Przedmiotem tych zajęć będzie etyka ogólna i etyka zawodowa, którą poznamy później. Nim jednak przejdziemy do sedna sprawy należy zaznajomić się z literaturą, która pomoże w wybraniu z poniższej listy jednej książki i przygotowaniu na jej podstawie recenzji dwustronnicowej na ocenę na ostatnią godzine zajęć. Oto i ona:


1. Arystoteles - Dzieła wszystkie (2000)
2. A. MacIntyre - Krótka historia etyki (1995)
3. Christiaan Barnard - Godne zycie, godna śmierć (1996)
4. Diogenes Laertios - Żywoty i poglądy słynnych filozofów (1998)
5. J. Jaroń - Z etyką na ty. Od gipskiego Ptahhotepa do Karola Wojtyły (1995)
6. J. Jaroń - Ekologia, sozologia, ekofilozofia, ekoetyka, ekonomia proekologiczna (1997)
7. J. Legowicz - Historia filozofii starożytnej (1986)
8. J. Legowicz - Historia filozofii średniowiecznej (1986)
9. J. Pawlica - Etyka (1992)
10. J. Tischner - Myślenie według wartości (1993)
11. M. Ossowska - Mysl etyczna oświecenia angielskiego (1986)
12. M. Ossowska - Normy morlane. Próba systematyzacji (1985)
13. M. Ossowska - Socjologia moralności (1986)
14. P. Singer - Dzieci z probówki. Etyka i praktyka sztucznej prokreacji (1988)
15. P. Singer - Przewodnik po etyce (1998)
16. P. Vardy, P. Grosch - Etyka (1995)
17. Ł. Tokarczyk - Prawda narodzin, życia i smierci (1984)
18. S. Jedynak - Filozofia moralności (1987)
19. J. Styczeń - Wprowadzenie do etyki (1992)
20. T. Ślipko - Granice zycia. Dylematy współczesnej bioetyki (1988)
21. W. Tatarkiewicz - Historia filozofii (3 tomy) (1968)
22. W. Tyburski, A. Wachowiak, R. Wiśniewski - Historia filozofii i etyki (1997)
23. V. Bourke - Historia etyki (1994)
24. Z. Kalita - Człowiek i świat wartości - Aksjologia renesansowego humanizmu (1992)
25. Z. Kalita - Etyka, antologia tekstów (1995)
26. Z. Szawarski - W kręgu życia i śmierci (1987)


Na początek wyjaśnienie skąd wzięły się pozycje filozoficzne w tej literaturze. Filozofia klasyczna, która powstała w starożytnej Grecji była dzielona na trzy części. Pierwszą z nich jest antologia, która próbuje odpowiedzieć na nurtujące ludzkość pytanie: Czy jest świat i jaki, bo jest to jedno z pytań filozofii. Pytanie może się wydawać zbdurne, skoro cały czas się o coś obijamy. Niemniej jednak takie jest zadanie tej dziedziny. Ta część zwana teorią bytu zajmuje się więc bytem i fizycznością i jest także nazywana antologią. Druga część zwana jest epistemologią, czyli inaczej teorią poznania lub po prostu metafizyką. To zakres dociekań dotyczących tego, jak poznać to, co jest. Jeśli spytamy się ontologicznie: Czy cos jest i jakie, to drugie pytanie, jakie sie nasuwa, to: W jaki sposób to poznać i czy jest to w ogóle możliwe. Ta część zajmuje sie także dociekaniem prawdy. I możnaby powiedzieć, że te dwie kwestie nam wystarczą, bo jeśli mamy fizycznośc tego świata, mamy różne teorie poznawania tego świata, to smiało możnaby powiedzieć, że mamy wszystko, co trzeba. Ale własnie już 5 wieków przed naszą erą filozofowie doszli do wniosku, że to za mało, że człowiek musi mieć jeszcze okreslone wartości, albo okreslone przesłania, bo inaczej nie pozna. I tak powstał trzeci dział filozofii zwany aksjologią, czyli inaczej zwany teorią wartości. Do tego działu zaliczono etykę, czyli teorię dobra, oraz estetyke, czyli teorię piękna. Inaczej mówiąc filozofowie doszli do wniosku, że aby poznanie człowieka, ale i działanie człowieka było dobre, musi spełniać trzy kryteria. Musi być zgodne z prawdą, musi być dobre i po trzecie musi być piękne. Jesli będziemy postępowali według tych trzech reguł, to każdy będzie postrzegany, jako dobry, przywoity i mądry człowiek jako, ze to, co będzie mówił i robił będzie oparte na prawdzie, będzi eono dobre - nie będzie szkodziło ani jemu, ani innym i będzie piękne. I stąd etyka znalazła się w filozofii i stąd też literatura filozoficzna znalazła się w przedmiocie zwanym etyką. Wśród poglądów starożytnych filozofów takich, jak Artysoteles możemy bez problemu znaleźć rozważania dotyczące etyki, gdyż własnie etyka jest częścią filozofii. Tak było do wieku XIX, kiedy to etyka stała się odrębną dyscypliną, ale o tym później.

Jak było powiedziane, pierwsze rozważania etyczne pojawiły się wśród filozofów starozytnej Grecji. Za ojca etyki uznaje się Sokratesa żyjącego w latach 469 - 399 przed naszą erą. Nie pozostawił on po sobie zadnego dzieła. Był filozofem, który nauczał, ale był też filozofem, który zwrócił uwage na to, iż człowiek powinien kierować się w życiu dobrem a więc czynić wszystko, aby czynić dobrze. Mało tego twierdził on iż tylko człowiek rozumny, albo człowiek kierujący się rozumem, czlowiek świadomy może czynić dobro. Inaczej wiązał on działanie słuszne, dobre z umysłem. Przypisuje mu się stąd kierunek etyczny nazwany intelektualizmem etycznym. Z kolei Arystoteles był filozofem, który swoje rozważania opisywał i stąd zachowały się wszystkie do dziś.

Samo pojęcie etyki pochodzi od słowa greckiego ethos oznaczającego zwyczaj, lub inaczej obyczaj. Etyka to nauka o moralności. To dyscyplina naukowa zajmująca się moralnością zarówno w aspekcie wyjaśniania społecznych i psychologicznych żródeł moralności, jak i w aspekcie formułowania i uzasadniania wartości moralnych. Termin ten zatem występuje w trzech znaczeniach:

* Jako ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości. Mówimy o etyce lekarskiej, czy etyce prawników.
* Jako nauka o moralności, czyli jako dyscyplina naukowa podobnie, jak dyscypliną naukową jest fizyka, czy matematyka.
* Jako okreslony system lub kierunek etyczny, jak na przykład etyka stoicka, czy etyka hedonistyczna. Takich kierunków etycznych jest mnóstwo i zostana one omówione na nastepnych zajęciach.

Etyka ma nie tylko opisywać i informować na przykład, jakie są poglądy polityków, ale ma także mówić, co jest słuszne, a co jest niesłuszne. Stąd też biorąc pod uwage tę druga kwestię etyka już w starożytności była rozumiana jako filozofia praktyczna, bo miała zwracać uwage na to, co jest słuszne. Miała formułować i uzasadniać różnego rodzaju wartości i postulaty moralne. Miała ona więc zadanie praktyczne, czyli miała podpowiadać ludziom, co jest dobre, a co jest złe - co mają robić, a czego mają się wystrzegać. Często współcześnie o tych etykach zawodowych, bioetykach, etyce biznesu mówimy, że jest to etyka stosowana używając nieco inaczej tego okreslenia terminu filozofia praktyczna. Jeśli mówimy o jakiejś dyscyplinie, że jest to etyka stosowana to znaczy, że ona dotyczny używania jej na codzień. Często mówimy o naukach teoretycznych, które mają się zastanawiać nad pytaniem, czy świat jest, albo, czy jest poznawalny, oraz o naukach stosowanych, które mają w rzeczywistości pomóc człowiekowi w czymś tam na codzień. Etyka może być stosowana i rozumiana w trzech płaszczyznach. Może być rozumiana w sensie jednostkowym wówczas, kiedy odnosimy się do reguł i zasad, które dotyczą każdego człowieka. Etyka może być rozumiana także w sensie grupowym. Przykładem może być etyka zawodowa, gdyż zawód, to określona grupa ludzi. No i na końcu etyka może być rozumiana, jako
etyka ogólnoludzka, czyli inaczej uniwersalna dotyczaca wszystkich ludzi. Przykładem takiej etyki może być chociażby 10 przykazań Bozych.


Kolejnym tematem, jaki poruszymy na dzisiejszych wykładach, będzie relacja pomiędzy etyką, a moralnością. Sama etykę rozumiemy, jako naukę o moralności. Ale bardzo często spotykamy się ze stwierdzeniem, że ktoś zachował się nieetycznie i niemoralnie. Jest to błędne stwierdzenie, gdyż mówiąc o etyce, jako nauce o moralności, to etyka i moralnośc nie moga być tym samym. Tak samo, jak nie można porównac fizyki do fizyczności. Spróbujmy sobie odpowiedzieć zatem na pytanie: Czym jest moralność. Termin ten pochodzi z języka łacińskiego od słów mos, mores oznaczających obyczaj. Oznacza zjawisko historyczne i społeczne, lub także formę świadomości społecznej lub indywidualnej. Forma świadomości to pewien zasób wiedzy, przekonań dotyczących pewnego obszaru. W tym znaczeniu obszaru dotyczącego dobra i zła. Inaczej możnaby powiedzieć, że jest to ogół, bądź zespół poglądów, norm i wzorców ukształtowanych historycznie i regulujących w dobrym społeczeństwie całokształt stosunków pomiędzy:

* Jednostkami
* Jednostkami, a grupami
* Poszczególnymi grupami

Moralność jest to więc to, co wynika z przekonań, poglądów, wiedzy, nastawień, postaw poszczególnych ludzi. Sumą tego wszystkiego można okreslić własnie, jako moralność. A zatem etyka jest nauką o tym, co wynika z naszych przekonań. Widzimy teraz wyraźnie tę różnicę. Etyka to dyscyplina naukowa, a moralność to nasze przekonania dotyczące słuszności, czy niesłuszności dobra, zła, postępowania ludzi, ocen wartości, które nami kierują i tak dalej. Widzimy pewną różnice między tymi słowami, niemniej jednak pochodzenie tych słów odnosi się do zwyczajów i obyczajów, a zatem potocznie przyjęło się, że można zamiennie używać jednego i drugiego określenia, ale tylko w języku potocznym. Etyka jako nauka zaczęła istnieć, jak było wspomniane wczesniej w drugiej połowie XIX wieku jako odrębna dziedzina. Był to czas, kiedy pojawiły się różne koncepcje segregowania filozofii, albo wyłączania z filozofii różnych dyscyplin. W tym tez czasie wyodrębniła się między innymi socjologia. Gdyby zaś zastanawiać się nad tym, kiedy pojawiła się moralność, to należałoby sięgnąć do dzieł starozytnych filozofów. Niewątpliwie takim dziełem były prace arystotelesa. Napisał on trzy dzieła, które zawierają pewne przemyślenia odnoszące się do tego pojęcia. Ale gdybyśmy się jeszcze cofnęli w czasie, to o moralności możemy mówić przy okazji dziesięciu przykazań, które były spisane w drugiej połowie XIII wieku przed naszą erą, kiedy to Mojżesz wyprowadził lud egipski z Egiptu.
Kolejnym dowodem może być kodeks Hammurabiego wyryty w słupach, który powstał w drugiej połowie XVIII wieku przed naszą erą, czyli jeszcze wcześniej. Hammurabi był władcą Babilonii i jego kodeks jest ściśle związany z pojęciami o których teraz mówimy. O narodzinach moralności można mówić w momencie, kiedy człowiek zaczął rozróżniać dobro rzeczy od dobra czynu. Stąd wniosek, ze moralność powstała dużo wczęsniej niż etyka, gdy ludzie zastanawiali się nad tym, co jest słuszne. W podsumowaniu mozna stwierdzić, że moralnośc to funkcjonujące w społeczeństwie poglądy i przekonania moralne ludzi, oraz fakty z dziedziny świadomości ludzkiej. Moralnośc posiada dwa znaczenia - neutralne i wartościujące. O pierwszym mówimy, gdy opisujemy zespół norm i ocen funkcjonujących w danej grupie, czy w społeczeństwie, a o drugiej, gdy staramy się okreslić, jakie normy, zachowania moralne sa według nas słuszne, a jakie nie.

Wracając do etyki, dzielimy ją na cztery działy podobnie, jak można podzielić matematykę jako dziedzinę wiedzy na działy takie, jak geometria, arytmetyka, czy algebra. Jest reguła metodologiczna, która mówi, że aby jakiś obszar wiedzy stał się dyscypliną naukową, musi spełnić pewne kryteria. Musi być aparatura naukowa, czyli metody badań w tym zakresie, oraz musza byc odpowiednie działy, kategorie. I teraz popatrzmy jakie są działy etyki. Mamy cztery działy, czyli etykę teoretyczną zwaną metaetyką, opisową zwaną etologią, normatywną i stosowaną, którą się zwykle pomija. Weżmy na poczatek metaetykę. Jest to dział bardzo wąski, który zajmuje się etyką jako nauką, czyli określa, czy pojęcia używane są właściwe, oraz czy sposób formułowania i uzasadniania pewnych twierdzeń jest poprawne. Metaetyka podobnie, jak metafilozofia nie zajmuje się fizycznością, tylko spekulacją i rozważaniem. Zajmuje się ona także kwestiami nazewnictwa metodologii, pojęciami. Drugi dział, to etyka opisowa, czyli inaczej etologia. Zajmuje się ona tak, jak wskazuje na to nazwa opisywaniem rzeczy i tego, co jest etyczne, a co nieetyczne i jak na to patrzono dawniej, a jak współcześnie. Często uzywa się tutaj pojęcia etyka deskryptywna. Ten dział dzielimy na kilka działó, a mianowie na socjologię moralności, psychologię moralności, historię moralności i metodykę badań. Historia moralności mówi nam o tym, jakie były poglądy ludzi kiedyś, jak zmieniały się poglądy dotyczące poszczególnych kategorii, jakie czyny były okreslane jako słuszne, i jako niesłuszne. Socjologia moralności jako druga dyscyplina to obszar wiedzy dotyczący tego, jakie są poglądy różnych grup społecznych na przykład wobec kontrowersyjnej kary śmierci. W socjologii pojawiają się analizy dotyczące tego, czy są jakieś uwarunkowania to znaczy, czy są jakieś czynniki, które wpływają na to, że na przykład mężczyźni preferują takie wartości, a kobiety takie, które są najważniejsze w życiu. Następnie te wartości są zbierane w całość i statystycznie obliczane są wartości wspólne i różnice. Tym między innymi zajmuje się socjologia moralności. Trzeci tez bardzo ważny dział to psychologia moralności. Psychologia jest podobna do socjologii, ale odnosi się do konkretnych ludzi. Próbuje ona odpowiedzieć na szereg problemów choćby takich, jak odpowiedź na pytanie, kiedy u człowieka pojawia się moralność. Problem do łatwych nie należy. Gdyby spojrzeć od strony chrześcijańskiej to od momentu, kiedy Bóg człowiekowi ją da, czyli z chwilą urodzenia. Niektórzy jednak uważają, że z chwilą poczęcia. Z kolei mówi się także, że moralność pojawia się u człowieka w okresie od 6 do 7 lat po okresie amoralności, kiedy to człowiek jest już w stanie rozróżniać niektóre rzeczy dobre i złe. Jest więc rozbieżność zdań i nad takim problemem między innymi zastanawia się dziedzina psychologii moralnej. Na końcu mamy metodykę badań. To taki dział metaetyczny związany z tworzeniem narzędzi do badań socjologii, psychologii i histofii moralnej.