WYKŁAD II

Rozwój ruchowy dziecka
• Zmiana postawy ciała
• Rozwój lokomocji
• Rozwój manipulacji

Rozwój procesów poznawczych dziecka
• Wrażenia i spostrzeżenia
• Uwaga i pamięć
• Okresy rozwoju poznawczego wg. Piageta

Rozwój ruchowy

Odruchy typowe tylko dla noworodków lub/i

niemowląt

• odruch Babińskiego – przy drażnieniu spodniej strony stopy dziecka

następuje podniesienie dużego palca; utrzymanie się tego odruchu w

drugim półroczu wskazuje na nieprawidłowe funkcjonowanie

ośrodkowego układu nerwowego

• odruch toniczno – szyjny – związany z charakterystyczną

asymetryczną postawą noworodka; przy odwróceniu głowy następuje

prostowanie kończyny po stronie skierowania głowy i kurczenie ręki po

stronie przeciwległej

• odruch Moro – podniesienie rąk i przyciągnięcie ich do ciała w geście

obejmowania

• odruch chwytny – zdolność silnego zaciśnięcia dłoni na danym

przedmiocie i trzymanie go

• odruch marszu automatycznego – rytmiczne ruchy przypominające

chodzenie przy zetknięciu stóp z podłożem

Rozwój ruchowy

Odruchy występujące u noworodka i człowieka

dorosłego

• odruch źrenicowy – zwężanie się źrenicy pod wpływem

światła

• odruch mrugania – próba dotknięcia rogówki oka wiąże się z

zamknięciem powieki

• odruch ssania - pojawia się przy drażnieniu ust (bodziec

dotykowy), ułożeniu w pozycji przygotowującej do karmienia

(bodziec kinestetyczny), a następnie na widok piersi matki
(bodziec wzrokowy)

• odruch połykania
• odruch wydalania

Rozwój ruchowy

Rozwój ruchowy, zwłaszcza w początkowych fazach staje się miarą

dojrzewania układu nerwowego. Zależności te pomiędzy nabywaniem

przez dziecko nowych umiejętności a rozwojem ośrodkowego układu

nerwowego dobrze oddaje termin

rozwój psychoruchowy.

Warto też zaznaczyć, że zmiany w zakresie motoryki następują zgodnie z

prawami rozwojowymi:

• cefalokaudalnym – najpierw rozwija się obszar głowy (możliwe są

ruchy gałek ocznych, dowolne ruchy głowy), później tułowia (ruchy rąk,

tułowia), a następnie kończyn dolnych (chodzenie)

• proksymodystalnym – zmiany następują w kierunku od osi podłużnej

ciała na boki, szybciej rozwijają się mięśnie usytuowane w pobliżu

kręgosłupa, później mięśnie kończyn górnych

• łokciowo – promieniowym – palce dłoni nabierają sprawności od

małego palca piątego do kciuka.

Rozwój ruchowy

Postawa ciała

• w 2 miesiącu na brzuchu unosi głowę, wsparte na

rękach unosi klatkę piersiową

• w 3 miesiącu uniesione do pionu, trzyma głowę

prosto,

• w 5 lub 6 miesiącu posadzone lub podciągnięte

siedzi,

• w 8 miesiącu bez pomocy siada i siedzi,
• w 10 miesiącu życia stoi z oparciem,
• w 11 miesiącu stoi bez oparcia.

Rozwój ruchowy- Lokomocja

3 miesi

ąc: obrót w pozycji leżącej, z pleców na bok

5 miesi

ąc: obrót z brzucha na plecy

6 miesi

ąc: z pleców na brzuch

8 miesi

ąc: pełza

10 lub 11 miesi

ąc: raczkuje

12 lub 13 miesi

ąc: chodzi.

15 miesi

ąc: wchodzi po schodach na czworakach,

samodzielnie chodzi (upada rzadko);

18 miesi

ąc: ciągnie zabawki na sznurku, wchodzi po

schodach z pomocą osoby dorosłej;

24 miesiące: wydłuża się krok, poprawia się koordynacja ruchów, zanikają

ruchy zbędne, podczas chodzenia, nogi unoszone są niżej.

25-30 miesi

ąc: schodzi po schodach bez poręczy (stawia nogi

naprzemiennie), skacze, biega;

36 miesi

ąc: jazda na trójkołowym rowerku, stawanie na palcach;

W dalszym rozwoju: koordynacja ruchów, precyzja, rozwój

indywidualnych zdolności ruchowych

Rozwój ruchowy

Z

miany w zakresie umiejętności dowolnego chwytania i manipulacji

chwyt prosty

dziecko chwyta przedmiot całą dłonią od góry, wyciąga ku niemu

obie ręce, potrafi poruszać stawem barkowym

4 – 5 miesiąc

chwyt dłoniowo - łokciowy niemowlę sięga po przedmiot całą dłonią z

wyłączeniem kciuka, wykorzystuje jedną rękę, potrafi poruszać stawem

łokciowym

5 – 6 miesiąc

chwyt nożycowy przy chwycie kciuk jest przywiedziony do pozostałych palców,

zaznacza się przewaga jednej ręki, następuje pochylenie ciała w kierunku celu

6 – 8 miesiąc

chwyt pęsetkowy przeciwstawne ustawienie palca wskazującego i kciuka,

wykorzystywanie opuszków palców, umiejętność jednoczesnego chwytania kilku

przedmiotów z wykorzystaniem obu rąk, uruchomienie stawu nadgarstka,

zbliżanie się w kierunku przedmiotu

6 – 9 miesiąc

Rozwój ruchowy

Z

miany w zakresie umiejętności dowolnego chwytania i

manipulacji

Najpierw manipulacja

niespecyficzna

(jeden schemat chwytania stosowany do

wszystkich obiektów), pod koniec niemowlęctwa

specyficzna

(zróżnicowane schematy czynności, w zależności od obiektu - turla piłkę,

klocki wkłada do pojemnika.

Kolejnym aspektem rozwoju manipulacji jest

koordynacja wzrokowo

– ruchowa.

Sięganie po przedmiot występuje od 4 miesiąca życia.

Od tej chwili niemowlę uczy się też przekładania przedmiotów

z jednej do drugiej ręki. Potrafi trzymać kilka przedmiotów
jednocześnie. Wszystko odbywa się pod kontrolą wzroku.

Percepcja

czyli wrażenia i spostrzeżenia

Każdy akt percepcji składa się z dwóch faz -

inicjującej (pobudzenie jednostki przez bodziec) i

finalizującej (wygasanie pobudzenia wskutek

osiągnięcia efektu poznawczego).

R

ozwój spostrzegania przebiega w trzech etapach:

1) monosensorycznym pierwotnym,
2) polisensorycznym,
3) monosensorycznym wtórnym.

Stefan Szuman

Percepcja

– orientacja w czasie

Kierunki zmian:

• Od dużych przedziałów czasowych do małych:

pory roku, pory dnia, godziny

• Przeciwieństwa: lato – zima, dzień – noc

Przejawy orientacji w czasie:

• Kolejność zdarzeń

• Przewidywanie zdarzeń

• Określanie czasu trwania

• Używanie określeń czasowych

PROCESY POZNAWCZE:

Pamięć i uwaga

UWAGA: kierunki zmian

• Od mimowolnej do dowolnej

• Od krótkotrwałej do długotrwałej

• Od rozproszonej do podzielnej

PAMIĘĆ: kierunki zmian

• Od sensorycznej i krótkotrwałej do długotrwałej

• Od mechanicznej do logicznej

• Od mimowolnej do dowolnej

• Wzrost gotowości pamięci ( przypominania)

• Wzrost zakresu i pojemności pamięci

• Spowolnienie w wieku starzenia się

Stadia rozwoju poznawczego

wg. Piageta

• Inteligencja senso-motoryczna

(0 - 2 lata)

• Inteligencja przedoperacyjna

( 2- 6 lat)

• Operacje konkretne

(6 -12 lat)

• Operacje formalnych

(powyżej 12 lat)

Stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej-

inteligencja praktyczna 0

– 2 lata

Podstawowe metody utrwalania nowych umiejętności:

-

powtarzanie reakcji,

-

powtarzanie reakcji w odpowiedzi na inne niż pierwotny bodźce,

-

różnicowanie reakcji zależnie od kontekstu.

Charakterystyka stadium:

uczenie się poprzez bezpośrednie doświadczenie, ćwiczenie odruchów i

manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko
doznania: zachowanie egocentryczne, początki intencjonalnego, uczenie
się metodą prób i błędów, pod koniec – użycie symboli jako reprezentacji
przedmiotów i zdarzeń.

Główne osiągnięcia: pojęcie stałości, obiektywności przedmiotu;

dostrzeganie związku między działaniem i jego następstwami

Okres inteligencji sensoryczno-motorycznej -

różnicowanie schematów czynności

Trzy rodzaje asymilacji:

•

- asymilacja funkcjonalna -

powstanie schematów funkcjonalnych klas

przedmiotów (te są do turlania, a te do rzucania);

•

-

asymilacja uogólniająca - myślenie magiczno-zjawiskowe (dziecko nie dostrzega

związków przyczynowo-skutkowych); dostrzega związki między zdarzeniami i przyjemnymi

doznaniami; dziecko uczy się wywoływać interesujące zjawiska;

•

-

asymilacja różnicująca - odkrywanie relacji między elementem oznaczającym i

oznaczanym (ułożenie do karmienia oznacza karmienie); następuje zmiana elementów

oznaczających - nie są już związane z ciałem dziecka, ale z przedmiotami i zachowaniami

innych; zmieniają się strategie rozwiązywania problemów.

Koniec etapu inteligencji sensoryczno-

motorycznej oznacza pojawienie się nowej formy

inteligencji, opartej na umysłowych obrazach obiektów i zdarzeń warunkującej rozwój

funkcji symbolicznej, czyli umiejętności określania obiektów nieobecnych przy pomocy

symboli i znaków; objawy: opanowanie mowy, zabawa symboliczna, naśladownictwo

odróżnicowane (wzoru), pierwotne wyobrażenia.

Stadium inteligencji przedoperacyjnej

-

myślenie oparte na zdarzeniach od 2 do 6 lat

Myślenie konkretno – obrazowe ( wyobrażeniowe )

za pomocą obrazów, intuicyjne i impulsywne

Charakterystyka stadium:celowe eksperymentowanie na

przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań oparte
na reprezentacjach przedmiotów, stopniowe uwewnętrznianie

działań, przyswajanie znaków i symboli, rozwój pojęć, stopniowe
przejście do myślenia.

Główne osiągnięcia: czynności symboliczne wraz z mową,

interioryzacja

– czyli przekształcenie czynności faktycznych w

umysłowe, której przejawami są: odroczone naśladownictwo,
zabawa symboliczna,wyobrażanie sobie, czyli wywoływanie
obrazów umysłowych, mowa wewnętrzna, początki antycypacji

przyszłosci.

Stadium inteligencji przedoperacyjnej

-

myślenie oparte na zdarzeniach od 2 do 6 lat

Najważniejsze cechy rozumowania:
• Nieodwracalność ( brak zdolności przekształceń)
• Egocentryzm
• Centracja
• Animizn
• Artyficjalizm
• Antropomorfizm

Stadium operacji konkretnych

–

myślenie słowno – logiczne

7

– 11 lat

Charakterystyka stadium:

Dziecko potrafi dokonywać operacji umysłowych, ale brak jeszcze

rozumowania abstrakcyjnego.

Początkowo reprezentacje przedmiotów dotyczą teraźniejszości, a z czasem

-

przeszłości i przyszłości.

Ograniczenie myślenia do symboli konkretnych.
Myślenie dziecka ma charakter obrazowy i cechuje się nieodwracalnością.

Główne osiągnięcia:

Decentracja -

uwzględnienie wszystkich cech obiektu.

Pojęcie stałości objętości, masy, ilości. W tym stadium dzieci rozwijają też

pojęcie stałości powierzchni, liczby i kształtu.

Rozumienie relacji
Możliwość dokonywania kategoryzacji

.

Stadium operacji formalnych

myślenie hipotetyczno - dedukcyjne

od 12 lat

Charakterystyka stadium:
Myślenie staje się abstrakcyjne i dojrzałe. Młodzież zaczyna stawiać pytania

o prawdę i sprawiedliwość. Młodzi nakładają posiadane struktury wiedzy

na zadanie, zaczynając od szerokich kategorii, a następnie formułując i

sprawdzając hipotezy w świetle posiadanej wiedzy o kategoriach i
relacjach.

Operacje formalne są operacjami zdaniowymi, zatem do ich tworzenia

konieczne jest użycie języka.

Główne osiągnięcia:
Myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno – dedukcyjne, które można przerwać,

uzupełnić, podjąć na nowo i odwrócić, logika zdań, dominacja inteligencji
werbalnej.