9

H

istoria

19/2007

W pierwszych dniach września

w szkolnym korytarzu podczas prze­

rwy słychać było taką rozmowę dzie­

więciolatków:

– Tomek, ci dorośli kradną nam

dzieciństwo posyłając nas do szkoły.

Czy nie mogliby sami uczyć nas

w domu czytania i pisania?

– Jasne, Sebek, że tak byłoby faj­

niej. Od mamy nigdy nie dostałbym

jedynki, nawet wtedy, gdybym się nie

uczył. Mógłbym codziennie przynaj­

mniej sześć godzin dłużej grać na

komputerze.

Większość dzieci niechętnie wraca

do szkoły po wakacjach. Ale były i są

takie, które marzą o szkole, spotka­

niach z kolegami, o nauce. Sto dwa­

dzieścia lat temu dzieci w beskidzkiej

wsi Salmopol marzyły o nauce we

własnej szkole.

Skończyć zaniedbaniem

W niewielkiej osadzie, powstałej

około roku 1800, objętej opieką dusz­

pasterską przez parafię ewangelicką

w Białej, mieszkali ewangelicy – Po­

lacy. Przez prawie 90 lat byli pozba­

wieni kontaktu z oświatą. Czasopis­

mo „Gwiazdka Cieszyńska” w 1877 r.

mówi o nich, że „pod względem reli­

gijno-moralnym, jako też i nauko­

wym, są w wielkim zaniedbaniu”.

W roku 1887 o problemach Salmopo­

la dowiedziały się parafie w Galicji,

na Śląsku i w Niemczech. Ks. Herman

Fritsche wysłał tam prośbę o pomoc

finansową dla salmopolan, którzy

chcieli wybudować szkołę dla swoich

dzieci i utrzymać nauczyciela. Nie

mogli zrealizować tego przedsięwzię­

cia, ponieważ byli bardzo ubodzy. Do

tej pory dzieci uczyli „zimową porą”

wędrowni nauczyciele lub starsi lu­

dzie, którzy dobrze potrafili czytać.

W odpowiedzi na wysyłane przez

księdza H. Fritsche prośby, zaczęły

napływać niewielkie kwoty pienięż­

ne. Nazywano je „darami miłości”.

W 1889 roku Salmopol otrzymał 576

złotych reńskich od różnych Stowa­

rzyszeń im. Gustawa Adolfa, od Sto­

warzyszenia Pań im. Gustawa Adolfa

z Hamburga, od parafii ewangelic-

kich w Bystrzycy, Błędowicach, Cie­

szynie, Nawsiu, Starym Bielsku, Or­

łowej, Białej. Aby kupić działkę i roz­

począć budowę, trzeba było mieć

6000 złotych reńskich.

Budowa i poświęcenie szkoły

W 1895 zakupiono od rolnika naz-

wiskiem Cieślar działkę pod budowę

szkoły za 1050 złotych reńskich. Bu­

dynek szkoły wznosili salmopolanie

własnymi rękami. Czasami przycho­

dzili im pomóc znajomi z Wisły. Po

całkowitym zakończeniu budowy i

wyposażeniu szkoły obliczono, że

„darów miłości” na budowę zebrano:

8400 złotych reńskich i na fundusz

zabezpieczający pracę nauczyciela

7200 złotych reńskich.

Nowa szkoła była pięknym, drew­

nianym budynkiem. Stojąc na wzgó­

rzu górowała nad całą okolicą. We­

wnątrz znajdowała się izba szkolna,

mieszkanie dla nauczyciela – dwa po­

koje z kuchnią – i dwa pokoje na pod­

daszu przygotowane dla turystów.

Poświęcenie i otwarcie pierwszej

ewangelickiej, polskiej szkoły w Ga­

licji nastąpiło w niedzielę 17 paź­

dziernika 1897 r. o godz. 11.00. Aktu

poświęcenia dokonał ks. Herman Fri­

tsche. Wśród oficjalnych gości zna­

leźli się: radca namiestnictwa pan

Kurykowski i inspektor szkolny –

pan Pelikan. Nastąpiła też instalacja

nauczyciela Pawła Janika.

Szkoła w Salmopolu uzyskała pra­

wa szkół publicznych. Była szkołą

jednoklasową o czterech stopniach na-

uczania. Okres nauki w szkole wyno­

sił sześć lat. Nauczyciela, a zarazem

kierownika szkoły, powoływał pro­

boszcz parafii w Białej wraz z radą pa-

rafialną. Ona też wypłacała pensję na-

uczycielowi. Szkoła od początku była

szkołą ekumeniczną, ponieważ ks. Her­

man Fritsche przyjął do niej kilkoro

dzieci rzymskokatolickich, mieszkań-

ców Salmopola. Były tam traktowane

tak samo jak dzieci ewangelickie.

Oprócz codziennej nauki i egzami­

nów odbywały się też w szkole wzru­

szające i radosne uroczystości, jak na

przykład gwiazdka z licznymi pre­

zentami dla dzieci. W dniu 5 grudnia

1900 r. – jak pisał Jan Gawlas, miesz­

kaniec Salmopola – zorganizowano

Okienko do świata wiedzy

– 110. urodziny ewangelickiej szkoły w Salmopolu

Szkoła w Salmopolu, widok z początku XX w.



w Białej została pozbawiona prawa

powoływania nauczyciela. Następne­

go nauczyciela delegowało do Sal­

mopola Kuratorium Oświaty w Kra­

kowie. Został nim Adolf Szoblik –

wyznania rzymskokatolickiego.

Szkoła ewangelicka w Salmopolu

oraz po 1926 r. szkoła publiczna były

dla mieszkańców okienkiem do świa­

ta wiedzy, miejscem, gdzie budziły

się najwrażliwsze struny duszy, gdzie

sąsiedzi stawali się przyjaciółmi;

miejscem, gdzie salmopolanie razem

poznawali Słowo Boże, modlili się,

smucili i radowali.

Choć języka polskiego i mate-

matyki nie uczono w Salmopolu od

1957 r., kiedy to szkołę publiczną

przeniesiono do prywatnego domu

rodziny Konior w Górnym Szczyrku,

a potem od września 1960 r. do no-

wego budynku, to budynek pierw-

szej szkoły powstałej z „darów mi-

łości” istnieje do dzisiaj. I dalej, każ­

dego, kto tam się zjawi, uczy mi-

łości do Stwórcy, szacunku do ludzi,

przyjaźni, wdzięczności za dobre

słowo i każdą „okruszynę chleba”.

Dnia 17 października br. odbędą się

obchody 110. rocznicy poświęcenia

budynku pierwszej polskiej ewan-

gelickiej szkoły na terenach dawnej

Galicji.

diakon Renata Raszyk

w 1. Niedzielę Adwentu uroczys-

tość na cześć fundatora szkoły

ks. Hermana Fritschego. „My,

wdzięczni górale – pisał – uchwa­

liliśmy na wniosek naszego wielce

szanownego nauczyciela p. Pawła Ja­

nika, zasadzić obok ogrodu kilka dąb­

ków w dowód uznania dla księdza su­

perintendenta H. Fritsche, który sobie

przez ten wielki i wspaniałomyślny

czyn zasłużył na szacunek potomnoś-

ci. Dąbki zasadziliśmy już w listopa­

dzie, a w niedzielę po nabożeństwie

poszliśmy razem ze szkolnikami ku

tym dąbkom i p. nauczyciel opowia­

dał nam w pięknych i wzruszających

słowach o ważności tych drzewek,

wspominając o mozolnej, dziesięcio­

letniej pracy Księdza superintenden­

ta, nim zebrał 20000 złotych reńskich

gotówki, z których się nie tylko szkoła

(…) wybudowała, ale także został ut-

worzony fundusz, z którego procenta

pobiera p. nauczyciel na płat, bo my

płacimy rocznie tylko 18 złotych reńs-

kich na szkołę (…). A te dąbki będą

na wieczne czasy świadczyły o do­

brym naszym duszpasterzu. Niech Mu

Bóg da czerstwe zdrowie i niech żyje

jak najdłużej. Zdarz to Panie Boże”.

Czasy współczesne

Ewangelicka szkoła w Salmopolu

istniała do 1926 roku. W tym roku

rada parafialna parafii ewangelickiej

10

19/2007

W dawnym budynku szkoły, po rozbudowie, mieści się dziś ewangelicka plebania

i pokoje gościnne

H

istoria