Warszawa 2011
PRZECIWDZIAŁANIE
PRZESTĘPCZOŚCI
ZORGANIZOWANEJ
ZAGADNIENIA PRAWNE,
KRYMINOLOGICZNE
I KRYMINALISTYCZNE
Jerzy Wojciech Wójcik
Wydawca:
Monika Pawłowska
Redaktor prowadzący:
Joanna Maź
Opracowanie redakcyjne:
Agnieszka Bąk
Łamanie:
Andrzej Gudowski
Układ typografi czny:
Marta Baranowska
© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2011
ISBN 978-83-264-1452-7
ISSN 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
Rozpoznawać przestępczość zorganizowaną i przemysł przestępczy,
to jak błąkać się po tajemnym labiryncie.
Książkę dedykuję i składam wyrazy uznania tym wszystkim,
którzy podjęli się badania tego labiryntu.
Spis treści
1.2. Statystyczne ujęcie rozmiarów przestępczości w Polsce
1.3. Opinie ekspertów na temat spadkowych trendów
1.4. Główne zagrożenia przestępczością zorganizowaną
1.4.1. Rozpoznane i rozpracowywane zorganizowane grupy
1.4.2. Rozpoznane cechy współczesnej przestępczości
1.4.3. Przestępczość narkotykowa
1.4.4. Akty terroru kryminalnego oraz terroryzmu
1.4.5. Współczesna przestępczość w Polsce
1.5. Klasyfikacja przestępczości pospolitej i zorganizowanej
1.5.1. Patologia szarej strefy
1.5.2. Korupcja – podstępne i groźne zjawisko społeczne
1.5.3. Wybrane kategorie przestępczości pospolitej i patologii
w działaniach zorganizowanych grup przestępczych
1.6. Zorganizowana przestępczość gospodarcza i przestępstwa
1.7. Klasyfikacja i podsumowanie najważniejszych zagrożeń
1.8. Ciemna i złota liczba przestępstw a prawda statystyczna
Rozdział 2
Przestępczość zorganizowana – podstawowe pojęcia
2.2. Definicje spisku, bandy i stowarzyszenia przestępców
2.3. Pojęcie zorganizowanej grupy przestępczej i przestępczości
2.4. Definicja zorganizowanej grupy przestępczej w konwencji
2.5. Mafia – pojęcie, struktura i organizacja
2.6. Rodzaje, stopnie i zasięg terytorialny przestępczości
2.7. Cechy przestępczości zorganizowanej
2.8. Kryteria i indykatory rozpoznawcze przestępczości
2.9. Ekonomiczne aspekty przestępczości zorganizowanej
2.10. Rozpoznane czynniki utrudniające przeciwdziałanie
Rozdział 3
Geneza i skutki przestępczości zorganizowanej
3.1. Przegląd teorii dotyczących kryminologicznych uwarunkowań
3.1.3. Teoria podkultur przestępczych
3.1.4. Teoria etnicznej sukcesji
3.1.5. Teoria zróżnicowanych powiązań
3.1.6. Nowa teoria kryminologiczna
3.2. Przyczyny rozwoju przestępczości zorganizowanej
3.2.1. Syndromy prohibicji, spekulacji i maksymalizacji
Spis treści
3.2.2. Poglądy na genezę przestępczości zorganizowanej
3.2.3. Transformacja ustrojowa a przestępczość
3.2.4. Zjawisko „moralności krańcowej”
3.3. Skutki przestępczości zorganizowanej
3.3.1. Jasne i ciemne koszty przestępczości
3.3.2. Rozpoznane efekty i skutki przestępczości
3.4. Społeczno-ekonomiczne skutki wyrafinowanych przestępstw
zorganizowanych na przykładzie prania pieniędzy
Rozdział 4
Mafia – geneza i formy działalności
4.2.1. Mafia sycylijska – Cosa Nostra
4.2.2. Mafia neapolitańska – Kamorra
4.2.2.1. Nowe obszary działania Kamorry
4.2.3. Mafia kalabryjska – N’drangheta
4.4.2. Kooperacja mafii rosyjskiej z kartelami kolumbijskimi,
4.4.3. Nowoczesne środki transportu narkotyków
4.4.4. Czeunoki a mafijne „smerfowanie”
4.6. Gangi wietnamskie w Europie
4.8. Mafie Ameryki Środkowej i Południowej
Spis treści
10
Rozdział 5
Podstawy prawne przeciwdziałania przestępczości
zorganizowanej
5.2. Wybrane regulacje kodeksu karnego
5.2.1. Udział w grupie zorganizowanej – art. 258 k.k.
5.2.2. Wzięcie zakładnika (porwanie dla okupu)
5.2.3. Handel ludźmi – art. 189a k.k.
5.2.4. Pranie pieniędzy (legalizacja brudnych dochodów)
5.3.1. Mały świadek koronny – art. 60 k.k.
5.3.2. Świadek anonimowy (świadek incognito)
5.3.3. Świadek koronny – ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r.
5.4. Czynności operacyjno-rozpoznawcze
5.4.1. Kontrola operacyjna – art. 19 ustawy o Policji
5.4.1.2. Pojęcie i zakres kontroli operacyjnej
5.4.1.3. Kontrolowanie treści korespondencji i zawartości
5.4.1.4. Utrwalanie treści rozmów i obrazu
(podsłuch i podgląd operacyjny)
5.4.2. Zakup kontrolowany i prowokacja policyjna
5.4.3. Przesyłka niejawnie nadzorowana
5.4.4. Dostęp do określonych informacji niejawnych
5.4.5. Wystawianie dokumentów legalizacyjnych i posługiwanie
się nimi – art. 20a ustawy o Policji
5.4.6. Korzystanie z billingów połączeń telefonicznych
5.4.7. Pozyskiwanie osób do współpracy
Spis treści
11
Spis treści
Rozdział 6
Rola organów ochrony prawnej w przeciwdziałaniu przestępczości
zorganizowanej
6.1. Przeobrażenia organizacyjne Policji służące skutecznemu
przeciwdziałaniu przestępczości zorganizowanej
6.2. Centralne Biuro Śledcze KGP
6.2.1. Projekt powołania Wydziału Pościgowego CBŚ
6.3. Biuro Wywiadu Kryminalnego KGP
6.4. Biuro do spraw Odzyskiwania Mienia
6.6. Centralne Biuro Antykorupcyjne
6.6.1. Podstawy prawne powołania CBA
6.6.2. Ustawowa definicja korupcji
6.7. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
6.9.2. Działania w ramach kontroli operacyjnej
Rozdział 7
Handel ludźmi i ludzkimi organami
7.2. Prawne aspekty handlu ludźmi
7.3. Rozmiary zjawiska handlu ludźmi
7.4. Uwarunkowania i cele działania sprawców
7.5. Formy i metody pozyskiwania kobiet do pracy w agencjach
7.6. Rodzaje transakcji i rozliczeń handlarzy
7.7. Modus operandi sprawców handlu kobietami
7.8. Wybrane działania rozpoznawcze
7.9. Rozpoznane formy funkcjonowania agencji towarzyskich
7.11. Handel ludzkimi organami
12
Spis treści
7.13. Działania zapobiegawczo-opiekuńcze w stosunku do ofiar
Rozdział 8
Porwanie dla okupu na tle sprawy Krzysztofa Olewnika
8.3. Rozmiary zjawiska a ciemna liczba przestępstw
8.5. Przykłady typowych spraw o porwanie
8.6.1. Organizacja i rodzaje porwań
8.6.2. Uwarunkowania porwań i zaufanie do Policji
8.6.3. Operacyjne i procesowe działania Policji
8.6.4. Współpraca członków rodziny ofiary z Policją
8.7. Porwanie dla okupu i zabójstwo Krzysztofa Olewnika
8.7.3. Administracyjne i medialne próby wyjaśnienia oraz oceny
8.7.5. Uzasadnione wątpliwości i pytania bez odpowiedzi
Rozdział 9
Pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu
9.2. Regulacje prawa międzynarodowego
9.2.1. Konwencje ONZ i Rady Europy
9.2.2. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego
9.3. Pojęcia prania pieniędzy i finansowania terroryzmu
9.3.1. Pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu
jako przestępstwa gospodarcze i ogólnofinansowe
13
Spis treści
9.3.3. Artykuł 299 § 2 k.k. – pomocnictwo, czyli pranie
pieniędzy przez pracowników banków i innych instytucji
finansowych lub kredytowych
9.3.4. Artykuł 165a k.k. – finansowanie terroryzmu
9.4. Modus operandi sprawców prania pieniędzy
9.4.1. Modelowe etapy prania pieniędzy
9.4.2. Strukturyzacja, czyli techniki rozdrabniania wpłat
9.4.3. Rozpoznane kolejne metody ułatwiające pranie pieniędzy
9.4.3.1. Wykorzystywanie organizacji
9.4.3.2. Transakcje giełdowe na rzecz terrorystów
9.4.3.3. Tajne systemy bankowe
9.4.3.4. Wykorzystywanie internetu
9.4.3.5. Rola spółek offshore w oazach
9.5. Modus operandi sprawcy a źródła finansowania
9.6. Zasady systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy
9.6.2. Główne postanowienia ustawy
9.6.4. Jednostki współpracujące
9.6.5. Rejestry transakcji oraz transakcje podejrzane
10.1. Skala nielegalnych dochodów mafii
10.2. Szacunkowe brudne dochody z przestępstw bazowych
10.3. Giełda a anonimowość przestępczości zorganizowanej
10.4. Legalizacja brudnych dochodów – specjalność mafii
10.5. Pranie pieniędzy w interesie bezpieczeństwa przestępców
14
10.7. Kontrola przepływu wartości pieniężnych
10.8. Jak administrować olbrzymim mieniem skonfiskowanym mafii
10.9. Rola Financial Action Task Force w przeciwdziałaniu praniu
pieniędzy i przestępczości zorganizowanej
10.10. Wyniki analiz ekspertów FinCEN
10.12. Instytucje i organizacje międzynarodowe zobowiązane
do zapobiegania przestępczości zorganizowanej
10.14. Zadania wybranych jednostek analityki finansowej
10.14.1. The Financial Crimes Enforcement Network
10.14.2. Finance Unit of the National Criminal Intelligence
Service – NCIS w Wielkiej Brytanii
10.14.3. TRACFIN i OCRGDF we Francji
10.14.5. Biuro Wykrywania Niejasnych Transakcji (MOT)
10.14.6. Komitet Federacji Rosyjskiej ds. Monitoringu
11.2. Rodzaje spraw analizowanych przez Generalnego Inspektora
11.3. Zawiadomienia instytucji obowiązanych
11.4. Zawiadomienia jednostek współpracujących
11.5. Wybrane wyniki postępowań analitycznych prowadzonych
przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej
11.5.1. Otrzymane zawiadomienia jako podstawa wszczęcia
11.5.2. Wstrzymane transakcje podejrzane i blokada
11.5.3. Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu
Spis treści
15
11.5.4. Zawiadomienia o transakcjach podejrzanych
11.5.5. Modus operandi sprawców przestępstw bazowych
prania pieniędzy i finansowania terroryzmu
w latach 2007–2010
11.5.6. Rozpoznane nowe metody prania pieniędzy
11.5.6.1. Wykorzystywanie dotacji unijnych
11.5.6.2. Obrót finansowy i towarowy z zagranicą
11.5.6.3. Oszustwa na tle handlu uprawnieniami
11.5.6.4. Transakcje w ramach instytucji typu non-bank,
11.5.7. Nieprawidłowości ujawnione w ramach postępowań
11.6. Wymiana informacji z uprawnionymi podmiotami
11.7. Wyjaśnienia dotyczące stosowania prawa
11.8. Współpraca z podmiotami krajowymi
11.9. Współpraca międzynarodowa
11.9.1. Wymiana informacji z zagranicznymi jednostkami
11.9.2. Porozumienia o współpracy
11.10. Działalność szkoleniowa
12.2. Rola ewidencji rozpoznawczo-kryminalistycznej wspomagającej
12.2.1. Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności
12.2.3. Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych – KCIK
12.2.4. Krajowy System Informacyjny Policji – KSIP
12.2.5. System Poszukiwawczy Policji – SPP
Spis treści
16
12.2.6. Automatyczny System Identyfikacji Daktyloskopijnej
12.2.7. Europejski System Identyfikacji Daktyloskopijnej
Uchodźców i Nielegalnych Imigrantów
– EURODAC
12.2.8. Baza danych DNA – GENOM
12.2.9. Automatyczny System Identyfikacji Broni (ASIB)
12.2.10. Kartoteka Dokumentów Anonimowych – KDA
12.2.11. Europejski Zbiór Samochodowych Powłok Lakierniczych
12.2.12. Baza Numerów Identyfikacyjnych Pojazdów
12.3. Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie oraz jej planowane pracownie
12.3.1. Pracownia Biologii Kryminalistycznej
12.3.2. Pracownia Analizy Strategicznej i Statystycznej
12.3.3. Pracownia Pułapek Kryminalistycznych
12.3.4. Pracownia Analizy Kryminalnej
12.3.5. Pracownia Innowacyjnych Technik
12.3.7. Pracownia Antynarkotykowa
12.3.8. Pracownia Zwalczania Przestępczości
12.4. Efekty poszukiwania nowych rozwiązań naukowych
12.4.1. AFIZ – Analizator Faktów i Związków – billingi
12.4.2. Program „Bezpieczne zbiory – bezpieczne
12.5. Biegły a przestępstwa zorganizowane
12.5.1. Poznawcza i dowodowa rola opinii biegłego
12.5.2. Przewidywane pytania do biegłego w postępowaniu
przygotowawczym z art. 299 k.k.
12.6. Konferencje naukowe i literatura przedmiotu
I. Efekty policyjnych operacji „pod przykryciem”
1. Operacja „Czapla Polarna” („Polar Cap”)
Spis treści
3. Operacja „Dinero” – bank „pod przykryciem”
4. Grupa „Eldorado” i operacja „Omega”
II. Przykłady realizacji zorganizowanych grup przestępczych
1. Zorganizowany przestępca – świadek koronny
3. Zorganizowane grupy przestępcze w polskim sporcie
5. „Ojciec chrzestny” ze Skarżyska-Kamiennej jako boss
7. Największa w Europie nielegalna fabryka tytoniu
/ 489
/ 491
Spis treści
1
Wykaz skrótów
Źródła prawa
k.k.
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
(Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)
k.k. z 1969 r.
ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks kar-
ny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.)
k.k.s.
ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks kar-
ny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111,
poz. 765 z późn. zm.)
k.k.w.
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn.
zm.)
Konstytucja RP
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483
z późn. zm.)
k.p.k.
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postę-
powania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn.
zm.)
ustawa o CBA
ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Central-
nym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. Nr 104,
poz. 708 z późn. zm.)
ustawa o Centrum
ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu,
przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kry-
minalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 29,
poz. 153 z późn. zm.)
20
ustawa o kontroli
ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skar-
skarbowej
bowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 214
z późn. zm.)
ustawa o Policji
ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst
jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn.
zm.)
ustawa
ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciw-
o przeciwdziałaniu
działaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu
praniu pieniędzy
terroryzmu (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46,
oraz finansowaniu
poz. 276 z późn. zm.)
terroryzmu
ustawa o świadku
ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku ko-
koronnym
ronnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 36,
poz. 232 z późn. zm.)
Czasopisma i publikatory urzędowe
Biul. CE UW
Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu
Warszawskiego
Dz. U.
Dziennik Ustaw
Dz. Urz. KGP
Dziennik Urzędowy Komendy Głównej Policji
Dz. Urz. UE
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
Dz. Urz. WE
Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich
Inne
ABW
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
AFIS
Automatyczny System Identyfikacji Daktylo-
skopijnej
ARSENAŁ, ASIB
Automatyczny System Identyfikacji Broni
AW
Agencja Wywiadu
BND
Bundesnachrichtendienst (Federalna Służba
Informacyjna Niemiec)
CBA
Centralne Biuro Antykorupcyjne
CBŚ
Centralne Biuro Śledcze
Wykaz skrótów
21
CIA
Central Intelligence Agency (Centralna Agencja
Wywiadowcza)
DEA
Drug Enforcement Administration (Biuro
ds. Zwalczania Alkoholizmu i Narkomanii)
EUCAP
Europejski Zbiór Samochodowych Powłok La-
kierniczych
EURODAC
Europejski System Identyfikacji Daktyloskopij-
nej Uchodźców i Nielegalnych Imigrantów
Europol
European Police Office (Europejski Urząd Po-
licji)
FATF
Financial Action Task Force (Grupa Specjalna
ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy)
FBI
Federal Bureau of Investigation (Federalne Biu-
ro Śledcze)
GENOM
Baza Danych DNA
GIIF
Główny Inspektor Informacji Finansowej
JAF
jednostka analityki finansowej
KCIK
Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych
KDA
Kartoteka Dokumentów Anonimowych
KGP
Komenda Główna Policji
KSIP
Krajowy System Informacyjny Policji
MSW
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
NBP
Narodowy Bank Polski
NCMEC
National Center for Missing and Exploited Chil-
dren (Narodowe Centrum Dzieci Zaginionych
i Wykorzystywanych)
OCTA
Organized Crime Threat Assessment
OECD
Organization for Economic Cooperation and
Development (Organizacja Współpracy Gospo-
darczej i Rozwoju)
ONZ
Organizacja Narodów Zjednoczonych
PESEL
Powszechny Elektroniczny System Ewidencji
Ludności
SAR
Suspicious Activity Reports
Wykaz skrótów
SIO
System Informacji Operacyjnych
SIRENE, S.I.Re.N.E.
Supplementary Information Request At Natio-
nal Entries
SIS
System Informacyjny Schengen
SMI
System Meldunku Informacyjnego
SPP
System Poszukiwawczy Policji
STR-ML
Suspicious Transaction Reports on Money
Laundering
STR-TF
Suspicious Transaction Reports on Terrorist
Financing
VIN
Baza Numerów Identyfikacyjnych Pojazdów
WSIZiA
Wyższa Szkoła Informatyki, Zarządzania i Ad-
ministracji w Warszawie
WSPol.
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
Wykaz skrótów
23
Uncja zapobiegania jest lepsza
niż funt zwalczania.
Benjamin Franklin
Wstęp
Przeciwdziałaniem, czyli zapobieganiem i ściganiem, przestępczości
zorganizowanej w Polsce i na świecie zajmuje się wiele wyspecjalizowa-
nych służb, wielu analityków i ekspertów. Po spektakularnych realiza-
cjach służb policyjnych następują kolejne jeszcze bardziej spektakularne
i atrakcyjne sukcesy, a także kolejne rozważania nad tym, jak skutecznie
działać przeciwko temu niezwykle złożonemu zjawisku społecznemu.
Przestępczość zorganizowana jest odmienna od pospolitej, ponieważ
jest ona centralistycznym, tajnym i monolitycznym systemem społecz-
nym, żywym społecznym organizmem o mocnej, biurokratycznej struk-
turze. To system korupcji, obejmujący różne dziedziny życia społeczno-
-gospodarczego, tworzy swoistą „misterną pajęczynę” instytucjonalnych
powiązań. Z tego względu taka przestępczość powinna być badana w ra-
mach trzech kryteriów przestępczości zorganizowanej: socjologicznego,
ekonomicznego i kryminologiczno-kryminalistycznego. Natomiast prze-
mysł przestępczy (crime industry) tkwi w strukturze potrzeb każdego
społeczeństwa. Zatem z socjokryminologicznego punktu widzenia to
właśnie przestępcy zorganizowani tworzą niezależną klasę społeczną,
która zaspokaja zapotrzebowanie pewnej części społeczeństwa na niele-
galne usługi, zabronione przez ustawodawstwo
1
.
Warto postawić uzasadnioną i mało ryzykowną tezę, że nowe wy-
zwania, nowe zagrożenia występujące z początkiem XXI wieku wymagają
istotnego zaangażowania od europejskich służb policyjnych i specjalnych
w celu przeciwdziałania zagrożeniom powodowanym przez zorganizo-
wane grupy przestępcze.
Praktykę policyjną i śledczą intensywnie wspomaga kryminali-
styczna teoria wykrywania, która określa logicznie powiązane działa-
1
R.D. Cressey, Contributions to the study of organized crime: An evaluation, Crime
and Delinquency 1988, nr 34, s. 338–354.
24
nia prowadzące od ofiary czy wydarzenia do sprawcy. W wykrywaniu
przestępstw zorganizowanych jest to niejednokrotnie droga donikąd.
Wyrafinowany modus operandi sprawcy, jego powiązania polityczne i biz-
nesowe, a niejednokrotnie także z przedstawicielami organów ścigania
i wymiaru sprawiedliwości niezwykle utrudniają zarówno rozpoznanie,
jak i wykrywanie oraz gromadzenie dowodów dla potrzeb procesowych
i wymiaru sprawiedliwości.
Analitycy, a szczególnie kryminalistycy i kryminolodzy, a także
praktycy, czyli najlepiej przygotowani policjanci wielu krajów, wobec
napotykanych trudności niejednokrotnie stają się bezradni.
Z tych względów przez długi okres szukano skutecznych rozwiązań
prawnych. Działania zostały skoncentrowane przede wszystkim na no-
welizacji i radykalizacji prawa i procesu karnego, a także na czynnościach
operacyjno-rozpoznawczych. Długo pomijano kwestie finansowe. W za-
sadzie chodzi nie tylko o osoby lekceważące obowiązek podatkowy. Istotą
problemu są bowiem nadmierne korzyści lub dochody z nieujawnionych
czy niedozwolonych źródeł. Dochody te, w interesie bezpieczeństwa prze-
stępców, muszą być legalizowane. Doskonale rozumiał to już Al (Alfons)
Capone w latach 20. XX wieku.
Generalnie rzecz biorąc, aktualna filozofia ustawodawstwa przeciwko
praniu pieniędzy opiera się na rozpoznawaniu osób, które inwestują czy
po prostu nadmiernie wydają pieniądze bez możliwości udokumentowa-
nia legalnych źródeł dochodów. Istnieje bowiem uzasadnione przekona-
nie, że nadmierne dochody pochodzą z działalności przestępczej. Należy
zatem stosować takie metody rozpoznawania zorganizowanej przestęp-
czości, aby wykorzystywać dostępne już metody ujawniania nielegalnych
i niedozwolonych dochodów oraz kontynuować proces rozpoznawczy
i dowodowy w majestacie obowiązującego prawa, z ukierunkowaniem
na rozpoznawanie i wykrywanie przestępstw bazowych.
Współczesne metody działania przestępców przy wszelkiego rodza-
ju transakcjach finansowych odbywają się poprzez zastosowanie naj-
nowocześniejszych technologii, a czas ich realizacji zredukował się do
minimum. W związku z tym nieudolność prawa jest jeszcze większa.
Nie podlega kwestii, że w dobie internetu prawo ma nowe przesłanki do
unowocześnienia. Niezbędne są również nowoczesne instrumenty kon-
trolne. Nie można bowiem stosować starych koncepcji do nowoczesnych
rozwiązań technicznych.
Pomiędzy poszczególnymi grupami przestępczymi, mafiami, kar-
telami czy po prostu zorganizowanymi grupami przestępczymi istnieje
Wstęp
25
swoisty podział rynków zbytu, dotyczący zarówno form działalności
przestępczej przynoszącej nielegalne dochody, jak i obszarów prania pie-
niędzy. W związku z tym organizowane są cykliczne „szczyty” przywód-
ców, na których dzielą się oni terytoriami i strefami wpływów. W zasa-
dzie ustalenia te są respektowane przez większość organizacji mafijnych.
O wielu poczynaniach mafii informują media, lecz rozpoznanie przestęp-
czej działalności przez wiele lat napotykało poważne przeszkody.
Rozpoznawanie roli mafii, zarówno w różnorodnych formach prze-
stępczości, jak i w legalizowaniu jej brudnych dochodów, następowało
z dużymi trudnościami. W połowie lat 70. XX wieku, kiedy mafia już
systematycznie prała pieniądze, zarówno policje, jak i eksperci finan-
sowi nie mieli jeszcze dobrej orientacji w tego rodzaju przestępstwach.
Najwięcej uwagi poświęcano wówczas rozpoznawaniu struktur organi-
zacyjnych mafii i jej roli w handlu narkotykami. Dopiero początek lat 80.
XX wieku zaczął obfitować w odkrywanie największych tajemnic mafii.
Stawało się to równocześnie na dwóch kontynentach. Włosi odkrywali
wówczas tajemnice mafii sycylijskiej, a Amerykanie obecność i rolę mafii
na swoim terytorium.
Chociaż powszechnie znane są działania Unii Europejskiej w kierun-
ku powstrzymania poważnej przestępczości zorganizowanej, w tym go-
spodarczej, to jednak w rzeczywistości spójna polityka Unii w dziedzinie
kontroli tej przestępczości nie istnieje. Dyrektywy i decyzje, zwłaszcza
decyzje ramowe, są raczej rezultatem doraźnego procesu decyzyjnego
niż formą realizowania konsekwentnej polityki. Wciąż jeszcze pokutu-
je przeświadczenie o omnipotencji prawa karnego, jako remedium na
wszelkie problemy społeczne. Tymczasem okazuje się, że rozwiązanie
wielu z nich jest możliwe przy pomocy innych gałęzi prawa niż prawo
karne albo w następstwie zastosowania innych instrumentów niż repre-
syjne. Należy wykorzystać istniejące, chociaż rozsiane w rozlicznych do-
kumentach, instrumenty w celu scalenia ich w racjonalną, przemyślaną,
kompleksową regulację. Nowe instrumenty zanim zostaną wprowadzone
w życie, powinny być empirycznie sprawdzone
2
. Ta trafna uwaga napo-
tyka istotne trudności w realizacji w wielu krajach UE.
Współczesny polski stan prawny z wielu względów jest systematycz-
nie nowelizowany. Jednym z powodów takich potrzeb są rozpoznawa-
2
G. Vermeulen, Developments in controlling economic crime EU perspective (w:) Prze-
stępczość gospodarcza z perspektywy Polski i Unii Europejskiej. Materiały konferencji mię-
dzynarodowej (Mikołajki 26–28 września 2002 r.), pod red. A. Adamskiego, Toruń 2003,
s. 54–76.
Wstęp
26
ne nowe formy zagrożeń w wyniku profesjonalizacji i uzawodowienia
przestępczości zorganizowanej. Konieczne jest poszukiwanie nowych,
bardziej skutecznych form przeciwdziałania, w których prawo odgrywa
niezmiernie istotną rolę. Natomiast analizy i badania kryminologiczne
i kryminalistyczne wyłaniają i postulują nowe formy zapobiegania prze-
stępczości.
Tematyka monografii wypełnia występującą lukę w literaturze
przedmiotu. Oparta jest na znowelizowanych aktach prawnych oraz li-
teraturze krajowej i zagranicznej. W podstawowym zakresie przydatna
jest w poznaniu i pogłębieniu wiedzy z zakresu prawa karnego i proceso-
wego, kryminalistyki i kryminologii, a przede wszystkim bezpieczeństwa
narodowego i wewnętrznego.
Monografia przydatna jest dla tych wszystkich, którzy zajmują się
przeciwdziałaniem przestępczości pospolitej i zorganizowanej, także
dla studentów zgłębiających te złożone zagadnienia. W pracy dokonano
analizy zagadnień dotyczących przede wszystkim:
• zagrożeń przestępczością pospolitą i zorganizowaną w Polsce;
• powstania i rozwoju przestępczości zorganizowanej;
• określenia pojęć dotyczących grupy przestępczej, bandy, gangu,
zorganizowanej grupy przestępczej oraz mafii, jej struktury i zasad
organizacyjnych;
• form działania przestępczości zorganizowanej;
• wybranych przestępstw związanych z przestępczością zorganizowaną;
• podmiotowego i przedmiotowego zakresu przeciwdziałania omawia-
nej przestępczości przy uwzględnieniu wielu znowelizowanych aktów
prawnych;
• najważniejszych zadań procesowych i operacyjnych instytucji i or-
ganizacji zobowiązanych do przeciwdziałania przestępczości zorga-
nizowanej;
• kryminologiczno-finansowych aspektów rozpoznawania i przeciw-
działania przestępczości zorganizowanej;
• roli Generalnego Inspektora Informacji Finansowej w koordynowa-
niu wspomnianych działań rozpoznawczych;
• wybranych baz danych oraz najnowszych osiągnięć naukowych wy-
korzystywanych dla potrzeb ewidencji i badań rozpoznawczo-kry-
minalistycznych.
Ramy publikacji wytyczyły dość wąski zakres tej szerokiej problema-
tyki. Przykładowo omówione szerzej kategorie wybranych przestępstw
Wstęp
zorganizowanych, a więc: handel ludźmi, porwanie dla okupu oraz pra-
nie pieniędzy i finansowanie terroryzmu, to tylko próba analizy i oce-
ny wybranych kategorii tego rodzaju przestępstw zapewniających duże
nielegalne dochody.
Zagadnienia omówione w niniejszej monografii są kontynuacją po-
przednich kryminologicznych i kryminalistycznych analiz, badań i wnio-
sków dotyczących przestępczości zorganizowanej i mafijnej związanych
z tematyką moich wcześniejszych monografii: Przeciwdziałanie praniu
pieniędzy z 2004 r. i Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu z 2007 r.
Niniejsza praca zamyka trylogię dotyczącą tej złożonej i wielowarstwo-
wej problematyki. Natomiast istotne związki z całą trylogią ma również
poprzednia monografia Oszustwa finansowe. Zagadnienia kryminolo-
giczne i kryminalistyczne z 2008 r., która jest przede wszystkim ilustracją
i przyczynkiem do analizy czynnika ekonomicznego tzw. przestępstw
bazowych, z których dochody wykorzystywane są przez przestępców
zorganizowanych w praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Niezwykle ważnym zagadnieniem jest przedstawiona w tej pracy
próba wykazania możliwości rozpoznawania i analizowania form ekono-
micznej przestępczości zorganizowanej na podstawie kontroli przepływu
wartości pieniężnych i majątkowych. Ten niezwykle ważny problem, nie
tylko finansowy, ale także kryminologiczny, kryminalistyczny i prawny,
związany jest z wieloma gałęziami wiedzy, ponieważ jest zagadnieniem
ogólnospołecznym o istotnych trudnościach rozpoznawczych, dowodo-
wych i wykrywczych, a przede wszystkim profilaktycznych z wielu powo-
dów, a szczególnie z uwagi na wyrafinowany modus operandi sprawców
przestępstw zorganizowanych.
Jerzy Wojciech Wójcik
Wstęp
2
Rozdział 1
Rozmiary i klasyfikacja zagrożeń przestępczością
pospolitą i zorganizowaną w Polsce na przełomie
XX i XXI wieku
1.1. Wprowadzenie
Kierując się zasadami teorii działania społecznego, zmierzamy do
takich przedsięwzięć, które w naszym odczuciu powinny być skuteczne
ze względu na cel, wartości, a także powinny być efektywne i racjonalne
3
.
Jeżeli uwzględnimy również metodologię badań i katalog powinności
etycznych, wówczas możemy być przekonani, że nasze działania akcep-
tować będzie nauka i jej autorytet.
Metodologia badań pełni rolę porządkującą, wspomaga warsztatowo,
ułatwia opracowywanie planów badawczych, relacji z badań, umożliwia
kontrolę, a także intersubiektywne relacjonowanie, czyli rozumowanie
podobne, które umożliwia posługiwanie się jednolitą terminologią eks-
pertom z tej samej dziedziny naukowej.
Warto przy tym zauważyć, że w kryminologii i kryminalistyce nie
ma osobnej metodologii. Jednakże istnieją metody o specyficznym cha-
rakterze. Jedną z nich może być eksperyment. W zakresie zapobiegania
przestępczości warto uwzględniać eksperymenty o charakterze socjo-
kryminologicznym.
Eksperymentowanie w pracy policji ma na celu ułatwienie rozpo-
znawania metod działania sprawców, a przede wszystkim zapobieganie
przestępczości w formie prewencyjnego oddziaływania służby policji.
3
Twórcą tej teorii był Max Weber (1864–1920), niemiecki socjolog, historyk, ekono-
mista, prawnik, religioznawca i teoretyk polityki.
30
Przykładem w tym względzie może być eksperyment, którego celem
było badanie wpływu zmiany nasilenia służby policji na bezpieczeń-
stwo i porządek publiczny w Denver. To największe miasto i stolica stanu
Kolorado w USA, w którym mieszka 2,6 mln ludności. Wspomniany
eksperyment polegał na tym, że rejon tego miasta podzielono na trzy
obszary, w których:
• w pierwszym nie dokonano żadnych zmian w działaniach policji,
czyli stosowano dotychczasowe czynności rutynowe,
• w drugim zwiększono liczbę radiowozów policyjnych o jedną trzecią,
• w trzecim zmniejszono liczbę radiowozów o jedną trzecią.
Wyniki badań powyższego eksperymentu wykazały, że wspomnia-
ne zmiany nie miały wpływu na stan bezpieczeństwa, ale miały istotny
wpływ na poczucie bezpieczeństwa obywateli. Okazało się zatem, że
wśród wielu czynników mających wpływ na bezpieczeństwo państwa
i jego obywateli akurat ten czynnik w tamtych warunkach nie odgrywał
istotnego znaczenia.
Poszukiwanie skutecznych czynników przeciwdziałania przestęp-
czości, a przestępczości zorganizowanej szczególnie, to zadanie nie tylko
organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, ale przede wszystkim wielu
rządów i parlamentów. To one muszą rozstrzygnąć dylemat dotyczący
surowości kary czy jej nieuchronności. Wprowadzenie surowej kary to
rozwiązanie, które wciąż ma wielu zwolenników; to dość prosta zmiana
aktu prawnego. Natomiast realizacja zasady nieuchronności kary zwią-
zana jest z niezwykle wydajną pracą organów, instytucji i organizacji
ochrony prawnej.
Warto jednak przytoczyć tezę, do dalszych przemyśleń, wciąż zasta-
nawiający fakt, że w w niektórych stanach USA wciąż jeszcze obowiązuje
kara śmierci. Trudno jest zatem uzasadnić, dlaczego w stanach, w których
istnieje kara śmierci, a także w pozostałych stanach, które zniosły karę
śmierci, przestępczość kształtuje się na tym samym poziomie. Zagadnie-
nie to trudno wyjaśnić bez poważniejszych badań kryminologicznych.
Wydaje się jednak częściowo uzasadniona teza, że każdy sprawca prze-
stępstwa przekonany jest, iż jego modus operandi zapewnia mu całkowite
bezpieczeństwo przed zatrzymaniem przez organy ścigania.
W badaniu wielu istotnych zagadnień społecznych, w tym również
przestępczości, ważną rolę odgrywa statystyka. Statystyka to nauka, któ-
rej przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i prezentacji,
a przede wszystkim metody analizy danych opisujących zjawiska masowe.
Rozdział 1. Rozmiary i klasyfikacja zagrożeń przestępczością pospolitą...
31
Zajmuje się również obserwacją otaczającego nas świata lub też posłu-
guje się eksperymentem dla potwierdzenia swoich teorii. Takie badanie
przebiega zazwyczaj według schematu: zebranie dużej ilości danych, ich
analiza i interpretacja czy syntetyzacja. Do tego dodać należy również
umiejętność racjonalnego wnioskowania. Badaczowi potrzebny jest wte-
dy zestaw narzędzi – sprawdzonych metod, które umożliwią mu ope-
rowanie na dużych zbiorach danych. Tworzeniem i rozwijaniem takich
użytecznych narzędzi zajmuje się właśnie statystyka. Jest zatem narzę-
dziem odpowiednio adaptowanym, służy bowiem do opisu zdarzeń; jest
narzędziem konwencyjnym i naukowym; zachęca do zapoznawania się
z fragmentami albo całością; może zachęcić lub zniechęcić do podejmo-
wania decyzji zarówno w mikroskali, jak i w makroskali (np. rodzinnych
i ogólnospołecznych). Posługując się statystyką, musimy zdać sobie spra-
wę z faktu, że wymaga ona umiejętnej interpretacji. Zatem lepiej się nią
nie posługiwać, jeśli nie umiemy jej interpretować. Jeśli zatem dochodzi
do analiz i badań statystycznych, należy mieć na uwadze interpretacje
godne zaufania. Należy również zwracać baczną uwagę na to, aby nie
dokonać nadinterpretacji.
Opierając się na danych ze statystyki policyjnej, czyli na dość su-
gestywnym materiale, należy mieć świadomość, że jest to tylko pewna
część zdarzeń przestępnych. Pozostałe stanowią tzn. ciemną liczbę prze-
stępstw. Im większa ciemna liczba przestępstw, tym mniej wiarygodne są
dane o stanie przestępczości. Mniej rzeczywiste dane czy zafałszowane
dane dotyczą wszelkich statystyk, nie tylko policyjnych. Dotychczasowa
praktyka policyjna w wielu krajach wykazuje, że wiele czynów nie jest
rejestrowane przez policję, pomimo że zostały zgłoszone. Czy świadczy
to o spadku przestępczości? Innym elementem wiarygodności danych
statystycznych może być spadek wykrywalności. Kolejnym – sezonowość
niektórych przestępstw. Natomiast ostatnie zmiany polityki karnej w po-
staci zaostrzenia niektórych kar, a także pozytywna rola mediów infor-
mujących o wielu tragicznych zdarzeniach to również ważne czynniki
wpływające na ostrożność potencjalnych ofiar, a zatem na stan rzeczy-
wistej przestępczości.
Analityk zagadnień obejmujących dane ze statystyki policyjnej ma
pełną świadomość, że wciąż jeszcze nie znamy rzeczywistych rozmiarów
zjawiska przestępczości z uwagi na jego złożoność. Ma też przekonanie,
że chodzi nie tylko o pozytywne dane statystyczne, lecz najbardziej pożą-
danym efektem jest rzeczywisty spadek działań przestępców, co zadowoli
policję, ale przede wszystkim społeczeństwo.
1.1. Wprowadzenie
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
instrukcja przeciwpozarowa gene Nieznany
3 Spoleczne teorie przestrzeni Nieznany
7 Przestrzen spoleczna Przestr Nieznany (2)
Przewidywanie budowy przestrzen Nieznany
Excel Lekcja 5 tabele przestawn Nieznany (2)
Na4 monitorowanie przestrzeni r Nieznany
instrukcja przeciwpozarowa post Nieznany (2)
o zagospodarowaniu przestrzenny Nieznany
instrukcja przeciwpozarowa inst Nieznany (3)
8 Psychologia sprawcow przeste Nieznany (2)
więcej podobnych podstron