PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Portrety psychologiczne przestępców

Praca policyjnego profilera, tworzącego portret psychologiczny sprawców
przestępstw, może zawęzić krąg podejrzanych z 200 do 5 osób.
Nie ma dwóch takich samych portretów psychologicznych, bo nie ma dwóch
identycznych osób. Każda ma niepowtarzalną sekwencję cech.

Pierwszy portret psychologiczny dla celów kryminalistycznych wykonano w Stanach
Zjednoczonych w 1957r. Wtedy to FBI zwróciła się do psychiatry James'a Brussel'a z
prośbą o scharakteryzowanie przestępcy, który od 17 lat podkładał bomby na terenie
całych Stanów Zjednoczonych. Z biegiem lat w USA coraz częściej uciekano się do
pomocy psychologów, zwłaszcza przy tropieniu sprawców seryjnych zabójstw i
gwałtów. W latach 70-tych zaczęto opracowywać programy profilowania
psychologicznego, a niedługo potem powołano Narodowe Centrum Analiz
Przestępstw Brutalnych. Dla potrzeb Centrum psychologowie i psychiatrzy, na
podstawie rozmów z więźniami osadzonymi za najgroźniejsze przestępstwa, tworzą
komputerową bazę danych o motywacjach i przestępczych sposobach działania.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Profilowanie to dochodzenie do krótkiej, dynamicznej

charakterystyki, zwięźle ujmującej najważniejsze cechy

nieznanego sprawcy i przejawy jego zachowań.

Zadaniem profilującego jest przeprowadzenie trafnego wnioskowania m.in.

na temat motywacji, prawdopodobnego miejsca zamieszkania biografii
kryminalnej, cech osobowosci czy specyficznych umiejętności nieznanego
sprawcy przestępstwa.

Odpowiedniki w Polsce: „profilowanie psychologiczne”,
„sporządzanie portretów psychologicznych”, „typowanie cech
nieznanego sprawcy na podstawie modus operandi”, „analiza
modus operandi jako odbicie osobowości sprawcy”,
„opracowanie sylwetki psychofizycznej sprawcy”.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Rodzaje profilowania

Podejście indukcyjne Podejście dedukcyjne

-

Założenie, że sprawcy dokonujący - Rekonstrukcja specyficznego

podobnych czynów są do siebie wzorca zachowania się
podobni sprawcy (modus operandi)

-

Podejście statystyczne - Nacisk położony na wiktymologię

i analizę miejsca zdarzenia

-Informacje zbierane na podstawie

tworzonych baz danych

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Modus Operandi

– jest to szczególny, charakterystyczny i z reguły

niepowtarzalny sposób zachowania się sprawcy, w którym odbijają się
indywidualne cechy, właściwości i możliwości człowieka, który ten sposób
stosuje. Jest to specyfika sposobu działania ( jak ?, czym ? , gdzie ? ). Jest
to m.in. motywacja sprawcy.

Modus operandi określa się poprzez analizę następujących danych:
• Okoliczności odkrycia przestępstwa
• Analizy informacji wiktymologicznych (o ofierze)
• Analizy danych z miejsca zdarzenia
• Analizy zachowania
• Analizy danych odnoszących się do czasu, w jakim zdarzenie miało

miejsce i w jaki przebiegało.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Analiza wiktymologiczna:

-

Określenie czynnika ryzyka stania się ofiarą przestępstwa.

- Relacja sprawca

– ofiara (dlaczego ta ofiara).

-

Poprzez dokładną analizę danych o ofierze, można zdobyć informacje o

sprawcy.

Dane z miejsca zdarzenia:

-

Miejsce wybrane przez sprawcę (dlaczego to ?)

-

Znajomość terenu przez sprawcę.

-

Co zostało zabrane ofierze ?

-

Czy zostały dokonane dodatkowe zniszczenia (np. maskujące rzeczywisty cel

działania).

-

Czy są ślady włamania ?

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Analiza zachowania w trakcie przestępstwa:
-

Sposób zaatakowania ofiary.

-

Korelacja pomiędzy ujawnionymi śladami a motywacją działania sprawcy.

-

Użyte narzędzia a np. rodzaje ran.

- Planowanie.

-

Strategia panowania nad ofiarą.

-

Inscenizowanie okoliczności przed zdarzeniem.

- Personalizacja

– depersonalizacja ofiary.

-

W przypadku zabójstw – wycinanie narządów po śmierci, okaleczanie zwłok.

-

Zabieranie „pamiątek” – trofea.

Analiza zachowania po dokonaniu przestępstwa:
-

Zachowanie sprawcy bezpośrednio po przestępstwie.

-

Późniejsze zachowanie sprawcy.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Nowe nurty w zakresie profilowania przestępców:

• Profilowanie grup przestępczych i kultów religijnych.
• Profilowanie w przypadkach zaginięć osób.
• Profilowanie w przypadkach brania zakładników.
• Profilowanie sprawców ataków terrorystycznych.
• Profilowanie w cyberprzestrzeni (przestępstwa internetowe).

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Psychologiczna charakterystyka sprawców zabójstw.

Spośród zabójców można wyodrębnić około pięciu podgrup sprawców, które
można wyodrębnić ze względu na motyw i są nimi zabójcy dokonujący
przestępstwa z powodów:
1/ emocjonalnych (tu najwięcej tzw. morderstw w afekcie),
2/ seksualnych,

3/ patologicznych (lub urojeniowych

— akt jako wynik rozwiniętej psychozy),

4/ ekonomiczno-rabunkowych,

5/ z zemsty.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

ZABÓJSTWA NA TLE EMOCJONALNYM

CHARAKTERYSTYKA OFIARY:
• Ofiara pod względem cech psychofizycznych jest podobna do sprawcy.
• Ciało znalezione na miejscu zabójstwa.
• Obrażenia rozległe, na głowie, tułowiu, brzuchu, plecach i rękach,

przypadkowe.

• Nie widać, aby zabójca realizował inne cele, poza samym zabójstwem.
• Ofiara była w złej sytuacji społeczno-ekonomicznej.
• Ofiara charakteryzowała się tendencją do inicjowania konfliktów, kłótni.
• Nadużywała alkoholu, sama mogła być wcześniej karana.
• Na ciele ofiary widać rany, które sugerują, że broniła się przed

napastnikiem.

•Ofiara nie była wiązana ani kneblowana.
•Ofiara znała zabójcę, w 55% przypadków był to członek jej rodziny lub

partner.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

CHARAKTERYSTYKA MODUS OPERANDI
•Zabójstwo nie było planowane.
•Zabójstwa dokonano przypadkowym narzędziem, które

znajdowało się w domu ofiary.

•Relacja w chwili zabójstwa ma charakter dynamiczny,

zachowanie ofiary mogło wpłynąć na działanie sprawcy.

•Zabójstwo jest wynikiem rozładowania silnych, negatywnych emocji.
•Sprawca zadał wiele ran, które nie musiały służyć uśmierceniu ofiary, ale

były rozładowaniem nagromadzonych emocji, ich „wybuchem".

•Sprawca w jednym miejscu zaatakował ofiarę, w tym samym miejscu ją

zabił i w tym samym miejscu pozostawił zwłoki.

•Sprawca znał ofiarę, pozostawał z nią w stanie konfliktu przed zabójstwem.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

SPRAWCY

ZABÓJSTW

• Środowisko wychowawcze umiarkowanie niekorzystne, za to częste

objawy antysocjalnych zaburzeń osobowości typu impulsywnego.

• Niekonsekwentne metody wychowawcze i ambiwalentne stosunki

emocjonalne między członkami rodzin.

• Matka odgrywająca pozytywną rolę, akceptująca dziecko.
• Wyraźne nasilenie zaburzeń neuropsychicznych: impulsywność,

nadmierna drażliwość, wybuchy agresji, znaczne nasilenie zaburzeń
samokontroli emocjonalne, cechy osobowość eksplozywnej już od
młodości.

• Tendencja do rzutowania wrogości na otoczenie, podejrzliwość.
• Silna tendencja do reagowania agresją na nieadekwatnie rozpoznane

zagrożenie ze strony innych.

• Częste nadużywanie alkoholu, sporadycznie kontakty z subkulturą

przestępczą.

• Niekorzystne warunki materialno-społeczne.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

ZABÓJSTWA NA TLE SEKSUALNYM:

CHARAKTERYSTYKA OFIARY
• Obrażenia ciała mają swoisty charakter, np. cięcia w okolicach genitaliów.
• Ofiary są dobierane, nieprzypadkowe, mogą mieć jakieś znaki

szczególne.

• Są to osoby albo wyjątkowo uległe, depresyjne, albo impulsywne, silne.
• Mają wyraźnie zmniejszony zakres kontaktów społecznych.
• Ofiara nie znała zabójcy.
• Obrażenia powstają w wyniku tortur, znęcania się, są celowo zadawane.
• Zwłoki są przemieszczane i starannie ukrywane.
• W znacznej większości przypadków zwłoki odnajdowane są częściowo

rozebrane.

• Ofiara ginie najczęściej w wyniku uduszenia.
• Ciało jest wyjątkowo zmaltretowane, często wycinane są genitalia, które

sprawca zabiera ze sobą.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

CHARAKTERYSTYKA MODUS OPERANDI
• Przestępstwo jest zaplanowane.
• Ofiara mogła być zabrana do zaplanowanego miejsca, tam zabita, ale

zwłoki są przemieszczane i ukrywane.

• Występują oznaki działań, które miały na celu zdobycie nad ofiarą

absolutnej kontroli i dominacji: kneblowanie, wiązanie, gwałt analny

• Stosunek seksualny (jeżeli w ogóle do niego dochodzi) odbyty po śmierci

ofiary.

•Sprawca w różnorodny sposób manipuluje ciałem, umieszcza w nim

przedmioty, przewozi ofiarę żyjącą lub/i martwą, rozbiera ją i ubiera etc.

Najczęściej nie dochodzi do normalnego stosunku płciowego, tylko do

jakiejś formy jego substytutu, u sprawców silnie sadystycznych w ogóle nie

ma oznak aktywności seksualnej, ponieważ same tortury są formą kontaktu
seksualnego.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

SPRAWCY

ZABÓJSTW

• Zdecydowanie złe warunki socjalizacji w dzieciństwie i młodości. Rodzina

dysfunkcjonalna, niekonsekwentne metody wychowawcze, duża ilość
stresów i frustracji.

• Brak akceptacji ze strony rodziców, więzi emocjonalnej.
• Znaczne nasilenie kar fizycznych i psychologicznego znęcania się.
• Matka pełniąca rolę osoby karzącej, stosującej przemoc psychiczną i

fizyczną.

• Nasilenie objawów neuropsychiatrycznych: nadpobudliwość, moczenie

nocne, labilność emocjonalna o charakterze neurotycznym.

• Epizody dręczenia zwierząt w dzieciństwie.
• Liczne objawy dysfunkcji seksualnych: zaburzenia popędu, różnorodne

parafilie, niedojrzałość psychoseksualna. Negatywne wspomnienia z
pierwszych kontaktów seksualnych.

• Tendencje autodestrukcyjne (próby samobójcze, samookaleczenia).

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

SPRAWCY

ZABÓJSTW c.d.

• Częste, introwertyczne uciekanie w świat fantazji i

wyobrażeń, z reguły o patologiczno-seksualnej treści.

• Chłód emocjonalny zbliżony do subklinicznych lub klinicznych form

psychopatii kalkulacyjnej.

• Osobowość wykształcona głównie w oparciu o tłumienie emocji,

rzutowania stanów lęku i wrogości na innych.

• Zabójstwo seksualne takiego sprawcy ma zaspokoić jego głęboko

sfrustrowane potrzeby:

•

dominacji, kontroli nad kimś,

•

zaspokojenie przez to potrzeb uznania własnej wartości, uznania.

• Wysoki poziom agresji jako cechy osobowości.

• Z reguły dobrze funkcjonujące procesy poznawcze.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

SERYJNI MORDERCY

Wielokrotnym mordercą może być:

Seryjny morderca

– osoba, która popełniła co najmniej 3 zabójstwa w dłuższym

czasie z przerwami między nimi. W czasie tych przerw mordercy wydają się całkiem

normalni. Stan taki określa się terminem "maski normalności". W tym wypadku

dodatkowo mogą, lecz nie muszą mieć miejsca przestępstwa na tle seksualnym.
Seryjnych morderców należy odróżniać od np. zabójców na zlecenie, którzy zabijają

w celu osiągnięcia korzyści majątkowych albo terrorystów o motywach politycznych
lub ideologicznych.

Masowy morderca

– osoba, która popełnia wielokrotne zabójstwa w pojedynczym

wydarzeniu i w jednym miejscu. Mordercy często popełniają samobójstwo, dlatego

wiedza na temat stanu ich psychiki i przyczyn popełnienia przestępstwa często jest

tylko spekulowana. Masowi mordercy, którzy zostali ujęci przez policje, czasami

twierdzą, że nie pamiętają dobrze całego zdarzenia.

Szalony morderca

– popełnia kilkakrotnie zabójstwo w różnych miejscach, w czasie

od kilku godzin do kilku dni. W przeciwieństwie do seryjnych morderców, nie

powracają oni do normalnego zachowania między morderstwami.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Przeciętny seryjny morderca

Charakterystyka
Według badań, przeprowadzonych przez FBI na 36 wielokrotnych mordercach, większość z nich była dziećmi

pierworodnymi. W rodzinach połowy z nich, matka wychowywała syna samotnie od jego drugiego roku życia.

W 70% rodzin nadużywano alkoholu, a w około 35% także narkotyków. Prawie wszyscy badani byli w

dzieciństwie prześladowani fizycznie, psychicznie lub seksualnie. Wielokrotni mordercy jako dzieci znęcali się

nad zwierzętami, przynajmniej 60% moczyło swoje łóżka nawet po ukończeniu dwunastego roku życia, a

wielu podkładało ogień (np. Otis Toole podpalił dom sąsiada, a Carl Panzram poprawczak, w którym

przebywał). Tylko 20% morderców posiadało stałą pracę.

Motywy

Według modelu typologii motywacji Ronalda Holmesa, kryminologa z Uniwersytetu w Louisville, który

rozpatruje zjawisko zabójstwa seryjnego przez wyróżnienie motywu wiodącego zbrodni, istnieją 4

podstawowe typy zabójców:

1. Wizjoner (Visionary), np. Anatolij Onoprijenko
2. Misjonarz (Missionary)
3. Hedonista (Hedonistic):

1. Zabójca z lubieżności (Lust murderer), np. Leszek Pękalski ("Wampir z Bytowa")

2. Zabójca zorientowany na emocje (Thrill oriented killer), np. Kenneth Bianchi i Angelo Buono

("Dusiciele z Hillside")

3. Zabójca zorientowany na komfort (Comfort oriented killer), np. dr Harold Shipman ("Doktor Śmierć")

4. Maniak władzy i mocy (Power and control), np. John Wayne Gacy.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Seryjne morderstwo w polskim prawie

Pojęcie seryjnego morderstwa nie funkcjonuje w polskim prawie karnym. Ponadto w Polsce morderstwem
przez większą część doktryny jest nazywane jedynie zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, a także
popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

W znaczeniu kryminologicznym seryjny morderca jest zawsze recydywistą. Zazwyczaj seryjny morderca
odpowiada w warunkach realnego zbiegu przestępstw (tzn. popełnił dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł
pierwszy, chociażby nieprawomocny wyrok i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne
podlegające łączeniu), a czasami w warunkach ciągu przestępstw (odmiany realnego zbiegu przestępstw) –
tzn. popełnił przestępstwa w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, zanim zapadł pierwszy,
chociażby nieprawomocny wyrok).

Słynni seryjni mordercy w Polsce

* Joachim Knychała – "Wampir z Bytomia",
* Julian Koltun
* Zdzisław Marchwicki – znany jako "Wampir z Zagłębia", udowodniono mu 14 morderstw,
* Władysław Mazurkiewicz – ponad 30 ofiar,
* Stanisław Modzelewski – 7 ofiar,
* Lucjan Staniak

– zwany "Czerwonym Pająkiem" zabił od 6 do 20 kobiet,

* Leszek Pękalski – zabił ponad 17 osób, "Wampir z Bytowa"

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

ZDZISŁAW MARCHWICKI - WAMPIR ZAGŁĘBIA

Ojciec Zdzisława Marchwickiego, Józef, miał pięć żon i czworo dzieci. Zdzisław Marchwicki urodził się w
październiku 1927 roku, miał pięcioro dzieci. Gdy jego żonaty już z Marią brat Henryk siedział rok w więzieniu
za kradzież - Zdzisław sprowadził się do Marii, i tak już pozostało. W 1964 roku we wrześniu żona opuściła
go. Wyprowadziła się do innego mężczyzny. Pierwszy raz Marchwicki zamordował kobietę w listopadzie 1964
roku. To, co działo się miedzy małżonkami, a więc odejście Marii, późniejsza nadzieja na jej powrót, wreszcie
powrót, na krótko zresztą, ściśle nakłada się na daty morderstw dokonywanych przez Marchwickiego. Gdy
Zdzisław miał nadzieję na powrót żony, nie mordował.
Zdzisław Marchwicki działał 5 lat i 4 miesiące. Z 20 zaatakowanych ofiar 6 przeżyło.
Ofiary miały od 16 do 58 lat. W jednym dniu (15.VI.1966) dokonał dwóch napadów na kobiety, z których jeden
skończył się śmiercią ofiary. Dwukrotnie zamordował dokładnie w rocznicę poprzedniego mordu (15.VI.66 i
15.VI.67 oraz 3.X.67 i 3.X.68). Często atakował kobiety wracające z drugiej zmiany, późnym wieczorem.
Śpieszyły się do domów. Szły na skróty, przez odludne tereny. Kilka razy zdarzyło się, że gdy napadł na
ofiarę spłoszyli go idący ludzie - dlatego niektóre ofiary przeżyły. Uderzał z tyłu. Atakował nagle. Z tych które
przeżyły, tylko dwie miały obiektywne warunki, żeby go rozpoznać. I rozpoznały go przy konfrontacji.

Sporządzono wykaz cech osobowych, fizycznych i psychicznych, jakie powinien posiadać
zagłębiowski wampir. Cech tych było 485. Karty perforowane z cechami mężczyzn
mieszkających w pobliżu terenu działania wampira najdokładniej opisanych położono na arkusz
owych 485 cech. Na samej górze, na spiczastym wierzchołku, z 56 cechami na 485 możliwych,
znalazł się Zdzisław Marchwicki - sam jeden.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Sąd dysponował następującym materiałem dowodowym na którym oparł swój wyrok:
a. wyjaśnienia 6 oskarżonych złożone podczas śledztwa i podczas rozprawy,

b. zeznania przesłuchanych na sali bezpośrednio przez sąd przeszło 500 świadków,

c. zeznania ok. 100 świadków złożone w postępowaniu przygotowawczym i

odczytane na rozprawie,

d. ekspertyzy i opinie przeszło 20 biegłych z różnych dziedzin nauki,

e. protokoły z eksperymentów procesowych, przeprowadzonych w postępowaniu

przygotowawczym, i wizje lokalne, przeprowadzone przez sąd wraz dołączoną
dokumentacją,

f. ponad 1000 dokumentów dotyczących różnych kwestii szczegółowych i ogólnych,

przedłożonych wraz z aktem oskarżenia i zażądanych przez sąd z urzędu i na wniosek
stron,

g. ponad 100 różnych dowodów rzeczowych,

h. 25 taśm magnetofonowych z przesłuchania oskarżonych i świadków w postępowaniu

przygotowawczym oraz 6 filmów i 325 przeźroczy i zdjęć,

i. 141 tomów akt postępowania przygotowawczego wraz z załączonymi aktami dowodowymi,

dotyczącymi innych spraw, lecz mającymi bezpośredni związek z rozpoznawaną przez sąd
sprawą,

j. 10 tomów protokołów z rozpraw sądowych, 255 taśm magnetofonowych i 5 taśm wideo z

rozpraw sądowych, a ponadto 10 tomów akt postępowania przed sądem poza protokołami z
rozpraw.

PSYCHOLOGIA SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW

Według opinii biegłych "z powodu nie wykształconej w pełni zdolności do normalnego życia

seksualnego potrzebował silnych bodźców zewnętrznych w formie wynaturzonej, w postaci

widoku krwi, konwulsji ofiary i jej agonii. Cechy sadyzmu, jakimi się odznaczał, wykorzystywane

były przez niego w sposób świadomy, zaplanowany i konsekwentny".
Dlatego też Sąd przyjął, iż główny oskarżony to człowiek sprytny, działający z przemyślnym

zamiarem, przygotowujący się do dokonania przestępstwa, zabezpieczający sobie ucieczkę z

miejsca mordu. Że cechuje go pewność siebie, zdecydowanie w działaniu, chytrość, spryt i

umiejętność oceny sytuacji.
Sąd uznał Zdzisława Marchwickiego winnym zabójstwa 15 kobiet, usiłowania zabójstwa 4, zaś

od zarzutu usiłowania zabójstwa pielęgniarki Ireny W. oskarżonego uniewinnił. Zostały mu

także udowodnione pozostałe zarzuty z aktu oskarżenia. Sąd postanowił skazać go na karę

śmierci.
Sąd Najwyższy postanowił uchylić rewizje wniesione przez obrońców Zdzisława Marchwickiego

i utrzymać w mocy wyrok sądu I instancji, tj. wyrok śmierci.
Rada Państwa nie wykorzystała prawa łaski. Wyrok wykonano.