Metafory przestrzeni i miejsca
Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, 1987
Miejsce i przestrzeń jako główne koordynaty postrzegania otaczającego świata przez człowieka:
Klasyfikacja i porządkowanie percepcji
Proces waloryzacji przestrzeni
Autoocena i refleksja nad zajmowaną pozycją w przestrzeni
Zmiana i kształtowanie przestrzeni
Emocjonalne postrzeganie przestrzeni:
Dialektyka pomiędzy domem rodzinnym i poczuciem bezpieczeństwa a przestrzeniami
granicznymi z poczuciem zagrożenia
Przestrzeń zarazem jako przedmiot fascynacji i wyzwania
Odmiany przestrzeni:
Przestrzeń otwarta
Pozbawiona wzorów i znaczeń
Synonim wolności
Motywacja do podjęcia działań
Przestrzeń zamknięta
Przestrzeń jako ‚uczłowieczona’ z nadanym sensem zawiera wzory i znaczenia:
przestrzeń staje się miejscem
Przestrzeń jako miejsce zawiera określony system wartości
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7
Konstytuowanie przestrzeni i miejsca (Yi-Fu Tuan)
Człowiek porusza się między przestrzeniami i miejscami
Proces zadomowiania się: domistykacja jako forma socjalizacji
Praktyki społeczne nadawania przestrzeniom sensu i ich transformacja w miejsca
Wytwarzanie systemu wartości i nadawanie sensu przestrzeniom jako miejscom
Ujmowanie przestrzeni jako własność miejsca, zarazem odgraniczenie względem
innych: ‚moje’ miejsce staje się obcym dla innych
Doświadczenie przestrzeni i miejsca poprzez ruch i dotyk, wizualizację i
konceptualizację
Przestrzeń jako siatka miejsc zgodnie z kierunkiem eksploracji przestrzeni przez
praktyki społeczne
Nakładanie znaczeń przestrzeni na miejsca i umiejscowienie abstraktu jaki jest
przestrzeń
Umiejscowienie przestrzeni poprzez jej poznanie i nadanie jej wartości
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7
Organizacja przestrzeni (Yi-Fu Tuan)
Eksploracja przestrzeni poprzez
Ruch, lokalizację przedmiotów i miejsc w przestrzeni
Określenie odległości i rozciągłości przedmiotów i miejsc znajdujących się w
przestrzeni
Organizacja przestrzeni na drodze doświadczenia:
Wzrokowego z trójwymiarowym obrazem przestrzeni
Dotykowe jako główne narzędzie poznania i doświadczenia świata rzeczy i ich
rozmieszczenia w przestrzeni
Miejsce: konkretyzacja wartości i sensu – ‚obiekt’, w którym przebywa człowiek
Wizualny obraz przestrzeni zostaje poszerzony przez inne zmysły
Słuch poszerza obraz przestrzeni poza zakres wizualizacji, „udramatycznia
doświadczenie przestrzeni” (Tuan 1987; cyt. za: Majer 2010: 63)
Funkcja zmysłów: przekaz wiedzy o świecie zewnętrznym, tzn. przestrzenie
człowieka są odbiciem jakości jego zmysłów
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7
Topofilia i topofobia (Yi-Fu Tuan)
Napięcie i przejście pomiędzy przestrzenią i miejscem wyrażone przez:
Topofilia: wyraz emocjonalnej i symbolicznej postawy wobec miejsca, np. dom
rodzinny, ojczyzna
Topofobia: niechęć i odrzucenie konkretnych miejsc, np. slumsy, getta, miejsca
wykluczenia społecznego, przemocy, patologii społecznych
Proces kształtowania postaw i relacji do przestrzeni i miejsc w analogii do procesu
kształtowania relacji międzyludzkich w procesie komunikacji interpersonalnej i
społecznej
Trzy typy przestrzeni konstruowanych na bazie doświadczenia zmysłowego oraz
predyspozycji umysłowych:
1) Przestrzeń mityczna jako schemat konceptualny
2) Przestrzeń pragmatyczna jako wyraz praktyk społecznych przede wszystkim w zakresie
gospodarowania i ekonomii, sposobów funkcjonowania w miejscu i przestrzeni
3) Przestrzeń abstrakcyjna, teoretyczna jako poszukiwanie analogii pomiędzy naturą,
życiem społecznym a geometrią
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7
Antropocentryzm przestrzeni (Yi-Fu Tuan)
Przestrzeń mityczna:
Mglisty, niejednoznaczny obszar wiedzy niedostatecznej, jednocześnie ramy dla
wyznaczenia przestrzeni pragmatycznej
Składnik światopoglądu z lokalizacją wartości jako podstawy działań
Przestrzeń mityczna jako konstrukcja intelektualna
Odpowiedź uczuć i wyobraźni na podstawowe potrzeby człowieka
Wielość ośrodków / ‚miejsc’ jako punktów odniesienia
Antropomorfizacja biologiczna przestrzeni:
„Każdy jest centrum własnego świata i otaczająca go przestrzeń jest
zróżnicowana zgodnie z schematem jego ciała” (Tuan 1987; cyt. za: Majer 2010:
64)
Każdy człowiek kreuje swoją przestrzeń i swoje miejsce
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7
Antropocentryzm przestrzeni (Yi-Fu Tuan)
Życie człowieka jako wejście w przestrzeń i kreowanie miejsc jest nieustannym
procesem tłumaczenia świata i rzeczywistości:
Religia jako główne narzędzie wprowadzające dychotomię pomiędzy przestrzenią
‚świętą’, sakralną i nieuświeconą, między sacrum a profanum, między
przestrzenią uformowaną a amorficzną
Rozdarcie to odkrywa i wskazuje „punkt stały” z funkcją orientacji i odniesienia
w przestrzeni
Człowiek religijny jest zagubiony w przestrzeni bez tego punktu odniesienia, dąży
więc do ukonstytuowania siebie jako „środka świata” (Tuan)
Człowiek niewierzący nie dostrzega zróżnicowania przestrzeni, która jawi się
jako uniwersalna z wielością punktów odniesienia, tym samym jest łatwiejsza do
opanowania
Antropomorfizacja i sensualizacja przestrzeni:
Ludzkie ciało wyznacza i wyraża kierunki przestrzenne i prawa rządzące światem
Przestrzeń ludzkiego ciała jest przestrzenią świata, mikro- i makrokosmosu
Symbolika ciała decyduje i determinuje proces waloryzacji przestrzeni
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7
Koncepcja przestrzeni egzystencjalnej
Christian Norberg-Schulz: „Bycie, przestrzeń i architektura” (2000)
Architektura jako wyraz przestrzeni egzystencjalnej człowieka z funkcją
przekazu znaczeń egzystencjalnych
„Celem dzieła sztuki jest zachowanie i przekazanie przeżytych znaczeń
egzystencjalnych. (…) Każde znaczenie musi być ujawnione w
konkretnym miejscu, a ujawnienie to determinuje charakter tego
miejsca. (…) Przestrzeń egzystencjalna nie jest identyczna z
przestrzenią geograficzną, wyznaczoną w kategoriach czysto fizycznych,
ale określona jest przez doświadczane właściwości, procesy i
współzależności. Zazwyczaj zatem nie jest jednorodna i neutralna, lecz
ma wartościujący, istotny charakter” (cyt. za: Majer 2010: 66)
Prywatne przestrzenie egzystencjalne jako wyraz indywidualnego
rozwoju oraz interakcji jednostki ze środowiskiem
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7
Koncepcja przestrzeni egzystencjalnej
Christian Norberg-Schulz: „Bycie, przestrzeń i architektura” (2000)
Publiczne przestrzenie egzystencjalne:
Przestrzenność ludzkiego bytu (Martin Heidegger, Budować,
mieszkać, myśleć, 1977)
Przystosowanie człowieka do warunków przestrzennych jako wyraz
asymilacji, akomodacji w przestrzeni (Jean Piaget, Mądrość i
złudzenia filozofii, 1967)
Wytwarzanie miejsca przez społeczność jako proces adaptacji
przestrzennej oraz ‚oswajania’ przestrzeni
Dychotomia miejsca (ograniczenie, zamknięcie) i przestrzeni
(otwarcie, wolność, ekspansja) (Ewa Rewers, Język i przestrzeń w
posstrukturalistycznej filozofii kultury, 1996)
Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7