Metafory przestrzeni i miejsca 
 
Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, 1987   

Miejsce i przestrzeń jako główne koordynaty postrzegania otaczającego świata przez człowieka: 

 

 Klasyfikacja i porządkowanie percepcji 
 Proces waloryzacji przestrzeni 
 Autoocena i refleksja nad zajmowaną pozycją w przestrzeni 
 Zmiana i kształtowanie przestrzeni 

 
Emocjonalne postrzeganie przestrzeni:  

 

 Dialektyka pomiędzy domem rodzinnym i poczuciem bezpieczeństwa a przestrzeniami 

granicznymi z poczuciem zagrożenia 

 Przestrzeń zarazem jako przedmiot fascynacji i wyzwania 

 
Odmiany przestrzeni: 

 

 Przestrzeń otwarta 

 Pozbawiona wzorów i znaczeń 
 Synonim wolności 
 Motywacja do podjęcia działań 

 Przestrzeń zamknięta 

 Przestrzeń jako ‚uczłowieczona’ z nadanym sensem zawiera wzory i znaczenia: 

przestrzeń staje się miejscem 

 Przestrzeń jako miejsce zawiera określony system wartości 

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7 

 
Konstytuowanie przestrzeni i miejsca (Yi-Fu Tuan) 

 

 

 Człowiek porusza się między przestrzeniami i miejscami 

 

 Proces zadomowiania się: domistykacja jako forma socjalizacji 

 

 Praktyki społeczne nadawania przestrzeniom sensu i ich transformacja w miejsca 
 Wytwarzanie systemu wartości i nadawanie sensu przestrzeniom jako miejscom 
 Ujmowanie przestrzeni jako własność miejsca, zarazem odgraniczenie względem 

innych: ‚moje’ miejsce staje się obcym dla innych 

 

 Doświadczenie przestrzeni i miejsca poprzez ruch i dotyk, wizualizację i 

konceptualizację 
 

 Przestrzeń jako siatka miejsc zgodnie z kierunkiem eksploracji przestrzeni przez 

praktyki społeczne 

 

 Nakładanie znaczeń przestrzeni na miejsca i umiejscowienie abstraktu jaki jest 

przestrzeń 

 Umiejscowienie przestrzeni poprzez jej poznanie i nadanie jej wartości 

 

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7 

 
Organizacja przestrzeni (Yi-Fu Tuan) 
 
  

 

 
Eksploracja przestrzeni poprzez  

 

 Ruch, lokalizację przedmiotów i miejsc w przestrzeni 
 Określenie odległości i rozciągłości przedmiotów i miejsc znajdujących się w 

przestrzeni 

 
Organizacja przestrzeni na drodze doświadczenia: 

 

 Wzrokowego z trójwymiarowym obrazem przestrzeni 
 Dotykowe jako główne narzędzie poznania i doświadczenia świata rzeczy i ich 

rozmieszczenia w przestrzeni 

 Miejsce: konkretyzacja wartości i sensu – ‚obiekt’, w którym przebywa człowiek 
 Wizualny obraz przestrzeni zostaje poszerzony przez inne zmysły 

 

 Słuch poszerza obraz przestrzeni poza zakres wizualizacji, „udramatycznia 

doświadczenie przestrzeni” (Tuan 1987; cyt. za: Majer 2010: 63) 

 Funkcja zmysłów: przekaz wiedzy o świecie zewnętrznym, tzn. przestrzenie 

człowieka są odbiciem jakości jego zmysłów 

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7 

 
Topofilia i topofobia (Yi-Fu Tuan) 
 

Napięcie i przejście pomiędzy przestrzenią i miejscem wyrażone przez: 

 

 Topofilia: wyraz emocjonalnej i symbolicznej postawy wobec miejsca, np. dom 

rodzinny, ojczyzna 

 Topofobia: niechęć i odrzucenie konkretnych miejsc, np. slumsy, getta, miejsca 

wykluczenia społecznego, przemocy, patologii społecznych 

 Proces kształtowania postaw i relacji do przestrzeni i miejsc w analogii do procesu 

kształtowania relacji międzyludzkich w procesie komunikacji interpersonalnej i 
społecznej 

 
Trzy typy przestrzeni konstruowanych na bazie doświadczenia zmysłowego oraz 
predyspozycji umysłowych: 

 

1) Przestrzeń mityczna jako schemat konceptualny 
2) Przestrzeń pragmatyczna jako wyraz praktyk społecznych przede wszystkim w zakresie 

gospodarowania i ekonomii, sposobów funkcjonowania w miejscu i przestrzeni 

3) Przestrzeń abstrakcyjna, teoretyczna jako poszukiwanie analogii pomiędzy naturą, 

życiem społecznym a geometrią  

 

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7 

 
Antropocentryzm przestrzeni (Yi-Fu Tuan) 
 

Przestrzeń mityczna: 

 

 Mglisty, niejednoznaczny obszar wiedzy niedostatecznej, jednocześnie ramy dla 

wyznaczenia przestrzeni pragmatycznej 

 Składnik światopoglądu z lokalizacją wartości jako podstawy działań 
 Przestrzeń mityczna jako konstrukcja intelektualna  
 Odpowiedź uczuć i wyobraźni na podstawowe potrzeby człowieka 
 Wielość ośrodków / ‚miejsc’ jako punktów odniesienia 

 

Antropomorfizacja biologiczna przestrzeni: 

 

 „Każdy jest centrum własnego świata i otaczająca go przestrzeń jest 

zróżnicowana zgodnie z schematem jego ciała” (Tuan 1987; cyt. za: Majer 2010: 
64) 

 Każdy człowiek kreuje swoją przestrzeń i swoje miejsce 

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7 

 
Antropocentryzm przestrzeni (Yi-Fu Tuan) 
 

Życie człowieka jako wejście w przestrzeń i kreowanie miejsc jest nieustannym 

procesem tłumaczenia świata i rzeczywistości: 

 

 Religia jako główne narzędzie wprowadzające dychotomię pomiędzy przestrzenią 

‚świętą’, sakralną i nieuświeconą, między sacrum a profanum, między 

przestrzenią uformowaną a amorficzną 

 Rozdarcie to odkrywa i wskazuje „punkt stały” z funkcją orientacji i odniesienia 

w przestrzeni 

 Człowiek religijny jest zagubiony w przestrzeni bez tego punktu odniesienia, dąży 

więc do ukonstytuowania siebie jako „środka świata” (Tuan) 

 Człowiek niewierzący nie dostrzega zróżnicowania przestrzeni, która jawi się 

jako uniwersalna z wielością punktów odniesienia, tym samym jest łatwiejsza do 

opanowania 
 

Antropomorfizacja i sensualizacja przestrzeni: 

 

 Ludzkie ciało wyznacza i wyraża kierunki przestrzenne i prawa rządzące światem 
 Przestrzeń ludzkiego ciała jest przestrzenią świata, mikro- i makrokosmosu 
 Symbolika ciała decyduje i determinuje proces waloryzacji przestrzeni  

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7 

Koncepcja przestrzeni egzystencjalnej 
 
Christian Norberg-Schulz: „Bycie, przestrzeń i architektura” (2000) 

 

 
Architektura jako wyraz przestrzeni egzystencjalnej człowieka z funkcją 

przekazu znaczeń egzystencjalnych 

 

 „Celem dzieła sztuki jest zachowanie i przekazanie przeżytych znaczeń 

egzystencjalnych. (…) Każde znaczenie musi być ujawnione w 

konkretnym miejscu, a ujawnienie to determinuje charakter tego 

miejsca. (…) Przestrzeń egzystencjalna nie jest identyczna z 

przestrzenią geograficzną, wyznaczoną w kategoriach czysto fizycznych, 

ale określona jest przez doświadczane właściwości, procesy i 

współzależności. Zazwyczaj zatem nie jest jednorodna i neutralna, lecz 

ma wartościujący, istotny charakter” (cyt. za: Majer 2010: 66) 
 

 Prywatne przestrzenie egzystencjalne jako wyraz indywidualnego 

rozwoju oraz interakcji jednostki ze środowiskiem 

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7 

Koncepcja przestrzeni egzystencjalnej 
 
Christian Norberg-Schulz: „Bycie, przestrzeń i architektura” (2000)

 

 

 Publiczne przestrzenie egzystencjalne: 

 

 Przestrzenność ludzkiego bytu (Martin Heidegger, Budować, 

mieszkać, myśleć, 1977) 
 

 Przystosowanie człowieka do warunków przestrzennych jako wyraz 

asymilacji, akomodacji w przestrzeni (Jean Piaget, Mądrość i 

złudzenia filozofii, 1967) 
 

 Wytwarzanie miejsca przez społeczność jako proces adaptacji 

przestrzennej oraz ‚oswajania’ przestrzeni 
 

 Dychotomia miejsca (ograniczenie, zamknięcie) i przestrzeni 

(otwarcie, wolność, ekspansja) (Ewa Rewers, Język i przestrzeń w 

posstrukturalistycznej filozofii kultury, 1996) 

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7