Odpady jako biomasa i odnawialne źródło energii w świetle
obowiązującego prawa
Autor: dr inŜ. Tadeusz Pająk, Katedra Maszyn i Urządzeń Energetycznych, Akademia
Górniczo-Hutnicza w Krakowie
(„Czysta Energia” – nr 11/2008)
Zagadnienie potraktowania energii chemicznej zawartej w róŜnego rodzaju odpadach,
odzyskiwanej w procesie ich termicznego przekształcania, realizowanego w instalacjach
zwanych spalarniami lub współspalarniami odpadów, jako energii naleŜącej do źródeł
odnawialnych, wzbudza większe zainteresowanie.
Szczególnie mocno interesuje ono przedstawicieli krajowej energetyki zawodowej i
przemysłowej, stanowiących nie tylko potencjalnych eksploatatorów spalarni odpadów
komunalnych, ale takŜe własnych kotłów energetycznych z zamiarem nadania im roli
współspalarni róŜnych grup odpadów i uzyskania w ten sposób dodatkowego źródła energii
odnawialnej.
Przyczyny zainteresowania spalaniem odpadów
Zainteresowanie to wynika z dwóch zasadniczych przyczyn: pierwsza dotyczy faktu
umieszczenia z początkiem czerwca 2008 r. na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska
projekt fakultatywnego rozporządzenia Ministra Środowiska z 4 czerwca 2008 r. w sprawie
szczegółowych warunków technicznych kwalifikowania części energii odzyskanej z
termicznego przekształcania odpadów komunalnych jako energii z OZE, który poddany został
ogólnie dostępnej dyskusji w celu ostatecznego uzgodnienia jego treści. Przepisem
nadrzędnym, do którego odwołuje się projekt tego rozporządzenie jest art. 44 ust. 8 i ust. 9
Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251 i nr 88, poz. 587
oraz z 2008 r. nr 138, poz. 865). Druga przyczyna to wydane w połowie sierpnia 2008 r.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu
obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia
opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych
ź
ródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii
elektrycznej wytwarzanej w odnawialnym źródle energii (DzU nr 156, poz. 969).
Oba ww. akty prawne mają w kontekście tematu niniejszej publikacji wiele cech wspólnych.
Występująca tutaj swego rodzaju zbieŜność zapisana została juŜ a priori, gdyŜ w art. 44 ust. 8
i ust. 9 ustawy o odpadach, stanowiącym, jak podano wyŜej podstawę opublikowania projektu
rozporządzenia MŚ, jasno określone jest, Ŝe minister właściwy do spraw środowiska wyda to
rozporządzenie w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki.
Do najwaŜniejszych cech wspólnych naleŜą:
•
oba akty prawne, zarówno projekt MŚ, jak i rozporządzenie MG, odwołują się lub
oparte są na definicjach zawartych w
Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady
2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku
wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, a takŜe w
ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Pe.) (DzU z 2006 r. nr 89,
poz. 625, z późn. zm.). Tym samym oba wymienione akty prawne mają nie tylko te
same korzenie, ale i ten sam cel nadrzędny – stymulowanie i wspieranie w warunkach
krajowych osiągania wymaganych docelowych, procentowych udziałów energii ze
ź
ródeł odnawialnych w zuŜyciu energii elektrycznej brutto, w tym takŜe z tych
nośników energii chemicznej, które w ujęciu prawnym stanowią odpady. Warto przy
tej okazji wspomnieć, Ŝe istotnym celem, szczególnie projektu rozporządzenia MŚ,
jest takŜe promowanie większego zainteresowania ze strony sektora energetyki nie
tylko budową bądź eksploatacją spalarni odpadów komunalnych jako OZE, ale takŜe
wdraŜaniem przez ten sektor współspalania odpadów i poszerzania w ten sposób
moŜliwości produkcji zielonej energii,
•
oba akty prawne zbieŜnie rozumieją pojęcia biomasy i odnawialnego źródła energii i
absolutnie nie wykluczają, Ŝe do biomasy, a tym samym do grupy OZE, mogą zostać
zaliczone takŜe odpady, w tym szczególnie odpady ulegające biodegradacji,
•
rozporządzenie MG, definiując w §4.1 źródła stanowiące OZE, odwołuje się w ust. 2
wprost do cytowanego wcześniej art. 44 ust. 8 i ust. 9 ustawy o odpadach (dalej jako
UOO), a tym samym do projektu rozporządzenia MG.
Odpady, jako biomasa i OZE
Definicja biomasy cytowana w §2.1 rozporządzenia MG, w pełni zbieŜna z definicją biomasy
zawartą w art. 2b dyrektywy 2001/77/WE, brzmi następująco:
„Biomasa – stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które
ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej
oraz leśnej, a takŜe z przemysłu przetwarzającego ich produkty, a takŜe części pozostałych
odpadów, które ulegają biodegradacji.”
Jednocześnie ustawa z 10 kwietnia 1997 r. – Pe. w art. 3 pkt 20 następująco definiuje
odnawialne źródło energii:
„Odnawialne źródło energii – źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru,
promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz
energię pozyskiwaną z biomasy, z biogazu wysypiskowego, a takŜe biogazu powstałego w
procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek
roślinnych i zwierzęcych.”
Przedstawione powyŜej definicje biomasy i odnawialnego źródła energii jednoznacznie
potwierdzają, Ŝe zawarte w odpadach frakcje odpadów ulegających biodegradacji stanowią
biomasę, a poddane odzyskowi energii w procesie ich termicznego przekształcania, w tym
współspalania, prowadzą do pozyskania energii z OZE.
Zawarta w rozporządzeniu MG definicja biomasy, wskazująca odpady ulegające
biodegradacji, jako jednego z jej przedstawicieli, nie ogranicza tak rozumianej biomasy
jedynie do odpadów ulegających biodegradacji zawartych w zmieszanych odpadach
komunalnych, jak to zakłada art. 48 ust. 8 i 9 ustawy o odpadach, a tym samym projekt
rozporządzenia MŚ. Pozwala ona takŜe zaliczyć do tej grupy wszelkie inne rodzaje odpadów
ulegających biodegradacji, takie jak np. komunalne osady ściekowe, mączkę mięsno-kostną i
inne odpady pochodzenia roślinnego bądź zwierzęcego.
Widać zatem wyraźnie, Ŝe wydany w oparciu o art. 44 ust. 8 i 9 do UOO projekt
rozporządzenia MŚ ma istotne ograniczenie, ale teŜ z załoŜenia juŜ na etapie jego
wprowadzania do UOO miał odnosić się wyłącznie do spalarni odpadów komunalnych.
Dotyczy to zatem jedynie odpadów ulegających biodegradacji, zawartych w strumieniu
zmieszanych odpadów komunalnych przeznaczonych do termicznego przekształcania w
spalarniach odpadów. Nie dostrzega natomiast innych rodzajów odpadów podlegających
biodegradacji, w tym tak istotnej grupy, jakimi są komunalne osady ściekowe, których frakcja
organiczna jest w całości biomasą.
Podstawowym warunkiem odzysku energii zawartej w tego rodzaju frakcjach odpadów,
zaliczanej w ten sposób do energii z OZE, jest wymóg, aby proces ich termicznego
przekształcania odbywał się w spalarniach bądź współspalarniach, zgodnie z przepisami
wynikającymi z dyrektywy 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów, gdyŜ procesom tym
poddawane są odpady, a nie konwencjonalnie rozumiane paliwa
1
.
W takim duchu od wielu lat zorientowane jest prawo szeregu krajów UE, które energię
odzyskaną w procesach termicznego przekształcania odpadów ulegających biodegradacji, w
tym nie tylko odzyskaną ze zmieszanych odpadów komunalnych, ale takŜe np. granulatu
wysuszonych osadów, traktuje jako energię ze źródła odnawialnego. Wynika to głównie z
odpowiedniej interpretacji definicji i przepisów zawartych we wspomnianej wyŜej dyrektywie
2001/77/WE, co w przypadku państw UE-27 jest bardziej lub mniej szczegółowe, bardziej lub
mniej korzystnie przeniesione do prawa wewnętrznego w aspekcie wypełnienia przez dane
państwo członkowskie obowiązku osiągnięcia wymaganych docelowych, procentowych
udziałów energii z OZE
2
. Jednocześnie dyrektywa ta wcale nie narzuca, Ŝe odpady
stanowiące biomasę muszą automatycznie stanowić źródło energii odnawialnej. Stąd teŜ w
praktyce niektórych państw UE, szczególnie Niemiec i Austrii takiej koniunkcji się nie
dostrzega. Natomiast odwrotnie w szeregu krajów UE, np. w Belgii, Danii, we Włoszech, ale
takŜe np. na Słowacji, a szczególnie w Holandii, widoczny jest w tej kwestii daleko idący
pragmatyzm.
Współspalanie odpadów
Wymienione na wstępie akty prawne oraz przedstawione spostrzeŜenia i definicje prowadzą
do następujących, najistotniejszych konkluzji w aspekcie współspalania w krajowej
energetyce odpadów ulegających biodegradacji i uzyskiwania tą drogą dodatkowych źródeł
energii odnawialnej.
Na podstawie obecnie dyskutowanego projektu rozporządzenia MŚ nie ma moŜliwości
uwzględnienia jako OZE ani szerszej niŜ odpady komunalne grupy odpadów ulegających
biodegradacji, ani procesu współspalania tych odpadów w kotłach energetycznych, czym
Ŝ
ywo zainteresowana jest energetyka, ale takŜe w nieco innym sensie przemysł cementowy.
UniemoŜliwia to przepis nadrzędny, jaki w postaci art. 44 ust. 8 i ust. 9 zapisany jest w
obecnie obowiązującej ustawie o odpadach. Zmiana w tej kwestii moŜe nastąpić jedynie
poprzez nowelizację treści art. 44 poprzez dopuszczenie szerszej grupy odpadów ulegających
biodegradacji i procesu ich współspalania. Na marginesie trzeba dodać, Ŝe energetyka wcale
nie jest zainteresowana współspalaniem frakcji biodegradowalnych zawartych w odpadach
komunalnych, ale głównie wysuszonych komunalnych osadów ściekowych, a to, co
udowadnia kolejna konkluzja, nie jest wykluczone i wcale nie musi się odbywać w oparciu o
projekt rozporządzenia MŚ.
Sprzyjające rozporządzenie MG
Zdaniem autora niniejszej publikacji współspalanie innych rodzajów niŜ komunalne frakcji
odpadów ulegających biodegradacji w aspekcie potraktowania pozyskanej energii jako OZE
mogłoby być moŜliwe w oparciu o obecnie obowiązujące, znowelizowane rozporządzenie
MG. Treść tego rozporządzenia oraz przedstawiona tam definicja biomasy pozwalają, w
sposób analogiczny jak dla konwencjonalnie rozumianej biomasy, potraktować np. proces
współspalania wysuszonych komunalnych osadów ściekowych jako odnawialnego źródła
energii
3
. Mogłoby to być moŜliwe, pod warunkiem Ŝe tego rodzaju biomasa zostanie
współspalona przy wszelkich regułach, jakie obowiązują odpady. W tym miejscu trzeba
zasygnalizować jeszcze jedną, najistotniejszą zdaniem autora tej publikacji konkluzję, a
mianowicie –wyŜej przedstawione analizy współspalania określonych grup odpadów
ulegających biodegradacji w energetyce, prowadzące do pozyskania dodatkowego OZE,
mają jak dotychczas tylko teoretyczny charakter. Dzieje się tak, poniewaŜ współspalanie
odpadów nie jest moŜliwe w naszym kraju, i to z najbardziej prozaicznej przyczyny. Będące
do dyspozycji kotły energetyczne, obojętne czy będą to kotły rusztowe, pyłowe, czy
fluidalne, młodszej lub starszej generacji, mniejszej bądź większej mocy cieplnej, liczonej w
doprowadzonym paliwie, nie są w stanie sprostać wymagającym standardom emisyjnym dla
pyłu, SO
2
oraz NO
x
, jakie zgodnie z obowiązującym prawem są wymagane, jeŜeli procesowi
spalania konwencjonalnych paliw towarzyszyć będzie współspalanie odpadów. Zastosowane
w tych kotłach instalacje oczyszczania spalin, nawet jeśli wyposaŜone są w instalacje
odsiarczania spalin, natrafią na istotne problemy z dochowaniem zaostrzonych w przypadku
współspalania odpadów standardów emisyjnych. Mogą takŜe istnieć problemy z
zachowaniem wymaganej temperatury procesu współspalania, wymaganego czasu
przebywania spalin w tej temperaturze oraz wymaganej jakości ŜuŜla i popiołów
paleniskowych. Potwierdzają to zarówno liczne ekspertyzy, jak i krajowe próby oraz
wynikające stąd doświadczenia, jakie w zakresie współspalania komunalnych osadów
ś
ciekowych przeprowadzono w kilku krajowych elektrociepłowniach. Nadziei, Ŝe moŜna to
zmienić, nie da modernizacja instalacji oczyszczania spalin, gdyŜ jest ona w zdecydowanej
większości przypadków ekonomicznie nieuzasadniona. Nadzieję taką mogą zapewnić
jedynie zupełnie nowe bloki energetyczne, w których z załoŜenia, przewidując takŜe
współspalanie odpadów, zainstalowano nowoczesne i efektywne instalacje oczyszczania
spalin, jak np. wybudowany blok energetyczny w Koninie, kończony w Łagiszy czy będący
w trakcie budowy w Bełchatowie, jak takŜe inne znajdujące się dopiero na etapie
projektowym.
Źródła
1.
Pająk T.: Odpady komunalne, jako źródło energii odnawialnej. „INSTAL” 9/2008.
2.
Pająk T., Szpadt R.: Ocena moŜliwości wytwarzania energii z biodegradowalnych frakcji
zawartych w odpadach komunalnych. Praca wykonana na zlecenie ministra środowiska.
Kraków – Wrocław 2007.
3.
Pająk T.: Komunalne osady ściekowe, jako biomasa w świetle prawa i praktyk krajów UE.
Polska Akademia Nauk. Instytut InŜynierii Środowiska. InŜynieria i Ochrona Środowiska.
Tom 11, nr 3. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej 2008.