Farmacja weterynaryjna

Ćwiczenie 3

Zakład Farmakologii i Toksykologii
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Opracowali: dr Piotr Okoniewski
dr Marianna Szczypka

prof. Marcin Świtała

Materiały pomocnicze dla roku III – 2012

Postać leku (postać farmaceutyczna, forma

aplikacyjna, lek)

Postać leku to forma w jakiej przygotowuje się i podaje lek. Substancji

leczniczych, będących aktywnym składnikiem leku, nie podaje się per se

(jako takich). W technologii produkcji leków, substancje lecznicze miesza

się z odpowiednimi substancjami pomocniczymi i mieszaninom tym nadaje

się odpowiednią, wymaganą dla danego leku, postać, czyli formę.

Postać leku jest uzyskiwana przez odpowiednią obróbkę mieszaniny

substancji leczniczych i pomocniczych - obróbka ta jest różna dla różnych

postaci leków.

Postacie stałe leków weterynaryjnych

proszki
granulaty
tabletki
kapsułki
systemy dożwaczowe
systemy transdermalne
implanty

PROSZKI

Najprostszą stałą postacią leku są proszki(Pulveres).

Są to sproszkowane cząstki (nie większe niż 0,5mm) substancji

leczniczych lub części roślin. (w proszkach do użytku zewn. nie

większe niż 0,16 mm).

W zależności od składu proszki możemy podzielić na:
proste jednoskładnikowe (pulveres simplices) oraz proszki

złożone wieloskładnikowe (pulveres mixti).

Leki w postaci proszków sporządza się zarówno do użytku

zewnętrznego w postaci zasypek przeznaczonych do

stosowania zewnętrznego na rany, pudrów leczniczych lub

kosmetycznych oraz do użytku wewnętrznego w postaci

suchej, rozpuszczonej lub zawieszonej w wodzie.

Podstawową cechą substancji wchodzących w skład leku jest

odpowiedni stopień rozdrobnienia , zdolność adsorbowania

wilgoci i tłuszczów oraz właściwości poślizgowe .

Proszki doustne – Pulveres perorales

Stała postać leku, złożona ze stałych, sypkich i suchych
cząstek o różnym stopniu rozdrobnienia, zawierająca
1 lub więcej substancji czynnych. Może zawierać
substancje pomocnicze.
Stosowane bezpośrednio lub po rozpuszczeniu.

Występują w formie preparatów jedno lub
wielodawkowych (z dozownikiem).

Proszki musujące.

Proszki do stosowania na skórę – Pulveres ad usum

dermicum

Stała postać leku, złożona ze stałych, sypkich i suchych
cząstek o różnym stopniu rozdrobnienia, zawierająca
1 lub więcej substancji czynnych oraz może zawierać
substancje pomocnicze.

Występują w formie preparatów jedno lub wielodawkowych

Nie posiadają wyczuwalnej ziarnistości.

Proszki przeznaczone na otwarte rany lub na poważnie
uszkodzoną skórę powinny być jałowe

Proszki doustne recepturowe

Pulveres perorales

produkowane jako:
proszki: - niedzielone
- dzielone (min. 0,1 g)
Podawane do kapsułek skrobiowych, papierowych,

Vehiculum: Calcii lactas, Saccharosum, Lactosum

Produkcja proszków- etapy produkcji

•Odważanie substancji leczniczych i pomocniczych.
•Mieszanie wstępne
•Mieszanie zasadnicze
•Ujednolicanie (przesiewanie

)

GRANULATY

Mieszanina sproszkowanych substancji
leczniczych i pomocniczych uformowana
w jednolite grudki (ziarenka) o nieregu-
larnym kształcie i wielkości 0,5 - 3,2 mm.
Grudki te mogą być powlekane.

Granulaty w lecznictwie są stosowane

jako gotowa postać

leku,

do użytku wewnętrznego lub zewnętrznego, a także jako

półprodukt

do produkcji

tabletek i kapsułek.

Granulaty będące gotowym lekiem mogą być dawkowane,

wówczas odmierzone, równe ilości granulatu są zamknięte w
osobnych opakowaniach, np. kapsułkach, fiolkach, saszetkach.
Jeśli pacjent każdorazowo sam odmierza sobie ilość granulatu
do użycia, granulat nazywa się niedawkowanym.

Odmianą granulatów są

peletki

posiadające kształt

kulisty

Equipower - Glucosaminpellets

Granulaty – Granulata c.d.

Rodzaje granulatów:
- musujące
- powlekane
- dojelitowe
- o zmodyfikowanym uwalnianiu – o przedłużonym
i opóźnionym uwalnianiu

Substancje pomocnicze

Lepiszcza (substancje wiążące). Są niezbędnym składnikiem każdego

granulatu. Służą do wiązania cząstek substancji leczniczej (w proszku) w

większe agregaty, tak aby stworzyły ziarenka odpowiedniej wielkości. Jako

lepiszcza stosuje się:

kleik

żelatynowy

kleik

skrobiowy

gumę arabską

roztwory cukrów:

sacharozy

,

laktozy

pochodne

celulozy

:

metyloceluloza

,

hydroksyeltyloceluloza

i inne

Substancje rozsadzające. Stosowane w celu szybkiego uwalniania substancji

leczniczych z granulatu, po dostaniu się do środowiska wodnego (np. w

jelitach). Ich działanie polega na zwiększaniu objętości granulatu

(pęcznieniu) w zetknięciu z wodą. Jako substancje rozsadzające stosuje się

najczęściej:

skrobię

, najczęściej ziemniaczaną

pochodne

celulozy

: celulozę mikrokrystaliczną

pektyny

,

alginian sodu

Substancje hydrofilizujące. Zwiększają zdolność

adsorpcji

wody na

powierzchni granulek, dzięki czemu poprawiają właściwości fizyczne
granulatów, zapobiegają m.in. uwięzieniu powietrza na granulkach, co
mogłoby powodować rozpadanie się sporządzonych z granulatu tabletek. Poza
tym substancje te wpływają na szybkość uwalniania leku z granulatu lub
tabletek. Najczęściej stosowane substancje hydrofilizujące to między innymi:

alkohol cetylowy

monostearynian glicerylu

polisorbaty

20 i 80

Substancje utrzymujące wilgoć. Zabezpieczają granulat przed nadmiernym
wysychaniem i tym samym rozpadaniem się. W takim celu stosuje się:

glicerol

glikol propylenowy

mleczan sodu

Substancje zapobiegające zbyt szybkiemu rozpadowi. Utrudniają dostawanie
się wody w głąb granulek i tym samym ich szybki rozpad. Są używane do
uzyskiwania tabletek do ssania. Stosuję się tu substancje dobrze
rozpuszczalne, tworzące na powierzchni granulek roztwór nasycony, np.

sacharozę

.

Substancje wypełniające. Uzupełniają masę granulatu, gdy substancja
lecznicza jest użyta w małej ilości, tak, żeby uzyskanego granulatu nie było za

mało (wtedy utracenie części granulatu, np. wysypanie się z łyżeczki

podczas

zażywania, powodowałoby bardzo dużą stratę leku). Substancje wypełniające
mogą pełnić jednocześnie inne funkcje, np. pochłaniać wodę i w ten sposób
zapobiegać wysychaniu. Substancjami wypełniającymi mogą być:
cukry proste:

sacharoza

,

glukoza

,

laktoza

skrobia

bentonit

krzemionka

koloidalna

Substancje poślizgowe. Wpływają na sypkość granulatu, ułatwiają zsypywanie
się z leja nasypowego i lepsze, bardziej równomierne wypełnienie matrycy.
Najczęściej stosowanymi substancjami są :
talk, skrobia, krzemionka koloidalna stearynian magnezowy, wapniowy, glinowy
Substancje smarujące. zmniejszają tarcie ziarna granulatu podczas zgniatania
stearynian magnezowy, wapniowy, glinowy, talk

Produkcja granulatów

Przygotowanie proszku do granulacji.

Metoda granulacji na mokro składająca się z 4 etapów
1)zwilżania i ugniatania proszku,
2) formowania granulatu,
3) suszenia,
4) ujednolicania ziaren

Metoda na sucho polegająca na sprasowaniu substancji

leczniczej , następnie skruszeniu otrzymanego produktu i

przesianiu go na sitach o odpowiedniej wielkości oczkach.
Kompaktowanie (zbrylanie), ekstrudowanie (wyciskanie).

Tabletki

Syn.: Tabuletta, Compressi, Comprimata

– wg farmakopei są stałą postacią leków

zawierającą określoną dawkę jednej lub

kilku substancji leczniczych, przeznaczo-

ną do stosowania

doustnego

(z możli-

wością uwalniania substancji leczniczej

w różnych odcinkach

przewodu

pokarmowego

),

podjęzykowego

lub

podpoliczkowego

.

Rzadziej są stosowane do innych jam

ciała, do implantacji lub przygotowywa-

nia

roztworów

o różnym zastosowaniu.

Tabletki składają się ze sprasowanego

proszku, złożonego z substancji

leczniczej oraz substancji pomocniczych.

Tabletki zawierają ściśle określoną ilość

substancji aktywnej, jest to więc

dawkowana postać leku.

Tabletki zostały wprowadzone do
lecznictwa w 1874 roku przez
Rosenthala. Obecnie są
najczęściej i najpowszechniej
stosowaną postacią leku.

Tabletki – c.d.

Rodzaje tabletek do podawania doustnego:
-

niepowlekane

-

powlekane

-

musujące

-

do sporządzania roztworu doustnego

-

do sporządzania zawiesiny doustnej

-

ulegające rozpadowi w jamie ustnej

-

dojelitowe - o opóźnionym uwalnianiu, oporne na

działanie soku żołądkowego, uwalniają subst. czynną
w soku jelitowym
-

o zmodyfikowanym uwalnianiu - zmodyfikowana

szybkość, miejsce lub czas uwalniania subst. czynnej
przedłużone, opóźnione lub pulsacyjne uwalnianie
-

do stosowania w jamie ustnej

Tabletki – c.d.

Ale też tabletki dopochwowe, doodbytnicze, tabletki
służące do sporządzania roztworów do stosowania
zewnętrznego

Bolus -
duża tabletka lub kapsułka, z której substancja lecznicza
uwalnia się natychmiast lub w sposób przedłużony na
przykład domaciczne lub do żwaczowe.

• Kształt tabletek może być różny. Najczęściej formuje się je w

postaci płaskich lub wypukłych krążków, często z
wyciśniętym na powierzchni wzorem lub napisem oraz
rowkiem ułatwiającym dzielenie tabletki.

• Niezależnie od kształtu, powierzchnia tabletki powinna być

jednolita i gładka bez plam i uszkodzeń.

Tabletki – c.d.

1.Tabletki do podawania doustnego
niepowlekane (Tabulettae)
powlekane ( Tabulettae abductae)
podjęzykowe (Tabulettae sublinguales)
do ssania (Dulciabulettae )
do zębodołów (Tabulettae ad alvcolisdentalis)
dojelitowe (Tabulettae enterosolubilae)
o zmodyfikowanej szybkości uwalniania (Tabulettae cum liberatio
modificatae)
musujące (Tabulettae effervescens)
2.Tabletki do stosowania zewnętrznego
do sporządzania roztworów do stosowania zewnętrznego(Tabulettae ad
solutiones)
dopochwowe (Tabulettae vaginalis)
doodbytnicze (Tabulettae rectalis)
3.Tabletki do stosowania pozajelitowego
do sporządzania roztworów do wstrzykiwań (Tabulettae ad solutiones
parenteralis)
do implantacji (Tabulettae implantabilae)

Tabletki do ssania (

łac.

Dulcitabulettae)

Uwalnianie substancji leczniczej z tych tabletek jest

spowolnione, dzięki dodatkowi substancji
spowalniających rozpuszczanie. W tej formie stosuje się
leki o działaniu miejscowym na błonę śluzową jamy
ustnej i gardła, np.

środki antyseptyczne

.

Tabletki podjęzykowe (łac. Tabulettae sublinguales)

Tabletkę umieszcza się pod językiem, na dnie jamy ustnej i

czeka do jej rozpuszczenia. Powoli uwalniająca się substancja
czynna przenika przez błonę śluzową bezpośrednio do
krwiobiegu.

Pozwala to uniknąć występowania

efektu pierwszego

przejścia

przez wątrobę, który może znacznie obniżać

skuteczność niektórych leków. Podanie leku tą drogą
gwarantuje również szybkie działanie, prawie jak po podaniu
dożylnym. W tej formie stosuje się m.in.

nitroglicerynę

,

leki

obniżające ciśnienie krwi

i niektóre

hormony

.

Tabletki do połykania można podzielić pod względem
szybkości czasu uwalniania substancji leczniczej:

- Tabletki o niemodyfikowanym uwalnianiu
- Tabletki o przedłużonym uwalnianiu
- Tabletki o opóźnionym uwalnianiu
- Tabletki o bardzo szybkim uwalnianiu

- Tabletki o niemodyfikowanym uwalnianiu

• Substancja lecznicza uwalnia się szybko, po rozpadzie tabletki,

i jest wchłaniana w żołądku i górnym odcinku jelita cienkiego.
Jest to najczęściej stosowany rodzaj tabletek.

Tabletki o przedłużonym uwalnianiu (łac. Tabulettae prolongate)

• Substancja lecznicza uwalnia się w całej długości przewodu pokarmowego,

ale bardzo powoli.

• Zadaniem tego typu leków jest zapewnianie stałego stężenia substancji

leczniczej w ciągu 8-12h a czasem nawet 24 godzin, bez konieczności

wielokrotnego podawania.

• Tabletki takie uzyskuje się przez zawieszenie substancji czynnej w

pęczniejącym, lub słabo rozpuszczalnym nośniku. Inna metodą jest

pokrycie tabletki słabo przepuszczalną warstwą, spod której stopniowo

wydobywa się substancja aktywna.

• Stosowanie takich tabletek umożliwia zmniejszenie częstotliwości

podawania oraz uzyskanie względnie stałego stężenia leku we krwi, co

poprawia jakość farmakoterapii i zmniejsza ryzyko działań niepożądanych,

wynikających z wahań stężenia leku.

• Tabletki o przedłużonym uwalnianiu zawierają zwykle większą ilość

składnika aktywnego i muszą być zabezpieczone, przed zbyt szybkim jego

uwolnieniem (np. przez zniszczenie otoczki).

• Dlatego tabletek takich nie wolno rozgryzać, rozdrabniać ani przełamywać,

gdyż grozi to przedawkowaniem leku.

Tabletki o opóźnionym uwalnianiu

• Najpopularniejszym przykładem takich tabletek są tabletki dojelitowe (łac.

Tabulettae enterosolubilae). Są to tabletki powlekane substancją odporną

na działanie kwasu żołądkowego.

• Lek uwalnia się z tego rodzaju tabletek dopiero w dalszych częściach

przewodu pokarmowego.

• Moment rozpoczęcia uwalniania leku jest skorelowany z miejscem, w

którym znajduje się tabletka, lub czasem jej przebywania w danym miejscu.

• Kiedy tabletka osiągnie już miejsce swojego przeznaczenia, rozpoczyna się

jej rozpad i uwalnianie substancji leczniczej, które są procesami szybkimi i

zachodzą podobnie jak w tabletkach o niemodyfikowanym uwalnianiu.

• Tabletek dojelitowych używa się do substancji wrażliwych na niskie

pH

(czyli takich, które mogłyby zostać rozłożone lub zdezaktywowane w

żołądku), do substancji drażniących, w celu ochrony błony śluzowej żołądka

przed ich działaniem oraz do leków działających miejscowo w jelitach.

Tabletki o bardzo szybkim uwalnianiu

• Są to tabletki zawierające substancje ułatwiające rozpuszczanie i

przyspieszające ten proces. Taką postać stosuje się najczęściej do

substancji słabo rozpuszczalnych w wodzie, aby zwiększyć ich

dostępność

farmaceutyczną

i

biologiczną

.

• Produkuje się również tabletki posiadające cechy dwóch wymienionych

wyżej grup, np. tabletki szybko i jednocześnie długo uwalniające. Tabletki

takie mogą być uzyskiwane przez sporządzenie tabletki o przedłużonym

uwalnianiu i pokrycie jej warstwą dobrze rozpuszczalną i również

zawierającą lek. W takiej sytuacji, tabletka po połknięciu, uwolni prawie

natychmiast lek zgromadzony w rozpuszczalnej otoczce, a reszta substancji

leczniczej będzie się uwalniała stopniowo, przez długi czas. Dostępne są

również tabletki o przedłużonym i jednocześnie opóźnionym uwalnianiu.

Tabletki do sporządzania płynów

• Służą do sporządzania roztworów lub zawiesin ex tempore (bezpośrednio

przed użyciem).

• Przeznaczenie otrzymywanych roztworów może być różne - do użytku

wewnętrznego, zewnętrznego, do iniekcji i inne. Tego rodzaju tabletki są
stosowane nie tylko w lecznictwie - mogą też służyć do sporządzania
roztworów np. do przemywania szkieł kontaktowych, do prania. W postaci
tabletek musujących spotyka się np. słodycze.

Tabletki do stosowania pozajelitowego

Najczęściej są podawane podskórnie, po nacięciu chirurgicznym. Tabletki

takie często zawierają substancje spowalniające uwalnianie, dzięki którym
lek może uwalniać się z takiej tabletki przez kilka miesięcy lub nawet lat.

W tej formie podaje się np. disulfiram (

Esperal

) w leczeniu alkoholizmu.

Tabletkarka

Urządzenia produkujące tabletki to tabletkarki:

Zasadniczymi elementami tabletkarki są:

• matryca nadająca tabletce kształt i wielkość,
• stempel dociskający proszek w matrycy. Stemple mogą mieć

wyryte wzory i napisy, które są wytłaczane na powierzchni
tabletki.

• lej dozujący odpowiednią ilość masy tabletkowej bądź

granulatu

• mechanizm zapewniający odpowiednią siłę nacisku.

Produkcja tabletek

Metody otrzymywania tabletek

• metoda bezpośredniego tabletkowania z pominięciem

granulacji

• otrzymywanie masy tabletkowej przez granulację na

sucho

• otrzymywanie masy tabletkowej przez mokrą

granulację , tzw metoda na mokro.

Procesy technologiczne
związane z produkcją
tabletek:
A . bezpośrednio z proszku
B. z granulatu otrzymanego
na sucho
C. z granulatu otrzymanego
na mokro

Wyprodukowanie tabletki muszą odpowiadać wymogom
określonym w farmakopei, które dotyczą:
• czasu rozpadu tabletki
• zdolności uwalniania substancji czynnej
• jednolitości masy
• jednolitości zawartości substancji czynnej
• odporności tabletek niepowlekanych na ścieranie
• odporności tabletki na zgniatanie

Niezależnie od tego jaką metodą została wykonana masa tabletkowa, musi
ona spełniać określone parametry

- dać się zsypać do matrycy w wymaganej, powtarzalnej
ilości
- dać się sprasować
- pozwolić się możliwie lekko wypchać z matrycy

Substancje pomocnicze

1.

wypełniające i adsorbujące:

laktoza, skrobia, celuloza, cukry i cukroalkohole(sacharoza, glukoza,

mannitol, sorbitol), bentonit, kaolin

2. wiążące:
skrobia(oprócz ziemniaczanej), celuloza i pochodne celulozy, mannitol,

poliwinylopirolidon(PVP), polialkohol winylowy, polioctan winylu,

polietylenoglikole, polichlorek winylu(szkielety), polietylen(szkielety),

siarczan barowy(szkielety)

3. rozsadzające:
skrobia(głównie ziemniaczana), i jej pochodne, (CMS-Na), celuloza i jej

pochodne,(CMC-Na), kwas alginowy i jego sól sodowa wapniowa, agar,

bentonit, Aerosil

4.poślizgowe i smarujące:
skrobia, Aerosil, stearynian magnezowy, wapniowy i glinowy, kwas
stearynowy, glikole polioksyetylenowe, odtłuszczone mleko w proszku,
laurylosiarcan sodowy, alkohole:cetylowy i stearylowy, kaolin
5.błonotwórcze:
hydroksypropyloceluloza(HPC), hydroksypropylometyloceluloza(HPMC),
poliwinylopirolidon (PVP), etyloceluloza, eudragity
6.plastyfikatory:
glikol propylenowy, olej rycynowy, parafina, trójacetyna, ftalany,:dwuetylu,
dwumetylu i dwubutylu, cytryniany; trójetylowy, trójbutylowy oraz ich
acetylopochodne, glicerol, sorbitol, guma arabska, glikole polioksyetylenowe
7.utrzymujące wilgoć:
glicerol, glikol propylenowy, sorbitol, mleczan sodowy

8.hydrofilizujące:
alkohol cetylowy, jednostearynian glicerolu, skrobia, laktoza ze skrobią,
laurylosiarczan sodowy, stearynian lub oleinian trójetanoloaminy,
9. o działaniu antystatycznym
stearynian magnezowy(Most), i wapniowy, laurylosiarczan sodowy, glikol
polioksyetylenowy, 4000, laktoza, monnitol, Aerosil,
10.poprawiające smak i/lub zapach tabletki
sacharoza, fruktoza, cyklaminian sodowy, dulcyna, sacharyna, wanilina, mięta
pieprzowa, kwas cytrynowy, anyżek, karmel. esensje zapachowe , itp.
11. spowalniające rozpad:
sacharoza, sól sodowa karboksymetylocelulozy

Kapsułki - Capsulae

Stała postać leku w twardym lub miękkim zbiorniczku
(osłonce) różnego kształtu i rozmiaru zawierająca zwykle
pojedynczą dawkę substancji czynnnej (czynnych).

Wypełnienie kapsułki –
stałe, płynne lub o konsystencji pasty, 1 lub więcej
substancji czynnych.

Osłonka –
z żelatyny lub innych subst., dodatkowo może zawierać
subst. pomocnicze (np. konserwujące, barwiące,
poprawiające smak)

Kapsułki – Capsulae c.d.

Rodzaje:
- twarde – zbiorniczki z 2 cylindrycznych części
- miękkie - jednoczęściowe
- o zmodyfikowanym uwalnianiu – zmodyfikowana
szybkość, miejsce lub czas uwalniania subst. czynnej -
przedłużone, opóźnione lub pulsacyjne uwalnianie
- dojelitowe – o opóźnionym uwalnianiu, oporne na
działanie soku żołądkowego, uwalniają subst. czynną
w soku jelitowym
- Skrobiowe – z 2 płaskich cylindrycznych części,
zwykle z mąki ryżowej

Najczęściej do podawania doustnego, ale są też kapsułki
dopochwowe, doodbytnicze, domaciczne.

Systemy dożwaczowe

Praeparationes intrauminales

Stała postać leku, zawierająca 1 lub kilka substancji czynnych.
Przeznaczone do stosowania doustnego u zwierząt
przeżuwających, połknięte pozostają w żwaczu, gdzie uwalniają
subst. czynną w sposób ciągły lub okresowo.
Czas uwalniania – dni - tygodnie.

Niektóre systemy dożwaczowe pływają po powierzchni treści
żwacza, inne opadają na dno.

Uwalnianie subst. czynnej następuje w wyniku erozji, korozji,
dyfuzji, ciśnienia osmotycznegolub innego procesu chem., fiz.
lub fizykochemicznego.

Intervet Panacur SR Bolus Vet.

Ivermectin (1.72 g, 12 mg/d or 40

–65 μg/kg bw/d for 135

d) intraruminal bolus administered to each animal at
turnout

Inne systemy dożwaczowe

Systemy transdermalne

Plastry przezskórne – syn. Emplastra transcutanea.

Elastyczne plastry zawierające 1 lub więcej subs.
czynnych.
Przeznaczone do stosowania na niezmienioną skórę,
w celu podawania substancji czynnej do krążenia
ogólnego,
po przeniknięciu bariery skórnej.

- zewnętrzna warstwa nośna i zabezpieczająca
- warstwa zawierająca substancję czynną,
- warstwa ochronna (usuwana przed umieszczeniem
plastra na skórze)

Schemat

Implanty

Jałowe, stałe postacie leków o odpowiednim rozmiarze
i kształcie, umożliwiającym implantacje pozajelitową.

Substancja czynna uwalniana przez dłuższy okres
czasu.

Pojedynczy implant umieszczany jest w jałowym
pojemniku.

Implanty