zawodowa (1971)
2. S. Bitner, J. Stępień - Wprowadzenie do etyki zawodowej (2000)
3. M. Sułek, J. Świniarski - Etyka, jako filozofia dobrego działania zawodowego (2001)
4. H.P. Dunn - Etyka dla lekarzy, pielęgniarek i pacjentów (1997)
5. W. L. Rivers, C. Mathews - tyka środków przekazu (1995)
6. J. Jacki - Służba cywilna, a etyka (1996)
7. T. Malinowski - Nauczyciel i społeczeństwo (1968)
8. S. Badaj - Społeczne problemy zawodu nauczycielskiego (1967)
9. A. Molesztak, A. Tchórzewski, W. Wołoszyn - W kręgu wartości moralnych nauczyciela (1996)
10. W. Wołoszyn - Powinności nauczycieli akademickich, a gotowośc zawodowa studentów (1996)
11. K. Przecławski - Etyczne podstawy turystyki (1997)
12. F. Zaniecki - Kodeks etyki pracownika nauki (1974)
13. E. Hajduk - Kultura moralna nauczyciela, etyka zawodowa nauczyciela (1979)
14. PAN - Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych (1994)
15. M. Stępień - Kodeks Hammurabiego (1996)
16. A. K. Czartoryski - Katechizm rycerski (1993)
17. W. Boziewicz - Polski kodeks honorowy (1939)


A teraz nieco z takiego wprowadzenia do działu. Powiemy sobie między innymi o istocie etyki zawodowej. Na sam początek definicja zawodu. Zawód to zbiór umiejętności i związany z nim zasób wiedzy, oraz kompetencji powstały w wyniku specjalizacji i społecznego podziału pracy wykonywany stale, okresowo, bądź dorywczo. Stanowi on podstawowe źródło utrzymania jednostki i jej rodziny. Zawód jest więc systemem czynności, który charakteryzuje:

1. Wewnetrzna spójność wiedzy, umiejętności i zasad.
2. Systematycznośc i trwałość wykonywana przez pracownika.
3. Świadczy o prestizu i pozycji społecznej pracownika.
4. Stanowi podstawę ekonomicznego bytu pracownika i rodziny.