PEDAGOGIUM

Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej

Warszawa

2008/2009

Psychologia rozwojowa, osobowości

i społeczna

dr Ewa Tokarczyk

Wykład I

• Psychologia rozwojowa jako nauka i dziedzina

działalności praktycznej

• Co to jest rozwój ?
• Modele rozwoju
• Strategie badań w psychologii rozwojowej
• Periodyzacja (okresy) rozwoju człowieka od

poczęcia do naturalnej śmierci

Psychologia rozwojowa

Jako nauka

•

Badanie prawidłowości rozwoju

•

Opracowywanie metod, technik i
narzędzi badań rozwoju

•

Opis rozwoju poszczególnych
funkcji ( podłużny) oraz
charakterystyka poszczególnych
stadiów rozwoju

•

Badania uwarunkowań rozwoju

•

Badanie zależności rozwoju od
czynników biologicznych,
społecznych w tym
wychowawczych

Jako dziedzina działalności

praktycznej

•

Ocena prawidłowości rozwoju
jednostki ( diagnoza rozwojowa)

•

Ocena indywidualnych warunków
rozwoju

•

Ocena indywidualnych
potencjałów / zaburzeń
rozwojowych

•

Planowanie indywidualnego
rozwoju jednostki

Czynniki rozwoju

Teoria czterech

czynników

-

rozwój powoduje zmiany; wyróżniamy

następujące jego uwarunkowania:

1) genetyczne,
2) środowiskowe (ekologiczne),
3) nauczanie i wychowanie,
4) aktywność własną.

Dwa ostatnie to czynniki przyczynowe, inaczej

wyznaczniki

rozwoju.

• Dojrzewanie - proces, w którym rozwój nie zależy od

indywidualnego doświadczenia.

• Uczenie się - proces zmiany zachowania w oparciu o indywidualne

doświadczenie.

Co to jest rozwój ?

Czy każda zaobserwowana zmiana jest rozwojem ?

Rozwojem jest zmiana, która:

• Jest ukierunkowana
• Jest ciągła
• Jest względnie trwała
• Jest względnie nieodwracalna
• Obejmuje całe struktury psychiczne (funkcje psychiczne)

i ich wzajemne relacje

• Odbywa się pod wpływem mechanizmów wewnętrznych

(spontanicznie), przyczyny rozwoju tkwią w samym
układzie

ROZWÓJ

„Ciąg zmian pozostających miedzy sobą we

wzajemnym związku i występujących w sposób

uporządkowany w określonych miejscach

continuum czasowym biegu życia jednostki”

Hans Tomae

MODELE ROZWOJU

– czyli odpowiedź na

pytanie: jak przebiega rozwój ?

Model liniowy

– stały, systematyczny przyrost

sprawności, umiejętności, cech w czasie

Według takiego modelu rozwija się np.. wzrost, waga ciała, liczba słów,

którymi operuje jednostka.

Zależnie od sfery rozwoju przebiega on stale, do końca życia albo

osiągnąwszy pełen rozwój utrzymuje się na osiągniętym poziomie.

MODELE ROZWOJU

– czyli odpowiedź na

pytanie: jak przebiega rozwój ?

Model stadialny

– rozwój przebiega poprzez osiąganie

poszczególnych, opisanych przez teoretyków stadiów.
Osiągnięcia poprzednich stadiów nie zanikają. Rozwój
przebiega do osiągnięcia pełnej dojrzałości lub zatrzymuje się
na określonym stadium.

Rozwój procesów poznawczych wg. Piageta, rozwój moralny wg.

Piageta , Kolhlbergera

I

II

III STADIUM

MODELE ROZWOJU

– czyli odpowiedź na

pytanie: jak przebiega rozwój ?

Model cykliczno

– fazowy: rozwój przebiega poprzez

cykliczne fazy: wzrostu ( progres), stagnacji na
określonym poziomie, regresu ( kryzysu ), aby
osiągnąć nowy jakościowo, wyższy poziom.

Rozwój osobowości według teorii dezintegracji pozytywnej

K. Dąbrowskiego

STRAREGIE BADAWCZE

w psychologii rozwojowej

– czyli odpowiedź na pytanie, jak

prowadzono badania i do jakich wniosków one uprawniają.

Badania poprzeczne

– porównuje się między sobą osoby w

danym wieku i analizuje, co dla danego wieku jest wspólne

( prawidłowość rozwojowa) a co indywidualne ( odbiegające).

Badania pozwalają na określenie, jaki przeciętnie powinien

być poziom rozwoju poszczególnych funkcji, cech,

sprawności i tym samym orzeczenie, czy konkretne dziecko

osiągnęło zgodny z wiekiem poziom rozwoju.

Zastosowanie praktyczne:

bilanse rozwoju, pojęcie dojrzałości

szkolnej, określenie, czy rozwój jest harmonijny,

dysharmonijny, zaburzony czy też mamy do czynienia z
niedorozwojem.

STRAREGIE BADAWCZE

w psychologii rozwojowej

– czyli odpowiedź na pytanie, jak

prowadzono badania i do jakich wniosków one uprawniają.

Badanie podłużne – przez określony czas, na ogół kilka, kilkanaście

lat śledzi się rozwój jednej osoby ( kilku osób) i poprzez porównanie

indywidualnych ścieżek rozwoju wyciąga się wnioski, co do

prawidłowości rozwojowych

Badanie pozwala

określić tzw. normę rozwojową, to jest stwierdzić,

czy rozwój następuje, czy przebiega on zgodnie z określonymi

prawidłowościami. W oparciu o tę strategię zbadano i opisano
stadia rozwoju

Zastosowanie praktyczne:

szczególnie w okresach bardzo

dużych różnic indywidualnych w rozwoju, jedynie prawidłowa

jest analiza podłużna. Porównywanie poprzeczne może

prowadzić do błędu.

STRAREGIE BADAWCZE

w psychologii rozwojowej

– czyli odpowiedź na pytanie, jak

prowadzono badania i do jakich wniosków one uprawniają.

Badania sekwencyjne

– polegają na porównaniu poziomu rozwoju

osób w tym samym wieku, ale w różnych pokoleniach.

Badania pozwalają na określenie, jak warunki społeczno –

ekonomiczne i wychowawcze wpływają na rozwój. Aktualnie
obserwuje się przyspieszenie rozwoju procesów poznawczych i
intelektualnych a opóźnienie ( w stosunku do poprzednich pokoleń)
procesów emocjonalnych, społecznych.

W oparciu o te badania powstało pojęcie akceleracji rozwoju.

Konieczna jest np. weryfikacja norm a testach inteligencji, tworzenie
nowych wersji testów, wskazanie na nowe progi osiągania stadiów
rozwoju.

STRAREGIE BADAWCZE c.d.

•

Badania korelacyjne -

obserwowanie współzmienności, czyli współwystępowania

zmiennych i wnioskowanie o związkach między nimi; na ich podstawie nie można

formułować hipotez o przyczynach tych związków; nie dokonuje się manipulacji
eksperymentalnej.

•

Eksperyment -

obserwowanie zachowań w systematycznie modyfikowanych warunkach

(manipulacje eksperymentalna), do których losowo przydzielane są osoby badane.

•

Wywiad -

rozmowa psychologa z osobą badaną, bez świadków; cel - zebranie

szczegółowych informacji o badanym.

•

Obserwacja -

obserwowanie i rejestrowanie zachowań występujących naturalnie, bez

próby ich zakłócenia lub zmiany (brak kontroli i manipulacji).

•

Test -

raczej nie stosowany w psychologii rozwoju, zwłaszcza dziecka.

•

Ankieta -

samoopisowa technika zbierania danych jednocześnie od dużej grupy ludzi;

forma -

udzielanie odpowiedzi na listę uporządkowanych pytań.

•

Kwestionariusze samoopisowe -

stosowane powyżej 15 roku życia osoby badanej; lista

pytań, odpowiedzi udzielane indywidualnie, wyłącznie pisemnie.

OKRESY ROZWOJU CZŁOWIEKA

Okres prenatalny

– od poczęcia do narodzin

• faza jajowa do 2 tygodnia
• faza embrionalna 2 – 8 tygodnia
• faza płodowa 9 – 38 tygodnia

Okres wczesnego dzieciństwa – od narodzin do 3 r.ż.
• wiek niemowlęcy 0 – 1 r.ż.
• wiek poniemowlęcy 2 – 3 r.ż.

Okres średniego dzieciństwa – wiek przedszkolny 4 – 6 r. ż
Okres późnego dzieciństwa – młodszy wiek szkolny 7 ÷ 10 – 12 r.ż.

OKRESY ROZWOJU CZŁOWIEKA

Okres adolescencji 10

– 12 ÷ 20 – 23 r.ż.

• wczesna adolescencja 10 – 12 ÷ 15 r.ż.
• późna adolescencja 16 ÷ 20 – 23 r.ż.

Okres wczesnej dorosłości 20 – 23 ÷ 35 – 40 r.ż.

Okres średniej dorosłości 35 – 40 ÷ 55 – 60 r.ż.

Okres późnej dorosłości – wiek starzenia się 55 – 60 r.ż.