European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-1-

13

Ergonomia pracy biurowej

Podsumowanie

Pracownicy biurowi są narażeni na wiele zagrożeń zdrowia. Problemy mogą
wynikać między innymi z następujących zjawisk:

•

siedzący charakter pracy, długotrwałe przybieranie statycznych
pozycji, a także praca w pozycjach niewygodnych związana z
niewłaściwym ustawieniem stanowiska pracy;

•

praca wymagająca częstych, powtarzalnych ruchów przegubu lub ręki,
dużej koncentracji, a także związana z nadmierną ilością informacji;

•

wyczerpująca praca pod presją czasu, z małą kontrolą nad dniem
roboczym, przy niedostatecznym wsparciu ze strony przełożonych i
kolegów;

•

praca w nieodpowiedniej temperaturze lub w przeciągu, przy złym
oświetleniu, w hałasie, przy utrudnionym dostępie do stanowiska.

Główne problemy zdrowotne wynikające z pracy biurowej to przede
wszystkim dysfunkcje układu mięśniowo-szkieletowego (MSD), stres oraz
zmęczenie wzroku.

Minimalne wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczące
pracy z monitorami, zostały sformułowane na poziomie Unii Europejskiej
(oraz włączone do systemów prawnych Państw Członkowskich). Pracodawcy
mają obowiązki dotyczące prawidłowego analizowania miejsc pracy,
zapewnienia informacji i szkoleń pracownikom, planowania codziennych
harmonogramów pracy, a także dbania o stan wzroku pracowników. Istnieją
również konkretne wymagania, związane z wyposażeniem miejsc pracy i z ich
otoczeniem.

Firmy i instytucje powinny aktywnie zarządzać zagadnieniami zdrowia i
bezpieczeństwa pracowników – dotyczy to jasnych systemów raportowania w
dziedzinie problemów zdrowotnych, przeprowadzania odpowiednich ocen
ryzyka, zarządzania wszelkimi zidentyfikowanymi zagrożeniami i problemami
oraz wdrażania rozwiązań i ich monitorowania.

Prawidłowo zorganizowane miejsce pracy w biurze umożlowia pracownikom
utrzymanie wygodnej, neutralnej postawy ciała, z naturalnym układem
stawów, przy małym poziomie napięcia mięśni, ścięgien i układu kostnego, a
także

przy

minimalnym

ryzyku

powstania

dysfunkcji

mięśniowo-

szkieletowych.

W niniejszej informacji zawarto konkretne wskazówki na temat korzystania
ze sprzętu biurowego, tworzenia bezpiecznego środowiska pracy i zdrowej

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-2-

praktyki w postępowaniu ze stanowiskami pracy. Obejmuje również
szczegółową listę kontrolną dotyczącą monitorów.

Wprowadzenie

Praca biurowa ma bardzo zróżnicowany charakter; obejmuje zarówno zajęcia
wymagające dużych umiejętności i wiedzy – na przykład pracę dziennikarzy
czy specjalistów ds. finansowych, jak i te, w których pracownik ma niewielką
kontrolę nad swoją pracą czy organizacją swojego dnia roboczego – na
przykład praca w centrum telefonicznej obsługi klienta albo przetwarzanie
danych. Niezależnie jednak od typu stanowiska, wiele prac biurowych wiąże
się z wykorzystaniem komputerów. Oprócz właściwych, merytorycznych
zadań zawodowych – takich jak np. redagowanie albo wprowadzanie danych
– komunikacja za pomocą poczty elektronicznej czy innych systemów
szybkiej komunikacji również wymaga spędzania długiego czasu przed
ekranem komputera. W przeszłości, potrzeba komunikowania się zapewniała
chwilę przerwy, konieczność wstania od biurka i interakcji z innymi
pracownikami.

W

dzisiejszych

czasach

coraz

powszechniejsze

wykorzystywanie przyrządów typu „palm” (np. komputerów kieszonkowych
„BlackBerry”), a także korzystanie z komputerów w domu dodatkowo
zwiększa czas pracy z monitorami ekranowymi.

Celem niniejszego podsumowania jest przekazanie informacji - specjalistom
ds. BHP, inspektorom pracy, pracodawcom oraz pracownikom - na temat
ergonomii pracy biurowej oraz zagrożeń, które wiążą się z taką pracą, a
także zapewnienie wskazówek w zakresie obowiązków prawnych i oceny
ryzyka. Chcemy również przedstawić informacje i źródła bardziej
szczegółowych danych z dziedziny praktyki ergonomicznej.

Zagrożenia

i

ryzyko

zawodowe

pracowników

biurowych

Pracę w biurze uznaje się często za ten rodzaj zajęć, który tylko w niewielkim
stopniu jest obciążony ryzykiem. Tymczasem w rzeczywistości pracownicy
biurowi są narażeni na wiele rodzajów ryzyka:

•

problemy z prawidłową postawą: ze względu na siedzący charakter
pracy, długotrwałe przybieranie pozycji statycznych oraz pracę w
pozycjach niewygodnych przy nieprawidłowej aranżacji miejsca pracy;

•

czas trwania, intensywność pracy oraz sposób zaprojektowania
miejsca pracy: długotrwała praca z klawiaturą, innymi urządzeniami
wprowadzania danych oraz z komputerami, z częstymi i powtarzalnymi
ruchami rąk/nadgarstków, wysoki poziom koncentracji, nadmierna ilość
informacji;

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-3-

•

czynniki

psychospołeczne

(subiektywne,

postrzeganie

przez

pracowników organizacji pracy): praca ze świadomością dużych
wymagań, pod presją czasu, z niskim poziomem kontroli nad dniem
roboczym, przy niewystarczającym wsparciu ze strony przełożonych i
współpracowników;

•

środowisko: praca w

nieodpowiedniej temperaturze lub w przeciągu, przy

niewystarczającym oświetleniu, dużym hałasie, często w warunkach ograniczeń
w fizycznym dostępie do stanowisk

. Ponadto w biurach zorganizowanych wg

modelu przestrzeni otwartej (open space) mogą występować problemy
dotyczące porozumiewania się pracowników i koncentracji w pracy.

Główne problemy zdrowotne, jakie mogą wynikać ze wspomnianych
zagrożeń w środowisku biurowym, są następujące:

•

Schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego (MSD): schorzenia
mięśni, ścięgien, więzadeł, połączeń nerwowych i innych tkanek miękkich
oraz stawów: szyjnych, kończyn górnych, (barków, ramion, rąk, palców);
pleców lub kończyn dolnych (kolan, bioder, stóp). Do objawów należą:
ból, obrzęki, mrowienie i drętwienie, a jeżeli nie zostaną podjęte środki
zaradcze: trudności z poruszaniem się lub długotrwała utrata sprawności
fizycznej. Termin „schorzenia mięśniowo-szkieletowe” obejmuje zarówno
schorzenia z konkretną diagnozą medyczną (np. zapalenie tkanek
okołobarkowych, zespół cieśni nadgarstka), jak i inne, gdzie bólowi nie
towarzyszą objawy kliniczne. Pracownicy biurowi są szczególnie narażeni
na bóle szyi, kończyn górnych i pleców ze względu na powtarzalny,
statyczny i intensywny charakter ich pracy.
Innym powszechnie stosowanym terminem na określenie wspomnianych
schorzeń jest RSI - Repetitive Strain Injury – urazy na skutek
chronicznego przeciążenia organizmu.

•

Stres: „negatywna reakcja ludzi na nadmierną presję lub inne rodzaje
stawianych im wymagań” (Health and Safety Executive, UK, 2005).
Wszyscy doświadczamy w pracy różnego rodzaju presji, jednak presja
nadmierna może prowadzić do stresu, który zmniejsza wydajność,
stanowi duży koszt dla pracodawcy i może prowadzić do schorzeń
fizycznych i psychicznych.

•

Zmęczenie wzroku: wprawdzie dowody medyczne wskazują na to, że
korzystanie z komputera nie wiąże się z trwałym uszkodzeniem narządu
wzroku, niektórzy pracownicy mogą czasowo doświadczać zmęczenia
wzroku. Może to prowadzić do pogorszonej wydajności pracy
„wzrokowej”, bólów głowy oraz odczucia zmęczenia, zaczerwienienia i
bólu oczu. Objawy te mogą być spowodowane koncentrowaniem się na
ekranie przez dłuższy czas, niewłaściwym ustawieniem komputera,
migotaniem ekranu, niedostatecznym oświetleniem, odblaskiem i
odbiciem obrazu albo słabą czytelnością dokumentów papierowych lub
elektronicznych.

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-4-

Przepisy prawne

Pod koniec lat 80. Rada Wspólnot Europejskich zainaugurowała program
dotyczący bezpieczeństwa, higieny i zdrowia w miejscu pracy, skupiając się
przede wszystkim na nowych technologiach. W następstwie tego, minimalne
wymogania bezpieczeństwa i zdrowia w pracy z monitorami ekranowymi
zostały zdefiniowane w dyrektywie Rady 90/270/EEC. Wyżej wymienione
minimalne wymagania miały na celu zachęcenie do ulepszeń, szczególnie w
środowisku pracy, w celu zapewnienia lepszego poziomu bezpieczeństwa i
ochrony zdrowia pracowników korzystających z monitorów ekranowych.

Kluczowe definicje we wspomnianej dyrektywie to:

•

sprzęt z monitorem ekranowym – jest to sprzęt z ekranem
alfanumerycznym lub graficznym, niezależnie od tego, jaki proces jest
wykorzystywany do uzyskania obrazu;

•

stanowisko pracy – zestaw obejmujący sprzęt z monitorem
ekranowym, który może być połączony z klawiaturą lub innym
narzędziem

wprowadzania

danych

oraz/lub

z

oprogramowaniem

określającym interfejs typu operator/maszyna, akcesoriami opcjonalnymi,
urządzeniami peryferyjnymi, w tym napędem dyskietek, telefonem,
modemem, drukarką, pojemnikiem dokumentów, krzesłem oraz biurkiem
lub innego rodzaju powierzchnią roboczą, a także bezpośrednie otoczenie
robocze takiego stanowiska;

•

pracownik – każdy pracownik, który zwyczajowo używa sprzętu z
monitorem ekranowym, w znaczącej części normalnej pracy.

W tej samej dyrektywie sformułowano obowiązki pracodawców dotyczące
analizy stanowisk roboczych, zapewnienia informacji i szkoleń pracownikom,
planowania codziennych harmonogramów pracy i konsultacji, a także
ochrony

wzroku

pracowników.

Przedstawiono

wymagania

dotyczące

elementów wyposażenia stanowiska roboczego, szczególnie zaś monitorów
ekranowych, klawiatur, biurek lub innych powierzchni roboczych oraz krzeseł.
Określono także wymagania środowiskowe dotyczące powierzchni biurowej,
oświetlenia, odblasku/odbicia światła, hałasu, ciepła, promieniowania oraz
wilgotności.
Ponadto

w

dyrektywie

określono

zasady

związane

z

interfejsem

operator/komputer, szczególnie w zakresie odpowiedniego oprogramowania
do konkretnych zadań, łatwości jego użycia, informacji zwrotnej dla
pracowników na temat jakości ich pracy; adekwatności formatu i szybkości
informacji pojawiających się na ekranie, a także stosowania zasad ergonomii
do czynności przetwarzania danych.

Państwa Członkowskie wprowadziły na poziomie krajowym, dekrety
niezbędne dla dostosowania się do wspomnianej dyrektywy. Oto niektóre
przykłady takiej legislacji:

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-5-

•

ES: Real Decreto 488/1997 (14. kwietnia) [sobre disposiciones mínimas
de seguridad y Salud relativas al trabajo con equipos que incluye
pantallas de visualización]

•

PT: Decreto-Lei n.º 349/1993 transposes the Directive and Portaria n.º
989/93 (6. października) określa wymagania minimum w zakresie pracy
ze sprzętem wyposażonym w monitory ekranowe

•

UK: Display Screen Equipment Regulations 1992 (DSER), (następnie
poprawione w 2002 r.).

Więcej informacji na temat europejskich przepisów prawnych dotyczących
ochrony pracowników można znaleźć w serwisie internetowym Agencji:

http://osha.eu.int/legislation

Opracowanie aktywnej strategii organizacyjnej

Każdy zakład pracy powinien opracować strategię zarządzania sprawami
zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, obejmującą jasne systemy
sprawozdawczości w zakresie problemów zdrowotnych, realizację oceny
ryzyka, zarządzanie wszelkimi stwierdzonymi problemami szczegółowymi
oraz wdrażanie i monitorowanie rozwiązań.

W strategii organizacyjnej muszą być zawarte zagadnienia ważne dla
administrowania oceną ryzyka i jej praktycznej realizacji - czyli odpowiedzi
na następujące pytania: kto powinien podejmować ocenę ryzyka, w jaki
sposób należy przeszkolić takie osoby, w jaki sposób przeprowadzać i
rejestrować proces oceny, jak wdrażać i monitorować zmiany, jaki będzie
przebieg w czasie całego procesu, kiedy należy przystąpić do powtórnej
oceny?

Przykład kompleksowego procesu organizacyjnego dotyczącego oceny ryzyka w
dowolnej branży przemysłu został przedstawiony w dokumencie „Upper limb
disorders (ULDs) in the workplace”(Doleglowości kończyn górnych w miejscu
pracy, Health and Safety Executive, UK, 2002), w postaci harmonogramu z
siedmioma etapami:

•

właściwe zrozumienie problemów i podjęcie zobowiązania do działania.
Zagrożenia występujące w miejscu pracy powinny być dokładnie
rozpoznane,

a

kierownictwo

powinno

zadeklarować

wolę

zminimalizowania tych zagrożeń;

•

stworzenie właściwej atmosfery w organizacji. Należy wysoko cenić
zaangażowanie pracowników i do niego zachęcać, jasno i jednoznacznie
przydzielić odpowiedzialność za ocenę zagrożeń i zarządzanie ryzykiem, a
także wprowadzić jednoznaczne procedury sprawozdawczości;

•

ocena ryzyka w zakresie dolegliwości kończyn górnych;

•

zmniejszenie zagrożenia dolegliwości kończyn górnych;

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-6-

•

edukowanie i informowanie załogi, np. po to, by pomóc pracownikom w
zrozumieniu źródeł ryzyka oraz w ocenie pożądanych i niepożądanych
cech stanowiska pracy;

•

radzenie sobie z wszelkimi przypadkami dolegliwości kończyn górnych;

•

regularne kontrole skuteczności działania programu.

Przedstawiony projekt działań jest kompleksowy i zachęca do zaangażowania
w poprawę warunków pracy w biurze pracowników, ich bezpośrednich
przełożonych, kierownictwo zakładu, personel BHP oraz przedstawicieli
związków zawodowych.

Ocena ryzyka

Celem prowadzenia „właściwej i dostatecznej” oceny

ryzyka

jest

identyfikowanie takich czynności zawodowych oraz takich konfiguracji
stanowiska pracy, przy których istnieje zagrożenie dla zdrowia lub
bezpieczeństwa

pracowników.

Pracodawcy

muszą

eliminować

zidentyfikowane zagrożenia albo zmniejszać je w takim stopniu, w jakim
będzie to możliwe, poprzez wprowadzanie środków kontrolnych, zapisywanie
podejmowanych działań, a także monitorowanie praktycznego sposobu ich
realizacji.

Bardzo ważne jest systematyczne podejście do oceny ryzyka, a także
uwzględnienie wszystkich aspektów środowiska pracy. Oprócz sprawdzenia
mebli biurowych, wyposażenia, oprogramowania, otoczenia miejsca pracy
oraz problemów zdrowotnych pracowników, ocena ryzyka powinna również
obejmować ocenę sposobu przydziału obowiązków i zadań. Jest ważne, aby
rozumieć, czego oczekuje się od danej osoby w pracy, dzięki czemu można
przeprowadzić kompleksową ocenę ryzyka, a także, aby pytać samych
pracowników o charakter i czas trwania wykonywanych przez nich zadań (np.
czy wymagania wobec nich są formułowane w kategoriach osiągnięcia
pewnych docelowych wyników, czy raczej w kategoriach fizycznego opisu,
np. jako konieczność siedzenia w jednej, ściśle określonej pozycji przez wiele
godzin). Przez cały czas trwania oceny ryzyka należy uwzględniać opinie
pracowników (tj. w zakresie identyfikacji, oceny oraz kontrolowania ryzyka).

Ocenę ryzyka mogą przeprowadzać profesjonaliści z dziedziny BHP oraz inni
pracownicy, odpowiednio przeszkoleni z dziedziny przepisów BHP, będący w
stanie określić zagrożenia i ocenić poziom ryzyka, potrafiący wyciągać
odpowiednie wnioski z zebranych danych oraz zidentyfikować właściwe
działania zmierzające do zmniejszenia ryzyka. Muszą oni w przejrzysty
sposób pisać raporty o zaobserwowanych zjawiskach, a ponadto rozumieć
własne ograniczenia (tzn. wiedzieć, kiedy poprosić o pomoc). Najważniejsze
jest aby oceniający ryzyko dobrze rozumieli gromadzone informacje oraz
osiągnęli odpowiedni poziom kompetencji.

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-7-

W rozpoznaniu zagrożeń oraz ocenie ryzyka pomóc może odpowiednia
lista kontrolna. Będzie ona również służyła jako szczegółowy zapis
procesu oceny ryzyka. Można w tym zakresie wybierać spośród wielu
modelowych list, a przykłady są zawarte w legislacji niektórych Państw
Członkowskich. W załączniku A przedstawiono przykład listy kontrolnej
do oceny stanowiska pracy z monitorem ekranowym, a także
wymieniono problemy, które powinny być rozpatrzone w procesie
oceny.

Ocena powtórna powinna być prowadzona w odstępach czasu
ustalanych przez pracodawcę, w miarę potrzeb i dostępnych środków.
Co najważniejsze zaś, ocena ryzyka powinna się odbywać zawsze
wtedy, gdy następują zmiany dotyczące załogi, wyposażenia, zadań
pracowniczych, warunków pracy albo oprogramowania.

Dobra

praktyka

ergonomiczna

–

zmniejszanie

zagrożeń

Właściwie zorganizowane stanowisko pracy pomaga pracownikowi w
utrzymaniu neutralnej postawy ciała. W takiej wygodnej postawie,
stawy są ułożone w sposób naturalny, zmniejszając napięcie mięśni,
ścięgien i układu kostnego, a także minimalizując ryzyko wystąpienia
dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego. Odpowiednie stanowisko
pracy

sprzyja

również

zapobieganiu

ogólnemu

przemęczeniu,

zmęczeniu narządu wzroku, bólom głowy oraz stresowi psychicznemu.

Neutralna pozycja ciała charakteryzuje się następującymi cechami:

•

głowa jest trzymana prosto lub lekko pochylona do przodu;
pracownik patrzy prosto przed siebie na ekran, a głowa znajduje się
w jednej linii z tułowiem

•

ramiona są rozluźnione, kończyny górne swobodnie zwisają po obu
stronach tułowia

•

plecy są całkowicie podparte, z odpowiednim oparciem w części
lędźwiowej, podczas siedzenia z pionowo ustawionym tułowiem lub
przy lekkim odchyleniu do tyłu

•

łokcie pozostają blisko ciała, ugięte pod kątem między 90 a 120
stopni

•

dłonie, przeguby oraz przedramiona są wyprostowane, w jednej linii
i mniej więcej równolegle do podłogi

•

uda i biodra są oparte na siedzeniu, które jest odpowiednio miękkie
i równoległe do podłogi

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-8-

•

kolana na mniej więcej tej samej wysokości co biodra, stopy lekko
wysunięte do przodu

•

stopy oparte całkowicie na podłodze lub podnóżku.

W celu osiągnięcia odpowiednich warunków pracy, przestrzeń robocza i
wyposażenie muszą być starannie dobrane i zaaranżowane.

Aspekty, które należy brać pod uwagę, aranżując układ stanowiska
pracy


Ekran komputera

•

górna część ekranu powinna się
znajdować

na

poziomie

oczu

pracownika lub tuż poniżej, (osoby
noszące okulary dwuogniskowe mogą
potrzebować obniżenia monitora)

•

ekran powinien być umieszczony na
wyciągnięcie ręki i na wprost tułowia
pracownika

•

powinien być ustawiony prostopadle
do okien oraz/lub poniżej źródeł
światła

•

powinien być nieco odchylony do tyłu

•

laptopy – jeżeli używa się ich przez
dłuższy czas – powinny spełniać
wymagania odpowiednich przepisów
w tym zakresie

Klawiatura

•

powinna

być

ustawiona

przed

użytkownikiem (klawisz B dokładnie
przed pępkiem użytkownika)

•

powinna

być

umieszczona

na

poziomie

łokci

albo

minimalnie

poniżej

Myszka/inne

urządzenia

wprowadzania danych

•

powinny być ustawione na poziomie
łokci albo minimalnie poniżej

•

powinny

być

blisko

klawiatury

(niektórzy ludzie używają klawiatury
bez pola numerycznego, aby się
upewnić, że myszka znajduje się w
dobrym

położeniu,

zapewniając

właściwą postawę ciała)

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-9-

•

gdy nie używa się myszki, należy
zdjąć z niej rękę

Krzesło

•

musi być regulowane i stabilne

•

powinno

łatwo,

swobodnie

się

przesuwać

•

siedzenie powinno być wyściełane i
odpowiednio miękkie

•

podłokietniki

powinny

być

umieszczone z daleka od przedniej
krawędzi krzesła albo o regulowanej
wysokości, tak by krzesło dało się
wsunąć blisko biurka

Przestrzeń do pracy

•

musi być odpowiednia przestrzeń na
klawiaturę i myszkę

•

przyrządy często używane (telefon,
dokumenty, zszywacze, kalkulatory)
powinny być umieszczone w zasięgu
ręki

Powierzchnia/płaszczyzna
biurka

•

ramiona, nadgarstki lub łokcie muszą
być

utrzymywane

z

daleka

od

ostrych brzegów

•

niezbędna

jest

odpowiednia

przestrzeń na nogi pod biurkiem

•

powierzchnia biurka nie powinna
odbijać światła

Podstawka do dokumentu

•

powinna

być

umieszczona

obok

ekranu, pod tym samym kątem co
ekran

Telefon

•

musi być w zasięgu wygodnego
dostępu dla pracownika

•

jeśli jest często używany, należy
rozważyć

zastosowanie

zestawu

słuchawkowego

Warunki środowiska

•

należy

zapewnić

odpowiednie

oświetlenie

w

celu

uniknięcia

odblasków i zmęczenia wzroku

•

poziom hałasu powinien być niski, w
celu zapobiegania utracie słuchu i
stresowi

•

temperatura,

wilgotność

oraz

przepływ powietrza powinny być
utrzymywane

na

poziomie

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-10-

zapewniającym

komfort

osobom

pracującym w danym pomieszczeniu.

Zgodnie z częścią 6 dokumentu ISO 9241, warunki środowiska
miejsca pracy powinny się utrzymywać w granicach następujących
wartości:

Temperatura

19 - 23ºC

Wilgotność

40 - 60%

Wentylacja

1,3 l/s/m

2

Prędkość ruchu powietrza

< 0.25 m/s

Hałas

<

55dB(A),

jeżeli

wykonywana

czynność wymaga skupienia
< 60dB(A) w wypadku innych zadań

Oświetlenie

ogólne:

300

–

500

luksów

w

środowisku pracy
lokalne:

ta

wartość

może

być

kontrolowana przez pracownika, jednak
wszelkie

dodatkowe

elementy

oświetlenia

nie

powinny

wpływać

negatywnie na stanowiska robocze w
najbliższym otoczeniu

Odblask/kontrast

należy unikać nadmiernego kontrastu

Szczególną uwagę należy poświęcić warunkom użytkowania laptopów,
ponieważ coraz większa liczba pracowników korzysta z tego rodzaju sprzętu
komputerowego przez cały dzień roboczy. Projekt laptopa nie jest zgodny z
podstawowym wymogiem ergonomii, który mówi o tym, że komputery
powinny mieć klawiaturę oddzieloną od ekranu. W rezultacie, gdy klawiatura
znajduje się w optymalnym dla użytkownika położeniu, ekran z pewnością nie
jest ustawiony optymalnie, i na odwrót – gdy ekran jest najlepiej ustawiony,
klawiatura sprawia kłopoty. Korzystanie z laptopów może prowadzić do
dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego, szczególnie w odniesieniu do
szyi i przegubów, ze względu na przyjmowaną przy pracy postawę.

Bezpieczne korzystanie z laptopa jako komputera głównego w pracy,
wymaga:

•

umieszczania laptopa na biurku, przed użytkownikiem, tak aby można
było widzieć ekran bez pochylania szyi. Może to wymagać uniesienia
laptopa powyżej poziomu biurka na stabilnej podpórce, takiej jak np.
podstawka pod monitor. Na rynku można również dostać specjalne
statywy pod laptop;

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-11-

•

korzystania ze specjalnej klawiatury o odwrotnym nachyleniu, a także z
myszki podłączonej bezpośrednio z tyłu do laptopa lub do stacji
dokującej;

•

stosowania przerw i zmian rodzaju wykonywanych czynności.

Niezależnie od tego, jak poprawna będzie pozycja pracownika, długie okresy
przybierania postawy statycznej nie są zdrowe. Dlatego charakter pracy musi
pozwalać na pauzy i mikropauzy, podczas których pracownik może:

•

zmieniać pozycję poprzez drobne regulacje krzesła lub samego oparcia;

•

rozciągać palce, dłonie, ramiona i tułów;

•

wykonywać różne zadania niezwiązane z komputerem, np. porządkowanie
segregatorów;

•

wstawać i chodzić w okolicy miejsca pracy;

•

pozwolić na odpoczynek oczom – np. patrząc na różne obiekty z dala od
ekranu.

Urozmaicone zajęcia fizyczne oraz regularne przerwy w pracy z komputerem
podczas dnia roboczego pomagają w rozluźnieniu mięśni. Ćwiczenia i
rozciąganie przyczyniają się również do regeneracji sił – zarówno w sensie
fizycznym, jak i umysłowym. Procedury takie poprawiają wydajność pracy,
zmniejszają dyskomfort i skargi pracowników, jak również minimalizują
ryzyko związane z korzystaniem z komputerów.

Studium Przypadku: Środowisko pracy w biurach –
Ferranti

Podsumowanie problemów ergonomicznych

Problemy związane z nowymi technologiami, zdrowiem i bezpieczeństwem, a
także z legislacją.

Wprowadzenie nowej technologii

W latach 60-tych po raz pierwszy w środowisku pracy w biurach
wprowadzono sprzęt wyposażony w monitory ekranowe. Technologia ta w
ogromnym stopniu usprawniła pracę biurową. Nowy sprzęt często
instalowano na zastanych już biurkach, przy używanych wcześniej krzesłach
i stałym oświetleniu. Szybkiemu upowszechnianiu się komputerów w latach
70. towarzyszyło wiele różnych problemów. Centrum Medyczne firmy Ferranti
oraz jej Dział Personalny odnotowały wiele przypadków skarg pracowników
na zmęczenie narządu wzroku, problemy z kręgosłupem oraz napięcia
układu mięśniowo-szkieletowego. Pojawiły się również nowe problemy
częściowo spowodowane brakiem doświadczenia osób dokonujących zakupów
nowych urządzeń. Na wyposażenie komputerowe wydano ogromne sumy,
jednak potrzebom użytkowników poświęcano niewiele uwagi lub nawet nie
poświęcano jej w ogóle.

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-12-

Przegląd praktyki ergonomicznej

Szczegółowy przegląd zasad ergonomii dotyczący interfejsu użytkownik-
sprzęt /człowiek – maszyna

został przeprowadzony przez Dział Projektowania

Przemysłowego w firmie Ferranti. W rezultacie zidentyfikowano te obszary, w
których mogło dojść do zagrożenia zdrowia i sprawności zawodowej
pracowników. Podstawowymi czynnikami wpływającymi na wspomniane
problemy były: postawa pracownika przy pracy, odblask, parametry
środowiska, a także złe wykorzystanie samego sprzętu. Aby dać większą
ochronę użytkownikom sprzętu, a także by pomóc w poprawie wyników ich
pracy, Dział Projektowania Przemysłowego opracował zestaw wytycznych.

Wdrażanie wytycznych

Ze względu na złożony charakter swojego środowiska pracy, operatorzy
komputerów zostali przeszkoleni w zakresie wykorzystania wielu nowo
wprowadzonych,

regulowanych

parametrów

krzeseł

i

ekranów

komputerowych. Krzesła, których siedzenia można pochylać do tyłu i do
przodu, a także obracać wokół osi umożliwiły zmiany pozycji, a regulowane
oparcia w partiach lędźwiowych dały możliwość wygodnego ich dopasowania
do pleców użytkownika. W miarę potrzeb udostępniono też pracownikom
wygodne podnóżki. W projektach stanowisk pracy zaczęto uwzględniać zasięg
rąk użytkownika.

Oświetlenie

W celu zmniejszenia odbicia światła ani operatorów, ani ich ekranów nie
umieszczano naprzeciwko okien, a cały sprzęt komputerowy ustawiono z dala
od bezpośredniego światła słonecznego. Oświetlenie górne w pokojach
zostało uzupełnione odpowiednimi przegrodami. Wprowadzono również
ekrany z regulacją kątów nachylenia, jasności i kontrastu, a także ekrany z
polaryzacją.

Udostępniono

pracownikom

oświetlenie

punktowe

do

sprawdzania rysunków i dokumentów z bliskiej odległości, a dla wszystkich
stanowisk pracy z monitorami ustalono zalecane poziomy natężenia
oświetlenia.

Przeciwdziałanie obrażeniom

Jednym z najważniejszych obecnie zagrożeń dla zdrowia użytkowników
klawiatur komputerowych są schorzenia określane jako RSI (repetitive strain
injury), a więc urazy powodowane chronicznymi przeciążeniami organizmu.
Wynikają one z połączenia niewłaściwej pozycji rąk przy klawiaturze oraz
przedłużającego się, intensywnego korzystania z klawiatury. W wypadku
braku właściwej terapii, schorzenia takie mogą prowadzić do zgrubienia
mięśni i ścięgien, które wywierają ucisk na połączenia nerwowe, powodując
ból i słabość dłoni oraz nadgarstków. Zalecenia służące zapobieganiu RSI
obejmują stosowanie regularnych przerw, zmiany zadań i czynności w pracy,
a także odpoczynek po okresach intensywnej pracy przed ekranem.

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-13-

Poprawa wyników pracy i samopoczucia pracowników

Wdrożenie wspomnianych zaleceń oraz wprowadzenie regularnych badań
wzroku doprowadziło do zmniejszenia absencji pracowników oraz do poprawy
ich samopoczucia. Użytkownicy komputerów poczuli również, że pracodawca
dokłada starań w zakresie poprawy warunków ich pracy, co przełożyło się na
lepszą jakość i wyniki.

Bieżąca sytuacja
Od lat 70. XX wieku nowe przepisy wymusiły lub zachęciły do
wprowadzania zmian w projektowaniu przestrzeni biurowych, nastąpiło
też wiele korzystnych zmian w charakterystyce i projektowaniu
systemów biurowych – albo pod wpływem sugestii albo na mocy
regulacji

prawnych.

Dopiero

niedawno

jednak

argumenty

ergonomiczne zostały sformalizowane i opracowane w postaci
prawnych wymogów dotyczących miejsca pracy. Dziś organizacje
zajmujące się bezpieczeństwem i higieną pracy wydają wiele broszur z
zaleceniami odnośnie korzystania z ekranów komputerowych w
przemyśle. Jest to skutek środków zaradczych wprowadzonych pod
koniec lat 70. w firmie Ferranti. Na przykład dyrektywa Unii
Europejskiej nr 90/270 dotyczy komputerów ogólnego zastosowania w
środowisku biurowym i zawiera wskazania dotyczące czytelności
ekranów, odstępów między liniami w programach tekstowych, a także
wielkości czcionek.

http://www.co-design.co.uk/teachers/curriculum/ergonomics/case_studies.html

Dalsze informacje

Listy kontrolne

•

Listy kontrolne w zakresie wykorzystywania monitorów ekranowych w miejscu pracy:

www.osh.govt.nz/order/catalogue/pdf/vdu-checklist.pdf

•

ESP/OfficeSafe™

-

formularz

oceny

ergonomicznej

stanowisk

pracy:

www.officesafe.net/pdf/ANLYSFOR.PDF

•

Lista kontrolna OSHA VDT :

ergo.human.cornell.edu/VDTchecklist.html

•

Lista kontrolna dotycząca monitorów ekranowych:

www.yorkcvs.org.uk/vduchecklist.doc

•

Podręcznik bezpieczeństwa pracy (University of Lancaster):

www.lancs.ac.uk/depts/safety/download/sect-13.doc

Książki/broszury

•

Praca z monitorami ekranowymi:

www.hse.gov.uk/pubns/indg36.pdf

•

Woods, V., Hastings, S., Buckle, P. and Haslam, R. 2002, Ergonomics of Using a Mouse or
Other Non-keyboard Input Device , HSE Books, RR045, ISBN 0 7176 2162 6.

www.hse.gov.uk/research/rrhtm/rr045.htm

Strony www

•

Główny

Punkt

informacyjny

Agencji

o

schorzeniach

typu

MSD:

http://osha.europa.eu/topics/msds

•

Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe (MSD):

www.hse.gov.uk/msd/index.htm

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-14-

•

Zmęczenie wzroku:

www.tifaq.com/information/vision.html

•

Bezpieczeństwo i higiena pracy w biurze:

www.hse.gov.uk/office/index.htm

•

Narzędzia kontroli przerw w pracy: Wellnomics WorkPace

®

:

www.workpace.com/

•

5 wskazówek dla użytkowników laptopów: ergo.human.cornell.edu/culaptoptips.html

Referencje

•

ISO 9241-6:1999 Ergonomic requirements for office work with visual display terminals
(VDTs) – Część 6: Guidance on the work environment

•

Health and Safety Executive (2002). Upper limb disorders in the workplace (HSG60).
Suffolk, England: HSE Books

•

Health and Safety Executive (2005) Work-related stress:

www.hse.gov.uk/stress/index.htm

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-15-

ZAŁĄCZNIK A: LISTA KONTROLNA DOTYCZĄCA PRACY
PRZY MONITORZE KOMPUTEROWYM

Wypełnij poniższą listę, zaznaczając odpowiednią kolumnę („tak” lub „nie”)
dla każdego z czynników ryzyka:
Odpowiedzi „tak” nie wymagają dalszych działań.
Odpowiedzi „nie” wymagają zbadania oraz/lub działań korygujących
wykonanych przez osoby oceniające stanowisko pracy.

A. ZADANIA W PRACY

Tak

Nie

Czy wykonywana praca jest urozmaicona?

Czy ustalone kryteria wyników są możliwe do osiągnięcia?

Czy obsada personalna jest odpowiednia do ilości pracy?

Czy

w

twój

dzień

roboczy

można

„wbudować”

przerwy/zmiany czynności?

Czy masz możliwość zmieniania pozycji w ciągu dnia?

Czy w ciągu dnia pracy masz możliwość zmiany odległości
skupienia wzroku?

Czy poinformowano cię o zaletach przerw i zmian
wykonywanych czynności?

Czy

masz

odpowiednie

możliwości

do

stosowania

regularnych przerw w pracy z komputerem?

B. WYPOSAśENIE

1. Ekran

Tak Nie

Czy znaki na ekranie są wyraźne i czytelne?

Czy wielkość tekstu sprawia, że czyta się go wygodnie?

Czy obraz jest stabilny (wolny od migotania i wstrząsów)?

Czy parametry ekranu są odpowiednie do sposobu
użytkowania?

Czy jasność oraz/lub kontrast są regulowane?

Czy ekran można obracać i pochylać?

Czy ekran jest wolny od odblasku /odbić światła?

Czy zasłony okienne są regulowane i we właściwym stanie?

2. Klawiatura

Tak Nie

Czy klawiatura jest oddzielna od ekranu?

Czy klawiatura ma regulowane nachylenie?

Czy można znaleźć wygodną pozycję do pisania?

Czy pracownik może szybko znajdować i uruchamiać
wszystkie klawisze?

Czy przestrzeń przed klawiaturą umożliwia wygodne oparcie
dłoni podczas przerw?

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-16-

3. Inne urządzenia wejściowe (np. myszka)

Tak Nie

Czy urządzenie jest odpowiednie dla zadań, przy których jest
używane?

Czy przewidziano oparcie dla przegubów i przedramienia
użytkownika?

Czy urządzenie można tak ustawić, by uniknąć pozycji
niewygodnej?

Czy urządzenie działa płynnie i z odpowiadającą ci
prędkością?

Czy wiesz jak dopasowywać ustawienia wskaźnika dla
właściwej prędkości/dokładności?

C. OPROGRAMOWANIE

Tak Nie

Czy oprogramowanie jest właściwe do zadań, w których jest
wykorzystywane?

Czy jest ono łatwe w użyciu?

Czy możliwa jest odpowiednia informacja zwrotna o pracy
systemu (np. odpowiednie komunikaty błędów)?

Czy wiesz jak obsługiwać wszystkie programy, jakie
wykorzystujesz lub jakie są ci potrzebne?

Czy programy mogą być dostosowane do twoich potrzeb?

Czy

jesteś

(w

odpowiednich

wypadkach)

świadomy

systemów monitorowania jakości pracy?

D. UMEBLOWANIE

Tak

Nie

Czy płaszczyzna robocza / biurko jest wystarczająco duża do
pomieszczenia niezbędnego sprzętu, dokumentów itd.?

Czy

możesz

wygodnie

dosięgnąć

wszystkich

sprzętów/dokumentów, jakie są ci potrzebne?

Czy powierzchnie są wolne od odblasku/odbić światła?

Czy krzesło jest odpowiednie do otoczenia?

Czy krzesło jest stabilne?

Czy krzesło jest wygodne?

Czy krzesło ma:

- regulację wysokości i nachylenia oparcia?

- regulację wysokości siedziska?

- mechanizm obrotowy?

- kółka lub inny mechanizm przesuwu?

Czy krzesło jest właściwie uregulowane?

Czy dolna część pleców opiera się na oparciu krzesła?

Czy przedramiona są w pozycji poziomej?

Office ergonomics

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-17-

Czy twoje oczy są mniej więcej na poziomie ekranu?

Czy możesz oprzeć stopy płasko na podłodze lub podnóżku,
bez wywierania zbyt wielkiego nacisku siedzenia na tylną
część nóg?

E. OTOCZENIE

Tak

Nie

Czy jest wystarczająca przestrzeń do zmian pozycji i
zróżnicowania ruchów?

Czy oświetlenie jest odpowiednie do pracy (nie za jasne lub
za ciemne)?

Czy poziom wentylacji i wilgotności są właściwe?

Czy poziom temperatury umożliwia komfortową pracę?

Czy poziom hałasu umożliwia komfortową pracę?

F. ZDROWIE i KONSULTACJE MEDYCZNE

Tak Nie

Czy znasz procedury, które należy wykorzystać w wypadku
problemów lub wątpliwości z dziedziny BHP?

Czy zapewniono ci informacje i przeszkolenie co do
bezpiecznego korzystania z komputerów oraz w zakresie
znaczenia, jakie ma utrzymywanie wygodnej pozycji ciała?

Czy jesteś świadomy swoich praw do badań wzroku, a w
miarę potrzeb również do zapewnienia ci okularów
korekcyjnych? Czy wiesz jak się o to starać?

Odpowiedź TAK na następne 2 pytania będzie wymagała dalszych
działań:
Czy doświadczasz zmęczenia wzroku podczas czytania z
ekranu lub z dokumentów?

Czy skarżysz się na jakiekolwiek bóle lub niedogodności?

DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCENY RYZYKA