1. Typologia dokumentów

1.1 Definicje ogóle

DOKUMENT - utrwalony na nośniku materialnym wyraz myśli ludzkiej , przeznaczony do
rozpowszechniania, np. książka, czasopismo, artykuł, film.

lub

DOKUMENT - pismo uwierzytelnione, sporządzone z zachowaniem przyjętych w danej epoce i
miejscu form zewnętrznych, stwierdzające lub ustanawiające pewien stan prawny albo też
poświadczające uprawnienia.

DOKUMENT ORYGINALNY – dokument w postaci nadanej przez autora i/lub wydawcę

DOKUMENT PIERWOTNY (PRYMARNY) – zawiera informację podana w formie oryginalnej nadanej
lub przewidzianej przez autora. Stanowi podstawę opracowania dokumentu pochodnego.

DOKUMENT POCHODNY – dokument zawierający dane lub informację o innych dokumentach,
(sporządzone na podstawie dokumentu pierwotnego), np. spis bibliograficzny, tematyczne
zestawienia dokumentacyjne, przeglądy piśmiennictwa, katalogi zbiorów, itp.

DOKUMENT WTÓRNY – reprodukcja dokumentu pierwotnego (oryginalnego) , także utrwalona na
innym nośniku materialnym, np. mikrofilm, kopia itp.

PUBLIKACJA – dokument opublikowany (zwielokrotniony) w celu jego rozpowszechnienia

WYDANIE (EDYCJA) – Ogłoszenie dzieła drukiem w określonej formie graficznej i edytorskiej

lub

WYDANIE (EDYCJA) – Wszystkie egzemplarze wydawnictwa wyprodukowane z tego samego wzorca,
np. składu drukarskiego, matrycy nośnika elektronicznego lub matrycy płyty gramofonowej, w
ramach jednej inicjatywy wydawniczej

WZNOWIENIE (REEDYCJA) – każde wydanie z wyjątkiem pierwszego. Reedycja może zawierać zmiany
w stosunku do wydania poprzedniego.

1.2 Definicje typów dokumentów

RODZAJE DOKUMENTÓW:

DOKUMENT DŹWIĘKOWY – dokument audialny zawierający nagranie (lub dyspozycję programową
dźwięku), odtwarzane za pomocą urządzeń właściwych dla danej postaci dokumentu, np. płyta
analogowa, kaseta dźwiękowa, płyta CD

DOKUMENT GRAFICZNY – dokument, którego treść jest wyrażona za pomocą znaków graficznych

DOKUMENT IKONOGRAFICZNY – dokument, którego treść wyrażona jest za pomocą obrazu

DOKUMENT KARTOGRAFICZNY (MAPA) – dokument graficzny, który przedstawia obraz Ziemi lub jej
części lub innych ciał niebieskich przedstawionych w skali na płaszczyźnie lub na kuli.

DOKUMENT OGLĄDOWY – dokument wizualny zawierający utrwalony zapis obrazu, odtwarzany za
pomocą urządzeń właściwych dla danego rodzaju dokumentu.

DOKUMENT PIŚMIENNICZY – dokument graficzny, którego treść jest wyrażona za pomocą pisma.

DOKUMENT OGLĄDOWO-SŁUCHOWY (AUDIOWIZUALNY) – dokument zawierający utrwalony zapis
obrazów i dźwięków, odtwarzany za pomocą urządzeń właściwych dla danej postaci dokumentu , np.
film dźwiękowy, kaseta VIDEO, płyta DVD

DRUK MUZYCZNY – dokument, którego treść wyrażona za pomocą zapisu muzycznego, np. nutowego

DOKUMENT ELEKTRONICZNY – dokument przechowywany na nośniku czytelnym maszynowo,
dostępny zdalnie lub lokalnie

ZAMIERZENIE WYDAWNICZE :

DOKUMENT NIESAMOISTNY WYDAWNICZO – publikacja stanowiący część wydawnictwa ciągłego,
np. artykuł w czasopiśmie albo rozdział z książki

NADBITKA – wydawnictwo zwarte powstałe przez wydrukowanie dokumentu niesamoistnego
wydawniczo ze składu wydawnictwa, którego ten dokument jest częścią

ODBITKA - Nadbitka uzupełniona kartą tytułową i/lub okładką, czasem własną paginacją

WYDAWNICTWO – publikacja wydana jako jednostka fizyczna lub zespół jednostek fizycznych;
dokument samoistny wydawniczo

WYDAWNICTWO CIĄGŁE – Wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu , ukazujące się w
określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami opatrzonymi wspólnym tytułem i zwykle
oznaczonymi numerycznie i/lub chronologicznie (np. zeszyty, tomy, roczniki)

SERIA – Wydawnictwo ciągłe składające się z wydawnictw zwartych lub ciągłych o indywidualnym
tytule , połączonych wspólną nazwą serii, numerowanych lub nie numerowanych w jej obrębie

WYDAWNICTWO ZBIOROWE – wydawnictwo ciągłe złożone z tomów podzielonych na zeszyty,
obejmujące prace poszczególnych autorów, skupione następnie przez wydanie wspólnej karty
tytułowej i spisu rzeczy, np. Rozprawy Polskiej Akademii Umiejętności

WYDAWNICTWO ZWARTE – (książka) Wydawnictwo ukazujące się od razu jako całość lub którego
zakończenie zostało z góry przewidziane

DZIEŁO WSPÓŁWYDANE – (PRACE WSPÓŁWYDANE) dzieło samoistne piśmienniczo, wydane razem z
innym dziełem jako jedna całość wydawnicza

KOLEJNOŚĆ OPUBLIKOWANIA :

PIERWODRUK – (wydanie pierwsze) dokument graficzny powstały w wyniku opublikowania dzieła po
raz pierwszy

PRZEDRUK – (wydanie nowe, powtórne) dokument graficzny opublikowany ponownie bez zmian

REPRINT – dokument graficzny będący wierną reprodukcją egzemplarza wcześniejszego wydania
dzieła, z reguły dodatkowo zaopatrzony w nowe dane wydawnicze

RODZAJE DOKUMENTÓW

DOKUMENT NORMALIZACYJNY – dokument piśmienniczy o charakterze techniczno-prawnym , który
określa wymagania jakościowe lub ilościowe stawiane określonym wyrobom, bądź sposoby
postępowania, znakowania lub porozumiewania się

DOKUMENT TECHNICZNO-HANDLOWY – dokument piśmienniczy zawierający informację o
producencie i jego wyrobach lub usługach jako obiektach obrotu towarowego (np. cennik,
dokumentacja techniczno-ruchowa, katalog wyrobów, prospekt wyrobów)

DOKUMENT PATENTOWY – dokument piśmienniczy zawierający opis nowego rozwiązania
technicznego, opublikowany przez państwowy lub międzynarodowy urząd upoważniony do
udzielania praw własności przemysłowej.

KSIĄŻKA – dokument graficzny (najczęściej piśmienniczy) opublikowany jako wydawnictwo zwarte ;
może mieć formę kodeksu o objętości powyżej 4 stronic, skoroszytu, teki, harmonijki lub zwoju.

BROSZURA – książka o objętości do 48 stronic

DRUK ULOTNY – dokument graficzny o doraźnym i krótkotrwałym przeznaczeniu, o objętości do 4
stronic, służący celom informacyjnym, propagandowym (np. ulotka, dokumenty życia społecznego =
afisze teatralne, programy, obwieszczenia, księgi adresowe)

INKUNABUŁ – stary druk wydany do 1500 roku włącznie

RĘKOPIS (MANUSKRYPT) – dokument graficzny (z wyjątkiem ikonograficznego) wykonany ręcznie
niezależnie od nośnika i techniki , w tym także maszynopis niepowielony

STARY DRUK – dokument graficzny wydany do 1800 roku włącznie

1.4 Kryteria podziału książek

Książki dzielimy ze względu na :

 Formę wydawniczą
 Formę piśmienniczą
 Cel i przeznaczenie czytelnicze

1.5 Forma piśmiennicza dokumentu

Forma piśmiennicza dokumentu składa się z :

 Języka w którym tekst został napisany
 Kompozycji (tekst zasadniczy, dodatki, aparat naukowy)
 Rodzaju piśmienniczego (dzieło naukowe, monografia, itp.)
 Gatunku literackiego (powieść, dramat, poezja)

MONOGRAFIA – rozprawa naukowa będąca wszechstronnym, kompleksowym opracowaniem
określonego przedmiotu lub zagadnienia (np. monografia miasta, pisarza, problemu
teoretycznego)

PRZYCZYNEK – drobna praca naukowa, zwykle o charakterze materiałowym, wnosząca tylko
pewne szczegóły do określonego zagadnienia, w postaci artykułu

RECENZJA – opublikowana w prasie lub w innych środkach masowego przekazu krytyczna ocena
dzieła literackiego, muzycznego, naukowego itp. Omawiająca treść, sposób opracowania i
wykonania

PODRĘCZNIK – książka przeznaczona do celów dydaktycznych, zawierająca systematyczny wykład
podstawowych wiadomości z danej dziedziny wiedzy lub umiejętności praktycznych

ENCYKLOPEDIA – dzieło zawierające uporządkowane w układzie alfabetycznym lub rzeczowym
hasła opatrzone krótkimi informacjami , ewentualnie dłuższymi artykułami lub rozprawami z
zakresu wszystkich dziedzin wiedzy i działalności praktycznej (encyklopedia ogólna, powszechna)
bądź dotycząca jednej dziedziny (encyklopedia specjalna)

SŁOWNIK – Zbiór wyrazów danego języka lub pewnej ich kategorii uszeregowanych w układzie
alfabetycznym lub rzeczowym z podaniem znaczeń

ALBUM – książka zwykle dużego formatu w przeważającej części wypełniona ilustracjami

DZIEŁO ZBIOROWE – wydawnictwo zwarte zawierające prace więcej niż 3 autorów, objęte
wspólnym tytułem, wydane przez redaktora lub komitet redakcyjny

ANTOLOGIA – publikacja zawierająca wybór utworów (lub ich fragmentów) jednego lub więcej
autorów dobranych wg określonego kryterium (np. językowego, tematycznego,
chronologicznego)

BIBLIOGRAFIA – zbiór opisów bibliograficznych dokumentów uporządkowany w postaci spisu lub
bazy elektronicznej, sporządzony w celu informacji o ich istnieniu niezależnie od miejsca
przechowywania

DZIENNIK – zapiski o charakterze osobistym prowadzone codziennie

PAMIĘTNIK – [wspomnienia] rodzaj piśmienniczy zawierający opis wypadków , zdarzeń których
autor był uczestnikiem bądź naocznym świadkiem

PRZERÓBKA, ADAPTACJA – przerobienie utworu oryginalnego w całości lub części, mające na
celu dostosowanie go do potrzeb nowych odbiorców bądź innych niż pierwotne środki
rozpowszechniania

WYWIAD – tekst będący wynikiem spotkania dziennikarza z jakąś osobą, opublikowany w książce
lub czasopiśmie, w formie pytań i odpowiedzi

ZBIORY SPECJALNE – zespoły obiektów wydzielone z ogólnych zbiorów bibliotecznych ze względu
na ich odrębne cechy formalne, osobno opracowywane, magazynowane i udostępnianie

ZBIORY KARTOGRAFICZNE – kolekcje lub zespoły map i planów (luźnych i zgrupowanych w
atlasy) , globusy Ziemi i Nieba, widoki Ziemi i Kosmosu, rysunki architektowniczne

ZBIORY MUZYCZNE – dzieła teoretyczne i książki o muzyce , nuty, plakaty, programy, oraz
nagrania dźwiękowe

ZBIORY MIKROFILMOWE - kopie mikrograficzne różnego typu dokumentów (są to dokumenty
wtórne) odtwarzane na specjalnym urządzeniu.

1.6 Obiekty zaliczane do zbiorów specjalnych:

 Rękopisy
 Stare druki
 Ryciny
 Fotografie
 Płyty analogowe i cyfrowe
 Taśmy i kasety magnetofonowe
 Filmy
 Wideokasety
 Mikroformy
 Nuty
 Mapy
 Atlasy
 Dyskietki
 Dyski optyczne (np. CD-ROMy)
 Literatura przemysłowo-handlowa
 Normy
 Opisy patentowe

2. Typologia bibliotek

2.1 Kryteria podziału bibliotek

Biblioteki dzieli się ze względu na :

 Charakter i potrzeby środowiska
 Zakres tematyczny i formalny gromadzonych zbiorów
 Terytorialny zasięg działania
 Podstawy formalno-prawne istnienia biblioteki
 Osoby lub jednostki organizacyjne utrzymujące bibliotekę
 Metody udostępniania zbiorów

2.2. Typy bibliotek ze względu na charakter i potrzeby środowiska

o Fachowe
o Naukowe
o Pedagogiczne
o Publiczne
o Szkolne
o Dziecięco-młodzieżowe

3. Ustawa o bibliotekach z dnia 27.06.1997 roku

3.1 Podstawowe zadania bibliotek

1) gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych;
2) obsługa użytkowników, przede wszystkim udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie

działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek,
muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym zakresie.

Do zadań bibliotek może ponadto należeć prowadzenie działalności :

 bibliograficznej,
 dokumentacyjnej,
 naukowo-badawczej,
 wydawniczej,
 edukacyjnej,
 popularyzatorskiej
 instrukcyjno-metodycznej.

3.2 Zadania Biblioteki Narodowej; rodzaje działalności

1) gromadzenie, opracowywanie, udostępnianie i wieczyste archiwizowanie materiałów
bibliotecznych powstałych w Polsce oraz za granicą a dotyczących Polski;
2) opracowywanie i wydawanie bibliografii narodowej;
3) prowadzenie badań z zakresu bibliotekoznawstwa, nauki o książce i po-krewnych dziedzin wiedzy;
4) doskonalenie merytorycznej działalności bibliotek w kraju i pomoc bibliotekom polskim za granicą;
5) prowadzenie ośrodków znormalizowanych numerów wydawnictw zwartych i wydawnictw
ciągłych.

Działalność:



biblioteczna



bibliograficzna



naukowa



informacyjna



konserwatorska



poradnicza



wydawnicza



wystawiennicza



usługowa



metodyczna i unifikacyjna w zakresie bibliotekarstwa, bibliografii, oraz konserwacji
materiałów

3.3 Biblioteki publiczne:

BIBLIOTEKA PUBLICZNA – biblioteka założona i utrzymywana przez ciało rządowe (lokalne, centralne
lub inna organizację upoważnioną do działania w jego imieniu) dostępna dla wszystkich, którzy chcą z
niej korzystać bez uprzywilejowania i dyskryminacji

Cele, zadania i organizacja :

Biblioteki publiczne służą zaspokajaniu potrzeb OŚWIATOWYCH, KULTURALNYCH I INFORMACYJNYCH
społeczeństwa oraz upowszechniają wiedzę i kulturę.

Biblioteki publiczne to Biblioteka Narodowa oraz biblioteki jednostek samorządu terytorialnego.
Może stanowić pojedynczą jednostkę kulturalną albo wchodzić w skład innej instytucji kultury.
Organizacja oraz zakres działania znajduje się w statucie biblioteki.

4. Ustawa o egzemplarzu obowiązkowym

EGZEMPLARZ OBOWIĄZKOWY – dokument dostarczany ( z zasady nieodpłatnie) na podstawie
odpowiednich przepisów prawnych uprawnionym bibliotekom przez producenta (drukarnie) lub
wydawcę.

Biblioteki otrzymujące 2 EO to:



Biblioteka Narodowa w Warszawie



Biblioteka Jagiellońska w Krakowie

Biblioteki otrzymujące 1 EO to:



Biblioteka Sejmowa w Warszawie (dzienniki urzędowe organów administracji rządowej)



Biblioteka Uniwersytecka w Łodzi, Toruniu, Poznaniu, Warszawie, Lublinie, Opolu i Wrocławiu



Biblioteka Śląska



Książnica Pomorska i Podlaska

Egzemplarz Regionalny otrzymują:



Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Gdańsku, Kielcach, Lublinie, Olsztynie i Poznaniu



Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy i Zielonej Górze

6. Układ zbioru informacji o dokumentach

UKŁAD – Sposób uszeregowania opis bibliograficznych lub katalogowych w bibliografiach,
indeksach, katalogach i innych zbiorach informacji o dokumentach

U. FORMALNY – układ w którym podstawa uporządkowania są cechy formalne dokumentów
(nazwisko autora, tytuł dokumentu, data publikacji itp.) :

Alfabetyczny – (inaczej abecadłowy) układ w którym podstawą porządkowania są

litery alfabetu jakiegoś języka naturalnego. Polega na szeregowaniu haseł w kolejności
alfabetycznej.

U. RZECZOWY – układ polegający na szeregowaniu opisów bibliograficznych dokumentów wg
elementów treściowych dokumentów. :

Działowy – układ w którym podstawą porządkowania opisów są nazwy działów

piśmiennictwa współrzędne względem siebie, ułożone wg kryterium logicznego; np. przez
umieszczenie obok siebie dziedzin pokrewnych

Klasowy – układ w którym podstawą porządkowania opisów są niewspółrzędne

treściowo klasy piśmiennictwa ułożone alfabetycznie bez względu na rodzaj zależności
zachodzący między nimi.

Przedmiotowy – układ rzeczowy w którym podstawą porządkowania opisów jest

kolejność alfabetyczna haseł przedmiotowych

Systematyczny – układ rzeczowy w którym podstawą porządkowania opisów są

zależności hierarchiczne (nadrzędności, podrzędności) . W układzie tym nazwy lub symbole
działów są uszeregowane logicznie