ż�Ptaki są najliczniejszą grupą kręgowców. W Polsce
dotychczas stwierdzono 436 gatunków, w tym lęgi
ok.250 gatunków
Dlaczego ptaki są dobrymi
bioindykatorami?
o Wykorzystywane od lat 
doskonała znajomośd biologii, jak i
behawioru
o Kolejne ogniwa łaocucha
pokarmowego, często ostatnie
(drapieżnik)
o Pospolite  zajmują wszelkie nisze
środowiskowe, ale i typowe dla
poszczególnych rodzajów siedlisk
o Szybko reagują na zmiany
środowiska
o Dużo gatunków o wąskiej skali
tolerancji
o Odzwierciedlają zmiany innych
gatunków roślin i zwierząt
Do oceny diagnostycznej
wykorzystuje się:
ż�Liczebnośd populacji,
stopieo zagęszczenia,
rodzaje lęgów (normalne,
ograniczone liczebnie,
zdrowotnośd piskląt itd.)
ż�Badania narządów
wewnętrznych, jaja, piór
ż�Akumulują pestycydy i
metale ciężkie, także inne
składniki chemiczne
ż�Jaja:
ż�Akumulacja w krótkim
czasie
ż�Pióra:
ż�Bardzo dobry materiał do
badao
ż�Pobierany przyżyciowo,
nieinwazyjnie dla zwierząt
ż�Wielokrotne pobieranie
materiału od tych samych
osobników
ż�A
atwośd przechowywania
ż�Przykłady:
ż�Kaczki  Pb, Cd, Hg
ż�Szpaki (tereny
urbanistyczne)  Hg, Pb,
Cd, As, Se
ż�W Polsce ponadto
również: wróble, sroki
(uważane za jedne z
najlepszych
bioindykatorów w
Europie), kosy, jastrzębie,
puszczyki.
ż�Rtęd
ż�Przyczynami skażenia
ptaków rtęcią było
wykorzystywanie
rtęciowych preparatów do
ochrony roślin w
rolnictwie.
ż�Dramatyczny wzrost rtęci
zaznaczył się w przedziale
lat 1940-1966.
ż�Najwyższy poziom
akumulacji rtęci zachodzi
w wątrobie ptaków,
następnie w nerkach i
mięśniach.
ż�Siarczan talu
ż�Wykorzystywany był do ochrony upraw przed polnymi myszami  pestycydem było
skażone ziarno, jako przynęta. W konsekwencji stwierdzono liczne śmiertelne objawy
ptaków drapieżnych w których wątrobach znaleziono znaczne ilości talu.
ż�W roku 1965 siarczan talu został zastąpiony przez fluoracetamid, a efektem tego okazał
się wzrost populacji ptaków w 1967 roku.
ż�Na tej podstawie stwierdzono , że wielkośd populacji ptaków może byd wskaz
nikiem w
monitorowaniu środowiska.
ż�Czy gołąb miejski może
byd wykorzystywany jako
wskaz
nik skażenia
środowiska miejskiego?
ż�Przebadano tkanki gołębia
z terenów miejskich
(Londyn) i spoza miasta na
zawartośd ołowiu i kadmu.
ż�Okazało się , że zawartośd
ołowiu, jak i kadmu, w
tkankach ptaków wzrasta
progresywnie wraz z
przechodzeniem ze stref
peryferyjnych do centrum
miasta.
ż�Wielu badaczy uważa, że w
warunkach polskich, najlepszym
gatunkiem do badao jako
bioindykator jest sroka (Pica pica).
ż�Ptak ten został wszechstronnie
zbadany również w Europie i
uzyskał certyfikat pod względem
przydatności piór, jak i tkanek
wewnętrznych.
ż�W wyniku analiz piór i tkanek tego
ptaka stwierdzono pozytywną
korelacje między zawartością
metali ciężkich w elementach
zwierzęcia, a skażeniem środowiska
przyrodniczego.
ż�Szczególnie wyraz
nie korelacja ta
zaznaczyła się z zawartością
ołowiu.
ż�W sprawie wykorzystywania
ptaków do badao stanu
środowiska przyrodniczego
wciąż toczą się dyskusje ,
zwłaszcza w zakresie pobierania
próbek.
ż�Zabijanie zwierząt i
pozyskiwanie ich tkanek do
badao analitycznych uważa się
za humanitarne. Do badao
bowiem można wykorzystad ich
pióra i jaja.
ż�Szczególnie wykorzystanie jaj
uważa się za dobry element do
tego celu. Ptasie jaja są dobrym
wskaz
nikiem lokalnego skażenia
środowiska i wykazania w
długim okresie trendu zmian w
zakresie reprodukcji samic.
ż�Zaletą jaja jako obiektu badao
stopnia skażenia metalami
ciężkimi, jest fakt, że
akumulacja toksyn w jajach
zachodzi w stosunkowo krótkim
czasie i oznaczając w nich te
związki możemy mied przekrój
czasowy w zakresie dynamiki
zmian w stężeniach np. metalu
ciężkiego (rtęci, miedzi, kadmu
lub ołowiu).
ż�Niestety, jaja reprezentują tylko
pewną częśd populacji 
stanowią częśd produktu samic
i nie przedstawiają wyraz
nej
miary zawartości metali w
populacji.
ż�W Wielkiej Brytanii w monitoringu ptaków lęgowych krajobrazu
rolniczego i lasów przez 25 lat badano 187 gatunków rodzimych, w tym
42 gatunki rzadkie.
ż�Ptaki występujące rzadko wykazały wzrost liczebności rzędu 260%,
wskazując na efektywnośd realizowanych działao ochronnych, podczas
gdy gatunki pospolite wykazały 20% spadek indeksów liczebności,
wskazując tym samym na pogorszenie się ogólnych warunków
środowiskowych.
ż�Ptaki są organizmami
związanymi z różnymi
typami ekosystemów:
naturalnych i
antropogenicznych,
wodnych i lądowych.
ż�Tak szerokie
zróżnicowanie
pokarmowe i siedliskowe
daje duże możliwości
wykorzystania ich do
diagnostyki środowiska
zarówno pod względem
charakterystyki siedlisk,
jak i stopnia skażenia
środowiska różnymi
toksynami.