E-fakt 12

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-1-

Schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego

związane z pracą w sektorach usług i handlu

detalicznego

Sektory usług oraz handlu detalicznego

charakteryzują się duŜym

zróŜnicowaniem stanowisk pracy, między innymi w sklepach, restauracjach,
biurach, w przedsiębiorstwach dystrybucyjnych i rozrywkowych. Wiele prac w
tych sektorach wiąŜe się z duŜymi obciąŜeniami fizycznymi, a pracownicy są
szczególnie naraŜeni na ryzyko urazów kręgosłupa i kończyn górnych.

rozwoju schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego

(musculoskeletal

disorders – MSD)

moŜe się przyczyniać wiele czynników, oddziałujących

zarówno niezaleŜnie od siebie, jak i łącznie

. Do najwaŜniejszych czynników

ryzyka w sektorach handlu detalicznego i usług naleŜą: nieodpowiednia
pozycja ciała przy pracy, przemieszczanie cięŜkich ładunków, powtarzalność
ruchów, wibracje oraz niskie temperatury. WaŜne są tu zarówno czynniki
fizyczne, jak i organizacyjne, takie jak niski poziom satysfakcja z pracy, a
takŜe indywidualne, specyficzne dla poszczególnych osób, takie jak przebyte
choroby, sprawność fizyczna oraz wiek. W celu zmniejszenia zagroŜenia
dolegliwościami typu MSD konieczne jest zrozumienie istoty problemu oraz
podjęcie odpowiednich działań. Chodzi tu o identyfikację zagroŜeń i ocenę
ryzyka, zapewnienie szkoleń i właściwego wyposaŜenia miejsc pracy.
Wprowadzając zmiany w środowisku pracy naleŜy brać pod uwagę zasady
ergonomii, która jest nauką o zaleŜnościach między pracownikami, ich
środowiskiem pracy i wyposaŜeniem tego środowiska. Podstawowe znaczenie
ma projektowanie procesów i stanowisk pracy w taki sposób, aby były one
dostosowane do moŜliwości pracowników; inaczej mówiąc, naleŜy
dostosowywać stanowisko pracy do pracowników, nie odwrotnie.

Wprowadzenie

Dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego (MSD) mogą dotyczyć mięśni,
stawów, ścięgien, więzadeł, kości, połączeń nerwowych, elementów układu
krąŜenia. Koncentrują się w obrębie kręgosłupa, szyi, ramion i kończyn
górnych, rzadziej − kończyn dolnych. Większość schorzeń typu MSD rozwija
się przez dłuŜszy czas i jest spowodowana albo samą pracą, albo warunkami
środowiska, w jakim jest wykonywana. Schorzenia te mogą być równieŜ
sutkiem wypadków przy pracy, np. złamań czy zwichnięć. Skala problemów
zdrowotnych jest tu zróŜnicowana – od niewielkich bólów i niedomagań, do
powaŜniejszych schorzeń, powodujących przerwy w pracy i wymagających
terapii medycznej. W przypadkach chronicznych leczenie i rekonwalescencja
często mają przebieg niesatysfakcjonujący; ich skutkiem moŜe być trwała
niepełnosprawność i, w konsekwencji, utrata pracy.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-2-

Niniejsza  publikacja  ma  na  celu  dostarczenie  informacji  na  temat  zagroŜeń
schorzeniami  mięśniowo-szkieletowymi  w  sektorach  usług  i  handlu
detalicznego, a takŜe na temat zasad dobrej praktyki słuŜących ograniczaniu
wspomnianych zagroŜeń. Jest adresowana do specjalistów BHP, inspektorów
pracy, pracodawców oraz pracowników.

Zgodnie z Regulacją (EC) Nr 178/2002i o bezpieczeństwie Ŝywności, „handel
detaliczny”  oznacza  fizyczne  dostarczanie  i/lub  przetwarzanie  Ŝywności  oraz
przechowywanie  jej  w  miejscu  sprzedaŜy  albo  dostawy  do  konsumenta
ostatecznego.  Definicja  ta  obejmuje  centra  dystrybucji,  punkty  małej
gastronomii,  stołówki  zakładowe,  punkty  gastronomiczne  w  innych
instytucjach,  restauracje,  sklepy  oraz  punkty  sprzedaŜy  hurtowej.  Sektor
usługowy  obejmuje  natomiast  ubezpieczenia,  turystykę,  bankowość  oraz
rozrywkę.

Wiele  czynności  zawodowych  w  branŜach  usług  i  handlu  detalicznego  wiąŜe
się  z  duŜym  wysiłkiem  fizycznym;  jako  przykład  moŜna  podać  prowadzenie
pojazdów  czy  zaopatrzenie  sklepów.  Często  są  to  równieŜ  czynności
wykonywane  w  ekstremalnie  wysokich  lub  niskich  temperaturach,  na
przykład  związane  z  pracą  w  kuchni  restauracyjnej  albo  w  chłodni
supermarketu.

ZagroŜenia schorzeniami zawodowymi pracowników
w sektorze usług oraz handlu detalicznym

Pracownicy sektorów handlu i usług są w szczególnym stopniu naraŜeni na
ryzyko chorób kręgosłupa i kończyn górnych, w tym między innymi:

•

przeciąŜenia mięśni i urazy kręgosłupa,

•

stany zapalne ścięgien,

•

zespół cieśni nadgarstka,

•

urazy barku,

•

zapalenie nadkłykcia bocznego kości ramiennej (”łokieć tenisisty”),

•

zapalenie pochewki ścięgna.

Wiele czynności wykonywanych przez pracowników handlu i usług stwarza
dla nich zagroŜenie schorzeniami typu MSD. NajwaŜniejsze czynniki ryzyka to
czynniki biomechaniczne i środowiskowe. NaleŜą do nich: ręczne
przemieszczanie

przedmiotów,

praca

pozycjach

statycznych

lub

niewygodnych,  nadmierne  przeciąŜenie  wysiłkiem  fizycznym  (działanie
duŜych sił), czynności powtarzalne, uŜywanie siły podczas pracy narzędziami
oraz  wibracje  i  niskie  temperatury.  Zwiększone  napięcie  mięśniowe  i
pogłębione  skutki  napięć  biomechanicznych  mogą  być  takŜe  wynikiem
oddziaływania psychospołecznych  czynników  ryzyka  związanych  z  systemem

Regulacja (EC) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 28 stycznia 2002 r., formułująca

ogólne zasady i wymagania z dziedziny przepisów dotyczących Ŝywności, ustanawiająca Europejski Urząd
Bezpieczeństwa śywności oraz przedstawiająca procedury w zakresie bezpieczeństwa Ŝywności.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-3-

pracy – a więc tego, w jaki sposób praca jest organizowana, nadzorowana i
wykonywana

; stosunków międzyludzkich, na przykład relacji zwierzchnik-

pracownik oraz relacji między pracownikami, a takŜe wsparcia społecznego i
przepływu informacji. Istotne są równieŜ aspekty ekonomiczno-finansowe, w
tym  wynagrodzenia,  świadczenia  dodatkowe  oraz  udziały  kapitałowe  w
firmie, a takŜe aspekty społeczne, takie jak prestiŜ i status społeczny.

Fakt  występowania  czynników  ryzyka  nie  oznacza  jednak,  Ŝe  pracownicy
wykonujący  dany  zawód  będą  cierpieli  na  schorzenia  typu  MSD.  Poziom
ryzyka zaleŜy równieŜ od cech indywidualnych, takich jak stan zdrowia, wiek i
sprawność fizyczna, a takŜe od środków, które zostały przedsięwzięte w celu
minimalizacji zagroŜeń.

PoniŜej  podano  kilka  przykładów  czynników  zagroŜenia

iii

, które mogą

prowadzić do powstania dolegliwości typu MSD w związku z pracą w usługach
lub handlu detalicznym.

Nietypowe/statyczne pozycje ciała podczas pracy:

•

zgięty lub skręcony tułów przy podnoszeniu lub podtrzymywaniu duŜych
cięŜarów,

•

przenoszenie przedmiotów do i wewnątrz ciasnych pomieszczeń,

•

częste prace obejmujące:

opieranie się, pochylanie do przodu, klękanie czy kucanie,

posługiwanie się nadgarstkami w pozycji pochylonej lub
skręconej,

wykonywanie pracy z rekami opuszczonymi poniŜej pasa albo
powyŜej linii ramion,

•

pozycja stojąca albo siedząca przez większą część zmiany,

•

długotrwała praca w jednej pozycji, bez zmian ułoŜenia ciała lub
odpoczynku.

Prace wymagające uŜycia siły:

•

podnoszenie:

podnoszenie duŜych cięŜarów jedną ręką albo bez uŜycia
urządzeń mechanicznych,

podnoszenie duŜych cięŜarów w pozycji pochylonej, z rękami
uniesionymi powyŜej poziomu barków i skręconym tułowiu,

chwyt „szczypcowy”

−

podnoszenie przedmiotów zgiętymi

palcami kciuka i wskazującego,

Hagberg, M., B. Silverstein, e col. (1995). Les lésions attribuables au travail répétitif: ouvrage de

référence sur les lésions musculo-squelettiques liées au travail, Éditions MultiMondes.

iii

OSHA (2004), ‘Ergonomics for the prevention of musculoskeletal disorders — guidelines for retail

grocery stores’. Zawiera listy kontrolne dotyczące identyfikacji problemów ergonomicznych oraz
przykładowe ergonomiczne rozwiązania przyjęte dla róŜnych stanowisk w tym konkretnym segmencie
handlu detalicznego:

http://www.osha.gov/ergonomics/guidelines/retailgrocery/retailgrocery.html

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-4-

podnoszenie przedmiotów, zamiast przesuwania ich

•

pchanie, ciągnięcie, przenoszenie:

wózki z paletami lub innego rodzaju wózki trudne do ruszenia z
pozycji spoczynkowej,

obecność

odpadków

(połamanych

palet),

nierównych

powierzchni (szczelin w podłodze) albo występów w platformach
ładunkowych, o które koła mogą zawadzić podczas przesuwania
wózka,

ciągnięcie przedmiotów zamiast ich pchania,

ręczne przenoszenie cięŜkich przedmiotów na duŜe odległości

•

korzystanie z narzędzi:

stosowanie chwytu szczypcowego albo przytrzymywanie jednym
palcem,

narzędzia zbyt duŜe albo zbyt małe w stosunku do ręki
pracownika.

Czynności powtarzalne:

•

szybkie ruchy nadgarstka, na przykład podczas skanowania,

•

powtarzalne ruchy wykonywane przez kilka godzin bez przerwy (rozbiórka
mięsa, skanowanie itp.),

•

prace wymagające powtarzalnego uŜywania siły palców (pakowanie
pieczywa, metkowanie z wykorzystaniem metkownicy itp).

Stosowanie nacisku podczas pracy narzędziami:

•

kontakt z krawędziami ostrymi lub twardymi,

•

posługiwanie się rękami jak młotkiem (na przykład przy zamykaniu
pojemników),

•

rękojeści narzędzi (np. noŜa) wrzynające się w dłoń.

Wibracje:

•

wykorzystywanie narzędzi napędzanych elektrycznie (wibracje
oddziałujące na rękę/ramię),

•

prowadzenie wózków widłowych, cięŜarówek i innych pojazdów (wibracje
odczuwane całym ciałem).

Niskie temperatury:

•

przemieszczanie produktów zamroŜonych bez odpowiednich rękawic,

•

praca w niskich temperaturach w nieodpowiedniej odzieŜy.

Środki zapobiegające schorzeniom układu mięśniowo-
szkieletowego u pracowników handlu detalicznego i
usług

W celu zminimalizowania ryzyka MSD pracodawcy powinni:

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-5-

•

rozumieć zagadnienia związane z dolegliwościami typu MSD oraz
podejmować działania w celu minimalizacji zagroŜeń w miejscu pracy;

•

tworzyć  właściwe  środowisko  organizacyjne  —  współudział  pracowników
powinien  być  poŜądany  i  wysoko  ceniony,  a  zakres  odpowiedzialności  za
działania  z  obszaru  oceny  zagroŜeń  i  zarządzania  ryzykiem  jasno
sprecyzowany;

•

zapewniać  pracownikom  szkolenia  i  dostęp  do  informacji,  między  innymi
na  temat  właściwej  pozycji  ciała  przy  pracy,  prawidłowych  sposobów
podnoszenia/chwytania  ładunków,  roli  przerw  na  odpoczynek,  a  takŜe
rozpoznawania wczesnych objawów schorzeń typu MSD;

•

zapewniać odpowiedni sprzęt i narzędzia oraz szkolić pracowników w
zakresie posługiwania się nimi;

•

wdraŜać jasne i jednoznaczne systemy sprawozdawczości na temat
wypadków przy pracy, chorób zawodowych i niebezpiecznych zachowań;

•

identyfikować i oceniać ryzyko zawodowe, a takŜe wdraŜać właściwe
procedury monitoringu.

Identyfikacja i ocena ryzyka zawodowego

Ergonomia  jest  dziedziną  wiedzy  poświęconą  badaniu  związków  między
pracownikami  a  ich  środowiskiem  pracy  i  wyposaŜeniem  tego  środowiska.
Celem  prowadzenia  oceny  ryzyka  według  zasad  ergonomii  jest  identyfikacja
tych  czynności  zawodowych  i  sposobów  organizacji  stanowisk  pracy,  które
zagraŜają  zdrowiu  i  bezpieczeństwu  pracownika.  Oceny  ryzyka  naleŜy
dokonywać  systematycznie,  biorąc  pod  uwagę  wszelkie  aspekty  pracy,  nie
tylko fizyczne czynniki zagroŜenia. Na przykład, w kartach oceny ryzyka HSE
dotyczących  schorzeń  kończyn  dolnych

uwzględnia się następujące

zagadnienia:

•

powtarzalność — na przykład, czy praca narzędziami wymaga
wykonywania powtarzających się ruchów palcami?

•

pozycja ciała przy pracy (dotyczy palców, dłoni i przegubu, ramion i
barków, a takŜe głowy i szyi) — na przykład, czy trzeba wykonywać
chwyt palcami lub inne ruchy z jednoczesnym zgięciem nadgarstków?

•

uŜycie siły — na przykład, czy praca wymaga wielokrotnego uŜycia
chwytu „szczypcowego” lub uŜycia tego chwytu przez łączny czas
przekraczający dwie godziny w ciągu kaŜdego dnia roboczego?

•

środowisko pracy — na przykład, czy zadanie wiąŜe się z trzymaniem
zimnych uchwytów narzędzi, wytwarzanych przedmiotów lub innych
przedmiotów o niskiej temperaturze?

•

czynniki psychospołeczne — na przykład, czy tempo pracy jest
odpowiednie, czy pracownicy nadąŜają za tym tempem?

Health and Safety Executive, ‘Upper limb disorders in the workplace’ (HSG60), 2002. England: HSE

Books.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-6-

•

róŜnice indywidualne – na przykład, czy pracownicy nowi albo
powracający do pracy po dłuŜszej przerwie są potencjalnie naraŜeni na
większe ryzyko dolegliwości kończyn górnych?

Opinie  pracowników  powinny  być  brane  pod  uwagę  na  kaŜdym  etapie
procesu oceny ryzyka: identyfikacji, oceny oraz kontroli zagroŜeń.

PoniewaŜ  z  duŜym  prawdopodobieństwem  moŜna  załoŜyć,  Ŝe  zadania
wykonywane  przez  zatrudnionych  w  usługach  i  handlu  detalicznym  są
zróŜnicowane, często występuje konieczność podzielenia kaŜdego z zadań na
czynności  wymagające  oddzielnej  oceny;  na  przykład:  podnoszenie  i
przenoszenie  ładunków  oraz  prowadzenie  pojazdu  są  składowymi  czynności
zawodowych  kierowcy  samochodu  dostawczego.  W  procesie  oceny  zagroŜeń
posłuŜyć  się  moŜna  róŜnymi  listami  kontrolnymi  i  innymi  narzędziami
wspomagającymi:

•

Quick  Exposure  Check  (QEC)  [Szybka  kontrola  ryzyka]  to  praktyczne
narzędzie  słuŜące  ocenie  wielkości  zagroŜenia  schorzeniami  układu
mięśniowo-szkieletowego  związanymi  z  pracą.  Wspomaga  ewaluację
skuteczności wszelkich działań podejmowanych w miejscu pracy, zawiera
wskazówki dotyczące podziału zadań na poszczególne, podlegające ocenie
czynności. Patrz:
http://www.surreyergonomics.org.uk/index.php?option=com_content&ta
sk=view&id=5&Itemid=7

•

Rapid  Upper  Limb  Assessment  (RULA)  [dosł.  Szybka  ocena  kończyn
górnych] to narzędzie słuŜące ergonomicznym analizom stanowisk pracy,
na  których  stwierdzono  związane  z  pracą  dolegliwości  kończyn  górnych.
Patrz: http://www.rula.co.uk/

•

Rapid Entire Body Assessment (REBA) [dosł. Szybka ocena całego ciała]
to narzędzie do oceny pozycji ciała osoby wykonującej pracę. Patrz:
http://hsc.usf.edu/~tbernard/HollowHills/REBA_M11.pdf

•

Karty oceny zagroŜeń z opracowania „Dolegliwości kończyn górnych w
miejscu

pracy”

wspomagają

ocenę

ryzyka

oraz

identyfikację

potencjalnych zagroŜeń dolegliwościami kończyn górnych, a takŜe
wskazują sposoby ograniczania takich zagroŜeń.
Patrz: http://www.hse.gov.uk/msd/pdfs/worksheets.pdf

•

Manual Handling Assessment Chart (MAC) [Karta oceny czynności
manualnych] pomaga zidentyfikować zawodowe czynności manualne
związane z wysokim ryzykiem. Patrz:
http://www.hse.gov.uk/msd/mac/index.htm

Ocena ryzyka powinna być powtarzana wówczas, gdy w przedsiębiorstwie
zachodzą zmiany technologiczne lub organizacyjne bądź pojawiają się
informacje o wystąpieniu konkretnych problemów.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-7-

Zmniejszanie zagroŜenia schorzeniami typu MSD u
pracowników sektorów usług i handlu detalicznego

Wielu  dolegliwościom  układu  mięśniowo-szkieletowego  moŜna  zapobiec.
Pracodawcy  muszą  ograniczać  wszelkie  zagroŜenia  zidentyfikowane  w
procesie  oceny  ryzyka  do  najniŜszego  moŜliwego  poziomu,  wprowadzając
odpowiednie  środki  ochrony.  Jest  bardzo  istotne,  aby  proces  ich  wdraŜania
był  prowadzony  w  porozumieniu  z  pracownikami,  którzy  znają  poszczególne
czynności zawodowe najlepiej, poniewaŜ sami je wykonują. Taka współpraca
zapewni  efektywność  prowadzonych  działań  oraz  przepływ  informacji  na
temat  ich  skuteczności.  Wszelkie  innowacyjne  działania  powinny  być  na
bieŜąco  monitorowane  i oceniane. PomoŜe  to  zapobiec powstawaniu nowych
rodzajów zagroŜenia w miejscu pracy.

Przy  wprowadzaniu  zmian  w  środowisku  pracy  naleŜy  przyjąć  podejście
ergonomiczne,  czyli  dostosowywać  pracę  do  pracownika,  nie  zaś  odwrotnie.
Kluczowe  znacznie  ma  takie  projektowanie  procesów  oraz  stanowisk  pracy,
aby dostosować je do moŜliwości pracowników. W związku z tym pracodawca
powinien  starać  się  zmniejszać  ryzyko  występowania  dolegliwości  układu
mięśniowo-szkieletowego poprzez dokonywanie zmian w zakresie:

•

sprzętu  —  na  przykład,  instalując  na  stanowisku  kasowym  napędzaną
elektrycznie  taśmę  podającą  towary  pracownikowi,  co  wykluczy
wymuszone  zmiany  pozycji  ciała,  zapewniając  regulowane  siedzisko,  z
moŜliwością  ustawienia  w  róŜnych  pozycjach,  ewentualnie  montując
odpowiednie oparcia w partiach lędźwiowych, umoŜliwiające pracownikowi
odpoczynek;

•

organizacji  miejsca  pracy  —  na  przykład,  zmieniając  układ  róŜnych
przedmiotów  na  stanowisku  pracy,  tak  aby  moŜna  było  łatwo  do  nich
sięgnąć, a takŜe zapewniając na nim właściwe oświetlenie;

•

organizacji  pracy  —  na  przykład,  wprowadzając  mechanizację  albo
automatyzację  czynności  powtarzalnych,  zapewniając  zmniejszenie  wagi
ładunków  transportowych,  które  muszą  być  przenoszone  ręcznie;
obserwując  proces  pracy  oraz  –  w  miarę  potrzeb  –  reorganizując  go  w
sposób ograniczający poziom stresu u pracowników;

•

procedur pracy — na przykład, zapewniając pracownikom szkolenia na
temat stosowania prawidłowych w określonych warunkach procedur.

Uwzględnianie wszelkich czynników ryzyka występujących w środowisku
pracy

pomoŜe

zmniejszyć

zagroŜenie

dolegliwościami

chorobami

zawodowymi,  utrzymać  pod  kontrolą  koszty  oraz  zredukować  rotację
personelu. Praca w handlu i usługach ma charakter bardzo zróŜnicowany – od
pracy  przy  komputerze  w  telefonicznym  centrum  obsługi  klienta,  po
przemieszczanie  cięŜkich  ładunków  w  supermarkecie.  Przykłady  moŜliwych
inicjatyw  słuŜących  zminimalizowaniu  częstych  w  tej  branŜy  problemów
zdrowotnych  związanych  z  układem  mięśniowo-szkieletowym  moŜna  znaleźć
w  załączniku.  Są  to  jednak  tylko  sugestie  –  wszelkie  podejmowane  w

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-8-

rzeczywistości  działania  muszą  być  starannie  rozwaŜone  i  monitorowane,  a
takŜe  korygowane  w  celu  zapewnienia  ich  skuteczności  na  konkretnym
stanowisku pracy oraz w odniesieniu do konkretnej grupy zatrudnionych.

Źródła dodatkowych informacji

•

Strona tematyczna poświęcona MSD w serwisie internetowym
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy:

http://osha.europa.eu/topics/msd

•

Listy kontrolne patrz:

http://office-ergo.com/a.htm

•

‘Guidelines  for  the  Assessment  of  Supermarket  Checkouts  and  the
Prevention of Musculoskeletal Disorders’ („Wytyczne w zakresie oceny kas
w  supermarketach  pod  kątem  zapobiegania  schorzeniom  układu
mięśniowo-szkieletowego”)  —

http://hse.gov.uk/lau/lacs/58-1.htm

—

strona przedstawia informacje na temat bezpiecznego projektowania i
eksploatacji kas w supermarketach, oparte na badania Health and Safety
Executive (HSE) w Wielkiej Brytanii.

•

‘Health  and  safety  authority  retail  and  distribution  sectors  —  small  and
medium  enterprises’  –  publikacja  zawiera  wskazówki  na  temat  oceny
ryzyka  oraz  dane  na  temat  głównych  czynników  zagroŜenia  na  róŜnych
stanowiskach

pracy

sektorze

handlu

detalicznego.

Patrz:

http://www.hsa.ie/files/product_20040615105646RetDist.pdf

•

‘ISO 6385:2004 — Ergonomic principles in the design of work systems’
(„Zasady ekonomiczne w projektowaniu systemów pracy”).

•

Informacje o schorzeniach typu MSDs:

www.hse.gov.uk/msd/index.htm

•

Informacje na temat schorzeń typu MSD charakterystycznych dla sektora
handlu detalicznego:

http://www.ufcw.org/workplace_connections/retail/safety_health_news_a
nd_facts/rep_stress_overview.cfm

•

Przydatne informacje i wskazówki dot. Dolegliwości układu mięśniowo-
szkieletowych moŜna znaleźć w serwisie kanadyjskiego Centrum ds.
Zdrowia i Bezpieczeństwa w Pracy (Canadian Centre for Occupational
Health and Safety):

http://www.oshforeveryone.org/wsib/files/ont_whsc/swapmsi.htm

•

Informacje dot. zapobiegania bólom pleców oraz innym dolegliwościom
bólowym u

pracowników

kuchni

zakładów gastronomicznych:

http://www.hse.gov.uk/pubns/cais24.pdf

•

Informacje kanadyjskiego Centrum ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa w Pracy
(Canadian Centre for Occupational Health and Safety) – karta informacji
na temat zapewnienia bezpieczeństwa przy czynnościach polegających na
podnoszeniu, przemieszczaniu, pchaniu i ciągnięciu:

http://www.oshforeveryone.org/wsib/files/ont_esao/safetyinfo.html

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-9-

Załącznik: Rozwiązania powszechnych problemów
związanych z układem mięśniowo-szkieletowym

(Zaadaptowane z http://office-ergo.com/a.htm,
http://213.212.77.20/pubns/indg242.pdf,
http://www.safecomputingtips.com/ventilation-ergonomics.html oraz
http://www.oshforeveryone.org/wsib/files/ont_esao/safetyinfo.html)

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Głowa skręcona w bok

Przedmiot ustawić bliŜej centralnej
linii wzroku

Głowa pochylona do
przodu (wpatrywanie
się, patrzenie ze
zmruŜonymi oczami)

ObniŜyć monitor, dokument albo
sprzęt do odpowiedniego poziomu
Odchylić monitor do tyłu
Sprawdzić jakość obrazu na
monitorze, wielkość czcionek
/znaków lub oddalenie monitora
Zasugerować konsultacje z
optykiem/okulistą

Szyja odgięta do tyłu,
głowa odchylona w tył,
choćby lekko

Usunąć CPU (jednostkę centralną)
spod monitora
Usunąć podstawkę obrotowo-
skręcającą spod monitora
(pozostawić miejsce na wentylację)
Sprawdzić moŜliwość zastosowania
szkieł dwuogniskowych lub
specjalnych okularów do obsługi
komputera

Głowa/Szyja

Szyja mocno zgięta w
dół

Zmienić nachylenie ekranu
monitora
Zmienić nachylenie dokumentu —
nie powinien leŜeć płasko na blacie
Ustawić monitor, dokument albo
sprzęt pomocniczy w odpowiednim
połoŜeniu
Zapewnić odpowiednie szkolenia nt.
pozycji przy pracy
Zapewnić konsultacje z
optykiem/okulistą

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-10-

Skręcony tułów

Zmienić aranŜację na biurku lub
ladzie
Zapewnić więcej miejsca na
wysokości kolan
Zapewnić biurko o blacie w
kształcie litery U i krzesło obrotowe

Tułów

Częsta lub długotrwała
praca w pozycji opartej
lub wyciągniętej (przy
sięganiu po przedmiot)

Zmienić aranŜację na biurku lub
ladzie przez umieszczenie często
uŜywanych przedmiotów w zasięgu
ręki, w płaszczyźnie poziomej
Zapewnić podkładkę pod mysz,
podpórki i podłokietniki
Przysunąć mysz i klawiaturę bliŜej
ciała
Zapewnić odpowiedni układ
wysokości na stanowisku w celu
wyeliminowania niewłaściwych
pozycji podczas wykonywania
poszczególnych czynności
Umieszczać przedmioty do
podnoszenia lub przemieszczania
we właściwych miejscach i na
odpowiednich wysokościach

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-11-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Długotrwała praca w
pozycji przygarbionej lub z
uniesionym ramieniem
(podczas trzymania
słuchawki telefonu)

Wypróbować zestaw telefoniczny ze
słuchawkami
Wypróbować zestaw telefonów
głośnomówiących (moŜe to jednak
przeszkadzać innym pracownikom)

Barki uniesione lub napięte
(następstwo nawyku albo

treningu)

ObniŜyć blat albo zainstalować niŜej
sprzęt roboczy i podłokietniki
Zmienić wysokość siedziska,
utrzymując kontakt stóp z podłogą

Łokcie szeroko rozstawione

ObniŜyć powierzchnię roboczą (blat
biurka)
ObniŜyć podłokietniki w krześle i
zmniejszyć odległość między nimi
Zapewnić szkolenie nt. znaczenia
właściwych nawyków

Łokcie napręŜone w czasie
długiego korzystania z
telefonu

Wypróbować zestaw telefoniczny ze
słuchawkami
Wypróbować zestaw telefonów
głośnomówiących (moŜe to jednak
przeszkadzać innym pracownikom)

Łokcie lub przedramiona
oparte przez długi czas na
twardej lub ostrej
powierzchni roboczej,
podłokietnikach itp.

Powierzchnie, rogi i podłokietniki
wyścielić lub zaokrąglić
Wymienić podłokietniki
Wypróbować zestaw telefoniczny ze
słuchawkami
Uświadomić pracownikom
znaczenie właściwych nawyków

Ramiona

Regularne sięganie do
myszki lub klawiatury albo
innych
materiałów/przyrządów
niezbędnych w pracy
(jednym ramieniem lub
dwoma)

ZbliŜyć klawiaturę do ciała
Wypróbować podkładki pod
myszkę, podpórki dłoni lub
przedramion
ZbliŜyć myszkę lub inny sprzęt do
klawiatury
Zmienić aranŜację na biurku lub
ladzie przez umieszczenie często
uŜywanych przedmiotów w zasięgu
ręki, w płaszczyźnie poziomej

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-12-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Ramiona lub ręce
utrzymywane w jednym
ułoŜeniu przez długi czas,
bez zmiany pozycji lub
odpoczynku

Wprowadzić przerwy w pracy
Informować pracowników o ryzyku
Zapewnić zróŜnicowanie
wykonywanych czynności
Przeanalizować moŜliwość
automatyzacji niektórych czynności

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-13-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
prowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Przeguby wygięte na
zewnątrz podczas
korzystania ze sprzętu

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować ergonomiczną
klawiaturę
Wypróbować lepszy sprzęt,
odpowiednio dostosowany do
stanowisk pracy, skonsultować to
działanie z pracownikami

Przeguby odgięte w tył
(napięte) lub do przodu
(zgięte) przez dłuŜszy
czas

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować podpórki dłoni
Zmienić wysokość lub nachylenie
klawiatury
Wypróbować lepszy sprzęt,
odpowiednio dostosowany do
stanowisk pracy, skonsultować to
działanie z pracownikami

Przeguby lub dłonie
oparte przez długi czas
na twardych lub ostrych
brzegach i
powierzchniach

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować podpórki dłoni
Wyścielić lub zaokrąglić
powierzchnie, kanty itd.

Ręce pozostające nad
klawiaturą podczas
przerw w pisaniu

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować podpórki dłoni
lub oparcia przedramion

Szybkie, ciągłe lub
długotrwałe pisanie na
klawiaturze

Wprowadzić zróŜnicowanie
czynności roboczych
Wprowadzić do harmonogramu
przerwy w pracy
Zmniejszyć liczbę nadgodzin

Nadgarstki/
Ręce

Pisanie na klawiaturze z
silnym naciskiem

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować klawiaturę
lekkodotykową

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-14-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
prowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Długotrwałe ręczne
zszywanie i dziurkowanie,
podnoszenie i otwieranie
przesyłek lub inne
czynności z uŜyciem siły,
zwłaszcza w połączeniu z
niewygodną pozycją ciała

Wypróbować narzędzia typu
elektryczny zszywacz, dziurkacz
itp., naostrzyć otwieracze kopert
Zmniejszyć wymiary
podnoszonych ładunków, duŜe
cięŜary podnosić w odpowiedniej
pozycji ciała

Długotrwałe uŜywanie
myszki

Wprowadzić większe
zróŜnicowanie czynności
roboczych
Wprowadzić do harmonogramu
przerwy w pracy
Pracować obiema rękami
naprzemiennie
Wypróbować alternatywne
przyrządy wskaźnikowe
Wypróbować podpórki pod ręce
(np. mały stolik)
Umieścić myszkę blisko ciała
(wydłuŜona podstawa klawiatury
albo klawiatura bez pola
numerycznego)
UŜywać skrótów klawiszowych
zamiast paska menu

Narzędzia wymagające
stosowania chwytu
szczypcowego albo
chwytania pojedynczymi
palcami

Wypróbować inny sprzęt,
angaŜujący większą część ręki
Wprowadzić rotację na
stanowiskach
Stosować rękawice

Praca ręczna narzędziami
zbyt duŜymi albo zbyt
małymi

Wypróbować inne narzędzia
Zapewnić zestaw narzędzi o
róŜnych rozmiarach
Stosować rękawice

Kontakt z zamroŜonymi
produktami

Stosować rękawice ochronne
Wprowadzić rotację na
stanowiskach

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-15-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Stopy

Brak właściwego podparcia
stóp albo postawa
wskazująca na nacisk na
tylną część ud

ObniŜyć siedzisko
ObniŜyć płaszczyznę roboczą
Próbować wykształcić dobre nawyki
Stosować podnóŜek (w
ostateczności)

Długotrwała praca
siedząca, zwłaszcza w
jednej pozycji

Wprowadzić większe zróŜnicowanie
czynności roboczych
Ściśle przestrzegać przerw w pracy
Stosować krzesło z odpowiednią
regulacją
Próbować wykształcić dobre nawyki
Zmieniać pozycję ciała, np.
wymuszone organizacją przestrzeni
wstawanie od biurka; wstawanie
podczas rozmów telefonicznych
Zainstalować płaszczyznę roboczą
odpowiednią do pracy w pozycji
siedzącej i stojącej

Brak podparcia lędźwiowej
części kręgosłupa

Zapewnić podparcie (poduszkę)
części lędźwiowej kręgosłupa,
sprawdzić, czy jest odpowiednie
Zademonstrować sposób
dopasowywania
wysokości/pochylenia oparcia

Siedzenie

Rzadkie korzystanie z
podparcia pleców (oparcia
krzesła)

Sprawdzić regulację krzesła,
zwłaszcza głębokości/wysokości
siedzenia
Sprawdzić dostępne miejsce
swobodnego odpoczynku dla nóg
Sprawdzić odległość monitora i
wielkość czcionki
Próbować wykształcić dobre nawyki

Stanie

Długotrwała praca stojąca,
zwłaszcza bez zmiany
pozycji

Wprowadzić większe zróŜnicowanie
czynności roboczych
Wprowadzić do harmonogramu
przerwy w pracy
Zapewnić szkolenie nt. dobrych
nawyków w pracy

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-17-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Odblask z ekranu

Osłonić źródła światła
Osłonić ekran
Ustawić monitor w taki sposób,
aby światło padało z boku, nie z
tyłu
Nie odchylać monitora do tyłu
Zmniejszyć natęŜenie oświetlenia
Zmienić ustawienie źródeł światła

Zbyt duŜy kontrast
między ekranem a
otoczeniem lub
dokumentem

Zmniejszyć natęŜenie oświetlenia
w pomieszczeniu
Usunąć lub przestawić światła
punktowe bądź zredukować ich
natęŜenie
Wyeliminować źródła światła,
które przeszkadzają w pracy
Zmienić polaryzację ekranu na
„czarne na białym”

Monitor ustawiony w
odległości mniejszej niŜ
ok. 65 cm (25")

Odsunąć monitor (zwiększyć
rozmiar czcionki), przysunąć
klawiaturę
RozwaŜyć moŜliwość uŜywania
specjalnych okularów do pracy
przy komputerze

Przedmioty wymagające
obserwacji (ekran,
dokumenty), ustawione
w róŜnych odległościach
od oczu

Korzystać z podpórki pod
dokumenty lub w inny sposób
wyrównać róŜnice odległości, tak
by wynosiły nie więcej niŜ ok. 10
cm (4"), jeŜeli zachodzi potrzeba
szybkiego przenoszenia wzroku

VDU
(monitor
ekranowy)

Ekran lub dokumenty
ustawione inaczej niŜ
prostopadle do linii
wzroku (jeszcze lepsze
jest ustawienie z lekkim
odchyleniem do tyłu)

Zmienić ustawienie monitora
Zmienić kąt ustawienia
dokumentów

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-18-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Długotrwałe skupianie
wzroku na znajdujących
się blisko oczu
tekstach/obrazach, przy
niewielu okazjach do
obserwacji z duŜej
odległości

Odsunąć monitor moŜliwie
najdalej
Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zmienić aranŜację miejsca pracy
w celu zapewnienia lepszej
widoczności

Obraz z monitora
niewyraźny, zamglony,
migający, mały lub z
innych przyczyn trudny
do odczytania

Poprawić parametry monitora/
wymienić go na lepszy
Korzystać z opcji powiększania
obrazu

Zmęczenie oczu

Sprawdzić otoczenie pod kątem
występowania czynników
uciąŜliwych
Zaproponować konsultacje z
optykiem/okulistą

Źródła światła w zasięgu
wzroku, rozpraszające
pracownika

Osłonić źródła światła
Zmienić aranŜację przestrzeni
pracy

Bardzo intensywne
oświetlenie otoczenia
(powyŜej 500 lux albo 50
fc) lub strefy cienia
spowodowane
nadmiernym
oświetleniem

Zmniejszyć natęŜenie oświetlenia
w otoczeniu do 200-500 lux (20-
50 fc) oraz stosować punktowe
źródła światła

Widoczność/
Oświetlenie

Dokumenty błyszczące,
mało kontrastowe albo
drobny druk

Poprawić parametry oświetlenia
dokumentów, jeśli nie jest
moŜliwe wyeliminowanie
problemów z samymi
dokumentami

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-19-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Nadmuch powietrza
z klimatyzacji lub
grzejników
skierowany
bezpośrednio na
pracowników

Zmienić kierunek obiegu powietrza
Unikać lokalizowania stanowisk pracy w
pobliŜu wentylatorów

Łzawienie oczu,
szczególnie u osób
noszących szkła
kontaktowe

Zapewnić wilgotność powietrza w
granicach 30–60%

Słaba cyrkulacja
powietrza, duchota,
„stojące” powietrze

Utrzymywać poziom obiegu powietrza
między 3" a 6" na sekundę (7,5 – 15
cm/s)

Powietrze/
Wentylacja

Komfort – a w
konsekwencji
równieŜ wydajność
pracy – obniŜone, z
powodu
temperatury
powyŜej lub poniŜej
poziomu
standardowego

Utrzymywać temperaturę wewnątrz
pomieszczeń w granicach 20 – 23,5° C
w sezonie letnim i 23 – 26° C
w sezonie niskich temperatur

Praca
fizyczna -
manualna

Podnoszenie i
przenoszenie
cięŜkich
przedmiotów

Stosować, jeśli jest to moŜliwe,
urządzenia transportowe i pomocnicze
(np. wyciągi, wózki ręczne i widłowe)
Stosować podnoszenie zespołowe
przedmiotów bardzo cięŜkich lub
nieporęcznych
Stosować odzieŜ ochronną podczas
przenoszenia ładunków lub
przewoŜenia ich na wózku
Stosować obuwie i rękawice ochronne
–obuwie ochronne chroni stopy przed
urazami w następstwie upuszczenia
cięŜkiego ładunku albo przypadkowego
kontaktu z kołami wózka; rękawice
ułatwiają chwytanie
Próbować wykształcić dobre nawyki

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-20-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Przemieszczanie
przedmiotów na
duŜą odległość

Korzystać z wózków, najlepiej takich,
które mogą być pchane, nie ciągnięte
Utrzymywać przez cały czas
wyprostowaną pozycję ciała
W miarę moŜliwości ustawiać się
przodem do kierunku ruchu
Próbować wykształcić dobre nawyki

Czynności
powtarzalne
wykonywane przez
kilka godzin bez
przerwy, w tym
wykonywane
palcami

Upewnić się, Ŝe stosowane narzędzia
są odpowiednie do wykonywanego
zadania
Zreorganizować proces wykonywania
poszczególnych czynności
Wprowadzić rotację na stanowiskach
pracy

Praca
powtarzalna

Zbyt szybkie tempo
pracy

Wyeliminować pracę akordową lub
ściśle ją monitorować

Ucisk
miejscowy,
np. przez
narzędzia

Narzędzia i/lub
powierzchnie
robocze mające
ostre elementy

Wyeliminować twarde/ostre brzegi
narzędzi, w tym wszelkie ostre
elementy na rękojeściach, wrzynające
się w dłoń lub ciało obsługującego je
pracownika. Twarde/ostre brzegi,
uciskające dłoń, przegub lub łokieć
przez dłuŜszy czas, mogą spowodować
róŜne dolegliwości typu MSD

Wibracje
przenoszone
na rękę/
ramię

Praca narzędziami o
napędzie
elektrycznym

Upewnić się, Ŝe stosowane narzędzia
są odpowiednie do wykonywanego
zadania
Wyeliminować zastępcze korzystanie z
narzędzi nieodpowiednio dobranych
(ryzyko większych wibracji,
konieczności zwiększenia siły chwytu,
wydłuŜenia czasu uŜywania narzędzi)
Unikać długotrwałej i nieprzerwanej
pracy narzędziami; wprowadzić
częstsze, krótkie przerwy
Utrzymywać narzędzia i maszyny w
dobrym stanie — źle utrzymane albo
nienaprawiane narzędzia mogą być
źródłem większych wibracji

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-21-

Potencjalne rodzaje problemów

MoŜliwe rozwiązania
(zaleŜnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Wibracje
przenoszone
na całe ciało

Prowadzenie
pojazdów albo
operowanie
maszynami
wibrującymi

Upewnić się, Ŝe pojazdy i maszyny są
odpowiednio utrzymane, zwłaszcza
elementy zawieszenia
Sprawdzić, czy siedzenie kierowcy jest
wygodne
Sprawdzić, czy zainstalowano siedzenie
podwieszone, odpowiednie do
charakteru wibracji danej maszyny, a
jeśli nie – czy takie siedzenie moŜe być
zainstalowane
Upewnić się, Ŝe siedzenie podwieszone
jest odpowiednio, zgodnie ze
wskazówkami producenta, dopasowane
do wagi kierującego pojazdem
(niektóre siedzenia dopasowują się
automatycznie do wagi kierowcy)
Sprawdzić, czy dające się regulować
elementy wyposaŜenia szoferki są
ustawione odpowiednio do wymiarów i
zasięgu ramion kierowców pojazdu
Zawsze wybierać pojazd lub maszynę
odpowiednie do rodzaju podłoŜa i
przewidzianych do wykonania
czynności
Sprawdzić, czy opony pojazdu są
odpowiednie do rodzaju nawierzchni
Sprawdzać poziom ciśnienia powietrza
w oponach
Zidentyfikować pojazdy/maszyny oraz
sytuacje związane z najwyŜszym
poziomem wibracji, a następnie
zorganizować pracę
operatorów/kierowców w systemie
rotacyjnym w celu zredukowania czasu
naraŜenia poszczególnych osób na
działanie tego czynnika
Zaplanować trasy przejazdu,
uwzględniając stan nawierzchni
W miarę moŜliwości naprawiać
nawierzchnie, po których regularnie
przejeŜdŜają pojazdy (np.