Zasady ochrony przed zakażeniem AIDS

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

Zasady ochrony przed zakażeniem AIDS

Jacek Juszczyk

Przedruk skryptu z higieny dla studentów III roku AM w Poznaniu

Zespół nabytego upośledzenia odporności, określany skrótem AIDS (acquired

immunodeficiency syndrome), jest wywoływany przez ludzkiego wirusa upośledzenia odporności –
HIV (human immunodeficiency virus).

HIV jest retrowirusem zakażającym limfocyty T4, a także inne komórki posiadające

receptor umożliwiający wniknięcie wirusa (receptor ten to cząstka CD4). Do komórek zakażonych
przez HIV należą: monocyty, makrofagi, aktywowane limfocyty B, mikroglej, prawdopodobnie
komórki Langerhansa naskórka, niektóre komórki jelitowe i inne. Zakażenie limfocytów CD4,
będących głównymi komórkami odpowiedzi immunologicznej powoduje zmniejszenie liczby oraz
głębokie zaburzenia funkcji (niezdolność rozpoznawania antygenów). Ustrój zakażony HIV
znajduje się w stanie, który w uproszczeniu można określić jako „rozbrojenie immunologiczne”.
Nie dochodzi doń na ogół zbyt szybko, ponieważ przez miesiące czy nawet lata mogą działać,
dopóki się nie wyczerpią mechanizmy wyrównujące.

Zakażenia HIV dzielą się na bezobjawowe i objawowe. Przez pojęcie zakażenia

bezobjawowego rozumiemy stan, w którym mimo obecności wirusa w ustroju nie ujawniają się
kliniczne cechy choroby, ale nosiciel HIV jest potencjalnie zakaźny dla otoczenia.
Zakażenie HIV przenosi się na drugą osobę przez:

− przetoczenie jej krwi lub preparatu krwiopochodnego pochodzącego od nosiciela

− stosunek seksualny w warunkach kontaktu wydzieliny narządów płciowych z błona śluzową

partnera

− wertykalnie, tj. wtedy, gdy ciężarna kobieta zakaża płód.

Inne drogi szerzenia się zakażenia HIV należą do rzadkości i w zasadzie dotyczą warunków
zawodowego narażania pracowników służby zdrowia.

Serologiczne rozpoznanie zakażenia HIV polega na wykryciu przeciwciał przeciwko białkom

tego wirusa, co możliwe jest po upływie około 6 tygodni. Służy temu test enzymoimmunoloiczny
(ELISA), który wymaga – w przypadku wyniku dodatniego – potwierdzenia (najczęściej stosuje się
w tym celu test o nazwie Western-blot). Poza tym ostatnio opisano możliwość wykrywania
antygenu HIV w surowicy już w dwa tygodnie po infekcji, a więc przed pojawieniem się
przeciwciał. Takie testy służące wykrywaniu HIV dotyczą HIV-1 i HIV-2 (badanie łączne tym
samym testem).

Każda osoba seropozytywna jest potencjalnie zakaźna, gdyż przeciwciała anty-HIV nie mają

działania ochronnego.

Przypadki zakażenia personelu medycznego należą do rzadkości. Obliczono, że ryzyko to

kształtuje się na poziomie nie wyższym niż 1% (około 0.6%).

Dotychczas udowodniono bezspornie kilkadziesiąt takich przypadków. W badaniach

prowadzonych w latach 1984-1987 i obejmujących łącznie 2414 pracowników oddziałów
hospitalizujących chorych na AIDS stwierdzono 817 epizodów ukłuciami igłą do iniekcji,
zawierającą zakażoną krew (w jednym przypadku 11 razy!) lub opryskania krwią – zakażenie
wystąpiło u 4 osób. W jednym przypadku podczas cewnikowania tętnicy osoba przeprowadzająca
zabieg uciskała palcem krwawiące naczynie (ręce umyto po 20 minutach), w innym przeniesienie
infekcji nastąpiło prawdopodobnie przez dotknięcie palcem (zabrudzonym krwią) skóry ucha ze
zmianami zapalnymi.

Tak więc, z jednej strony ryzyko to jest rzeczywiście małe, choć okoliczności zakażenia

bywają dość szczególne, a z drugiej przyjmuje się ogólną zasadę konieczności przestrzegania
takich samych zasad ochrony przed zakażeniem HIV jak w przypadku prewencji przed infekcją
wirusem B zapalenia wątroby.

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

Ryzyko zakażenia wirusem B od chorego lub od nosiciela jest wielokrotnie większe aniżeli

zakażenia HIV. Co więcej, znany jest przypadek zakażonego jednocześnie wirusem B i HIV – z
wystąpieniem tylko objawów zakażenia wirusem B.

Dla celów prewencyjnych przyjmuje się, że zakaźny może być każdy materiał biologiczny

pochodzący od osoby zakażonej wirusem HIV, chociaż jak dotychczas brak jest doniesień o
obecności tego wirusa w kale nie zawierającym świeżej krwi.

Wirus wywołujący AIDS, poza organizmem człowieka może przetrwać w wysuszonej kultury

komórek (warunki laboratoryjne) przez 1-3 dni, lecz po upływie kilkunastu godzin 90-99% cząstek
wirusa ulega inaktywacji. W płynie z hodowli komórkowej HIV wykrywa się jeszcze po upływie 15
dni.

Wszystkie przytoczone wyżej dane dotyczą szczególnych warunków laboratoriów

wirusologicznych. Bezpośrednie przeniesienie ich na warunki pracy Sali operacyjnej, opatrunkowej
czy oddziału szpitalnego jest trudne – stąd założenie o potencjalnym ryzyku infekcji.

Uważa się, że chory na AIDS (lub nosiciel HIV) nie wymaga izolacji w warunkach

szpitalnych i pozaszpitalnych – natomiast izolacja ma zastosowanie wówczas, gdy przeprowadza
się zabiegi typu inwazyjnego. Dotyczy to także chorych krwawiących i wykazujących zaburzenia

mózgowe.

W kontakcie z nosicielami HIV i chorymi na AIDS podczas zabiegów inwazyjnych, niezbędne

jest używanie rękawiczek chirurgicznych, masek i fartuchów ochronnych. a także szczególnych
okularów typu „gogle”. Jeżeli dojdzie do ukłucia igłą zakażoną krwią, należy natychmiast zdjąć

rękawiczki i spłukać zranione miejsce pod strumieniem wody, używając mydła i nie tamując
krwawienia. Można zastosować ponadto 1% roztwór chloraminy, aldesan w rozcieńczeniu 1:4,

2% jodoseptan lub 2% septyl. U osób poddanych takiej ekspozycji należy zastosować jak
najszybciej azydotymidynę (retrowir, zydowudyna). Konieczna jest konsultacja specjalistyczna.

HIV jest wrażliwy na działanie podwyższonej temperatury i ulega inaktywacji w 56°C, a

więc w gorącej wodzie. Poza tym jest wrażliwy na środki odkażające, takie jak związki chloru,
formalina, aldehyd glutarowy, lizol i alkohol etylowy. Powszechnie stosowane czynniki

sterylizujące, takie jak: para wodna w nadciśnieniu, suche gorące powietrze oraz metoda gazowa
z użyciem tlenku etylu – zabijają HIV.

Wszelkie ostre przedmioty użyte w czasie zabiegów u chorych zakażonych HIV należy

umieszczać bezpośrednio po użyciu w płynach dezynfekujących. Najczęściej stosuje się: aldesan,

lub lizol 2% - przez okres nie krótszy niż 10minut, a 2% septyl nie krócej niż przez 1 godzinę.
Narzędzi nie należy ponadto rozmontowywać przed odkażeniem (ryzyko skaleczenia). Dla sprzętu
wrażliwego na korozję zalecany jest szczególnie aldesan (przez 60 minut). Do wyjaławiania

sprzętu wykonanego z tworzyw sztucznych, posiadających elementy optyczne lub układy
elektryczne zalecany jest tlenek etylu. Małych rozmiarów przedmioty z tworzyw sztucznych

wyjaławia się aldesanem (nie rozcieńczony przez 4 godziny). Sprzęt endoskopowy należy odkażać
75% roztworem alkoholu etylowego nie krócej niż 10 minut. W przypadku, gdy doszło do skażenia

otoczenia materiałem biologicznym zawierającym HIV, do dezynfekcji używa się 0,1-5% czynnego
chloru zawartego w podchlorynie sodu, chloraminy w stężeniu 1-3%, aldehydu glutarowego 2%

(tj. nie rozcieńczonego aldesanu), 2% lizolu lub 60-75% alkoholu etylowego – przez 10 minut lub
dłużej. Powierzchnie zanieczyszczone krwią, wydzielinami, bądź wydalinami pochodzącymi od
nosiciela HIV zmywa się 1% roztworem podchlorynu sodu, 2% chloraminy, bądź 2%.lizolem.

Skażone fartuchy zanurza się w 1% chloraminie na 2 godziny. Rękawiczki wielokrotnego użytku,
przed oddaniem do mycia, odkaża się w aldesanie przez pół godziny.

Podsumowując należy przyjąć ogólną zasadę – każdy typ zabiegu przeprowadzany u

pacjenta zakażonego HIV lub podejrzanego o takie zakażenie wymaga wyżej opisanego

postępowania.

Obecna sytuacja epidemiologiczna w Polsce, ze wzrastającą także i u nas liczbą osób HIV-

dodatnich skłania do stosowania środków ochronnych wprowadzonych w innych krajach.

Jednym z bardzo poważnych aspektów, które muszą być uwzględnione nie tylko w

kontekście HIV, jest fakt, iż wzmożony nadzór nad dezynfekcją i sterylizacją bez wątpienia

przyczyniły się do zmniejszenia ryzyka zakażeń szpitalnych. Wirus wywołujący AIDS jest bardzo
wrażliwy na czynniki fizyczne i chemiczne. Jednocześnie zakażenie nim nie poddaje się