Pierwsze dni i tygodnie życia cieląt są dla ich zdrowia i późniejszego rozwoju okresem

niezmiernie istotnym. U nowo narodzonych cieląt występują istotne zmiany adaptacyjne
w układzie oddechowym, endokrynologicznym, immunologicznym oraz w zakresie prze-
mian metabolicznych.

38

OZRÓD – MATKA – NOWORODEK

R

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”

Najczęściej występującym w tym okre-

sie problemem zdrowotnym cieląt są
choroby przewodu pokarmowego i ukła-
du oddechowego (Svensson i wsp. 2003).
Występowanie biegunki zawsze związane
jest z dużymi stratami ekonomicznymi.
W skali światowej straty cieląt szaco-
wane są na 12-15%, a około 75% śmier-
telności cieląt do 3. tygodnia ich życia
jest wynikiem ostrej biegunki. Etiologia
biegunek jest złożona, gdyż poza czyn-
nikami środowiskowymi i żywieniowy-
mi ważną przyczyną zachorowalności
i śmiertelności cieląt są czynniki zakaź-
ne (García i wsp. 2000; Callaway i wsp.
2003; Stefaniak 2004). Z czynników in-
fekcyjnych przyczyną biegunki u cieląt
są najczęściej enteropatogenne szczepy
E. coli, rotawirusy, koronawirusy, Sal-
monella spp. i Cryptosporidium spp. (de la
Fuente i wsp. 1998; García i wsp. 2000;
Sunderland i wsp. 2003). Prowadzą one
do subklinicznej lub klinicznej postaci
choroby. Patogenne drobnoustroje wy-
stępujące w kale cieląt z biegunką mogą
być wykrywane również u cieląt zdro-
wych (de la Fuente i wsp. 1998).

Cielęta, jako zwierzęta podatne na dzia-

łanie ekstremalnych czynników środo-
wiskowych, z racji predyspozycji ana-
tomiczno-fizjologicznych są też bardziej
podatne na choroby narządu oddechowe-
go, najczęściej opisywane jako syndrom
enzootycznej bronchopneumonii cieląt
i młodego bydła (EBC) lub enzootycz-
nego odoskrzelowego zapalenia płuc (calf
pneumonia) (Stec i Mochol 2003). O wy-
stąpieniu objawów chorobowych decy-
duje nie tylko oddziaływanie patogenów,
ale ponadto szereg czynników predys-
ponujących, jak: suboptymalne warun-
ki utrzymania i warunki środowiskowe,
stres czy błędy żywieniowe.

Rozwojowi miejscowego procesu za-

palnego towarzyszy zwykle reakcja ogól-

Rejestrowane były wartości czynni-

ków środowiskowych w porodówce oraz
wewnątrz budki i na zewnątrz w kojcu
(2 razy dziennie, o godzinie 7.00 i 14.00,
3 razy w tygodniu). Wykonano 26 serii
pomiarowych. Temperaturę i wilgotność
względną powietrza mierzono termohi-
grometrem AZ 8703 oraz wyliczono in-
deks termiczno-wilgotnościowy (THI)
wg Madera i wsp. (2002).

Krew od cieląt pobierano z żyły szyjnej

zewnętrznej (przed karmieniem) pomię-
dzy 14. a 28. dniem ich życia. W surowicy
krwi oznaczono koncentrację haptoglo-
biny (wg Jones i Mould 1984). W pełnej
krwi oznaczono poziom parametrów rów-
nowagi kwasowo-zasadowej przy użyciu
analizatora gazometrycznego firmy Ciba
Corning-248 w temperaturze 38°C: pH,
prężność tlenu (pO

2

) i dwutlenku węgla

(pCO

2

), aktualne stężenie wodorowęgla-

nów (HCO

3

–

), nadmiar lub niedobór za-

sad (BE), całkowitą zawartość dwutlenku
węgla (CO

2

T) i procenatowe wysycenie

(saturację) hemoglobiny tlenem (sO

2

) oraz

wyliczono stosunek komponentu metabo-
licznego do oddechowego (HCO

3

–

/pCO

2

).

Krew pobierano i transportowano do la-
boratorium zgodnie z metodyką badań ga-
zometrycznych.

U wszystkich cieląt biorących udział

w badaniach dokonano oceny objawów
klinicznych biegunki, odwodnienia oraz ży-
wotności według skali punktowej od 0 do
3 pkt (tab. 1). Diagnozowano także wystę-
powanie schorzeń układu oddechowego.

Cielęta podzielono metodą analogów

na trzy grupy, biorąc pod uwagę koncen-
trację haptoglobiny w surowicy krwi:
– grupa I – prawidłowy poziom hapto-

globiny (0-0,05 g/l),

– gr upa II – poziom haptoglobiny

< 0,4 g/l,

– gr upa III – poziom haptoglobiny

> 0,4 g/l.

noustrojowa określana odpowiedzią
ostrej fazy. Białka ostrej fazy pełnią sze-
reg funkcji biologicznych w organizmie,
m.in. zapobiegają uogólnieniu procesu
zapalnego i ograniczają zasięg uszkodze-
nia tkanek. Mogą nieswoiście opsonizo-
wać bakterie, oddziaływać chemotak-
tycznie i aktywować układ dopełniacza
(Kostro i wsp. 2003). U bydła określanie
stężenia haptoglobiny (Hp) i surowicze-
go amyloidu A (SAA) wykorzystuje się
do oceny natężenia procesów patologicz-
nych, w diagnostyce różnicowej zakażeń
wirusowych i bakteryjnych oraz w ogól-
nej ocenie stanu zdrowia i dobrostanu
zwierząt (Heegaard i wsp. 2000, Kostro
i wsp. 2001). Godson i wsp. (1996) wska-
zują przydatność oznaczania białek ostrej
fazy u cieląt ze schorzeniami układu od-
dechowego w celach diagnostycznych
i prognostycznych odnośnie przebiegu
leczenia. Potwierdzają to również now-
sze badania (Berry i wsp. 2004).

Celem badań było określenie kon-

centracji haptoglobiny w surowicy
kr wi cieląt utrzymywanych w bud-
kach typu igloo (poza pomieszcze-
niem) w powiązaniu z kształtowaniem
się parametrów równowagi kwasowo-
-zasadowej.

M

ATERIAŁ

I

METODY

Badaniami w okresie zimowym obję-

to 25 cieląt rasy HF. Po urodzeniu cielęta
umieszczane były w kojcach indywidual-
nych, gdzie przebywały do 3.-5. dnia życia,
następnie przenoszone były do budek typu
igloo z wybiegiem, na zewnątrz porodów-
ki. Cielęta otrzymywały siarę i mleko matki
(do 5. dnia życia), a następnie mleko i pre-
parat mlekozastępczy (firmy VIT-TRA)
w stosunku 1:1. Od około 5.-10. dnia życia
ich dieta oprócz preparatu mlekozastępcze-
go zawierała ziarno kukurydzy i mieszankę
pełnoporcjową (do woli).

Ocena zależności

POMIĘDZY POZIOMEM HAPTOGLOBINY W SUROWICY KRWI CIELĄT

A STANEM RÓWNOWAGI KWASOWO-ZASADOWEJ

dr inż. Robert Kupczyński*, prof. dr hab. Tadeusz Stefaniak**

*Katedra Higieny Zwierząt i Ichtiologii, **Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy
oraz Ochrony Zdrowia Zwierząt, Akademia Rolnicza we Wrocławiu

39

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

ROZRÓD – MATKA – NOWORODEK

MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”

Wyniki badań poddane zostały anali-

zom statystycznym przy użyciu programu
statystycznego Statgraphics ver. 5.0.

W

YNIKI

I

DYSKUSJA

Średnia temperatura powietrza w koj-

cu o godz. 7.00 wyniosła -0,08°C, nieco
wyższa była wewnątrz budki (1,25°C).
Pod koniec okresu badawczego przej-
ściowo odnotowano obniżenie się tem-
peratury powietrza poniżej 0°C. W go-
dzinach popołudniowych stwierdzono
wzrost (p≤0,05) temperatury powie-
trza wraz z jednoczesnym obniżeniem
się wilgotności względnej powietrza
(tab. 1, ryc. 1). Odzwierciedleniem tych
zmian było kształtowanie się wartości
indeksu termiczno-wilgotnościowego

Objawy

kliniczne

Obecność/nasilenie objawów klinicznych

Nieobecne

Łagodne

Umiarkowane

Ostre

0 pkt

1 pkt

2 pkt

3 pkt

Biegunka

Normalny kał

Kał luźny lub „błotnisty”,

ale uformowany

Luźny lub wodnisty kał

nieuformowany

Obfity wodnisty kał,

domieszka śluzu, krwi.

Odwodnienie

Skóra powraca do

normalnej pozycji

bezpośrednio po

naciągnięciu

Powrót naciągniętej skóry

w krótkim czasie

(<3 sekund)

Umiarkowane napięcie

skóry, powrót

w 4-7 sekund

Skóra powraca powyżej

7 sekund

Stan ogólny

Żywotność, czujność,

prawidłowa reakcja na

bodźce

Obniżone odpowiadanie

na bodźce.

Osłabiony apetyt

Obniżone. Może niechęt-

nie utrzymywać pozycję

stojącą

Krytyczne. Niezdolne do

stania bez pomocy

Tabela 1. Ocena objawów klinicznych biegunki, odwodnienia i żywotności cieląt (wg Sunderlanda i wsp. 2003 w modyfikacji własnej).

(THI). Indeks THI jest czułym wskaź-
nikiem stresu cieplnego zwierząt, od-
zwierciedlającym panujące war un-
ki termiczno-wilgotnościowe. Po raz
pierwszy zaproponowany został przez
McDawel i wsp. w 1976 roku. Wartość
THI >72 określa warunki powodują-
ce stres gorąca, zaś THI <35 wskazuje
na stres zimna u zwierząt (Silanikove
2000, Mader i wsp. 2002). W badaniach
własnych wartości średnie nie zostały
przekroczone, natomiast skrajnie w po-
szczególnych pomiarach wykonanych
o godz. 7.00 stwierdzono THI na po-
ziomie 25,5.

Stan ogólny badanych zwierząt we-

dług przyjętej skali oceny (tab. 1) był
prawidłowy. Ocena punktowa nie prze-

kraczała 1 pkt. Najbardziej prawidłową
żywotnością charakteryzowały się cie-
lęta grupy I (0,42 pkt), nieco gorszą –
cielęta grupy III (0,94 pkt). U badanych
cieląt nie stwierdzono większego nasi-
lenia objawów biegunki. Ocena punk-
towa u wszystkich cieląt nie przekra-
czała 1 pkt, a więc u poszczególnych
zwierząt były to objawy co najwyżej
o łagodnym nasileniu (tab. 2). Naj-
więcej przypadków schorzeń układu
oddechowego stwierdzono w grupie
III (3 przypadki).

Wśród 25 cieląt biorących udział w ba-

daniach u 12 z nich poziom haptoglobiny
w surowicy krwi był poniżej granicy wy-
krywalności. Jest to zgodne z innymi ba-
daniami (Stefaniak 2000; Humblet i wsp.

Miejsce pomiaru

Porodówka

Budka

Kojec

t

f

THI

t

f

THI

t

f

THI

Godz.

7.00

x
s

5,40

68,33

44,58

1,25

a

72,37

38,00

-0,08

a

63,19

37,57

A

2,41

11,52

3,51

4,50

7,94

6,06

4,94

11,95

5,40

Godz.
14.00

x
s

6,94

66,58

46,97

4,55

a

64,54

43,58

3,78

a

57,71

43,23

A

2,32

12,21

3,63

3,22

14,77

5,12

3,17

16,01

4,64

Tabela 2. Średnie wartości temperatury (t), wilgotności względnej powietrza (f) oraz wartość indeksu termiczno-wilgotnościowego (THI).
a – istotność różnic przy p≤0,05 A – istotność różnic przy p≤0,01

40

OZRÓD – MATKA – NOWORODEK

R

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”

2004), ponieważ u zwierząt klinicznie
zdrowych stężenie Hp jest często niewy-
krywalne, natomiast w surowicy chorych
ulega wyraźnemu podwyższeniu. W przy-
padku 6 cieląt średnie stężenie Hp w su-
rowicy krwi wyniosło 0,2 g/l (grupa II),
natomiast u 7 cieląt aż 1,29 g/l (grupa III).
U wszystkich cieląt z tej grupy, u których
stwierdzono schorzenia układu oddecho-
wego, jednocześnie odnotowano wysokie
wartości haptoglobiny. Przy ostrym zapa-
leniu płuc stężenie Hp w surowicy krwi
wyniosło nawet 2,63 g/l. Gordson i wsp.
(1996) oraz Humblet i wsp. (2004) uwa-
żają stężenie Hp w surowicy krwi cieląt za

dobry marker stanów zapalnych w prze-
biegu bronchopneumonii, dodatkowo Hp
może być przydatna diagnostycznie oraz
wskazywać na konieczność terapii tego
schorzenia (Berry i wsp. 2004, Humblet
i wsp. 2004).

U wszystkich badanych cieląt wystę-

powała lekka kwasica typu oddechowego
(tab. 1). Nie stwierdzono statystycznych
różnic w kształtowaniu się poziomów pa-
rametrów równowagi kwasowo-zasadowej
pomiędzy grupami, jedynie wyższy (p≤0,05)
nadmiar zasad odnotowano u cieląt gru-
py I (6,54 mmol/l) w porównaniu do gru-
py III (3,36 mmol/l). Największe procesy
kompensacyjne odnotowano u cieląt gru-
py I, przy podwyższonym pCO

2

stwierdzo-

no wysokie wartości HCO

3

—

i BE. W efek-

cie pH krwi wyniosło 7,378. Najbardziej
nasilona hiperkapnia wystąpiła u cieląt
grupy II, przy podobnie podwyższonych
wartościach komponentu metaboliczne-
go jak w przypadku grupy I. Wartość pH

Grupa

Występowanie

biegunki

(pkt)

Stopień

odwodnienia

(pkt)

Stan

ogólny

(pkt)

Schorzenia

układu

oddechowego

I

x

0,19

0,34

0,42

1

s

0,36

0,31

0,13

II

x

0,30

0,73

0,70

1

s

0,21

0,30

0,28

III

x

0,48

0,7

0,94

3

s

0,37

0,38

0,31

Tabela 3. Ocena objawów klinicznych biegunki, odwodnienia, żywotność cieląt oraz występowanie schorzeń układu oddechowego.

Haptoglobina

[g/l]

Grupa I (n=12)

nb*

Grupa I (n=6)

0,2 ± 0,1

A

Grupa I (n=7)

1,29 ±0,74

A

Tabela 4. Koncentracja haptoglobiny w surowicy krwi (x±s).
*poniżej wykrywalności metody
A – istotność różnic pomiędzy grupami przy p≤0,01

Grupa

pH

pO

2

[kPa]

pCO

2

[kPa]

HCO

3

–

act.

[mmol/l]

BE

[mmol/l]

O

2

SAT

[%]

CO

2

T

[mmol/l]

HCO

3

–

act.

pCO

2

I

(n=12)

x
s

7,378

3,43

7,36

31,72

6,54

a

40,77

33,01

19,10

0,026

0,39

0,41

2,13

2,63

6,07

2,23

1,11

II

(n=6)

x
s

7,346

2,93

8,02

31,78

4,62

32,35

31,33

17,61

0,039

0,82

0,98

3,34

3,01

12,15

4,65

1,67

III

(n=7)

x
s

7,342

3,12

7,68

30,29

3,36

a

34,11

31,99

17,53

0,043

0,71

0,73

2,65

2,71

12,40

2,71

1,71

Tabela 5. Średnie wartości parametrów równowagi kwasowo-zasadowej we krwi cieląt.
a – istotność różnic pomiędzy grupami przy p≤0,05

krwi cieląt grupy II i III była na
zbliżonym poziomie. Wyższe
stężenia haptoglobiny w surowi-
cy krwi nie miały prawdopodob-
nie związku z kształtowaniem się
wartości parametrów gazome-
trycznych krwi.

Występująca u nowo naro-

dzonych cieląt kwasica typu od-
dechowego powinna ulec kom-
pensacji już po upływie 6 do
24 godzin od chwili ich naro-
dzin (Varga i wsp. 2001). Hejłasz
i wsp. (1987) stwierdzili, że peł-
na normalizacja pH krwi i ukła-
dów buforowych następuje około
10. dnia życia. Podobne wyniki
uzyskali Albrycht i wsp. (1995).
U cieląt pochodzących od krów
z kwasicą zaburzenia równowa-

gi kwasowo-zasadowej w postaci kwasi-
cy oddechowej mogą utrzymać się o wiele
dłużej, nawet do 3. tygodnia ich życia (Ja-
neczek i wsp. 1991). Dodatkowo cielęta te
charakteryzują się większą podatnością na
choroby infekcyjne, w tym przewodu po-
karmowego. Ponadto biegunka prowadzi
do zaburzeń równowagi kwasowo-zasa-
dowej, przy czym w jej przebiegu docho-
dzi do kwasicy metabolicznej (Albrycht
i wsp. 1994, Constable i wsp. 2001, Suzuki
i wsp. 2002).

W

NIOSKI

1. Warunki wychowu cieląt w okresie

zimowym (umiarkowany stres zim-
na) sprzyjają występowaniu stanów
zapalnych narządu oddechowego.
Utrzymanie cieląt w budkach typu
igloo oraz wczesne wprowadzenie do
ich diety pasz stałych nie predysponuje
do występowania biegunki.

2. Nie stwierdzono związku między wystę-

powaniem kwasicy oddechowej a wzro-
stem poziomu haptoglobiny u cieląt.

3. U cieląt ze stanami zapalnymi narządu

oddechowego poziom haptoglobiny
był znacząco wyższy niż u zwierząt
klinicznie zdrowych, co wskazuje na
przydatność tego parametru zarówno
w monitorowaniu zdrowia, jak i prze-
biegu leczenia.

‰

Piśmiennictwo dostępne u autorów.

Ryc. 1. Kształtowanie się wartości temperatury powietrza w okresie doświadczenia.

7