MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Tadeusz Kochanowski
Rozpoznawanie wyrobów złotniczych pochodzących
z różnych okresów historycznych
731[06].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
Wacław Jaworski
Mirosław Muraszkowski
Opracowanie redakcyjne:
Antoni Korsak
Konsultacja:
Zenon W. Pietkiewicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej  Rozpoznawanie
wyrobów złotniczych pochodzących z różnych okresów historycznych 731[06].O1.01
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu złotnik jubiler.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Geneza sztuki złotniczej i najstarsze techniki zdobnicze 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Technika złotnicza w cywilizacjach nowożytnych 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.2.3. Ćwiczenia 21
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Złotnictwo końca XIX i XX wieku 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Rozwój złotnictwa w Polsce na przestrzeni wieków 25
4.4.1. Materiał nauczania 25
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.4.3. Ćwiczenia 28
4.4.4. Sprawdzian postępów 28
5. Sprawdzian osiągnięć 29
6. Literatura 34
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy niezbędnej do rozpoznawania
wyrobów złotniczych pochodzących z różnych okresów historycznych.
Poradnik ten zawiera:
wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania,  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
literaturÄ™.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Podczas wykonywania czynności w pracowni należy stosować się do regulaminu,
przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
731[06].O1
Podstawy złotnictwa i jubilerstwa.
731[06].O1.01
Rozpoznawanie wyrobów złotniczych
pochodzących z różnych okresów
historycznych.
731[06].O1.02
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
731 [06].O1.04 731[06].O1.03
Posługiwanie się Rozpoznawanie podstawowych
materiałów stosowanych
dokumentacjÄ… technicznÄ….
w złotnictwie i jubilerstwie.
731[06].O1.05 731[06].O1.06
Projektowanie wyrobów Rozróżnianie maszyn
złotniczo jubilerskich. i urządzeń stosowanych
w złotnictwie i jubilerstwie.
731[06].O1.07
Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej.
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- znać okresy historyczne w rozwoju cywilizacji starożytnych,
- znać okresy historyczne w rozwoju cywilizacji nowożytnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu złotnictwa,
- dokonać selekcji materiałów informacyjnych pochodzących z różnych z
ródeł,
- dokonać analizy, skopiować i opisać gromadzone materiały,
- zorganizować prezentację gromadzonych materiałów,
- rozpoznać wyroby złotniczo jubilerskie pochodzące z różnych okresów historycznych,
- rozróżnić techniki wykonania i zdobienia wyrobów złotniczych,
- śledzić aktualne wydarzenia branżowe oraz prenumerować czasopisma tematyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Geneza sztuki złotniczej i najstarsze techniki zdobnicze
4.1.1. Materiał nauczania
Geneza sztuki złotniczej
Znaleziska archeologiczne dowodzą, że już 3000 lat przed naszą erą, na Bliskim
Wschodzie, rzemieślnicy wytwarzali wyroby ze złota i srebra. Metale szlachetne nie ulegają
korozji, utlenianiu, działaniu kwasów i nie matowieją  z tych względów były chętnie
wykorzystywane w sztuce zdobniczej. Stosowano różne techniki przy wykonywaniu
i zdobieniu przedmiotów. Założeniem współczesnych twórców było połączenie użyteczności,
dekoracji i piękna. Zdobnictwo inspirowane było elementami zaczerpniętymi z geometrii,
flory, fauny, postaci ludzkich czy otaczających przedmiotów.
Najstarsze motywy złotnicze
Wśród dzieł starożytnej sztuki zdobniczej jedne wyroby zawdzięczają swe piękno jedynie
wyszukanej formie, inne również bogatemu zdobnictwu.
Motywy geometryczne, wśród których wyróżnić możemy punkt, linię, wstęgę, zygzak,
meander, kwadrat, trójkąt, sześciobok i ośmiokąt, są najstarszymi występującymi na
wyrobach złotniczych.
Rys. 1. Geometryczne motywy zdobnicze na wazach kreteńskich z okresu
wczesnominojskiego III [4, s. 18]
Spotyka się również symbole religijne, na przykład krzyże czy swastyki. Wśród linii
krzywych ważną rolę w sztuce zdobniczej pełnią sinusoida, spirala, koło, półkole i elipsa, jak
również motywy złożone.
Elementami dekoracyjnymi wyrobów korpusowych są także motywy naturalistyczne: fale
morskie, symbol promieni słonecznych, półksiężyca, aureole otaczające postaci świętych,
błyskawice i gwiazdy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Geometryczne motywy zdobnicze na wazach
kreteńskich z okresu póz
nominojskiego I [4, s. 19]
Kolejnym z
ródłem inspiracji jest flora ujęta realistycznie lub stylizowana, na przykład:
drzewa, liście lauru, akantu, papirusu, kwiaty i owoce.
Rys. 3. Ornament inspirowany florÄ… [13, s. 135]
Rys. 4. Roślinne motywy zdobnicze w rzez
bie romańskiej.
PÅ‚askorzez
by z San Eustorgrio w Mediolanie
Z powodu szczególnego znaczenia, jakie przypisywały zwierzętom starożytne
cywilizacje, w ornamentyce występuje także fauna.
Rys. 5. Egipskie naczynie z brÄ…zu [13, s. 141]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Motywami dekoracyjnymi są również elementy ciała ludzkiego: oko, serce, ręka, dłoń
(mogła mieć 3 lub 4 palce), dziwolągi zwierzęce (istoty składające się z ciała ludzkiego
i zwierzęcego), a także pejzaże z postaciami ludzkimi lub bez.
Rys. 6. Głowy w kształcie liścia: szkice z albumu
Villarda de Heonnecourta (XIII wieku) [4, s. 22]
Oprócz wyżej wymienionych elementów zdobniczych, występują motywy złożone takie
jak pismo (pełniące funkcję informacyjną jak i ornamentalną), herby i kartusze.
Rys. 7. Arabskie pismo kuficzne; napis zdobiÄ…cy mihrab
Wielkiego Meczetu w Kordowe (965) [4, s. 30]
Dużą rolę w sztuce zdobniczej na przestrzeni dziejów odgrywa barwa. W złotnictwie
używa się kolorowych kamieni lub emalii. Efekty kolorystyczne w ornamentyce można
uzyskiwać również przez wykorzystanie złota, srebra, miedzi  poprzez inkrustację lub
zastosowanie techniki złocenia.
Znajomość wymienionych wyżej motywów zdobniczych oraz umiejętność ich
wykonywania pozwala w dużej mierze na identyfikację i lokalizację wyrobów pochodzących
z wykopalisk, a także na stworzenie ich kopii.
Techniki zdobnicze w cywilizacjach starożytnych
Techniki stosowane przy kształtowaniu i zdobieniu wyrobów w złotnictwie znano już
w starożytności.
1. Topienie i odlewanie.
Odlewnictwo to jedna z najstarszych metod wytwarzania przedmiotów metalowych. Już
5000 lat przed naszą erą wytapiano i odlewano metale w obrębie wszystkich ówczesnych
ośrodków cywilizacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
2. Klepanie na zimno.
Technika kształtowania blach, stosowana do wykonywania przedmiotów artystycznych
zarówno w minionych tysiącleciach, jak i obecnie.
Rys. 8. Sposób wykonania naczynia przez wyklepywanie na zimno
3. Cyzelowanie na zimno.
Rys. 9. Irańska patera ze serbra z IV-V wieku [14, s. 146]
Technika gładzenia i wykańczania przedmiotów metalowych, znana już w starożytnym
Egipcie, antycznej Grecji, Rzymie, a także na terenie Iranu, Chin, Indii i Japonii. Jest to
rodzaj artystycznej obróbki metali przy użyciu odpowiednich narzędzi. Dają one możliwość
wykonywania elementów zdobniczych w formie od płaskorzez
b, kompozycji
liniowo-graficznych, figuratywnych, dwuwymiarowych (zbliżonych do wyrobów
grawerowanych) aż do pełni trójwymiarowych. Stosowana jest do zdobienia zarówno
miniaturowych ozdób jubilerskich, jak i wielkoformatowych figur.
4. Wygniatanie.
Jest to uproszczona metoda cyzelowania wykorzystująca do kształtowania blachy
punce-stemple. Stosowana jest do wytwarzania reliefowanych półfabrykatów przeznaczonych
do zdobienia technikÄ… niello lub emaliÄ….
5. Grawerowanie.
Jest to jeden z najstarszych sposobów artystycznej obróbki metali i niektórych materiałów
niemetalowych (kość, drewno, kamień). Istotą tej metody jest nanoszenie na materiał
liniowego rysunku lub rzez
by za pomocą narzędzi zwanych rylcami. Rozróżniamy dwa
rodzaje grawerowania: płaskie i przestrzenne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 10. Greckie lusterka ręczne z grawerowanymi wzorami
(Metropolita Museum New York) [14, s. 142]
6. Granulacja.
Polega na układaniu wzoru ze złotych lub srebrnych kulek o średnicy mniejszej niż
0,12 mm.
Rys. 11. Etruska fibula zdobiona granulacjÄ… [5, s. 22]
7. Inkrustacja.
Metoda ta polega na wycinaniu na zdobionej powierzchni rowków i wklepywaniu w nie
złotego lub srebrnego drutu tworzącego zaprojektowany wzór. W zależności od stosowanej
technologii rozróżniamy nakładanie wgłębne i nakładanie powierzchniowe.
8. Niello.
Używa się go do zaczernienia ornamentu lub rysunku na powierzchniach metalowych Jest
to czarna pasta złożona z siarczków srebra, miedzi i ołowiu, którą nakłada się na
powierzchnię metalu. Zdobiona powierzchnia jest podgrzewana, co powoduje że niello topi
się i krzepnie w zagłębieniach oraz wyżłobieniach, tworząc zaprojektowany rysunek.
Rys. 12. Fragmenty wyrobów zdobionych techniką niello [16, s. 197]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
9. Emalia.
Jest to technika zdobienia wyrobów metalowych za pomocą jedna lub wielobarwnych,
cienkich powłok z topliwego szkliwa.
10. Filigran.
Jest to technika, która polega na skręceniu ze sobą cienkich drucików ozdobionych
małymi metalowymi kulkami, a następnie rozklepanie ich na delikatny płaskownik.
Wyróżniamy następujące odmiany filigranu:
- filigran z tłem (z tłem ślepym, z tłem ażurowym, reliefowy, z tłem wypełnionym emalią),
- filigran ażurowy (ażurowy płaski, ażurowy przestrzenny),
- filigran objętościowy.
Rys. 13. PochodzÄ…ce z VI wieku kolczyki zdobione sÄ… filigranem [5, s. 43]
11. ZÅ‚ocenie.
Metodę złocenia stosuje się w celu uszlachetnienia warstwy zewnętrznej wyrobów
wykonanych na przykład ze srebra, miedzi, brązu czy mosiądzu. Złocenia wykonuje się
techniką amalgamacji (tak zwane złocenie ogniowe). Polega ona na podgrzaniu przedmiotu, na
który uprzednio nałożono amalgamat złota i rtęci. Pod wpływem temperatury rtęć
wyparowuje, a na powierzchni przedmiotu tworzy się cienka powłoka ze złota. Innym
sposobem złocenia jest nakładanie za pomocą odpowiednich past, bardzo cienkich płatków
wyklepanej blachy złotej na powierzchnię uszlachetnianego przedmiotu (złocenie listkowe).
Przykładem jednego z najstarszych zabytkowych przedmiotów jest hełm z grobu
Mesalin, pochodzÄ…cy z cywilizacji Mezopotamii (3500  2300 rok przed naszÄ… erÄ…) wykonany
techniką cyzelowania. W tym okresie w wielu miastach-państwach wytwarzano wspaniałe
dzieła sztuki złotniczej, o czym wiemy dzięki pracy archeologów. Cenne przedmioty były
zdobione technikami charakterystycznymi dla danej epoki.
W przedziale lat 3000  1100 przed naszą erą, na terenie współczesnej Europy
funkcjonowała cywilizacja minojska (inaczej zwana kreteńską). Dzięki wykopaliskom
odkryta została figura Pana Zwierząt wykonana starymi technikami zdobniczymi, ze złotej
blachy. Innym przykładem kunsztu sztuki zdobniczej są przedmioty odnalezione w grobowcu
z epoki mykeńskiej, na wyspie Egina. Znajdowały się wśród nich misternie zdobione
naszyjniki, spinki, wisiory, diademy wykonane ze złota, srebra i przyozdobione kamieniami
szlachetnymi. Słynna jest też złota maska Agamemnona z około 1 500 roku przed naszą erą,
kojarzona z postacią ówczesnego mykeńskiego króla.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 14. i Rys. 15. ZÅ‚ota maska odnaleziona w Mykenach [5, s. 14-15]
Kolejnym przykładem przedmiotów sztuki złotniczej starożytnej cywilizacji Egipskiej są
wykopaliska z grobu Tutanchamona jednego z władców XVIII dynastii (około 1500 roku
przed naszÄ… erÄ…).
Rys. 16. Maska grobowa Tutanchamona ze złota i pasty szklanej [4, s. 169]
Cywilizacja Etrusków, znana z doskonałej znajomości obróbki metali, rozwinęła się na
terenie współczesnych, środkowych Włoch w okresie od VII do II wieku przed naszą erą.
Wyroby z tego okresu cechujÄ… siÄ™ skomplikowanymi zdobieniami wykonywanymi technikÄ…
cyzelowania i granulacji.
Rys. 17. Francuska bransoleta pochodzÄ…ca ze skarbu Aliseda zdobiona granulacjÄ…
i filigranem [5, str. 23]
Scytowie byli ludem koczowniczym, który w około VI wieku p.n.e opanował tereny
wschodniej Europy. Podobnie jak inne starożytne ludy, urządzali swym zmarłym bogate
pochówki, ubierając ich w bogato przyozdobione biżuterią szaty. Często składali do grobów
również cenne uprzęże oraz inne przedmioty codziennego użytku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 18. Scytyjski grzebień zdobiony figurkami wojowników [5, s. 25]
Okres hellenistyczny cywilizacji Starożytnej Grecji obejmował lata 330  27 przed naszą
erą. Charakteryzował się wielkimi podbojami dokonanymi przez Aleksandra Wielkiego.
W epoce tej kultura Grecji rozprzestrzeniła się na tereny Egiptu i Azji, przyswoiła sobie
elementy zdobnicze charakterystyczne dla innych kultur, a także zaszczepiła wiele własnych
na obce tereny. Wyroby z tego okresu charakteryzują się różnorodnością stylów. Pojawiły się
nowe motywy ornamentacyjne. Ważną cechą tego okresu było również to, że wyroby
biżuteryjne nosili już nie tylko królowie i arystokracja, lecz również bogaci kupcy i
urzędnicy. To samo zjawisko dotyczyło wyposażenia domów w zdobione przedmioty
użyteczności codziennej.
Rys. 19. Typowy hellenistyczny naszyjnik wykonany między 330 a 200 rokiem przed naszą erą [5, s. 29]
Rys. 20. W okresie hellenistycznym jako paciorki wykorzystywano
zazwyczaj wzory geometryczne [5, s. 28]
Znaczący wpływ na kształtowanie się sztuki zdobniczej wyrobów złotniczych na
przestrzeni dziejów miały również inne cywilizacje, na przykład starożytne Chiny, Japonia,
Korea, meksykańska cywilizacja Olmeków, europejska Celtów, cywilizacja Majów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie motywy dekoracyjne występują na najstarszych wyrobach sztuki złotniczej?
2. W jaki sposób wykorzystywano barwę w charakterze elementu zdobniczego?
3. Jakie techniki zdobnicze znano w starożytności?
4. Jakie znasz przykłady wyrobów wykonanych przez złotników ze starożytnych
cywilizacji?
5. Jakie cywilizacje miały wpływ na kształtowanie się sztuki zdobniczej wyrobów
złotniczych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz ze wskazanego przez nauczyciela czasopisma poświęconego złotnictwu artykuły
i zdjęcia na temat elementów zdobniczych występujących na najstarszych znanych
przedmiotach starożytnej sztuki złotniczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyposażyć się w kilka egzemplarzy czasopisma wskazanego przez nauczyciela ,
2) odszukać zdjęcia starych wyrobów złotniczych,
3) określić sposób wykonania wyrobu i rodzaj techniki zdobniczej,
4) zaprezentować i omówić wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kilka egzemplarzy czasopisma wskazanego przez nauczyciela,
- literatura dotyczÄ…ca starych technik zdobniczych z punktu 6.
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj fryz w formie płaskiej blachy, zdobiony liniami krzywymi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z możliwościami wykorzystywania linii krzywych do zaprojektowania
motywów zdobniczych,
2) dobrać jedną z krzywych do wykonania ćwiczenia,
3) sporządzić moduł wykonany z krzywych powtarzających się, tworząc możliwość
dowolnego ich powielania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- przybory kreślarskie,
- przybory do rysowania,
- literatura z punktu 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) podać przykłady technik zdobniczych znanych w starożytności?
ðð ðð
2) podać przykłady przedmiotów wykonanych w czasach starożytnych
ðð ðð
cywilizacji?
3) wyjaśnić, na czym polega zdobienie techniką niello?
ðð ðð
4) podać przykłady motywów zdobniczych naturalistycznych?
ðð ðð
5) wymienić rodzaje filigranu?
ðð ðð
6) zwięz
le opisać technikę złocenia?
ðð ðð
7) wskazać kiedy i gdzie istniała cywilizacja Etrusków?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4. 2. Technika złotnicza w cywilizacjach nowożytnych
4.2.1. Materiał nauczania
W rozdziale tym przeanalizujemy historię złotnictwa od początku nowej ery do wieku
dziewiętnastego. Wiadomości czerpiemy z analizy przedmiotów wydobywanych
z wykopalisk archeologicznych oraz ze starych rycin. Odkrycia archeologiczne były
najczęściej przypadkowo napotykane podczas prac ziemnych na terenie całej Europy,
częściowo Azji Mniejszej i Afryki Północnej.
W Rzymie ulubionym rodzajem biżuterii były różnego typu pierścienie, pełniące funkcje
ozdobne i użytkowe oraz świadczące o sprawowanym urzędzie. W wielu kulturach za element
biżuterii uchodziły również monety. Oddzielną grupę przedmiotów zachowanych do czasów
współczesnych, a niepochodzącą z wykopalisk, stanowią biżuteria i sprzęt liturgiczny
związany z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa na terenie Cesarstwa Rzymskiego.
Sztuka złotnicza Bizancjum
Każdy etap rozwoju historii złotnictwa możemy prześledzić na podstawie dziejów
imperium bizantyjskiego. Tamtejsi rzemieślnicy używali tych samych materiałów, których
używano w Cesarstwie Rzymskim, łącząc je w bardzo oryginalny sposób. Udoskonalili
znacznie technikę zdobniczą, stosując tak zwaną  opus interrasile która polega na
wykonywaniu w metalu otworów tworzących określony wzór.
Wykonywano misterne reliefy przedstawiające różnorodne motywy. Charakterystyczne
dla biżuterii było powszechne zastosowanie korali, turkusów, korundu, lapis lazuli i granatu.
Rys. 21. Wykonany koło 500 roku bizantyjski relief z kości słoniowej przedstawia prawdopodobnie
wizerunek cesarzowej Ariadny [5, s. 42]
Sztuka złotnicza Wikingów
Z rejonu dzisiejszej Skandynawii zachowały się duże ilości wyrobów sztuki zdobniczej
z IX wieku, wykonywanych i użytkowanych przez Wikingów. Motywy w niej zastosowane
miały ścisły związek z wyprawami morskimi. Biżuteria wykonywana ze złota, srebra
i bursztynu zdobiona była granulacją, filigranem i elementami odlewanymi ze szkła. Misterne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
zdobienia pojawiały się także w pierścieniach Wikingów i w łańcuchach z misternie
wykonanych, zróżnicowanych wielkością i kształtem ogniw.
Sztuka złotnicza Brytanii (technologia)
Wiele pięknych przedmiotów i biżuterii można również zlokalizować na terenie
dzisiejszej Wielkiej Brytanii i Irlandii. Biżuteria z okresu cywilizacji Brytanii
charakteryzowała się podobną ornamentyką, jak na terenach całego Cesarstwa Rzymskiego.
Rys. 22. Sprzączki zdobione misternym geometrycznym wzorem  takie jak ta ze skarbu Sutton Hoo  były
w VI i VII wieku ważną częścią męskiego stroju [5. s. 46]
Buddyjska sztuka złotnicza
Sztuka złotnicza związana z religią buddyjską posługiwała się głównie techniką
odlewniczą, a dominującym tematem były motywy inspirowane częściami ciała Buddy.
Wyroby wykonywano ze złota i wysadzano drogimi kamieniami. Mistrzowie hinduscy znani
byli z umiejętności wykonywania miniaturowych figurek Buddy, rzez
bionych w jednym
kawałku szmaragdu, kryształu górskiego, nefrytu, jaspisu i innych naturalnych minerałów.
Arabska sztuka złotnicza
Era muzułmańska rozpoczęła się na terenie Arabii z chwilą przybycia Mahometa, twórcy
religii do Mekki. Na potrzeby liturgii islamskiej rzemieślnicy arabscy stworzyli wiele
wspaniałych dzieł sztuki, zdobili w kutym mosiądzu, miedzi i srebrze. Inkrustacji
dokonywano przez wklepywanie młotkiem kawałków ozdobnego metalu w wykonane
uprzednio wyżłobienia i wklęsłości powierzchni.
Wyroby z mosiądzu zdobione techniką tłoczenia i rytowania były specjalnością
bliskowschodnich rzemieślników. Ponieważ mosiądz łatwo daje się ciąć i cyzelować,
znakomicie nadaje się do wykonywania ażurowych przedmiotów. Do zdobienia stosowano
również folię ze złota listkowego i cienkiej folii z tombaku będącego jego imitacją (stop
miedzi i cynku).
Sztuka złotnicza Azteków (technologia)
W XII wieku na kontynencie amerykańskim, na terenie dzisiejszego Meksyku,
ukształtowała się cywilizacja Azteków. Tamtejsi złotnicy byli mistrzami w swoim fachu.
Zarówno mężczyz
ni, jak kobiety nosili wiele ozdób w formie kolczyków, naszyjników,
bransolet. Charakterystycznym było przekłuwanie przez mężczyzn przegród nosowych
i skóry na podbródkach. Zatykali tam ozdoby z kryształu górskiego, muszli, bursztynu,
turkusów i złota. Przywódcy Azteków nosili okazałe ozdoby głów z piór, zdobione perłami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
i kamieniami szlachetnymi. Skarby sztuki Azteków zostały bezpowrotnie utracone. Zrabowali
je, a następnie przetopili konkwistadorzy hiszpańscy.
Rys. 23. ZÅ‚ota obrÄ…czka do nosa odlana na wosk tracony (region eki Sinu, Kolumbia) [4, s. 57]
Sztuka złotnicza Inków
Imperium Inków obejmujące swym zasięgiem dzisiejsze Peru, Ekwador, Boliwię
i północne Chile, ukształtowało się na początku XIV wieku. Inkowie wydobywali duże ilości
złota oraz srebra i wykorzystywali je do wykonywania ozdób. Od czasu najazdu Hiszpanów
na te tereny, inkaskie wyroby ze złota były wywożone i przetapiane. Dzięki archeologom,
rozkopującym pochówki, odkryto przedmioty pokryte złotymi ornamentowymi krążkami.
Inkowie byli kontynuatorami twórczości Indian, przejęli ich techniki i metody zdobnicze. Na
terenach Inków odkryto największy na świecie złoty skarb składający się z dziesiątków
tysięcy przedmiotów. Były one wykonane za pomocą różnobarwnych fragmentów złota.
Rys. 24. ZÅ‚ota maska zdobiona sepulkralnymi polichromicznymi ornamentami pochodzÄ…ca z XII wieku
wykonana przez Indian Chipu [4, s.58]
Sztuka złotnicza Afryki (technologia)
Sztuka złotnicza Afryki charakteryzuje się wyrobami z dostępnych surowców. Jest to kość
słoniowa, malachit, twarde gatunki drzew, kły morsów.
Europejska sztuka złotnicza
- Gotyk (technologia)
Dominującym nurtem w wyrobach złotniczych epoki gotyku były elementy sakralne.
Wykonywano głównie relikwiarze, pastorały i krzyże. Wytwarzano także bardzo licznie
zastawy stołowe ze srebra i złota, dekorowane motywami religijnymi i scenami z życia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
dworskiego. Głównymi odbiorcami i mecenasami złotników byli królowie i książęta.
Powstały wtedy pierwsze cechy złotnicze, rozwijało się złotnictwo mennicze.
- Renesans (technologia)
ZÅ‚otnicy renesansowi kontynuowali tradycjÄ™ gotyku. Pod koniec XVI wieku
w wyrobach zaczęły się pojawiać motywy klasycystyczne, nawiązujące do starożytności
grecko-rzymskiej. Typowym motywem renesansu sÄ… uskrzydlone smoki. ZÅ‚otnictwo
europejskie przeżywało swój rozkwit. Jednym z najbardziej znanych, zachowanych do dzisiaj
wyrobów sztuki złotniczej renesansu, jest solniczka wykonana przez włoskiego złotnika
Benevenuto Celliniego.
Rys. 25. ZÅ‚ota solniczka Franciszka I, Benwenuto Cellini [4, s. 325]
- Barok (technologia)
Złotnictwo baroku nawiązywało do stylu poprzednich stuleci. Pojawił się obowiązek
cechowania wyrobów, co znacznie ułatwiło identyfikację jego twórcy i okresu, z jakiego
pochodzi wyrób. Francja przez całe stulecia była jednym z najważniejszych ośrodków
złotniczych w Europie. W roku 1688 król Ludwik XIV w związku z wydatkami wojennymi
nakazał przetopić wszystkie naczynia stołowe i srebra w królestwie. W ten sposób zniszczono
dorobek złotników poprzednich stuleci.
- Rokoko (technologia)
Rokoko wprowadziło do złotnictwa nowy styl, oparty na liniach krzywych. Wyroby
z tego okresu są bardzo bogato zdobione motywami roślinnymi. Sprawiają wrażenie ciężkich,
masywnych. Większość wytwarzanych wyrobów ma charakter świecki.
- Klasycyzm (technologia)
Klasycyzm wprowadził do złotnictwa umiar i równowagę. Wyroby stały się lżejsze
i smuklejsze. Głównym ośrodkiem złotniczym w Europie pozostaje Francja. Bardzo
rozpowszechniły się wyroby platerowane, co pozwoliło poszerzyć krąg odbiorców użytkowej
sztuki złotniczej.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka technika dominowała w zdobnictwie wyrobów złotniczych pochodzących z terenów
Cesarstwa Rzymskiego?
2. Jakie techniki zdobnicze dominowały w arabskiej sztuce złotniczej?
3. Na przykładzie jakiego imperium można prześledzić etapy rozwoju sztuki złotniczej?
4. Jaki kraj był głównym ośrodkiem złotniczym w Europie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zorganizuj wystawÄ™ ilustracji zamieszczonych w wydaniach albumowych na temat
wyrobów złotniczych w Cesarstwie Rzymskim i w Cesarstwie Bizantyjskim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić i zapoznać się z lekturą dotyczącą podanego tematu,
2) wyeksponować zdjęcia dotyczące wyrobów złotniczych wytwarzanych w Cesarstwie
Rzymskim i Bizantyjskim,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z punktu 6.
Ćwiczenie 2
Zorganizuj wystawę ilustracji związanych z wyrobami złotniczymi zdobionymi
motywami inspirowanymi wielkimi religiami świata.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić i wyselekcjonować potrzebne do zrealizowania ćwiczenia wydania
albumowe,
2) wybrać z nich zdjęcia sprzętu liturgicznego,
3) opisać i umotywować dokonany wybór,
4) opisać motywy zdobnicze w nich występujące,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- notatnik i przybory do pisania,
- literatura z punktu 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić cechy charakterystyczne zdobnictwa Cesarstwa Rzymskiego?
ðð ðð
2) określić, kiedy się pojawił obowiązek cechowania wyrobów
ðð ðð
złotniczo jubilerskich?
3) opisać zmiany, jakie zachodziły w europejskiej sztuce złotniczej na
ðð ðð
przestrzeni epok?
4) udowodnić wpływ wielkich religii świata na rozwój sztuki zdobniczej?
ðð ðð
5) wymienić kultury pozaeuropejskie wśród których rozkwitła sztuka złotnicza?
ðð ðð
6) wyjaśnić, co stało się z bogatym dorobkiem złotników inkaskich?
ðð ðð
7) określić, jaką zmianę do złotnictwa wprowadził klasycyzm?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Złotnictwo końca XIX i XX wieku
4.3.1. Materiał nauczania
Tendencje w złotnictwie końca XIX i XX wieku
W końcu XIX i na początku XX zakończyła się kontynuacja stylów historycznych.
W Europie i Ameryce zaczął rozwijać się wielki ruch nowatorski we wszystkich dziedzinach
sztuki. Ruch ten nosi nazwę secesji. W projektach biżuterii pojawiła się swobodna linia
prosta, motywy ze świata flory i fauny. Charakterystyczne są dla tego kierunku symetria,
płaski ornament, giętkość linii i kompozycja dekoracyjna. Biżuteria staje się znacznie bardziej
powszechna, mniej kosztowna i elitarna. W złoto i srebro oprawiano duże kamienie, stosując
szeroki ornament z wykorzystaniem tanich kamieni ozdobnych. Zaczęto ponownie stosować
klamry, sprzączki, grzebienie do wpinania we włosy, szpile do kapeluszy i krawatów
męskich. Biżuteria zaczęła się pojawiać na międzynarodowych wystawach sztuki użytkowej.
Pierwsza wojna światowa spowodowała zastój w sztuce, a po jej zakończeniu nie nastąpiły
znaczące zmiany. Wielu znanych twórców do swych projektów stosowało tanie materiały
z upodobaniem wykorzystując szkło i emalie. A
ączyli je z kością słoniową, bursztynem
i rogiem. Używano złota i diamentów, zestawiając je ze szkłem, miedzią, stalą i aluminium.
Style w złotnictwie europejskim końca XIX i XX wieku
Po zakończeniu I wojny światowej wpływ secesji na projekty biżuterii zaczął maleć. Jej
miejsce zajęły nowe kierunki w ornamentyce Bauhasu w Niemczech i kubizmu we Francji.
Dominującymi motywami ornamentacyjnymi stały się wzory geometryczne. Również w Rosji
na przełomie wieków powstała charakterystyczna biżuteria o najwyższym kunszcie.
Odznaczała się przepięknym zdobnictwem, szczególnie zegarków wykonanych ze złota
i wielobarwnej emalii. Na dworach carów Rosji wykonywane były słynne z wysokiego
poziomu wykonania i bardzo przemyślnego wzornictwa jaja Faberge.
Rys. 26. Jaja wielkanocne (jaja Fabergé) [5, s. 3]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Znaczący wpływ na pierwszą połowę dwudziestego wieku wywarł styl zwany
surrealizmem (nadrealizmem). Charakteryzował się on tworzeniem form zdobniczych
i kompozycji nadrealnej rzeczywistości poza prawami logiki, rozumu, norm estetycznych
i moralnych, interpretacją stanów podświadomości, nastrojami grozy, a nawet makabrycznym
żartem.
W Danii na początku lat dwudziestych XX wieku zaczęto tworzyć biżuterię ze srebra,
kamieni ozdobnych, bursztynu, meteorytów, wykorzystując w złotnictwie abstrakcyjne
wzory. Mniejszą wagę przywiązywano do drogocennych materiałów, na pierwszy plan
wysunęła się estetyczna i artystyczna wartość danego przedmiotu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki kierunek reprezentuje styl w sztuce na przełomie XIX i XX wieku?
2. Czym się on charakteryzował w ornamentyce stosowanej w złotnictwie?
3. Czym się charakteryzował surrealizm w złotnictwie?
4. Wartość materialna czy artystyczna i estetyczna była decydująca w projektowaniu
i wykonywaniu biżuterii w Danii na początku lat dwudziestych XX wieku?
5. Dlaczego biżuterię tworzoną w Polsce okresu międzywojennego nazywano  biżuterią
patriotyczną i czym się charakteryzowała?
6. Co było charakterystyczne w sztuce złotniczej Rosji na przełomie XIX i XX wieku?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wez
udział w wycieczce indywidualnej lub grupowej do Muzeum sztuki złotnictniczej,
w Kaziemierzu i zapoznaj się z biżuterią zwaną  patriotyczną .
Sposób wykonywania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wziąć udział w wycieczce do Muzeum Złotnictwa, Grawerstwa i Zegarmistrzostwa
w Warszawie,
2) odnalez
ć eksponaty związane z tematyką ćwiczenia,
3) przeanalizować ornamentykę charakterystyczną dla  biżuterii patriotycznej ,
4) narysować i opisać dwa wybrane eksponaty,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- notatnik i przybory do pisania,
- przybory do rysowania,
- literatura z punktu 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić cechy charakterystyczne biżuterii powstałej w okresie secesji?
ðð ðð
2) scharakteryzować styl zwany surrealizmem?
ðð ðð
3) wyjaśnić pojęcie  biżuterii patriotycznej ?
ðð ðð
4) określić, jakie kierunki w ornamentyce rozwinęły się we Francji i Niemczech
ðð ðð
po zakończeniu I wojny światowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4. Rozwój złotnictwa w Polsce na przestrzeni wieków
4.4.1. Materiał nauczania
ZÅ‚otnictwo polskie do XX wieku
Na terenach Polski już w X i XI wieku znano technologię wytopu i obróbki metali
szlachetnych. Wyroby odznaczały się dużym kunsztem artystycznym. W wykopaliskach
archeologicznych znaleziono: pierścienie, zausznice, medaliony, kabłączki skroniowe
i naszyjniki. Część z tej biżuterii została wykonana w pracowniach polskich złotników.
Często wzorowali się oni na wyrobach projektowanych i wykonywanych przez złotników
z innych europejskich centrów złotniczych. Duży wpływ na rozwój sztuki złotniczej miała
chrystianizacja kraju, a wraz z nią napływ duchownych i przybyłych z nimi rzemieślników.
Wykonywali oni na potrzeby Kościoła przedmioty służące do liturgii, ozdabiania szat. Były to
złote i srebrne kielichy, patery, łańcuchy, pierścienie, diademy, krucyfiksy i kadzielnice.
Przedmioty sztuki złotniczej były wykonywane także przez rzemieślników działających przy
dworach książęcych i królewskich. Stosowali oni techniki zdobnicze takie jak w innych
częściach Europy. Okazy polskiej sztuki złotniczej powstałej w epoce romańskiej, gotyckiej,
renesansowej czy barokowej, znajdują się w wielu muzeach Krakowa, Wrocławia, Gdańska,
Warszawy, Torunia i innych miast polskich. Gromadzone były w skarbcach przy katedrach
katolickich, a w szczególności w skarbcu na Jasnej Górze.
W okresie wszystkich wojen na przestrzeni dziejów, a w szczególności ostatniej wojny
światowej, zginęło bądz
uległo uszkodzeniom bardzo wiele wyrobów ze srebra, złota, a także
brązu. Zakłady złotnicze zostały zlikwidowane, a narzędzia poniszczone.
Cechy złotnicze
Pierwszy cech złotniczy powstał w Krakowie. Rada miasta zatwierdziła w 1392 roku
statut prawny cechu. Określał on organizację rzemiosła złotniczego, przepisy probiercze
i powoływał topnie miejskie. Odlewano w nich sztaby, na których wybijano cechę miasta.
W podobnym okresie powstały cechy złotnicze w innych miastach w Polsce: w Warszawie,
Gdańsku, Toruniu, Lwowie i Wilnie. W wieku XVI i XVII cechy złotnicze stały się silną
i bardzo bogatą organizacją. Duże zapotrzebowanie na naczynia liturgiczne spowodowało
rozkwit sztuki złotniczej. Potop szwedzki i utrata niepodległości spowodowały upadek
znaczenia cechów.
Rys. 27. Pieczęć cechu złotników krakowskich z XV wieku [16, s. 7]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 28. Pieczęć cechu złotników warszawskich z 1947 roku [16, s. 7]
Czasopisma branżowe kiedyś i dziś
W roku 1987 na polskim rynku pojawił się kwartalnik  Złotnik-Zegarmistrz . Było to
pioniersko zredagowane i wydane czasopismo dla jubilerów i zegarmistrzów.
W roku 1990 zaczął ukazywać się kwartalnik  Serwis jubilerski redagowany i wydawany we
Wrocławiu.
Na przełomie roku 1997/98 rynek czasopism tej branży zasilił  Polski Jubiler , - pismo
dla bursztynników, gemmologów i złotników.
Innym pismem pomocnym przy kształceniu złotników jest miesięcznik branży
zegarmistrzowsko-jubilerskiej  Zegarki & Biżuteria , który pojawił się na rynku w 1997
roku.
Wszystkie wyżej wymienione czasopisma są bardzo przydatne zarówno w prowadzeniu
pracowni złotniczej, jak i w kształceniu młodzieży.
Zawierają one informacje między innymi na temat:
- najnowszych trendów w projektowaniu biżuterii,
- wchodzących do branży technologii z dziedziny identyfikacji i obróbki kamieni,
- nowoczesnych maszyn i urządzeń jubilerskich,
- aktualnych cen materiałów do produkcji biżuterii i kamieni szlachetnych w złotnictwie,
- historii złotnictwa,
- ciekawych, bieżących wydarzeń w branży złotniczej.
Korzystanie z tych czasopism umożliwia orientację we współczesnych tendencjach
w złotnictwie.
Współczesne tendencje w złotnictwie
Współczesne złotnictwo możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy. Jedną jest masowa
produkcja wyrobów przy użyciu maszyn, drugą natomiast ręcznie wykonywana przez
artystów-rzemieślników biżuteria w niewielkich seriach lub wręcz pojedynczych
egzemplarzach.
W przypadku produkcji masowej biżuterię wykonuje się według wzorów projektantów,
zgodnie z aktualnie panującymi trendami, skierowaną do szerokiego grona odbiorców.
Tendencje dyktuje obowiÄ…zujÄ…ca w danym sezonie moda na konkretne kamienie, ich
kolorystykę, styl biżuterii. Cechuje ją ogromna fantazja w doborze środków, materiałów
użytych do wykonania ozdób i innowacyjność. Inaczej jest w przypadku biżuterii autorskiej.
Twórcy wykonują zarówno biżuterię o tradycyjnym wzornictwie z materiałów od lat
używanych w złotnictwie, jak również łączą materiały i wzory dotąd nie spotykane w branży
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
jubilerskiej. Ci pierwsi skupiają się na wydobyciu piękna kamieni i dzięki umiejętnościom
technicznym tworzą kunsztowne i pracochłonne kolie, pierścionki, bransolety i kolczyki.
Wykonawcy biżuterii o niespotykanych formach zaskakują odbiorców połączeniem
materiałów, na przykład owoców, gałęzi, włosów czy plastiku ze srebrem, złotem czy platyną.
a) b)
Rys. 29. a) Naszyjnik i bransoleta, gałązki brzozowe, złoto, kamienie: Nagroda galerii Skarbiec - J. Byczewski
b) Pierścionki B. Tarchalskiego: Nagroda Państwowej Galerii Sztuki w Legnicy [czasopisma]
Intensywny rozwój przeżywa obecnie biżuteria wykonana ze srebra. Ze względu na
umiarkowaną cenę, różnorodność wzorów i używane kamienie, potrafi zaspokoić
oczekiwania szerokiego grona odbiorców.
Polska sztuka jubilerska słynie na cały świat z biżuterii wykonanej z bursztynu i srebra.
Najlepszą okazją do śledzenie współczesnych tendencji w złotnictwie jest uczestnictwo
w wystawach i pokazach towarzyszących targom złotniczo-jubilerskim. Informacje o nich
można znalez
ć w prasie specjalistycznej.
Probiernictwo
Już w średniowieczu na wyrobach złotniczych zaczęły się pojawiać maleńkie znaczki
w postaci liter, cyfr lub innych symboli. Na zabytkach polskiej sztuki złotniczej znaki takie są
rzadkością. Dopiero w XVIII wieku nastał obowiązek cechowania wyrobów ze złota i srebra.
W czasach współczesnych w każdym z urzędów probierczych znajdują się wzorcowe
aktualne przykłady znaków probierczych. i przepisów odnośnie ich przestrzegania przez
PolskÄ™ i kraje Unii Europejskiej. IdentyfikujÄ…c znaki probiercze na starych wyrobach
złotniczych, najczęściej posługujemy się lekturą dostępna na rynku księgarskim. Autorytetami
i znawcami w tej dziedzinie w złotnictwie polskim są dwaj autorzy, Leonard Lepszy 
 Złotnictwo w Polsce Kraków 1933 oraz Michał Gradowski  Znaki na srebrze
Wydawnictwo Naukowe PWN 2001 r.
Korzystając również z innych ogólnych podręczników złotniczych, które zawierają
przykłady znaków probierczych stosowanych na wyrobach w różnych okresach, można
zidentyfikować dany wyrób pod kątem autora, pracowni i okresu jego wykonania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki wpływ na złotnictwo w Polsce miała jej chrystianizacja?
2. Gdzie obecnie w Polsce możemy oglądać zabytki sztuki złotniczej?
3. Jakie znasz, działające przed wojną, firmy działające w dziedzinie wytwórczości
złotniczej?
4. Jakie znasz nazwiska znanych Ci polskich projektantów i wytwórców biżuterii.
5. Jakie znasz czasopisma o tematyce złotniczej wydawane w Polsce?
6. Co to sÄ… znaki probiercze i jaki sens ma ich nabijanie?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odwiedz
najbliższe miejscu Twojego zamieszkania muzeum, w którym eksponowane są
wyroby złotnicze. Narysuj wybrany eksponat. Opisz elementy zdobnicze w nim występujące.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odwiedzić muzeum,
2) narysować wybrany eksponat z wyraz
nymi elementami zdobniczymi,
3) narysować motyw zdobniczy, opisać go,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny estetyki i poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- notatnik i przybory do pisania,
- przybory do rysowania,
- literatura z punktu 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) czy potrafisz wykonać rysunkową kopię wyrobu złotniczego?
ðð ðð
2) zwięz
le scharakteryzować dzieje złotnictwa polskiego?
ðð ðð
3) powiedzieć, gdzie można obejrzeć eksponaty sztuki złotniczej?
ðð ðð
4) wskazać przykłady dużych wytwórni złotniczych działających na terenie
ðð ðð
Polski?
5) opisać technikę zdobniczą filigranu i inkrustacji metalu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Wpisz imiÄ™ i nazwisko na kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań.
5. Zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13, 14, sÄ… to zadania wyboru wielokrotnego i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa; pytania 6, 10, 11 są to zadania z luką, w zadaniach 15, 16,
17, 18, 19, 20 narysuj lub dokończ rysunki.
6. Zadania rozwiązuj tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz

zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
- w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone miejsce,
- w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:
- I część  poziom podstawowy  (zadania 1  14),
- II część  poziom ponad podstawowy  (zadania 15  20).
9. Jeśli udzielenie odpowiedzi na któreś pytanie będzie Ci sprawiało trudność, to odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i rozważ ponownie gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 min.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Najstarsze znalezione wyroby sztuki złotniczej pochodzą sprzed:
a) około 1000 lat przed naszą erą,
b) około 3000 lat przed naszą erą,
c) około 500 lat przed naszą erą,
d) około 100 lat przed naszą erą.
2. EmaliÄ™, jest to technika zdobienia wyrobu polegajÄ…ca na & & & & & . warstw
...................... powłok z & & & & & & & . szkła.
3. Czasy nowożytne datujemy od:
a) okresu średniowiecza,
b) okresu I wojny światowej,
c) poczÄ…tku naszej ery,
d) okresu Odrodzenia.
4. Charakterystycznym przedmiotem sztuki zdobniczej na dworach rosyjskich & & & &
były & & & & Faberge.
5. Wyjaśnij pojęcie biżuterii patriotycznej.
6. Największy wpływ na przestrzeni dziejów na tworzenie sztuki złotniczej w Polsce
miała & & & & & kraju.
7. Znaki probiercze na wyrobach złotniczych spełniają funkcję:
a) dekoracyjnÄ…,
b) wzmacniajÄ…cÄ…,
c) identyfikacyjnÄ…,
d) antykorozyjnÄ….
8. Wymień rodzaje filigranu.
9. Na terenach współczesnych Włoch w starożytności panowała cywilizacja:
a) Scytów,
b) Majów,
c) Etrusków,
d) Minojska.
10. Scharakteryzuj zwięz
le technikÄ™ inkrustacji.
11. Wymień cywilizacje, jakie znane były na kontynencie Amerykańskim.
12. Wymień materiały stosowane do wyrobu biżuterii w Afryce.
13. Charakterystycznymi elementami zdobniczymi w kubizmie były:
a) linie proste,
b) stylizacje roślinne,
c) elementy ciała ludzkiego,
d) wzory geometryczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
14. Wymień najważniejsze ośrodki złotnictwa w Polsce końca XIX i XX wieku.
15. Narysuj fragment wyrobu zdobionego filigranem.
16. Narysuj fragment fryzu z elementami naturalistycznymi.
17. Wymień techniki zdobnicze stosowane w starożytności, scharakteryzuj je.
18. Zaprojektuj motyw zdobniczy inspirowany faunÄ….
19. Określ czas, w którym trwała secesja i opisz zmiany, które zaszły w sztuce złotniczej.
20. Określ, gdzie i kiedy powstały cechy złotnicze w Polsce, czym się zajmowały.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Rozpoznawanie wyrobów złotniczych pochodzących z różnych okresów
historycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania, a w zadaniach 15, 16 i 18
wykonaj odpowiedni rysunek
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2
3 a b c d
4
5
6
7 a b c d
8
9 a b c d
10
11
12
13 a b c d
14
15
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
16
17
18
19
20
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
6. LITERATURA
1. Bochnak A.: Rzemiosło artystyczne w Polsce, Warszawa 1997
2. Cavey Ch.: Klejnoty, fakty i mity. Świat książki, Warszawa 1996
3. Chrzanowski T. Kornecki M.: Złotnictwo toruńskie 1962. PWN, Warszawa 1988
4. de Morant H.: Historia sztuki złotniczej od pradziejów do współczesności. Arkady, 1983
5. Fyson N.: Klejnoty świata. Świat książki, Warszawa 1996
6. Gradowski M.: Dawne złotnictwo. PWN, Warszawa 1984
7. Kasprzak Miller A.: Srebra Jadwigi i Jerzego Zaremskich, Warszawa 2001
8. Knobloch M.: Polska biżuteria, Ossolineum 1980
9. Knobloch M.: ZÅ‚otnictwo. WNT, Warszawa 1977
10. Lileyko H.: Zanikające zawody, złotnictwo. CZSR, Warszawa 1978
11. Miller J. : Antyki, encyklopedia. Świat książki, Warszawa 2000
12. Miller J.: Antyki. Wiedza i życie.
13. Sztuka złotnicza starożytnej Italii, Muzeum Narodowe, Warszawa 1962
14. Pallai S.: Metaloplastyka użytkowa. WNT, Warszawa 1990
15. Samek J.: Polskie złotnictwo. Ossolineum, 1988
16. Samek J.: Polskie rzemiosło artystyczne. Wydawnictwo artystyczne i filmowe, Warszawa
1984
Internet
Strony aktualne na dzień 30 maja 2006:
1. www.gum.gov.pl
2. www.jubiler.pl
Czasopisma o tematyce jubilerskiej:
- Serwis informacyjny,
- Serwis jubilerski,
- ,,ZÅ‚otnik-Zegarmistrz ,
- Polski Jubiler,
- ,,Zegarki i Biżuteria .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34