ALTERNATYWNE METODY ROZWIĄZYWANIE SPORÓW - ARBITRAŻ I MEDIACJA.

Opracowanie Wykładów semestr zimowy 2013/14
Agnieszka Anna Rymdejko

Wykład nr. 1. , z dnia 6.10.2013.

1. ADR - ALTERNATIVE DISPUTE RESOLUTION - alternatywne metody rozwiązywania
sporów
-> Zbiór różnych metod służących rozwiązaniu sporu, dzięki pomocy neutralnego i bezstronnego
podmiotu trzeciego, będący alternatywą dla możliwości rozstrzygnięcia tego sporu w procesie przed
sądem powszechnym.
-> Metody rozwiązywania sporu oparte w całości albo w przeważającej części na elementach
koncyliacyjny (pojednawczych). Jest to alternatywa wobec postępowania sądowego. Bez znaczenia
jest kto, gdzie i na jakich warunkach organizuje lub przeprowadza postępowanie, mające na celu
rozwiązanie, a nie rozstrzygnięcie sporu.

2. Literatura:
* Jakubiak- Mirończuk A. 'Alternatywne, a sądowe rozstrzyganie sporów sądowych'
*Moore Ch. 'Mediacje. Praktyczne strategie rozwiązywania konfliktów'
* Kalisz A. Zienkiewicz A. 'Mediacja sądowa i pozasądowa' Warszawa 2009
* Bobrowicz M. 'Mediacja. Jestem za' Warszawa 2009

3.
ADR PLEDGE - oświadczenie przedsiębiorcy o gotowości wobec metod alternatywnych w razie
konfliktu. Podstawowymi metodami jest mediacja i arbitraż, istnieje jednak nieskończona ilość,
ponieważ alternatywy mogą być dowolnie kształtowane na potrzebę chwili.
Trzeba pamiętać, że lepszym określeniem dla ADR jest rozwiązanie konfliktu, a nie rozstrzygnięcie
sporu, ponieważ konflikt jest zagadnieniem wielowątkowym, narastającym. Po procesie ADR strony
mogą pozostać w pozytywnych relacjach w przyszłości, co wyklucza postępowanie sądowe.
Rozwiązanie konfliktu-> odnalezienie przyczyn-> usunięcie przyczyn

4. Klasyfikacja konfliktów:
a) MEDIACJA, KONCYLIACJA, FACYFITACJA, MINI-TRIAL (zawierają elementy
konsensualno- koncyliacyjne)
b) MED-ARB, ARB-MED, OMBUDSMEN (elementy adiudykacyjne takie jak rozstrzygania sporu)
c) FACT-FINDING, SUMMARY JURY TRIAL (metody służące uzyskaniem bezstronnej opinii
dotyczącej sporu, mającej służyć obiektywizacji sporu, a nie jego rozwiązaniu)
d) PARTNERING, DISPUTE REVIEV BOARDS (metody, których celem jest prewencja przed
powstaniem lub eskalacją nieporozumień sporów)

5. ,,Alternatywne nazwy alternatyw”:
* Amicable dispute resolution
* Appropriate dispute resolution
* Effective dispute resolution

6. Przyczyny powstawania ADR :
a) KULTUROWE PREFERENCJE ( imigranci wnoszą nową jakość, pacyfikacja, anarchistyczne
demonstracje)
b) WZGLĘDY IDEOWE (przewlekłość postępowań, koszty, doktryny religijne, islam itp.)

c) KRYTYKA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI (nowe sprawy- brak precedensów,
kontraktoryjność, niska skuteczność procesów sądowych)




7. Społeczne ruchy w USA:
a) W 1968 Amerykańskie Stowarzyszenie Arbitrażu powołuje Narodowe Centrum Opanowania
Sporów (NCDS) - eksperymentalne programy dotyczące zastosowania metod sprawdzonych w
rozstrzyganiu sporów, z zakresu prawa pracy w innych dziedzinach.
b) Institute for Mediation and Conflict Resolution w Nowym Jorku, Society of Professionals in
Dispute Resolution w Waszyngtonie, Arbitration As An Alternative Project Philadelphia itd.
c) Federalny Departament Sprawiedliwości tworzy program Community Dispute Resolution (CDR)
d) Kwiecień 1976 – konferencja zorganizowana przez American Bar Associaton.

8. Cechy ADR:
*dobrotliwość -> wpływ stron na wszczęcie i przebieg procedury
* niskie koszty
* elastyczny i krótki czas -> możliwość dostosowania czasu do potrzeb
* odformalizowanie
* orientacja na interes stron
* wpływ stron na kształtowanie/ przyjęcie porozumienia
* rozwiązanie konfliktu
* orientacja na przyszłość
* skuteczność

9. Modele rozwiązywania sporów:
a) kontraktowy
b) koncyliacyjno-mediacyjny
c) arbitrażowy
d) adiudykacyjny

W procedurze rozwiązywania konfliktów przechodzi się od pierwszego modelu, po kolejne następne.
Krok do przodu jest dojściem do rozwiązania sporu, a nie jego rozstrzygnięcia.

Ad. a) MODEL KONTRAKTOWY – rozwiązywanie sporu następuje w drodze porozumienia
wypracowanego przez same strony, przez wspólne poszukiwanie rozwiązania pozwalającego na
zaspokojenie, w jak największym stopniu, interesów stron oraz właściwego sposobu budowania relacji
miedzy nimi. Ten model nie przewiduje udziału osoby trzeciej. Cechą podstawową jest
dobrowolność. Jest wdrażany w życie z woli stron. Strony same kierują tokiem postępowania oraz go
same tworzą. Owe postępowania są niejawne, postronne. Powyższemu modelowi odpowiadają
negocjacje.

Ad. b) MODEL KONCYLIACYJNO-MEDIACYJNY – (element pojednawczy); Przy
rozwiązywaniu sporów pośredniczy osoba trzecia, pomagająca stronom osiągnąć wzajemnie
satysfakcjonującą ugodę, nie posiadająca jednak uprawnień władczych. Cechą tego modelu jest
dobrowolność, obejmująca dobór osoby trzeciej w sposób bezpośredni (wskazując konkretnego
mediatora już w umowie) bądź pośredni (w umowie jedynie wspomina się o poddaniu pod mediację w
ośrodku mediacyjnym…) . Osoba trzecia musi być osoba bezstronną, neutralną (brak powiązań
gospodarczych, osobistych, zawodowych, pers olanych…. ) . Poczucie mediatora jest rozstrzygające,
dlatego dopuszcza się, by mediatorem był krewny. Sąd nie może narzuć stroną mediatora. Mediator
ma być pomocnikiem stron, może zaproponować pewne rozwiązania dotyczące przebiegu mediacji,
porządkuje i organizuje przebieg postępowania mediacji. Mediator ma doprowadzić do nawiązania
przez strony komunikacji. Działa on jako pośrednik. Nie ma on władzy narzucać stroną sposobu
rozstrzygnięcia sporu. Strony same konstruują treść ugody, mediator może jedynie czuwać nad jej

treścią, żeby była zgodna z prawem. Jednakże mediator nie musi być prawnikiem, może być nim
każdy. Mediacja nie jest jednoznacznie formułowana przez kodeks (stąd jej różne formy), jednak tylko
o niej wspomina Kodeks. W przypadku koncyliacji to na koncyliatorze spoczywa zadanie
przygotowania ugody(lecz nie narzucenie jej). Koncyliator ma rolę taką samą jak mediator
(mianowicie doprowadzenia stron do ugody), ale przed wszystkim musi on stworzyć projekt ugody,
który strony mogą przyjąć, albo nie.

Ad. c) MODEL ARBITRAŻOWY – Dobrowolna procedura rozstrzygania sporów przez osobę
trzecią, która ma kompetencje władcze, oparta o zobiektywizowane standardy wartościująco- ocenne,
z prawem wyboru lub zgody na osobę arbitra, z ograniczoną możliwością wpływu stron na zasady
orzekania. W trakcie przebiegu postępowania wola stron jest ograniczona. Strony mogą wybrać
zasady, na których będzie pracował arbiter, ale nie mogą nim kierować. Mogą poruszać się w materii
norm prawnych. Strony mogą wybrać rozstrzyganie sporu na podstawie zasady słuszności lub prawa
arbitrażowego. Strony mają wpływ na wybór arbitra bezpośredni bądź pośredni. Arbitraż jest bardzo
zbliżony do procesu sądowego, jednak jest on od niego tańszy i szybszy. Samo postępowanie
arbitrażowe jest poufne. Strony nie mają wpływu na rezultat arbitrażu.

Ex aequo et bono – (łac. Według tego co słuszne i dobre) - określenie odnoszące się do wyroku
opartego na ogólnych zasadach sprawiedliwości, a nie na przepisach prawnych. Polega na tym, że
arbiter jest upoważniony do odejścia od norm prawnych na podstawie zasady słuszności.

Ambialo composition – polega na tym, że arbiter odchodzi od norm prawnych, względnie
obowiązujących.


Ad. d) MODEL ADIODYKACYJNY – rozstrzygnięcie sporu na podstawie z góry określonych reguł
przez osobę trzecią, której rozstrzygnięcie ma charakter wiążący, ale strony nie mają wpływu ani na
wybór osoby sędziego, ani na określenie reguł i procedury. W praktyce temu modelowi odpowiada
proces sądowy. Element woli dotyczy wyłącznie strony wszczynającej postępowanie.


Wyjaśnienia:

Istota metod alternatywnych:

•

Alternatywa wobec sądów.

•

Alternatywa wobec procesu sądowego tylko wtedy, gdy jej rezultat wywoła taki sam skutek,
jak w sądzie.

•

Mediacja i arbitraż są dobrowolne, tańsze, krótsze, nie generują kosztów.

•

Metody alternatywne są metodą występowania do sądów polubownych.

•

Alternatywne formy są alternatywą dla negocjacji.

•

Jedną z istotnych cech tych metod jest zaangażowanie bezstronnej, neutralnej osoby trzeciej.

•

Metod alternatywnych jest nieskończenie wiele (są to m.in. arbitraż, mediacja, czyli tzw.
Metody podstawowe).

•

Cechą, która świadczy o popularności tych metod jest m.in. podpisywany dokument, będący
jednostronny (…) – ADR pledge (wywodzi się z Stanów Zjednoczonych)

•

Alternatywne metody są elastyczne, mogą być dowolnie kształtowane na dane potrzeby,
oczekiwania.

•

Rozwiązują, a nie rozstrzygają konflikt.

•

Mają zaowocować dalszą współpracą i ugodą stron, są bardzo skuteczne.

Mediacja - metoda rozwiązywania sporów, w której osoba trzecia pomaga stronom we wzajemnej
komunikacji, określeniu interesów i kwestii do dyskusji oraz dojściu do wspólnie akceptowalnego
konsensusu. Proces ten ma charakter dobrowolny, poufny i nieformalny. Mediacje są dobrowolnym i
poufnym procesem dochodzenia przez strony do rozwiązania sporu, prowadzonym w obecności osoby

trzeciej cieszącej się ich zaufaniem – mediatora; mediatorem może być ktoś zupełnie stronom obcy,
jak i osoba im bliska (np. brat, siostra, koleżanka). Mediacja ma na celu stworzenie stronom
warunków umożliwiających osiągnięcie dobrowolnego porozumienia, a nie narzucenie im jakiegoś
autorytatywnego rozwiązania, co różni ją od innej alternatywnej metody rozstrzygania sporów, jaką
jest arbitraż. W przypadku sporu na tle prawnym celem mediacji jest jego zakończenie, zwłaszcza w
postaci ugody zawartej przez strony w wyniku mediacji (ustalającej wysokość zadośćuczynienia,
odszkodowania lub nakładającej na strony inne obowiązki i zobowiązania prawne). Mediacje różnią
się od rozstrzygnięć autorytatywnych (w tym sądowych) przede wszystkim tym, że ich celem nie jest
ustalenie, kto ma rację, ale wypracowanie rozwiązania jakie zadowala obie strony sporu i na jakie w
związku z tym mogą one przystać dobrowolnie. Mediacja skupia się na poszukiwaniu rozwiązań,
możliwych do zastosowania na przyszłość. Nie ma na celu dogłębnego analizowania przeszłości,
przepracowywania emocji. Nie jest zatem formą terapii rodzinnej.

Mediator jest bezstronny - oznacza to brak powiązań rodzinnych, pracowniczych, jakichkolwiek z
jakąkolwiek ze stron. Musi on również oświadczyć, że jest w stanie przeprowadzić spór bez
zaangażowania emocjonalnego. W ramach bezstronności dopuszcza się, aby był nim krewny, by był
jeszcze bardziej neutralny. Uzależnia się go nie od osób stron lecz od przedmiotu mediacji.
Rola mediatora: pomaga osiągnąć porozumienie lecz nie posiada uprawnień władczych. Ma być
pomocnikiem stron, a nie kierownikiem mediacji. Proponuje rozmaite rozwiązania i porządkuje
przebieg mediacji. Ma on doprowadzić do rozwiązania przez strony komunikacji. Nie ma władzy
przychodzić do stron z gotowym projektem ugody. Nie musi mieć wykształcenia prawniczego musi
jednak wygłaszać ugodę zgodną z prawem.

Arbitraż - metoda rozwiązywania sporów prawnych bez udziału sądu powszechnego, w której
kompetencje takiego sądu powierza się bezstronnemu specjaliście. Arbitraż jest alternatywą dla
kosztownego, czasochłonnego niekoniecznie fachowego sądownictwa powszechnego. Jest znacznie
tańszy i działa szybciej. Cechuje się poufnością postępowania – rozprawy w sądach

gospodarczych są

jawne. Zaletą jest również poziom specjalizacji arbitrów. Wybierani przez strony, rekrutują się
zazwyczaj z grona przedstawicieli danej dziedziny. Chociaż na listach stałych sądów polubownych
znaczną cześć stanowią wyspecjalizowani prawnicy (adwokaci, radcy prawni czy pracownicy
naukowi). Aby spór mógł być rozstrzygnięty przez arbitraż, strony stosunku prawnego muszą na to
wyrazić zgodę w formie zawarcia umowy o arbitraż lub klauzuli w umowie łączącej strony, zwanych
zapisem na sąd polubowny. Może mieć charakter instytucjonalny oraz administrowany. W arbitrażu
ad hoc zazwyczaj każda ze stron sporu wybiera własnego arbitra (lub arbitrów), a ci następnie
powołują arbitra przewodniczącego. Tak wybrany skład rozstrzyga spór w oparciu o uzgodnione
wcześniej zasady.

Spór - wydarzenie, które dzieje się tu i teraz.

Konflikt – pojęcie szersze, niż spór. Konflikt jest zwykle procesem, nie jest zdarzeniem
jednorazowym. Rozwiązanie konfliktu polega na tym, że nie tylko eliminuje się dany konflikt, ale
również patrzy się wstecz. Strony, mimo ujawnienia konfliktu, będą chciały nadal ze sobą
współpracować.

Koniec wykładu nr. 1.

Wykład nr. 2., z dnia 13.10.2013.

1. Wprowadzenie mediacji do k.p.c.
Ustawa z dnia 28 lipca 2005r. wprowadziła postępowanie mediacyjne do k.p.c. Zmiana weszła w
życie 10.12.2005r.. Ustawa weszła w życie w dniu 10.10.2005 r. i tym samym wyprzedziła zalecenia
Parlamentu i Rady Europy, które zobowiązały kraje członkowskie do wprowadzenia instytucji
mediacji w sprawach cywilnych i handlowych do ich systemów prawnych do dnia 1.9.2007 r. Zgodnie
z brzmieniem znowelizowanego art. 10 k.p.c. ,,in fine” w sprawach , w których dopuszczalne jest
zawarcie ugody strony mogą ją zawrzeć przed mediatorem.

Ustawa o mediacji została uchwalona równocześnie, tj. w tym samym dniu co ustawa nowelizująca
przepisy o sądownictwie arbitrażowym. Oba te akty prawne zakreślają nowe horyzonty, tworząc
podwaliny pod budowę zupełnie nowego jakościowo i ilościowo systemu rozwiązywania sporów
cywilnych. Aktualnie przyjmuje się, że mediacja to metoda rozwiązywania sporów w trybie
szczególnego rodzaju negocjacji prowadzonych przez strony sporu przy pomocy neutralnej
osoby mediatora.

Mediacja jest regulowana w rozdziale 1 działu II tytułu VI księgi pierwszej w artykułach od 183

1

do

183

15

k.p.c.

2. Założenia wynikające z dyrektywy mediacji:
*Główną zasadą postępowania mediacyjnego jest jego dobrowolność co oznacza, że mediacje
prowadzi się przy zgodnej woli stron.
*Postępowanie mediacyjne nie jest jawne.
*Mediacja może być prowadzona przed wszczęciem postępowania sądowego, a za zgodą storn także
w toku sprawy.
*Wszczęcie mediacji następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie
mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie.

Dyrektywa powiada: wynik mediacji ma dać stronie możliwość przeprowadzenia egzekucji (ma dać
ostateczny wynik taki sam, jak przeprowadzony proces sądowy). Żadne postępowanie alternatywne
nie podlega przepisom kodeksu. Jednakże występuje przepis o mediację (ustawodawca uregulował
przepisy przed mediacyjne i po mediacyjne). Sama mediacja nie jest uregulowana. Mediacja nie jest
zdefiniowana w k.p.c. (strony mogą wykorzystać jakiekolwiek metody koncyliacyjne).

3. Różne definicje mediacji.

Definicja mediacji (z dyrektywy) – oznacza proces, bez względu na jego nazwę lub określenie, w
którym obie strony korzystają z osoby trzeciej do zawarcia ugody, która ma pomagać bez względu na
to, która ze stron wszczęła konflikt.

Mediacja – z łac. Mediare (,, być w środku”) ; pomiędzy stronami prowadzącymi negocjacje.

Mediacja wg Komisji Europejskiej – oznacza każdy rodzaj postępowania, niezależnie od jego
nazwy lub źródła powstania, w trakcie którego dwie lub więcej stron uzyskuje pomoc trzeciej strony w
osiągnięciu ugodowego uregulowania sporu, niezależnie od tego, czy postępowanie zostało
zainicjowane przez same strony, czy też na sugestię lub zarządzenie sądu, lub w wyniku zastosowania
lokalnego prawa kraju członkowskiego.

4. Mediacja i jej przedmiotowy oraz podmiotowy zakres funkcjonowania.

MEDIACJA – dobrowolne i niesformalizowane postępowanie, w którym uczestniczy bezstronny i
neutralny mediator, którego celem jest osiągnięcie akceptowanego, przez obie strony, rozwiązania
konfliktu.

a)

Przedmiotowy zakres mediacji:
Zakres przedmiotowy mediacji sprowadza się do wszystkich spraw cywilnych, które mogą
być rozstrzygnięte w drodze ugody zawartej przed sądem (art. 10 KPC). Wybór sposobu
dochodzenia roszczeń w drodze mediacji należy do stron, a skierowanie sprawy na drogę
mediacji następuje na podstawie umowy zawartej w dowolnej formie (art. 183

1

KPC), przy

czym zawarcie umowy o mediację może zostać dokonane przez czynności dorozumiane, tj.
przez faktyczne podjęcie mediacji (art. 183

6

§ 2 pkt. 4 KPC).

Rozpatrując przedmiotowy aspekt mediacji można zadać pytanie: czy mediacja może być
prowadzona w każdej sprawie? Czy dopuszczalne jest zawarcie zgody w każdej sprawie?
Jednakże ustawa nie daje odpowiedzi na te pytania. Mediacja jest dopuszczalna w zasadzie w
każdej sprawie majątkowej, ale i w sprawach nie majątkowych. Np. ugoda i mediacja nie jest
dopuszczalna z zakresie spraw cywilno-formalnych, np.: sprawy cywilne w KRS,
postępowanie wieczysto księgowe, postępowanie cywilne (np.: w sprawie zakresu regulacji
elektroniki, transportu kolejowego, itp.). Ugoda jest wyłączona, po pierwsze, w sprawach
negocjacji np.: ubezpieczenia, w sprawie świadczeń emerytalnych. Ugoda jest także
wyłączona w sprawach, o uznanie postanowień wzorca umów za niedopuszczalne.
Wszelkie sprawy, które nadają się do zatwierdzenia w drodze ugody, czyli posiadające tzw.
zdatność ugodową, np.: (bez względu na majątkowy czy niemajątkowy charakter) są to
sprawy cywilne w znaczeniu materialnym. Wyjątki to np.: rozwód, separacja, nieważnienie
małżeństwa, ustalenie pochodzenia dziecka, zawieszenie lub pozbawienie władzy
rodzicielskiej. Jednakże mediacja jest dopuszczalna w toku postępowań o rozwód lub
separację, w kwestiach dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobów
wykonywania władzy rodzicielskiej, konfliktów z dzieckiem oraz spraw majątkowych między
małżonkami, jak i również przedmiocie pojednania się małżonków. (Notabene: prawo do
alimentów nie jest przedmiotem ugody, ale ustalenie wysokości alimentów już tak.)

b)

Podmiotowy zakres mediacji:
Zakres podmiotowy mediacji dotyczy każdego podmiotu, posiadającego zdolność sądową i
procesową. Obejmuje on nieoznaczony krąg podmiotów, a zatem z instytucji mediacji mogą
skorzystać wszystkie podmioty, które występują w postępowaniu cywilnym w charakterze
strony.

Zdolność sądowa - zdolność do występowania w procesie sądowym w charakterze strony. Poza
stronami procesu zdolność sądową posiadają:

* interwenienci uboczni
* uczestnicy w postępowaniu nieprocesowym
* podmioty postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego.

Zdolność procesowa - zdolność podmiotów procesu sądowego (postępowania sądowego) do
podejmowania czynności procesowych, takich jak np. wytaczanie powództwa i zaskarżanie orzeczeń
sądowych, składanie wszelkiego rodzaju oświadczeń i wniosków. Zdolność procesową mają:

* osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, a także posiadające
ograniczoną zdolność do czynności prawnych, w sprawach, w których osoby te mogą działać
samodzielnie
* osoby prawne
* inne jednostki organizacyjne, którym przepis prawa przyznaje taką zdolność
* organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów,
choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Pełnomocnictwo do zawarcia umowy o mediację (materialno prawne szczególnie) oraz do
prowadzenia mediacji sądowej.

Czynności prowadzące do uzyskania zgody – czynności procesowe.

5. Rodzaje mediacji, jako podstawy prowadzenia mediacji.
a) mediacja sądowa
b) mediacja pozasądowa (kontraktowa)

Ad. a) Umowa może być zawarta poprzez wyrażenie przez strony zgody na mediację, gdy druga
strona złożyła wniosek, o którym mowa w art. 183

6

§ 1.

Ad. b) Jeżeli strony zawarły umowę o mediację na piśmie, do wniosku dołącza się odpis tej
umowy.

6. Wszczęcie mediacji.

Podstawą do prowadzenia mediacji może być:
I) umowa o mediacje
II) postanowienie sądu kierującego strony do mediacji.

Ad. I)
Umowa może być zawarta w dowolny sposób, ustawodawca nie zastrzegł tu żadnych wymogów
formalnych.
Umowa o mediacje może mieć charakter wyraźny , kiedy strony zawrą ją przez złożenie zgodnych
oświadczeń woli bądź też w charakter dorozumiały, kiedy jedna ze stron złoży wniosek o
przeprowadzenie mediacji zaś druga strona wyrazi na to zgodę.
Jeśli chodzi o umowę wyraźną to strony powinny w niej określić w szczególności : przedmiot
mediacji, osobę mediatora albo sposób wyboru mediatora.
Mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca
w pełni z praw publicznych. Mediatorem nie może być sędzia, chyba że znajduje się on już w stanie
spoczynku.
Mediator może być powoływany ad hoc ale także może on pochodzić z listy prowadzonej przez
organizacje społeczne i zawodowe( tzw. stały mediator). Organizacje te mogą także tworzyć
ośrodki mediacyjne. Wpis osoby fizycznej na tą listę wymaga jej pisemnej zgody , zaś informacje o
samej liście winny być przekazane prezesowi sądu okręgowego.
Mediator jest obowiązany do zachowania bezstronności przy prowadzeniu mediacji a ponadto musi
zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba
ż

e został on zwolnione z tego obowiązku przez strony.

Mediacja instytucjonalna

Mediacja ad hoc

Mediacja pozasądowa
(mediacja zastępująca albo poprzedzająca
postępowanie sądowe):

•

Mediacja z inicjatywy sądu

•

Mediacja kontraktowa (umowna)

•

Mediacja wnioskowa

Mediacja sądowa
(mediacja będąca częścią postępowania
sądowego.)

Mediacja bezpośrednia

Mediacja pośrednia

Jeśli chodzi o uprawnienia mediatora to ma on prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków w
związku z prowadzeniem mediacji (koszty ponoszą strony) , chyba że wyraził zgodę na
prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia.
W przypadku umów o przeprowadzenie mediacji cała procedura postępowania mediacyjnego
polega na złożeniu wniosku przez jedną ze stron i zgodę na mediacje drugiej. W przypadku gdy
wniosek został doręczony mediatorowi przez jedną ze stron, mediacja nie zostanie wszczęta gdy
druga strona nie wyrazi zgody na mediację (art. 183

6

§ 2 pkt. 4).

Mediacja nie zostanie wszczęta w trzech enumeratywnie wskazanych przypadkach (art. 183

6

§

2 pkt. 1,2,3) :
1) gdy stały mediator w ciągu tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie
mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji.
Jednakże zgodnie z art.183

2

§4 tylko z ważnych powodów, o których to powodach jest obowiązany

powiadomić niezwłocznie strony.
2) gdy osoba fizyczna nie będąca stałym mediatorem w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej
wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji.
3) gdy strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której storna
zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o
przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w
terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora.

Wymogi formalne wniosku o wszczęcie mediacji :
- oznaczenie stron
- określenie żądania wraz z przytoczeniem okoliczności go uzasadniających
- podpis stron
- wymienienie załączników
- w przypadku umowy zawartej na piśmie, także odpis tej umowy

Ad. II)
Postanowienie o skierowaniu stron do postępowania mediacyjnego może zapaść na posiedzeniu
niejawnym.
Sąd może skierować strony do postępowania mediacyjnego aż do zamknięcia pierwszego
posiedzenia wyznaczonego na rozprawę (wyjątek: postępowania przyspieszone). Po zamknięciu
tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na ich zgodny wniosek. Sąd może
wydać postanowienie o skierowaniu stron do mediacji tylko 1 raz.
Mediacji nie prowadzi się, jeżeli storna w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej
postanowienia o skierowaniu do mediacji nie wyraziła zgody na mediację ( zasada dobrowolności).
W postanowieniu sąd wyznacza mediatora oraz czas jej trwania, jednakże strony mogą wybrać
innego mediatora a także wnieść o wyznaczenie dłuższego terminu mediacji. Ponadto sąd może
upoważnić mediatora do zapoznania się z aktami sprawy oraz przedłużyć termin na
przeprowadzenie mediacji , jeżeli jest ona już prowadzona.
Jeżeli jedna ze stron nie wyraziła zgody na mediację albo jeżeli w wyznaczonym terminie nie
doszło do zawarcia ugody, przewodniczący sądu wyznacza rozprawę.


Przebieg mediacji:
1) Mediator niezwłocznie ustala termin i miejsce posiedzenia mediacyjnego
Jednakże jeżeli strony zgodzą się na przeprowadzenie mediacji bez posiedzenia mediacyjnego, nie
jest ono wymagane.

2) Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, w którym oznacza się:
- miejsce i czas mediacji
- imię , nazwisko (nazwę) oraz adres stron
- imię , nazwisko mediatora
- wynik mediacji

Protokół jest podpisywany przez mediatora. Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem , ugodę
zamieszcza się w protokole albo załącza się do niego. Strony podpisują ugodę. Jeśli jedna ze stron
nie może podpisać ugody , wzmiankę o tym mediator zamieszcza w protokole.
3) Mediator doręcza stronom odpis protokołu
4) Jeśli strony zawarły ugodę w toku mediacji mediator składa protokół do sądu:
- właściwości ogólnej lub wyłącznej gdy postępowanie mediacyjne wszczęto na podstawie
umowy stron
- rozpoznającym daną sprawę gdy postępowanie mediacyjne wszczęto na podstawie
postanowienia tego sądu.
Złożenie protokołu przez mediatora kończy mediacje.
Na wniosek strony sąd niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody
zawartej przed mediatorem.
Ugoda zawarta przed mediatorem po jej zatwierdzeniu przez sąd ma moc prawną ugody zawartej
przed sądem.

Sąd odmawia zatwierdzenia ugody w całości lub części, jeżeli ugoda zawarta przed mediatorem
jest:
a) sprzeczna z prawem
b) zasadami współżycia społecznego
c) jest niezrozumiała
d) zawiera sprzeczności

8. Wady i zalety mediacji.
Wśród zalet mediacji, w zależności od przyjętych kryteriów, wymienić można:

•

Stosunkowo niskie koszty

•

Bardzo krótki czas, do kilku tygodni

•

Brak konieczności postępowania dowodowego

•

Możliwość intensywnej komunikacji stron sporu

•

Wysoki poziom satysfakcji stron

•

A także, przy zakończeniu mediacji ugodą – sukces obu stron

Wady mediacji, to:

•

Ryzyko nadużycia przewagi przez silniejsza stronę. Ryzyko to skutecznie niweluje aktywna
rola sądu zatwierdzającego ugodę mediacyjną pod kątem legalności i zasad uczciwego
obrotu.

•

Ryzyko prywatyzacji wymiaru sprawiedliwości i rozszerzenia strefy prywatnego
rozwiązywania sporów poza sądem państwowym. Zarzut ten wydaje się być nietrafny, gdyż
mediacja świadczy o humanizacji stosunków międzyludzkich przesuwających akcenty
kultury konfrontacji i konfliktu na kulturę dialogu i porozumienia.

•

Ryzyko wzrostu kosztów, w przypadku gdy mediacja nie przyniesie rezultatu − strony i tak
muszą zwrócić się do sądu. W odniesieniu do mediacji pozasądowej szansa szybkiego i
ostatecznego uregulowania sporu w toku kilku sesji mediacyjnych w sensie
merytorycznym, a także w sensie kosztów ma ogromną przewagę nad tradycyjnym
postępowaniem przed sądem powszechnym. Odnosi się to jednakże do sytuacji, gdzie
stosunki stron i rodzaj sporu pozwalają na przeprowadzenie skutecznej mediacji, tj.
mediacji zakończonej ugodą.

Koniec wykładu nr. 2.

Wykład nr. 3, dnia 20.10.2013

1.

Mediacja w sprawach rodzinnych.

2.

Mediacja z punktu widzenia mediatora.

3.

Definicja negocjacji i ich rodzaje.

NEGOCJACJE – proces, w którym będące w sporze strony komunikują swoje odmienne
postawy poprzez rozmowy, dyskusje i ustępstwa, w celu rozwiązania sporu przy
wykluczeniu przemocy bądź przymusu.

W tradycyjnej praktyce wyróżnia się dwie postawy stron:
1 postawa: negocjacje pozycyjne - negocjacje oparte o żądania
2 postawa: negocjacje oparte o interesy

Rolą mediatora/ negocjatora jest stawianie pytań, by negocjację doszły do skutku.

4.

Opcje negocjacji.

5.

Negocjacje oparte o interesy:

•

Niezbędna jest współpraca pomiędzy stronami.

•

Uwaga oby stron skierowana jest na poszukiwanie rozwiązania problemu .

•

Celem jest znalezienie rozwiązań uwzględniających interesy obu stron.

PYTANIE: Dlaczego tego chcesz?

Kiedy negocjacje mogą przynieść oczekiwany skutek?

•

Wtedy, gdy relacja stron jest jednorazowa.

•

Kiedy negocjacje oparte o żądania mogą zostać wdrożone (Kiedy nowa pozycja jednej ze
stron jest na tyle silna, żeby wpłynąć na wynik negocjacji).

•

Takie negocjacje są zerojedynkowe.

6.

Negocjacje pozycyjne:

•

Oparte o żądania.

•

Celem jest rywalizacja – doprowadzenie do zwycięstwa kosztem drugiej strony.

•

Interesy drugiej strony nie liczą się. Liczy się wyłączni wygrana.

PYTANIE: Czego chcesz?

7.

Warunki skuteczności negocjacji.

Częściowa rozbieżność i częściowa zgodność interesów spierających się stron.
1)

Równość pozycji stron sporu.

2)

Otwartość na argumenty i skłonność do ustępstw.

3)

Uznanie zasady pacta sunt servanda

8.

Podstawowe pojęcia negocjacji:

a)

BATNA

b)

ZOPA

c)

WALK – AWAY POSITION (BOTTOM LINE)

d)

Żą

dania

e)

Interesy

Ad. a)

BATNA – The Best Alternative To a Negotiated Agreement - Najlepsza Alternatywa dla
Negocjowanego porozumienia.

•

Plan B w negocjacjach

•

The Worst Alternative To a Negotiated Agreement

Przystępując do negocjacji w toku mediacji ważne jest by ją określić przed przystąpieniem
do negocjacji.

Często jest tak, że BATNA zmienia się podczas mediacji.

To ma być rzeczywista alternatywa.

BATNA ma dać komfort psychiczny.

BATNE w odpowiednim momencie można ujawnić drugiej stornie, gdyż BATNA często
spełnia rolę nacisku. Bardzo często wtedy druga strona widzi, że danej stronie ujawniającej
BATNE, bardzo zależy na wyniku negocjacji.

Jest to rozwiązanie (najlepsze, alternatywne) gdyby negocjacja nie udała się.

BATNE dobry mediator określa przed przystąpieniem do negocjacji; musi spróbować
określić możliwe BATNY drugiej strony.

The Worst Alternative To a Negotiated Agreement ( Najgorsze rozwiązanie alternatywne
BATNY); coś , na co ewentualnie możemy zgodzić się (np.: połowa ceny negocjowanej
kwoty, którą chcemy odzyskać za sprzedaż złego koloru samochodu.)

Ad. b)

ZOPA – Zone of Possible Agreement - Strefa Możliwego Porozumienia.

•

Obszar, w którym strony (…) mogą porozumieć się. (Obszar pomiędzy).

ZOPA może być zmienna.

Bardzo często ujawnienie interesów wpływa na zakres ZOPY. Strony mogą dogadywać się
łatwiej i szybciej.

Niezależnie od pierwotnych żądań stron, dopiero po ustaleniu ZOPY negocjacja nabiera
biegu.

Ad. c)

WALK – AWAY POSITION (BOTTOM LINE) – jest to pozycja graniczna, poniżej której
strona nie chce negocjować i odstąpić od transakcji.

Pierwotnie to minimalna oczekiwania.

Zmienia się BOTTOM LINE, zmienia się ZOPA.

Ad. d)

ŻĄDANIA - cel negocjacji; coś, co strony podczas negocjacji chcą osiągnąć.

Ad. e)

INTERESY – są to pewnego rodzaju potrzeby, uzasadnienia żądań. Bardzo często jest to również
wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa, dobre imię, renoma, chęć uzyskania przeprosin, poczucie
moralne.

9.

Fazy negocjacji:

1)

Faza przygotowania (prenegocjacyjna, wstępna)

2)

Faza dyskusji (faza właściwa)

3)

Faza zakończenia negocjacji

Ad. 1)

Zbieranie informacji o stronie przeciwnej.

Jest to spotkanie, zanim przystąpi się do jakichkolwiek negocjacji.

Na tym etapie określamy własne żądania i podajemy swoje interesy.

Określenie BATNY.

Na tym etapie możemy określić BOTTOM LINE i możemy zaprogramować BATNE
strony przeciwnej.

Ad. 2)

Może być to kontakt poprzez mediację. (np.: kiedy strony nie spotykają się bezpośrednio)

Faza wymiany informacji (pytanie: dlaczego tego chcesz? ); Faza najdłuższa.

Kształtuje się ZOPA, występują BOTTOM LINE, nie zawsze dochodzi do ujawnienia
BATNY przez stronę.

Ad. 3)

Spotkanie na którym dochodzi do zawarcia porozumienia.

PYTANIA:

Faza 1 – Czego ja chce?

Faza 2 – Czego oni chcą?

Faza 3 – Co mogę im dać, w zamian za to, co oni dadzą mi?

10.

Negocjatorzy, którzy osiągają najlepsze rezultaty:

•

Często dokonują podsumowań i sprawdzają stopień porozumienia między stronami.

•

Unikają irytujących drugą stronę sformułowań.

•

Wyrażają własne uczucia.

•

Najpierw podaje powód, a dopiero później odrzucają propozycję drugiej strony.

•

Rzadko wysuwają natychmiastowe kontrpropozycję wobec stanowiska drugiej strony.

11.

Przebieg mediacji:
1)

Monolog mediatora.

2)

Prezentacja stanowisk stron. (tzw. story telling)

3)

Ustalenie kwestii do negocjacji.

4)

Sesje odrębne.

5)

Zawarcie ugody.

Ustawodawca zezwolił na to, aby nie było posiedzenia mediacyjnego.

W naszym kraju mediacja nie jest ‘’utradycjalizowana’’ , dlatego jest dość elastyczna.

Mediator bez posiedzenia mediacyjnego sprowadza się do tego, że strony nie spotykają się

ze sobą bezpośrednio.

Monolog mediatora opiera się na czynnościach edukacyjnych. Mediator na tym etapie
informuje strony o tym, co to jest mediacja, na czym polega ugoda, a przede wszystkim o
tym, że mediacja jest dobrowolna i strony mogą na nią niezgodzie się.

Drugi etap polega na przedstawieniu stanowisk przez obie strony. To na mediatorze
spoczywa konieczność wyboru kolejności prezentowania się przez strony, który musi być
oczywiście uzasadniony przez niego. Rolą mediatora jest przede wszystkim uzasadnianie.

Mediator poprzez umiejętne zadawanie pytań dochodzi do tego, jakie są interesy stron.

Określenie ZOPY, kwestii negocjacji i jej granic przez mediatora, poprzez zadawanie
pytań.

Sesji wspólnej obu stron być nie musi. Często po prezentacji stanowisk stron nie musi być
spotkań stron ze sobą.

Jeżeli mediator dochodzi do zdania, że wszystkie kwestie zostały uzgodnione, to dochodzi
do ugody.

Może być tak, że mediator ma funkcję koncyliacyjną i z gotowym porozumieniem
przychodzi do stron, on decyduje o ugodzie.

W tradycyjnej mediacji strony sporządzają treść porozumienia i decydują samodzielnie o
ugodzie.

Rozwiązanie pośrednie: zaproponowane stroną, żeby swoje projekty ugody skonsultowały z
prawnikiem.

12.

Mediacja – klasyfikacja.

•

Ewaluatywna (ocenna) i Facylitatywna (negocjacje stron, gdzie mediator jest
pomocnikiem w dialogu stron)

•

> Ukierunkowana na rozwiązanie sporu

> Terapeutyczna

> Przekształcająca

•

Miękka i Twarda

•

Tzw. strategiczny model mediacji (integracja, wywieranie nacisku, łagodzenie, bierny
udział)

Prezentacja: rozwiązań spór i wpłynąć na relacje stron (często przy mediacjach
rodzinnych).

Mediacja miękka - mediator otwarty na aspiracje stron; wysłuchuje, pozostawia bieg
mediacji stroną.

Mediacja twarda - mediator nakłania strony do współpracy nad porozumieniem; twarda,
krótka. (Twarda mediacja jest lepiej odbierana).

Integracja - mediator będzie robić wszystko, by nakłonić strony do rozmów.

Bierny udział - pozostawienie stroną wolnej ręki.

Czy mediacja może uregulować kwestie, które nie były wcześniej poruszone?

Odp.: W mediacji pozaumownej, tak. W mediacji sądowej, nie. (W mediacji sądowej strony nie
mogą wychodzi ponad i poza żądania wyznaczone w piśmie.

13.

Protokół z mediacji musi zawierać:

•

Miejsce i czas przeprowadzenia mediacji.

•

Imię, nazwisko (nazwę) i adresy stron.

•

Imię i nazwisko oraz adres mediatora.

•

Wynik mediacji.

•

Podpis mediacji.

Jeżeli doszło do zawarcia ugody, jej treść może być wciągnięta do protokołu albo może one
stanowić załącznik do protokołu.
Moment zakończenia mediacji (4 poglądy):

1)

Datą zakończenia postępowania powinna być data zawarta w protokole.

2)

Moment sporządzenia protokołu z mediacji.

3)

Wyraźne oświadczenie stron o tym, że kończą postępowanie.

4)

Doręczenie protokołu mediacji przez mediatora stroną.

Protokół mediacji nie podpisują strony, tylko mediator. Strony podpisują ugodę protokołu.

14.

Czynności po zakończeniu postępowania mediacyjnego.

•

Złożenie przez mediatora protokołu z mediacji w sądzie:

W przypadku mediacji sądowej - tym, przed którym toczy się postępowanie w sprawie

W przypadku mediacji pozasądowej – tym, który byłby właściwy według przepisów o
właściwości ogólnej bądź wyłącznej (takie rzeczowo) .

W przypadku mediacji sądowej - niezależnie od wyniku postępowania mediacyjnego

W przypadku mediacji pozasądowej - wtedy, gdy doszło do zawarcia ugody.

•

Wniosek strony o zatwierdzenie ugody przez sąd:

Gdy ugoda nadaje się do wykonania w drodze egzekucji - zatwierdzenie następuje
poprzez nadanie jej klauzuli wykonalności.

Gdy ugoda nie nadaje się do wykonania w drodze egzekucji – sąd wydaje
postanowienie o jej zawarciu.

•

Odmowa zatwierdzenia ugody, gdy jest sprzeczna z prawem, z zasadami współżycia
społecznego lub zmierza do obejścia prawa, gdy jest niezrozumiała lub zawiera
sprzeczności.

15.

Ugoda zawarta przed mediatorem, która została zatwierdzona przez sąd, poprzez nadanie
jej klauzuli wykonalności jest TYTUŁEM WYKONAWCZYM.

16.

Koszt postępowania mediacyjnego zalicza się do niezbędnych kosztów procesu (to są
takie, które podlegają zwrotowi przez stronę przegrywającą, stronie wygrywającej). Od
kosztów mediacji nie można uzyskać zwolnienia. Jeżeli dojdzie do ugody przed
mediatorem to strona zawierająca pozew ma ¾ zwrotu kosztów. Jeżeli była
przeprowadzona mediacja pozasądowa to strony same ponoszą koszty mediacji.
C.d.: ,, Przepisy o kosztach mediacji. ‘’

Mediacja kontraktowa - pozasądowa; koszty i wynagrodzenie mediatora pozostawione
stroną.

Mediator sądowy: od 30 zł do 1000 zł. (1% w sprawach majątkowych ) . Za jedno
posiedzenie 60 zł, za każde inne 25 zł ( w sprawach niemajątkowych).

17.

Uchylnie się od skutków zawartej ugody.

•

Ugoda, jako czynność o podwójnym skutku.

•

Możliwość powołania się na wady oświadczenia woli.

W przypadku ugody zawartej w przebiegu mediacji pozasądowej, na ogólnych zasadach
(powództwo o ustalenie, powództwo opozycyjne)

W przypadku ugody zawartej w toku postępowania sądowego i przed wydaniem
postępowania o umorzenie postępowania przez powołanie się wady oświadczenia woli, na
zasadach ogólnych, po wydaniu postępowania o umorzeniu postępowania w drodze
zaskarżenia, po uprawomocnieniu się postępowania w drodze powództwa o ustalenie albo
powództwa opozycyjnego.)

Możliwość odwołania oświadczenia o zawarciu ugody w mediacji sądowej, do czasu
prawomocnego postępowania sądowego.

Koniec wykładu nr. 3

Wykład nr. 4, z dnia 27.10.2013.

1.

Zdatność arbitrażowa.
Właściwość sprawy (sporu), która powoduje, że sprawa ta może być poddana przez strony
pod rozstrzygnięcie sądu polubownego w wyniku sporządzenia zapisu na sąd polubowny.

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poda pod rozstrzygnięcie sądu
polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe. (…)

Arbiter ma względem stron kompetencje władcze.

Formą zakończenia postępowania – wydanie wyroku, będzie wydanie ugody przed sądem
polubownym.

2.

Sądy polubowne - sądy prywatne, założone z jednego lub większej liczby sędziów
(arbitrów), którym zostaje powierzone, w miejsce sądów państwowych i na podstawie
woli stron, rozpoznawanie i rozstrzyganie sporów cywilnoprawnych.

•

Część piąta k.p.c.

3.

Ź

ródła prawa.

•

Ustawa modelowa UNCITRAL z 21 czerwca 1985 roku o międzynarodowym arbitrażu
handlowym (Komisja Międzynarodowego Prawa Handlowego ONZ) [akt o charakterze
niewiążącym; w k.p.c. - zasady arbitrażu krajowego].

•

Konwencja o uznawaniu i wykonaniu zagranicznych wyroków arbitrażowych, sporządzona
w Nowym Jorku, 10 czerwca 1958 roku (konwencja nowojorska).

•

Prawo krajowe:

Regulacje kodeksowe

Regulacje pozakodeksowe

•

Regulamin postępowania przed sądami polubownymi.

•

Konwencja europejska o międzynarodowym arbitrażu handlowym, podpisana w Genewie
w 1961 r.

4.

Cechy konstytutywne sądów polubownych:

•

Niepaństwowy (prywatny charakter)

•

Wola stron, jako źródło uprawnień do rozstrzygnięcia sprawy.

•

Uznanie przez ustawę tego uprawnienia, ze skutkiem polegającym na nadawaniu mocny
prawnej wyroków sądów polubownych z wyrokami sądów państwowych.

5.

Rodzaje arbitrów:

•

Sąd arbitrażowy ad hoc

•

Arbitraż instytucjonalny (stały)

6.

Zapis na sąd polubowny.
Umowa stron, na mocy które poddają one pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spór
prawny, już wynikły albo mogący albo mogący wyniknąć w przyszłości.
(art.1161 § 1 k.p.c. )

•

Kompromis (zapis na sąd polubowny w ścisłym znaczeniu) = umowa o arbitraż, układ na
sąd polubowny.

Zapis na umowę o sąd polubowny: w odrębnym dokumencie – w momencie, kiedy
sporu jeszcze pomiędzy nimi nie ma.

Kiedy jest spór, a wcześniej nie było zawartego zapisu na sąd polubowny, to można go
oczywiście zawrzeć.

Zapis na sąd polubowny w umowie o arbitraż jest zawsze. Jest to umowa odrębna.

(Zawierająca dwie odrębne umowy).

•

Klauzula arbitrażowa (kompromisarska):

Umowa materialno-prawna

Zawierana wtedy, gdy między stronami nie ma jeszcze sporu.

Umowa o sąd polubowny.

Kompromis – w sprawach pracowniczych; dotyczy tego, jeżeli spór istnieje między
stronami, a kiedy nie ma sporu, trzeba wskazać stosunek prawny stron.

7.

Charakter prawny zapisu na sąd polubowny.

8.

Treść zapisu na sąd polubowny:

•

Elementy obligatoryjne zapisu – to takie, które mają charakter konstytutywny i decydują o
tym, że czynność jest zakwalifikowana jako zapis na sąd polubowny.

•

Elementy fakultatywne zapisu – to takie, które mają charakter dodatkowy, mogą być
wprowadzone do zapisu, ale nie muszą.

•

Zapis na sąd polubowny, a umowy (porozumienia) dotyczące postępowania arbitrażowego.

(art. 1161 § 1 k.p.c.)

9.

Elementy konstytutywne zapisu na sąd polubowny:

•

Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.

•

Oznaczenie przedmiotu sporu lub stosunku prawnego, z którego sąd wyniknął albo może
wyniknąć.

•

Oznaczenie sądu polubownego.

•

Określenie stron zapisu.

Zasada równości stron.

Koniec wykłady nr. 4

Wykład nr. 5, z dnia 10.11.2013

EGZAMIN PISEMNY :
2 terminy: 24.11.2013 (14:00 – 15:30, sala Delta) i 15.12.2013. (16:45- 18:00, sala Zeta)
3 krótkie pytania (wymagające pomyślenia) czas 1,5 h.

1.

Zdolność arbitrażowa stron

•

Zdolność do bycia stroną zapisu i zdolność do zawarcia zapisu

•

Podmiot, który ma zdolność do zawarcia zapisu, ma automatycznie zdolność do bycia
strona zapisu (niekoniecznie odwrotnie)

Podmioty, którym przysługuje zdolność arbitrażowa: osoby fizyczne, osoby prawne,
jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym przepisy
szczególnie przyznają podmiotowość prawną.

2.

Zdatność arbitrażowa
Właściwość sprawy (sporu), która powoduje, że sprawa ta może być poddana przez strony
pod rozstrzygnięcie sądu polubownego w wyniku sporządzenia zapisu na sąd polubowny.

•

Art.1157 k.p.c.

•

Zdatność arbitrażowa zależy od zdatności ugodowej sprawy

•

Tylko sprawy, w których dopuszczalna jest droga sądowa

•

O zasądzenie świadczenia, o ustalenie istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku
prawnego, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego

3.

Forma zapisu na sąd polubowny

•

Forma pisemna, ale:

Wymaganie dotyczące zapisu na sąd polubowny, jest spełnione wtedy, gdy:
-zapis zamieszczony został w wymienionych między stronami pismach lub
oświadczenia złożonych za pomocą środków porozumienia się na odległość, które
pozwalają utrwalić ich treść
-strony powołują się w umowie na dokument zawierający postanowienie o podanie
sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, jeżeli umowa ta jest sporządzona na
piśmie, a to powołanie się jest tego rodzaju, że czyni zapis częścią składową umowy

W statucie (umowie) spółki handlowej, stowarzyszenia, spółdzielni

W formie elektronicznej z bezpiecznym podpisem elektronicznym

Tylko co do elementów konstytutywnych

[Przykłady szerokich możliwości, skutecznego zawarcia zapisu na sąd polubowny: sms,
nagrana rozmowa telefoniczna, rozmowa przez skype, video konferencja, itp. (Wymagania,
co do zapisu dotyczą tylko elementów konstytutywnych.)]

Zapis na sąd polubowny jest nie ważny, kiedy został zawarty przez stronę, która nie ma
zdolności arbitrażowej, kiedy występuje brak elementów konstytutywnych, kiedy
mamy do czynienia z zapisem pozornym, kiedy nie ma zgodnego poświadczenia stron
o woli poddania się sądowi polubownemu.

4.

Bezskuteczność zapisu
Wówczas, gdy zapis przestaje wywoływać objęte zamiarem stron skutki w wyniku zdarzeń
zaistniałych po jego sporządzeniu.

•

Bezskuteczność jest rozumiana szeroko, tzn. z możliwością odwołania się do prawa
materialno-prawnego.

5.

Niewykonalność zapisu
Wówczas, gdy na skutek niejasnego sformułowania treści albo zdarzeń faktycznych treść
zapisu nie może zostać zrealizowana.

•

Postępowanie może zostać nie przeprowadzone na ten skutek.

6.

Wygaśnięcie zapisu na sąd polubowny

•

Utrata mocy przez zapis

Art. 1168 § 1, 2. K.p.c.

Jeżeli przy wydaniu wyroku nie można osiągnąć wymaganej jednomyślności lub
większości głosów, co do rozstrzygnięcia o całości lub o części przedmiotu sporu.
Zapis na sąd polubowny w tym zakresie traci moc.

7.

Arbiter

•

Sędzia prywatny, wyposażony przez strony w kompetencje do wiążącego rozstrzygnięcia
sporu pomiędzy nimi

•

Jednoosobowo albo kolegialnie

•

Arbitrzy ad hoc i stali

•

Osoba fizyczna, bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolność do czynności
prawnych (wyłączenie: sędzia państwowy)

•

Niezależny i bezstronny

Guidelines on Conflicts of Interest in International
Arbitration, 22.05.2004., IBA

W braku uzgodnień między arbitrami, wchodzi przepis mówiący o trzyosobowym składzie
arbitrażowym

Skład kolegialny – mówi o wskazaniu arbitra przewodniczącego ,,super arbitra” (który
przewodzi pracami składu sądu polubownego, czuwa nad porządkiem)

Strony decydują o tym, czy ,,super arbiter” będzie w składzie

Jeżeli skład sądu na być nieparzysty to wówczas każda ze stron wybiera równą liczbę
arbitrów i to arbitrzy wybierają dodatkową osobę ,,super arbitra”

Jeżeli skład jest parzysty to arbitrzy wybierają ,,super arbitra” spośród siebie

Arbiter stały – wpisany przez sąd na listę arbitrów

Arbiter ma być osobą fizyczną, nie ma w ustawie innych zasad

Arbiter nie może być sędzia państwowy, może jednak być sędzia w stanie spoczynku (na
emeryturze)

Jest dopuszczalne, żeby strony powołały arbitrów zastępczych (na wypadek, np. kiedy
arbiter wybrany pierwotnie, z jakiś powodów nie może czynić funkcji), a to może zapobiec
wygaśnięciu mocy ustawy na sąd polubowny

Każda ze stron może wystąpić do sądu państwowego o wyznaczenie arbitra

Umocowanie arbitrów trwa do momentu dokonania doręczenia zakończenia przestępstwa
stronom

Mandat arbitra może wygasnąć w wyniku rezygnacji przez arbitra (gdy powód nie był
ważny, arbiter musi wypłacić stroną odszkodowanie)

W przypadku, kiedy powołał sąd, tylko sąd może go odwołać

8.

Przesłanki postępowania arbitrażowego

•

Istnienie ważnego zapisu na sąd polubowny

•

Właściwe ukonstytuowanie się sądu polubownego

•

Zdolność sądowa i procesowa stron

•

Zdatność arbitrażowa sporu

•

Zawiłość sprawy i powaga rzeczy osądzonej

Postanowienie odnoście przyjęcia sprawy do rozpoznania albo umorzenia postępowania

Jeżeli się okaże w toku postępowania, że zdarzy się coś, że któraś z tych przesłanek
odpadnie, sąd musi umorzyć postępowania (np. w przypadku zdolności i zdatności)

9.

Wszczęcie postepowania arbitrażowego

•

Data wszczęcia postępowania arbitrażowego

porozumienie stron

•

W braku oznaczenia daty przez strony

moment dostarczenia pozwanemu pisma

zawierającego żądanie rozpoznania sprawy przez sąd polubowny (wezwanie na arbitraż)

•

Możliwość przerwania biegu terminu przedawnienia

•

Wniesienie pozwu do sądu polubownego rozpoczyna właściwe postępowanie przed sądem
polubownym - w terminie uzgodnionym przez strony, albo wyznaczonym przez sąd
polubowny

•

Wymiana dalszych pism procesowych

•

Uzupełnienie i zamian pozwu

•

Dopuszczalność wtoczenia powództwa wzajemnego

Wezwanie na arbitraż powinno dokładnie określać strony i powód sporu

Brak pozwu w określonym terminie oznacza umorzenie postępowania arbitrażowego, czego
nie ma w tradycyjnym procesie w sądzie państwowym

Pozwany może nie wnosić odpowiedzi na pozew – a to wnosi brak skutków w
postępowania

Strony mają uprawnienie do wyznaczenia miejsca i języka postępowania (jeżeli strony nie
dokonują wyboru to decyduję o tym sąd polubowny)

10.

Posiedzenie przed sądem polubownym

•

Posiedzenie niejawne (posiedzenie w oparciu o dokumenty)

•

Rozprawy

W umowie stron, a w jej braku - decyzja sądu polubownego (chyba, że jedna ze stron
zażąda np. posiedzenia rozprawy)

Rozprawa przez sądem polubownym jak i całej postępowanie nigdy nie jest jawne.
NIEJAWNOŚĆ jest cechą każdego postępowania ADR-owskiego.

11.

Dowody przed sądem polubownym

•

Możliwość wyłączenia określonych środków dowodowych albo ograniczenia postępowania
tylko do wskazanych środków dowodowych

•

Dowody przeprowadzone na wniosek strony (chyba, że strony upoważnią sąd polubowny
do działania w tym zakresie urzędu)

•

Brak kompetencji sądu polubownego do stosowania środków przymusu

•

Współpraca z sądem państwowym (w ramach rekwizycji)

Mogą być to kopie dokumentów

Język postępowania często wymaga przełożenia na język znany arbitrom

Ś

wiadkami nie są tylko osoby trzecie, ale również same strony

Dopuszcza się, by świadek złożył zeznania na piśmie

Ś

wiadek ma obowiązek wstawienia się przed sądem polubownym, ale gdy tego nie zrobi

sąd polubowny może zwrócić się do sądu państwowego o zastosowanie wobec świadka
narzędzi przymusu, których sam nie może użyć

Sąd polubowny nie ma kompetencji do odebrania od świadka przyrzeczeń

Sąd polubowny jest sądem prywatnym i nawet jak świadek złoży przyrzeczenie przed
sądem państwowym to nie jest on pociągany do odpowiedzialności karnej za składanie
fałszywych zeznań

Jeżeli potrzebna byłby opinia dodatkowa specjalistów to arbiter nie może być biegłym w
danej sprawie

Sąd polubowny może zwrócić się do sądu państwowego z wnioskiem o przeprowadzenie
dowodów w danej sprawie (jednakże trzeba liczyć się z tym, że sąd państwowy może się
nie zgodzić)

12.

Wyrok sądu polubownego

•

Orzeczenie merytoryczne - rozstrzygające sprawę, co do istoty

•

Wyroki: zwykłe, częściowe, wstępne, uzupełniające

•

Ugoda

wyrok na podstawie ugody

•

Wydany po przeprowadzeniu niejawnej narady arbitrów

Jednomyślnie albo określoną większością (zapis traci moc w przypadku nie osiągnięcia
jednomyślności albo wymaganej większości)

•

Treść: oznaczenie stron i arbitrów, data i miejsce jego wydania, wskazanie zapisu na sąd
polubowny, na podstawie którego został wydany, rozstrzygnięcie i uzasadnienie, podpisy
co najmniej większości arbitrów

•

Sporządzony na piśmie i doręczony stronom

Wyjątek: sąd polubowny nie może wydać wyroku zaocznego

Wyrok na podstawie ugody nie ma przed sądem państwowym

Ugoda stron, która zastąpi wyrok postępowania polubownego

Treść takiej ugody jest spisywana i podpisana przez każdą ze stron, a sąd polubowny
umarza pozew

Strony dochodzą do porozumienia, ale zarazem występują do sądu polubownego z
wnioskiem, aby treść tego, co między sobą uzgodniły, sąd polubowny zawarł w wyroku
końcowym sądu polubownego

Ugoda nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej podczas zawarcia ugody

Wyrok jest sporządzony na piśmie i dostarczony stronom

W momencie dostarczenia wyroku stronom, wyrok staje się prawomocny formalnie i też
może się stać nieprawomocny formalnie, a zależy to od tego, czy strony przewidziały
postępowanie dwuinstancyjne

Ż

eby ugoda uzyskała moc ugody sądowej, musi być zatwierdzona przez sąd państwowy

(postępowanie post arbitrażowe)

kiedy sąd państwowy zaakceptuje ugodę, staje się ona tytułem wykonawczym

wyrok po zaakceptowaniu staje się prawomocnie formalny i materialny (te dwa momenty
są rozłożone w czasie)

13.

Uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroków i ugód

•

Art. 1206 k.p.c.

14.

Skarga o uchylenie wyroku polubownego

•

Do wyroków prawomocnych

•

Do sądu państwowego właściwości ogólnej

•

Może być wniesiona w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia stronie wyroku albo od dnia, w
którym strona dowiedziała się przyczynach uchylenia, ale nie później niż po upływie 5 lat
od doręczenia stronie wyroku

•

Brak merytorycznej kontroli nad wyrokiem

•

Odrzucenie skargi albo jej oddanie lub uwzględnienie (również uchylenie sądu
polubownego)

•

Apelacja od wyroku sądu polubownego

15.

Postępowanie remisyjne

•

Zawieszenie, na wniosek jednej ze strony, postępowania wywołanego skargą o uchylenie
wyroku sądu polubownego dla umożliwienia temu sądowi ponownego podjęcia
postepowania, w celu usunięcia przyczyn jego uchylenia

•

Art. 1165, § 1 k.p.c.

Koniec wykładu nr. 5