Arbitraż i mediacja (prowadzący dr Kinga Flaga-Gieruszyńska) ( grupa B)
Treść merytoryczna:
Arbitraż i mediacja a inne formy ADR;
Miejsce arbitrażu w polskim systemie prawnym;
Arbitraż krajowy i międzynarodowy arbitraż handlowy;
Podstawowe cechy arbitrażu;
Sąd arbitrażowy a sąd państwowy;
Zapis na sąd polubowny;
Arbitrzy - ich status, funkcje, sposób powoływania i odpowiedzialność;
Problem właściwości sądu polubownego;
Postępowanie przed sądem polubownym;
Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym;
Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego;
Przykłady stałych sądów polubownych;
Regulacja prawna mediacji w polskim kodeksie postępowania cywilnego;
Tryb zainicjowania mediacji w postępowaniu cywilnym;
Mediatorzy - ich status, funkcje, sposób powoływania i odpowiedzialność;
Przebieg mediacji;
Ugoda zawarta w wyniku mediacji - jej charakter prawny i kontrola sądu;
Problem mediacji poza tokiem postępowania sądowego.
Wykład nr 1, 03.10.2010
I przedtermin - 17.12.2010
II przedtermin - 21.12.2010
(test jednokrotnego wyboru)
Istota sądownictwa polubownego jest w różny sposób definiowana w poszczególnych systemach prawnych.
W doktrynie francuskiej sądownictwo polubowne jest określane dwojako po I jako instytucja poprzez którą osoba trzecia rozwiązuje spór między dwiema lub więcej stronami wykonując misję jurysdykcyjną powierzoną jej przez strony. Po II jako mechanizm poprzez który następuje rozwiązanie problemu dotyczącego dwóch lub więcej stron.
W doktrynie common law, a więc Np. Wlk. Brytanii arbitraż to sytuacja, w której dwa lub więcej podmioty toczą spór którego nie mogą rozwiązać sami i wskazują osobę prywatną lub osoby prywatne które rozwiązują go za nich. Wyróżnikiem tych definicji jest to iż rozwiązanie to następuje w drodze decyzji, a więc nie przewiduje się kompromisu przed sądem polubownym.
W niemieckiej doktrynie sądem polubownym jest prywatny sąd składający się z jednej lub kilku osób któremu strony na podstawie oświadczenia woli powierzyły rozstrzygnięcie ich sporu wyłączając w tym zakresie kompetencje sądu państwowego.
W polskiej notce prawa procesowego przyjmuje się, że sąd polubowny jest to sąd niepaństwowy powołany zgodną wolą stron stosunku cywilnoprawnego do rozstrzygania ich sporów wyrokiem mającym moc prawną równą wyrokowi sądu państwowego.
Rodzaje sądownictwa polubownego:
arbitraż publicznoprawny i arbitraż prywatnoprawny
-arbitraż publicznoprawny- zajmuje się rozstrzyganiem sporów między podmiotami prawa publicznego, między państwami i między organizacjami międzynarodowymi, 1 raz pojawił się na mocy konwencji haskiej z 1907 r. , przy czym współcześnie uważa się iż ogranicza się on do spraw odnoszących się do władztwa państwowego
-arbitraż prywatnoprawny - we współczesnym pojęciu kwalifikują się do niego dwa rodzaje sporów. I - spory między podmiotami prawa publicznego, które odnoszą się do regulacji prawa prywatnego. II - spory między podmiotami prawa prywatnego, osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi mniemającymi osobowości prawnej.
Ten arbitraż prywatnoprawny dzieli się na dwa rodzaje. I- arbitraż krajowy (zamknięty w danym systemie prawnym), a II - to arbitraż międzynarodowy- Zasadniczy rozwój tego arbitrażu rozpoczął się na przełomie lat 50 i 60 kiedy to pojawiły się podstawowe akty prawa międzynarodowego regulujące ten arbitraż . Po I konwencja nowojorska z 1958 roku o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. Po II to europejska konwencja z 1961 roku o międzynarodowym arbitrażu handlowym. Jako arbitraż międzynarodowy traktuje się arbitraż w którym występuje element obcy w stosunku do danego kraju Np. może to być miejsce przeprowadzenia postępowania arbitrażowego czy miejsce samego wydania orzeczenia.
Wyodrębnia się również szczególny rodzaj arbitrażu prywatnoprawnego a mianowicie arbitraż prywatno-handlowy, rzadziej się używa pojęcia arbitraż gospodarczy choć bardziej odzwierciedla jego charakter. Może mieć zarówno charakter krajowy jak i międzynarodowy a jego istotą jest rozpoznawanie sporów związanych z działalnością gospodarczą.
Uncitral jest to rozwiązanie modelowe dotyczące rozwiązywania sporów. Światowa organizacja handlu (WTO) promuje ten model. Wg tego rozwiązania modelowego arbitraż ten ma się odnosić do wszelkich sporów związanych z działalnością gospodarczą niezależnie od tego czy wynikają one z umownego czy też pozaumownego stosunku prawnego.
ze względu na kryterium organizacyjne dotyczące trwałości sądu polubownego dzielimy sądy na:
-sądy ad hoc- są powoływane przez strony do rozstrzygnięcia w jednej konkretnej sprawie, misja takiego sądu kończy się wraz z wydaniem ostatecznego orzeczenia, przy czym nie oznacza to że jest sąd jednorazowy, wadą tych sądów jest to że strony wybierające tę formę musza wykazać się większą inicjatywą i przezornością bowiem to na nich spoczywa ciężar właściwego zaplanowania i zorganizowania postępowania arbitrażowego (Np. arbitraż dotyczący Pogoni)
-sądy instytucjonalne- stanowi najnowocześniejsza formę sądownictwa polubownego, określa się w ten sposób sądy istniejące w ramach lub pod auspicjami izb gospodarczych, różnego rodzaju zrzeszeń i organizacji. Arbitraż instytucjonalny nie pozbawia stron możliwości decydowania o składzie sądu natomiast strony poddając spór pod rozstrzygnięcie takiego arbitrażu muszą mieć świadomość, iż dokonują tego wyboru w ramach listy arbitrów proponowanej przez sąd, istotnym ograniczeniem jest to, że w tym przypadku strony nie kształtują procedur stosowanych przed sądem polubownym, ponieważ wybierając ten sąd godzą się na regulamin który w tym sądzie obowiązuje, natomiast niedogodność tę rekompensują udogodnienia wynikające z zaplecza organizacyjnego i etycznego, które zwalnia strony od konieczności zapewnienia tego rodzaju świadczeń, co więcej często posiadają one również dodatkowo również listy biegłych do wykorzystania w toku postępowania,
Szczególnym rodzajem sądu polubownego jest sąd administrowany, to sytuacja gdy powołuje się sąd ad hoc, który ma możliwość korzystania z zaplecza administracyjnego sądu instytucjonalnego.
Ze względu na kryterium dobrowolności, które jest zasadniczą cechą arbitrażu, wyróżnia się sądy polubowne:
-sensu stricto-
-przymusowe-
Te są funkcjonują w niektórych systemach prawnych i wyróżniają się tym, że co prawda strona musi się poddać rozstrzygnięciom tego sądu, ale ma wpływ na jego skład. Te sądy funkcjonowały w Polsce przed wojną. Były Np. sądy dotyczące ubezpieczeń od wypadków.
W polskim systemie prawnym funkcjonują również organy wykonujące funkcje orzecznicze, które co prawda nie są sądami polubownymi, ale korzystają z przepisów o sądach polubownych. ( dotyczy to Np. zespołu arbitrów którzy rozpoznają sprawy dotyczące zamówień publicznych, praw autorskich)
-instytucja arbitrażu bankowego (stosuje przepisy dotyczące sądu polubownego)
Wady i zalety (cechy) arbitrażu:
wysoki stopień specjalizacji - w przeciwieństwie do sądu państwowego w ramach arbitrażu orzekają osoby, które są specjalistami w danej dziedzinie, a przynajmniej posiadają tego rodzaju autorytet. Oznacza to, że sąd polubowny w większym stopniu jest w stanie dostosować się do specyfiki sprawy, które często mają charakter bardzo niszowy (Np. spór między hodowcami bawełny)
elastyczność postępowania- wynika ona przede wszystkim z możliwości ukształtowania przez strony toku postępowania, a przynajmniej zaakceptowania regulaminu sądu instytucjonalnego. Elastyczność ta ma dwa podstawowe przejawy:
-dostosowanie toku i założeń postępowania do potrzeb stron
-możliwość Np. zakończenia współpracy z arbitrem który zawodzi oczekiwania sprawy, oznacza to iż strony mogą w ramach tej elastyczności prowadzić takie rozwiązania które przyspieszają postępowanie, Np. ustalić iż rozstrzygnięcie zapadnie tylko na podstawie dowodów z dokumentów
Z tą elastycznością wiąże się również minimalizowanie formalizmu postępowania, Np. często stosowanym rozwiązaniem jest wprowadzanie bardzo szerokiej formuły zawiadomień i doręczeń.
Szybkość postępowania arbitrażowego - ze względu na częstsze posiedzenia mniejszy formalizm; postępowanie arbitrażowe co do zasady trwa krócej niż postępowanie przed sądem państwowym, powoduje to iż rozstrzygnięcia tego sądu są bardziej atrakcyjne dla stron bowiem stan zawieszenia jest niepożądany w stosunkach gospodarczych
Poufność postępowania- regułą w postępowaniu polubownym jest to, że posiedzenia odbywają się z wyłączeniem jawności, a publikacja wyroku następuje za zgodą stron. W większości przypadków strony zawierają w zapisach na sąd polubowny klauzulę poufności, która wyklucza bez zgody przeciwnika procesowego ujawnianie jakichkolwiek szczegółów z postępowania, a także zobowiązuje arbitrów do dyskrecji,
Niska kosztochłonność- ten aspekt działania sądownictwa polubownego jest oceniany w różny sposób i tak naprawdę należy go analizować indywidualnie w odniesieniu do każdego sądu polubownego. Występują bowiem taki sądy polubowne, w których koszty te są rzeczywiście bardzo niskie, ale są również sądy polubowne których ze względu na rozbudowaną strukturę i rangę arbitrów kształtują się one porównywalnie a nawet powyżej kosztów dochodzenia roszczeń przed sądem państwowym, takich sytuacji strony często analizują koszty alternatywne związane z czynem i ciągłością postępowania przed sądem albo z prawdopodobieństwem nieprawidłowego orzeczenia
Wykonalność orzeczeń- istotną wartością orzeczeń sądów polubownych jest to, iż w większości systemów prawnych w tym w polskim na podstawie art. 777 k. p. c są one tytułami egzekucyjnymi na równi z orzeczeniami sądów państwowych, a po nadaniu klauzuli wykonalności stają się tytułami wykonawczymi. Ta siła orzeczeń w warunkach polskich często staje się ich słabością, ponieważ wykonanie orzeczenia w trybie przymusu państwowego, trwa często o wiele dłużej niż postępowanie przed sądem polubownym
Autonomia sądu polubownego względem sądów państwowych- tę autonomię można postrzegać na 2 płaszczyznach: instytucjonalnej odnoszącej się do sądu polubownego jako całości i na drugiej płaszczyźnie- intencjonalnej - do woli stron których celem było wyłączenie sądu państwowego, zasadniczym przejawem autonomii jest to ( tej I), że prawo nie przewiduje możliwości merytorycznej ingerencji w orzeczenia sądu polubownego . Podważanie tych orzeczeń jest możliwe jedynie w trybie nadzwyczajnego środka odwoławczego, jakim jest skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego, która opiera się na przesłankach tylko i wyłącznie formalnych. (Np. nie istnienia na sąd polubowny). Przejawem tej autonomii jest również niedopuszczalność drogi sądowej przed sądem powszechnym w sprawie objętej zapisem na sąd polubowny
Autonomia woli stron- wola stron w postępowaniu polubownym odgrywa jeszcze większą rolę niż postępowanie przed sądem powszechnym, ponieważ decydują one o liczbie i osobach arbitrów, a także o kształcie postępowania w granicach nakreślonych przez ustawodawcę,
Sądownictwo polubowne a inne alternatywne metody rozwiązywania sporów (tzw. ADR- alternative dispute resolution ):
Adr - pojęcie to jest w różny sposób opisywane w literaturze, najszersze podejście reprezentuje Lech Morawski, który wyróżnia:
formy postępowania sądowego, które są alternatywne w stosunku do zwykłego procesu cywilnego, w konsekwencji zalicza to postępowanie nieprocesowe i wszystkie postępowania odrębne (ta grupa nie znajduje aprobaty u większości autorów)
formy postępowań, które nie mają charakteru adiudykacyjnego (nie prowadzą do wydania arbitralnego orzeczenia) , Np. postępowanie pojednawcze i postępowanie mediacyjne
formy postępowania, których istotą jest wydanie orzeczenia wiążącego strony przy czym postępowania te są poza państwowym wymiarem sprawiedliwości (Np. arbitraż)
Rodzaje ADR:
Metody oparte na elementach koncyliacyjnych ( dążenia do porozumienia), których celem jest doprowadzenie do porozumienia stron
w tym postępowaniu bierze udział osoba trzecia, która obowiązana jest zachować w tajemnicy wszystkie fakty o które dowiedziała się w ramach mediacji. Mediacja ma charakter dowolny i strony w każdej chwili mogą odstąpić od udziału, jeśli zakończy się powodzeniem to zawiera się ugodę podpisaną przez strony i mediatora. Jej podstawową cechą jest to, że mediator bierze udział bezpośrednio w procesie porozumiewania się stron, Np. proponuje inne rozwiązanie
koncyliacje- jej odróżnienie od mediacji jest niejednoznaczne, bowiem koncyliator także tak jak mediator pomaga rozwiązać spór i uzyskać porozumienie stron i różnica polega na tym, że nie wypracowuje on różnych rozwiązań a ma jedynie łagodzić konflikt i redukować napięcie między stronami
Mini-trial - (mini rozprawa, mini proces) jest on kombinacją rokowań niekiedy z udziałem mediatora i postępowania sądowego, Mini-trial rozpoczyna się od tego, że reprezentanci stron przedstawiają przygotowane wcześniej prezentacje w celu zmniejszenia różnic między stronami, następnie mogą być dwie możliwości:
*jest wybrany neutralny negocjator (doradca) który kontroluje czas wystąpień, sposób i treść zadawanych pytań, a następnie wydaje jej wiążącą opinię
*strony wskazują swoich pełnomocników, którzy prowadzą między sobą dyskusję w celu wypracowania wspólnego stanowiska
metody o charakterze adiudykacyjnym- arbitraż oraz med-arb czyli stanowi kombinację mediacji i arbitrażu, ma to charakter dwustopniowy najpierw strony próbują dojść do porozumienia w ramach mediacji, a potem w razie braku porozumienia dochodzi do rozstrzygnięcia arbitrażowego (ta sama osoba może być mediatorem oraz później osobą rozstrzygającą spór)
metody związane z bezstronną opinią dotyczącą sporu-
neutral fact finding- polega na tym, że neutralna osoba dokonuje ustalenia najistotniejszych faktów dla sprawy, może to być również zespół ekspertów zaangażowany przez spierające się strony, zadaniem tej metody jest wyeliminowanie wszystkich faktów, które są sporne i nie do końca ustalone ( a więc usunięcie przyczyny sporu)
Summary jury trial- została wymyślona w 1980 r. przez sędziego Lambrosa, który uznał iż można użyć instytucji ławy przysięgłych do rozstrzygnięcia sporu z pominięciem całej nadbudowy proces przed sądem państwowym
metody o charakterze prewencyjnym- których celem jest uznanie zasadności pewnych rozwiązań zanim jeszcze nastąpi eskalacja sporu pomiędzy stronami
dispute review boards- są to zespoły ekspertów, które powołuje się już na początku wykonywania kontraktu w celu rozwiązywania wszystkich problemów jakie mogą się pojawić w trakcie jego realizacji
Arbitraż a mediacja:
Między tymi metodami występują zasadnicze różnice:
a) arbitraż pełni funkcje adiudykacyjne a mediacja zmierza tylko do porozumienia stron.
odmienny jest zakres przedmiotowy, mediację można stosować także w sprawach karnych, a szczególnie stosuje się ją w sprawach rodzinnych, natomiast sąd polubowny nie zajmuje się sprawami rodzinnymi
k.p.c. nakłada na mediacje rygory czasowe jeśli jest prowadzona w trakcie postępowania sądowego, natomiast w postępowaniu przed sądem polubownym takich rygorów brak
postępowanie arbitrażowe odbywa się tylko na podstawie umowy stron, natomiast mediacja może odbyć się na podstawie umowy stron, na podstawie wniosku jednej strony za zgodą drugiej oraz na podstawie skierowania tych mediacji przez sąd
zapis na sąd polubowny wywołuje dalej idące konsekwencje niż umowa o mediację bowiem wyłącza właściwość sądu powszechnego co w przypadku mediacji jest niemożliwe
postępowanie przed sądem polubownym jest w większym stopniu sformalizowane niż postępowanie przed mediatorem, które odbywa się na zasadach pełnej dowolności
Sąd arbitrażowy a opinia arbitrażowa:
Niektóre instytucjonalne sądy polubowne obok możliwości przeprowadzenia postępowania proponują rozwiązanie, które jest określane w literaturze jako opinia arbitrażowa. W ramach tej opinii strony mogą wybrać osobę/osoby arbitrów, którym przedstawiają stan faktyczny albo wątpliwości interpretacyjne stanowiące istotę sporu. Po przeanalizowaniu stanu faktycznego lub stanu prawnego przedstawionego przez strony. Arbiter lub arbitrzy przedstawiają swoją opinię, którą strony mogą wykorzystać do rozstrzygnięcia sporu, ale ma ona charakter niewiążący.
7