European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-1-

12

Schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego

związane z pracą w sektorach usług i handlu

detalicznego

Sektory usług oraz handlu detalicznego

charakteryzują się dużym

zróżnicowaniem stanowisk pracy, między innymi w sklepach, restauracjach,
biurach, w przedsiębiorstwach dystrybucyjnych i rozrywkowych. Wiele prac w
tych sektorach wiąże się z dużymi obciążeniami fizycznymi, a pracownicy są
szczególnie narażeni na ryzyko urazów kręgosłupa i kończyn górnych.

Do

rozwoju schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego

(musculoskeletal

disorders – MSD)

może się przyczyniać wiele czynników, oddziałujących

zarówno niezależnie od siebie, jak i łącznie

. Do najważniejszych czynników

ryzyka w sektorach handlu detalicznego i usług należą: nieodpowiednia
pozycja ciała przy pracy, przemieszczanie ciężkich ładunków, powtarzalność
ruchów, wibracje oraz niskie temperatury. Ważne są tu zarówno czynniki
fizyczne, jak i organizacyjne, takie jak niski poziom satysfakcja z pracy, a
także indywidualne, specyficzne dla poszczególnych osób, takie jak przebyte
choroby, sprawność fizyczna oraz wiek. W celu zmniejszenia zagrożenia
dolegliwościami typu MSD konieczne jest zrozumienie istoty problemu oraz
podjęcie odpowiednich działań. Chodzi tu o identyfikację zagrożeń i ocenę
ryzyka, zapewnienie szkoleń i właściwego wyposażenia miejsc pracy.
Wprowadzając zmiany w środowisku pracy należy brać pod uwagę zasady
ergonomii, która jest nauką o zależnościach między pracownikami, ich
środowiskiem pracy i wyposażeniem tego środowiska. Podstawowe znaczenie
ma projektowanie procesów i stanowisk pracy w taki sposób, aby były one
dostosowane do możliwości pracowników; inaczej mówiąc, należy
dostosowywać stanowisko pracy do pracowników, nie odwrotnie.

Wprowadzenie

Dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego (MSD) mogą dotyczyć mięśni,
stawów, ścięgien, więzadeł, kości, połączeń nerwowych, elementów układu
krążenia. Koncentrują się w obrębie kręgosłupa, szyi, ramion i kończyn
górnych, rzadziej − kończyn dolnych. Większość schorzeń typu MSD rozwija
się przez dłuższy czas i jest spowodowana albo samą pracą, albo warunkami
środowiska, w jakim jest wykonywana. Schorzenia te mogą być również
sutkiem wypadków przy pracy, np. złamań czy zwichnięć. Skala problemów
zdrowotnych jest tu zróżnicowana – od niewielkich bólów i niedomagań, do
poważniejszych schorzeń, powodujących przerwy w pracy i wymagających
terapii medycznej. W przypadkach chronicznych leczenie i rekonwalescencja
często mają przebieg niesatysfakcjonujący; ich skutkiem może być trwała
niepełnosprawność i, w konsekwencji, utrata pracy.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-2-

Niniejsza publikacja ma na celu dostarczenie informacji na temat zagrożeń
schorzeniami mięśniowo-szkieletowymi w sektorach usług i handlu
detalicznego, a także na temat zasad dobrej praktyki służących ograniczaniu
wspomnianych zagrożeń. Jest adresowana do specjalistów BHP, inspektorów
pracy, pracodawców oraz pracowników.

Zgodnie z Regulacją (EC) Nr 178/2002i o bezpieczeństwie żywności, „handel
detaliczny” oznacza fizyczne dostarczanie i/lub przetwarzanie żywności oraz
przechowywanie jej w miejscu sprzedaży albo dostawy do konsumenta
ostatecznego. Definicja ta obejmuje centra dystrybucji, punkty małej
gastronomii, stołówki zakładowe, punkty gastronomiczne w innych
instytucjach, restauracje, sklepy oraz punkty sprzedaży hurtowej. Sektor
usługowy obejmuje natomiast ubezpieczenia, turystykę, bankowość oraz
rozrywkę.

Wiele czynności zawodowych w branżach usług i handlu detalicznego wiąże
się z dużym wysiłkiem fizycznym; jako przykład można podać prowadzenie
pojazdów czy zaopatrzenie sklepów. Często są to również czynności
wykonywane w ekstremalnie wysokich lub niskich temperaturach, na
przykład związane z pracą w kuchni restauracyjnej albo w chłodni
supermarketu.

Zagrożenia schorzeniami zawodowymi pracowników
w sektorze usług oraz handlu detalicznym

Pracownicy sektorów handlu i usług są w szczególnym stopniu narażeni na
ryzyko chorób kręgosłupa i kończyn górnych, w tym między innymi:

•

przeciążenia mięśni i urazy kręgosłupa,

•

stany zapalne ścięgien,

•

zespół cieśni nadgarstka,

•

urazy barku,

•

zapalenie nadkłykcia bocznego kości ramiennej (”łokieć tenisisty”),

•

zapalenie pochewki ścięgna.

Wiele czynności wykonywanych przez pracowników handlu i usług stwarza
dla nich zagrożenie schorzeniami typu MSD. Najważniejsze czynniki ryzyka to
czynniki biomechaniczne i środowiskowe. Należą do nich: ręczne
przemieszczanie

przedmiotów,

praca

w

pozycjach

statycznych

lub

niewygodnych, nadmierne przeciążenie wysiłkiem fizycznym (działanie
dużych sił), czynności powtarzalne, używanie siły podczas pracy narzędziami
oraz wibracje i niskie temperatury. Zwiększone napięcie mięśniowe i
pogłębione skutki napięć biomechanicznych mogą być także wynikiem
oddziaływania psychospołecznych czynników ryzyka związanych z systemem

i

Regulacja (EC) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 28 stycznia 2002 r., formułująca

ogólne zasady i wymagania z dziedziny przepisów dotyczących żywności, ustanawiająca Europejski Urząd
Bezpieczeństwa śywności oraz przedstawiająca procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-3-

pracy – a więc tego, w jaki sposób praca jest organizowana, nadzorowana i
wykonywana

ii

; stosunków międzyludzkich, na przykład relacji zwierzchnik-

pracownik oraz relacji między pracownikami, a także wsparcia społecznego i
przepływu informacji. Istotne są również aspekty ekonomiczno-finansowe, w
tym wynagrodzenia, świadczenia dodatkowe oraz udziały kapitałowe w
firmie, a także aspekty społeczne, takie jak prestiż i status społeczny.

Fakt występowania czynników ryzyka nie oznacza jednak, że pracownicy
wykonujący dany zawód będą cierpieli na schorzenia typu MSD. Poziom
ryzyka zależy również od cech indywidualnych, takich jak stan zdrowia, wiek i
sprawność fizyczna, a także od środków, które zostały przedsięwzięte w celu
minimalizacji zagrożeń.

Poniżej podano kilka przykładów czynników zagrożenia

iii

, które mogą

prowadzić do powstania dolegliwości typu MSD w związku z pracą w usługach
lub handlu detalicznym.

Nietypowe/statyczne pozycje ciała podczas pracy:

•

zgięty lub skręcony tułów przy podnoszeniu lub podtrzymywaniu dużych
ciężarów,

•

przenoszenie przedmiotów do i wewnątrz ciasnych pomieszczeń,

•

częste prace obejmujące:

o

opieranie się, pochylanie do przodu, klękanie czy kucanie,

o

posługiwanie się nadgarstkami w pozycji pochylonej lub
skręconej,

o

wykonywanie pracy z rekami opuszczonymi poniżej pasa albo
powyżej linii ramion,

•

pozycja stojąca albo siedząca przez większą część zmiany,

•

długotrwała praca w jednej pozycji, bez zmian ułożenia ciała lub
odpoczynku.

Prace wymagające użycia siły:

•

podnoszenie:

o

podnoszenie dużych ciężarów jedną ręką albo bez użycia
urządzeń mechanicznych,

o

podnoszenie dużych ciężarów w pozycji pochylonej, z rękami
uniesionymi powyżej poziomu barków i skręconym tułowiu,

o

chwyt „szczypcowy”

−

podnoszenie przedmiotów zgiętymi

palcami kciuka i wskazującego,

ii

Hagberg, M., B. Silverstein, e col. (1995). Les lésions attribuables au travail répétitif: ouvrage de

référence sur les lésions musculo-squelettiques liées au travail, Éditions MultiMondes.

iii

OSHA (2004), ‘Ergonomics for the prevention of musculoskeletal disorders — guidelines for retail

grocery stores’. Zawiera listy kontrolne dotyczące identyfikacji problemów ergonomicznych oraz
przykładowe ergonomiczne rozwiązania przyjęte dla różnych stanowisk w tym konkretnym segmencie
handlu detalicznego:

http://www.osha.gov/ergonomics/guidelines/retailgrocery/retailgrocery.html

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-4-

o

podnoszenie przedmiotów, zamiast przesuwania ich

•

pchanie, ciągnięcie, przenoszenie:

o

wózki z paletami lub innego rodzaju wózki trudne do ruszenia z
pozycji spoczynkowej,

o

obecność

odpadków

(połamanych

palet),

nierównych

powierzchni (szczelin w podłodze) albo występów w platformach
ładunkowych, o które koła mogą zawadzić podczas przesuwania
wózka,

o

ciągnięcie przedmiotów zamiast ich pchania,

o

ręczne przenoszenie ciężkich przedmiotów na duże odległości

•

korzystanie z narzędzi:

o

stosowanie chwytu szczypcowego albo przytrzymywanie jednym
palcem,

o

narzędzia zbyt duże albo zbyt małe w stosunku do ręki
pracownika.

Czynności powtarzalne:

•

szybkie ruchy nadgarstka, na przykład podczas skanowania,

•

powtarzalne ruchy wykonywane przez kilka godzin bez przerwy (rozbiórka
mięsa, skanowanie itp.),

•

prace wymagające powtarzalnego używania siły palców (pakowanie
pieczywa, metkowanie z wykorzystaniem metkownicy itp).

Stosowanie nacisku podczas pracy narzędziami:

•

kontakt z krawędziami ostrymi lub twardymi,

•

posługiwanie się rękami jak młotkiem (na przykład przy zamykaniu
pojemników),

•

rękojeści narzędzi (np. noża) wrzynające się w dłoń.

Wibracje:

•

wykorzystywanie narzędzi napędzanych elektrycznie (wibracje
oddziałujące na rękę/ramię),

•

prowadzenie wózków widłowych, ciężarówek i innych pojazdów (wibracje
odczuwane całym ciałem).

Niskie temperatury:

•

przemieszczanie produktów zamrożonych bez odpowiednich rękawic,

•

praca w niskich temperaturach w nieodpowiedniej odzieży.

Środki zapobiegające schorzeniom układu mięśniowo-
szkieletowego u pracowników handlu detalicznego i
usług

W celu zminimalizowania ryzyka MSD pracodawcy powinni:

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-5-

•

rozumieć zagadnienia związane z dolegliwościami typu MSD oraz
podejmować działania w celu minimalizacji zagrożeń w miejscu pracy;

•

tworzyć właściwe środowisko organizacyjne — współudział pracowników
powinien być pożądany i wysoko ceniony, a zakres odpowiedzialności za
działania z obszaru oceny zagrożeń i zarządzania ryzykiem jasno
sprecyzowany;

•

zapewniać pracownikom szkolenia i dostęp do informacji, między innymi
na temat właściwej pozycji ciała przy pracy, prawidłowych sposobów
podnoszenia/chwytania ładunków, roli przerw na odpoczynek, a także
rozpoznawania wczesnych objawów schorzeń typu MSD;

•

zapewniać odpowiedni sprzęt i narzędzia oraz szkolić pracowników w
zakresie posługiwania się nimi;

•

wdrażać jasne i jednoznaczne systemy sprawozdawczości na temat
wypadków przy pracy, chorób zawodowych i niebezpiecznych zachowań;

•

identyfikować i oceniać ryzyko zawodowe, a także wdrażać właściwe
procedury monitoringu.

Identyfikacja i ocena ryzyka zawodowego

Ergonomia jest dziedziną wiedzy poświęconą badaniu związków między
pracownikami a ich środowiskiem pracy i wyposażeniem tego środowiska.
Celem prowadzenia oceny ryzyka według zasad ergonomii jest identyfikacja
tych czynności zawodowych i sposobów organizacji stanowisk pracy, które
zagrażają zdrowiu i bezpieczeństwu pracownika. Oceny ryzyka należy
dokonywać systematycznie, biorąc pod uwagę wszelkie aspekty pracy, nie
tylko fizyczne czynniki zagrożenia. Na przykład, w kartach oceny ryzyka HSE
dotyczących schorzeń kończyn dolnych

iv

uwzględnia się następujące

zagadnienia:

•

powtarzalność — na przykład, czy praca narzędziami wymaga
wykonywania powtarzających się ruchów palcami?

•

pozycja ciała przy pracy (dotyczy palców, dłoni i przegubu, ramion i
barków, a także głowy i szyi) — na przykład, czy trzeba wykonywać
chwyt palcami lub inne ruchy z jednoczesnym zgięciem nadgarstków?

•

użycie siły — na przykład, czy praca wymaga wielokrotnego użycia
chwytu „szczypcowego” lub użycia tego chwytu przez łączny czas
przekraczający dwie godziny w ciągu każdego dnia roboczego?

•

środowisko pracy — na przykład, czy zadanie wiąże się z trzymaniem
zimnych uchwytów narzędzi, wytwarzanych przedmiotów lub innych
przedmiotów o niskiej temperaturze?

•

czynniki psychospołeczne — na przykład, czy tempo pracy jest
odpowiednie, czy pracownicy nadążają za tym tempem?

iv

Health and Safety Executive, ‘Upper limb disorders in the workplace’ (HSG60), 2002. England: HSE

Books.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-6-

•

różnice indywidualne – na przykład, czy pracownicy nowi albo
powracający do pracy po dłuższej przerwie są potencjalnie narażeni na
większe ryzyko dolegliwości kończyn górnych?

Opinie pracowników powinny być brane pod uwagę na każdym etapie
procesu oceny ryzyka: identyfikacji, oceny oraz kontroli zagrożeń.

Ponieważ z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że zadania
wykonywane przez zatrudnionych w usługach i handlu detalicznym są
zróżnicowane, często występuje konieczność podzielenia każdego z zadań na
czynności wymagające oddzielnej oceny; na przykład: podnoszenie i
przenoszenie ładunków oraz prowadzenie pojazdu są składowymi czynności
zawodowych kierowcy samochodu dostawczego. W procesie oceny zagrożeń
posłużyć się można różnymi listami kontrolnymi i innymi narzędziami
wspomagającymi:

•

Quick Exposure Check (QEC) [Szybka kontrola ryzyka] to praktyczne
narzędzie służące ocenie wielkości zagrożenia schorzeniami układu
mięśniowo-szkieletowego związanymi z pracą. Wspomaga ewaluację
skuteczności wszelkich działań podejmowanych w miejscu pracy, zawiera
wskazówki dotyczące podziału zadań na poszczególne, podlegające ocenie
czynności. Patrz:
http://www.surreyergonomics.org.uk/index.php?option=com_content&ta
sk=view&id=5&Itemid=7

•

Rapid Upper Limb Assessment (RULA) [dosł. Szybka ocena kończyn
górnych] to narzędzie służące ergonomicznym analizom stanowisk pracy,
na których stwierdzono związane z pracą dolegliwości kończyn górnych.
Patrz: http://www.rula.co.uk/

•

Rapid Entire Body Assessment (REBA) [dosł. Szybka ocena całego ciała]
to narzędzie do oceny pozycji ciała osoby wykonującej pracę. Patrz:
http://hsc.usf.edu/~tbernard/HollowHills/REBA_M11.pdf

•

Karty oceny zagrożeń z opracowania „Dolegliwości kończyn górnych w
miejscu

pracy”

wspomagają

ocenę

ryzyka

oraz

identyfikację

potencjalnych zagrożeń dolegliwościami kończyn górnych, a także
wskazują sposoby ograniczania takich zagrożeń.
Patrz: http://www.hse.gov.uk/msd/pdfs/worksheets.pdf

•

Manual Handling Assessment Chart (MAC) [Karta oceny czynności
manualnych] pomaga zidentyfikować zawodowe czynności manualne
związane z wysokim ryzykiem. Patrz:
http://www.hse.gov.uk/msd/mac/index.htm

Ocena ryzyka powinna być powtarzana wówczas, gdy w przedsiębiorstwie
zachodzą zmiany technologiczne lub organizacyjne bądź pojawiają się
informacje o wystąpieniu konkretnych problemów.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-7-

Zmniejszanie zagrożenia schorzeniami typu MSD u
pracowników sektorów usług i handlu detalicznego

Wielu dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego można zapobiec.
Pracodawcy muszą ograniczać wszelkie zagrożenia zidentyfikowane w
procesie oceny ryzyka do najniższego możliwego poziomu, wprowadzając
odpowiednie środki ochrony. Jest bardzo istotne, aby proces ich wdrażania
był prowadzony w porozumieniu z pracownikami, którzy znają poszczególne
czynności zawodowe najlepiej, ponieważ sami je wykonują. Taka współpraca
zapewni efektywność prowadzonych działań oraz przepływ informacji na
temat ich skuteczności. Wszelkie innowacyjne działania powinny być na
bieżąco monitorowane i oceniane. Pomoże to zapobiec powstawaniu nowych
rodzajów zagrożenia w miejscu pracy.

Przy wprowadzaniu zmian w środowisku pracy należy przyjąć podejście
ergonomiczne, czyli dostosowywać pracę do pracownika, nie zaś odwrotnie.
Kluczowe znacznie ma takie projektowanie procesów oraz stanowisk pracy,
aby dostosować je do możliwości pracowników. W związku z tym pracodawca
powinien starać się zmniejszać ryzyko występowania dolegliwości układu
mięśniowo-szkieletowego poprzez dokonywanie zmian w zakresie:

•

sprzętu — na przykład, instalując na stanowisku kasowym napędzaną
elektrycznie taśmę podającą towary pracownikowi, co wykluczy
wymuszone zmiany pozycji ciała, zapewniając regulowane siedzisko, z
możliwością ustawienia w różnych pozycjach, ewentualnie montując
odpowiednie oparcia w partiach lędźwiowych, umożliwiające pracownikowi
odpoczynek;

•

organizacji miejsca pracy — na przykład, zmieniając układ różnych
przedmiotów na stanowisku pracy, tak aby można było łatwo do nich
sięgnąć, a także zapewniając na nim właściwe oświetlenie;

•

organizacji pracy — na przykład, wprowadzając mechanizację albo
automatyzację czynności powtarzalnych, zapewniając zmniejszenie wagi
ładunków transportowych, które muszą być przenoszone ręcznie;
obserwując proces pracy oraz – w miarę potrzeb – reorganizując go w
sposób ograniczający poziom stresu u pracowników;

•

procedur pracy — na przykład, zapewniając pracownikom szkolenia na
temat stosowania prawidłowych w określonych warunkach procedur.

Uwzględnianie wszelkich czynników ryzyka występujących w środowisku
pracy

pomoże

zmniejszyć

zagrożenie

dolegliwościami

i

chorobami

zawodowymi, utrzymać pod kontrolą koszty oraz zredukować rotację
personelu. Praca w handlu i usługach ma charakter bardzo zróżnicowany – od
pracy przy komputerze w telefonicznym centrum obsługi klienta, po
przemieszczanie ciężkich ładunków w supermarkecie. Przykłady możliwych
inicjatyw służących zminimalizowaniu częstych w tej branży problemów
zdrowotnych związanych z układem mięśniowo-szkieletowym można znaleźć
w załączniku. Są to jednak tylko sugestie – wszelkie podejmowane w

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-8-

rzeczywistości działania muszą być starannie rozważone i monitorowane, a
także korygowane w celu zapewnienia ich skuteczności na konkretnym
stanowisku pracy oraz w odniesieniu do konkretnej grupy zatrudnionych.

Źródła dodatkowych informacji

•

Strona tematyczna poświęcona MSD w serwisie internetowym
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy:

http://osha.europa.eu/topics/msd

•

Listy kontrolne
patrz:

http://office-ergo.com/a.htm

•

‘Guidelines for the Assessment of Supermarket Checkouts and the
Prevention of Musculoskeletal Disorders’ („Wytyczne w zakresie oceny kas
w supermarketach pod kątem zapobiegania schorzeniom układu
mięśniowo-szkieletowego”) —

http://hse.gov.uk/lau/lacs/58-1.htm

—

strona przedstawia informacje na temat bezpiecznego projektowania i
eksploatacji kas w supermarketach, oparte na badania Health and Safety
Executive (HSE) w Wielkiej Brytanii.

•

‘Health and safety authority retail and distribution sectors — small and
medium enterprises’ – publikacja zawiera wskazówki na temat oceny
ryzyka oraz dane na temat głównych czynników zagrożenia na różnych
stanowiskach

pracy

w

sektorze

handlu

detalicznego.

Patrz:

http://www.hsa.ie/files/product_20040615105646RetDist.pdf

•

‘ISO 6385:2004 — Ergonomic principles in the design of work systems’
(„Zasady ekonomiczne w projektowaniu systemów pracy”).

•

Informacje o schorzeniach typu MSDs:

www.hse.gov.uk/msd/index.htm

•

Informacje na temat schorzeń typu MSD charakterystycznych dla sektora
handlu detalicznego:

http://www.ufcw.org/workplace_connections/retail/safety_health_news_a
nd_facts/rep_stress_overview.cfm

•

Przydatne informacje i wskazówki dot. Dolegliwości układu mięśniowo-
szkieletowych można znaleźć w serwisie kanadyjskiego Centrum ds.
Zdrowia i Bezpieczeństwa w Pracy (Canadian Centre for Occupational
Health and Safety):

http://www.oshforeveryone.org/wsib/files/ont_whsc/swapmsi.htm

•

Informacje dot. zapobiegania bólom pleców oraz innym dolegliwościom
bólowym u

pracowników

kuchni

i

zakładów gastronomicznych:

http://www.hse.gov.uk/pubns/cais24.pdf

•

Informacje kanadyjskiego Centrum ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa w Pracy
(Canadian Centre for Occupational Health and Safety) – karta informacji
na temat zapewnienia bezpieczeństwa przy czynnościach polegających na
podnoszeniu, przemieszczaniu, pchaniu i ciągnięciu:

http://www.oshforeveryone.org/wsib/files/ont_esao/safetyinfo.html

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-9-

Załącznik: Rozwiązania powszechnych problemów
związanych z układem mięśniowo-szkieletowym

(Zaadaptowane z http://office-ergo.com/a.htm,
http://213.212.77.20/pubns/indg242.pdf,
http://www.safecomputingtips.com/ventilation-ergonomics.html oraz
http://www.oshforeveryone.org/wsib/files/ont_esao/safetyinfo.html)

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Głowa skręcona w bok

Przedmiot ustawić bliżej centralnej
linii wzroku

Głowa pochylona do
przodu (wpatrywanie
się, patrzenie ze
zmrużonymi oczami)

Obniżyć monitor, dokument albo
sprzęt do odpowiedniego poziomu
Odchylić monitor do tyłu
Sprawdzić jakość obrazu na
monitorze, wielkość czcionek
/znaków lub oddalenie monitora
Zasugerować konsultacje z
optykiem/okulistą

Szyja odgięta do tyłu,
głowa odchylona w tył,
choćby lekko

Usunąć CPU (jednostkę centralną)
spod monitora
Usunąć podstawkę obrotowo-
skręcającą spod monitora
(pozostawić miejsce na wentylację)
Sprawdzić możliwość zastosowania
szkieł dwuogniskowych lub
specjalnych okularów do obsługi
komputera

Głowa/Szyja

Szyja mocno zgięta w
dół

Zmienić nachylenie ekranu
monitora
Zmienić nachylenie dokumentu —
nie powinien leżeć płasko na blacie
Ustawić monitor, dokument albo
sprzęt pomocniczy w odpowiednim
położeniu
Zapewnić odpowiednie szkolenia nt.
pozycji przy pracy
Zapewnić konsultacje z
optykiem/okulistą

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-10-

Skręcony tułów

Zmienić aranżację na biurku lub
ladzie
Zapewnić więcej miejsca na
wysokości kolan
Zapewnić biurko o blacie w
kształcie litery U i krzesło obrotowe

Tułów

Częsta lub długotrwała
praca w pozycji opartej
lub wyciągniętej (przy
sięganiu po przedmiot)

Zmienić aranżację na biurku lub
ladzie przez umieszczenie często
używanych przedmiotów w zasięgu
ręki, w płaszczyźnie poziomej
Zapewnić podkładkę pod mysz,
podpórki i podłokietniki
Przysunąć mysz i klawiaturę bliżej
ciała
Zapewnić odpowiedni układ
wysokości na stanowisku w celu
wyeliminowania niewłaściwych
pozycji podczas wykonywania
poszczególnych czynności
Umieszczać przedmioty do
podnoszenia lub przemieszczania
we właściwych miejscach i na
odpowiednich wysokościach

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-11-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Długotrwała praca w
pozycji przygarbionej lub z
uniesionym ramieniem
(podczas trzymania
słuchawki telefonu)

Wypróbować zestaw telefoniczny ze
słuchawkami
Wypróbować zestaw telefonów
głośnomówiących (może to jednak
przeszkadzać innym pracownikom)

Barki uniesione lub napięte
(następstwo nawyku albo

treningu)

Obniżyć blat albo zainstalować niżej
sprzęt roboczy i podłokietniki
Zmienić wysokość siedziska,
utrzymując kontakt stóp z podłogą

Łokcie szeroko rozstawione

Obniżyć powierzchnię roboczą (blat
biurka)
Obniżyć podłokietniki w krześle i
zmniejszyć odległość między nimi
Zapewnić szkolenie nt. znaczenia
właściwych nawyków

Łokcie naprężone w czasie
długiego korzystania z
telefonu

Wypróbować zestaw telefoniczny ze
słuchawkami
Wypróbować zestaw telefonów
głośnomówiących (może to jednak
przeszkadzać innym pracownikom)

Łokcie lub przedramiona
oparte przez długi czas na
twardej lub ostrej
powierzchni roboczej,
podłokietnikach itp.

Powierzchnie, rogi i podłokietniki
wyścielić lub zaokrąglić
Wymienić podłokietniki
Wypróbować zestaw telefoniczny ze
słuchawkami
Uświadomić pracownikom
znaczenie właściwych nawyków

Ramiona

Regularne sięganie do
myszki lub klawiatury albo
innych
materiałów/przyrządów
niezbędnych w pracy
(jednym ramieniem lub
dwoma)

Zbliżyć klawiaturę do ciała
Wypróbować podkładki pod
myszkę, podpórki dłoni lub
przedramion
Zbliżyć myszkę lub inny sprzęt do
klawiatury
Zmienić aranżację na biurku lub
ladzie przez umieszczenie często
używanych przedmiotów w zasięgu
ręki, w płaszczyźnie poziomej

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-12-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Ramiona lub ręce
utrzymywane w jednym
ułożeniu przez długi czas,
bez zmiany pozycji lub
odpoczynku

Wprowadzić przerwy w pracy
Informować pracowników o ryzyku
Zapewnić zróżnicowanie
wykonywanych czynności
Przeanalizować możliwość
automatyzacji niektórych czynności

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-13-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
prowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Przeguby wygięte na
zewnątrz podczas
korzystania ze sprzętu

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować ergonomiczną
klawiaturę
Wypróbować lepszy sprzęt,
odpowiednio dostosowany do
stanowisk pracy, skonsultować to
działanie z pracownikami

Przeguby odgięte w tył
(napięte) lub do przodu
(zgięte) przez dłuższy
czas

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować podpórki dłoni
Zmienić wysokość lub nachylenie
klawiatury
Wypróbować lepszy sprzęt,
odpowiednio dostosowany do
stanowisk pracy, skonsultować to
działanie z pracownikami

Przeguby lub dłonie
oparte przez długi czas
na twardych lub ostrych
brzegach i
powierzchniach

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować podpórki dłoni
Wyścielić lub zaokrąglić
powierzchnie, kanty itd.

Ręce pozostające nad
klawiaturą podczas
przerw w pisaniu

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować podpórki dłoni
lub oparcia przedramion

Szybkie, ciągłe lub
długotrwałe pisanie na
klawiaturze

Wprowadzić zróżnicowanie
czynności roboczych
Wprowadzić do harmonogramu
przerwy w pracy
Zmniejszyć liczbę nadgodzin

Nadgarstki/
Ręce

Pisanie na klawiaturze z
silnym naciskiem

Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zastosować klawiaturę
lekkodotykową

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-14-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
prowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Długotrwałe ręczne
zszywanie i dziurkowanie,
podnoszenie i otwieranie
przesyłek lub inne
czynności z użyciem siły,
zwłaszcza w połączeniu z
niewygodną pozycją ciała

Wypróbować narzędzia typu
elektryczny zszywacz, dziurkacz
itp., naostrzyć otwieracze kopert
Zmniejszyć wymiary
podnoszonych ładunków, duże
ciężary podnosić w odpowiedniej
pozycji ciała

Długotrwałe używanie
myszki

Wprowadzić większe
zróżnicowanie czynności
roboczych
Wprowadzić do harmonogramu
przerwy w pracy
Pracować obiema rękami
naprzemiennie
Wypróbować alternatywne
przyrządy wskaźnikowe
Wypróbować podpórki pod ręce
(np. mały stolik)
Umieścić myszkę blisko ciała
(wydłużona podstawa klawiatury
albo klawiatura bez pola
numerycznego)
Używać skrótów klawiszowych
zamiast paska menu

Narzędzia wymagające
stosowania chwytu
szczypcowego albo
chwytania pojedynczymi
palcami

Wypróbować inny sprzęt,
angażujący większą część ręki
Wprowadzić rotację na
stanowiskach
Stosować rękawice

Praca ręczna narzędziami
zbyt dużymi albo zbyt
małymi

Wypróbować inne narzędzia
Zapewnić zestaw narzędzi o
różnych rozmiarach
Stosować rękawice

Kontakt z zamrożonymi
produktami

Stosować rękawice ochronne
Wprowadzić rotację na
stanowiskach

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-15-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)

Stopy

Brak właściwego podparcia
stóp albo postawa
wskazująca na nacisk na
tylną część ud

Obniżyć siedzisko
Obniżyć płaszczyznę roboczą
Próbować wykształcić dobre nawyki
Stosować podnóżek (w
ostateczności)

Długotrwała praca
siedząca, zwłaszcza w
jednej pozycji

Wprowadzić większe zróżnicowanie
czynności roboczych
Ściśle przestrzegać przerw w pracy
Stosować krzesło z odpowiednią
regulacją
Próbować wykształcić dobre nawyki
Zmieniać pozycję ciała, np.
wymuszone organizacją przestrzeni
wstawanie od biurka; wstawanie
podczas rozmów telefonicznych
Zainstalować płaszczyznę roboczą
odpowiednią do pracy w pozycji
siedzącej i stojącej

Brak podparcia lędźwiowej
części kręgosłupa

Zapewnić podparcie (poduszkę)
części lędźwiowej kręgosłupa,
sprawdzić, czy jest odpowiednie
Zademonstrować sposób
dopasowywania
wysokości/pochylenia oparcia

Siedzenie

Rzadkie korzystanie z
podparcia pleców (oparcia
krzesła)

Sprawdzić regulację krzesła,
zwłaszcza głębokości/wysokości
siedzenia
Sprawdzić dostępne miejsce
swobodnego odpoczynku dla nóg
Sprawdzić odległość monitora i
wielkość czcionki
Próbować wykształcić dobre nawyki

Stanie

Długotrwała praca stojąca,
zwłaszcza bez zmiany
pozycji

Wprowadzić większe zróżnicowanie
czynności roboczych
Wprowadzić do harmonogramu
przerwy w pracy
Zapewnić szkolenie nt. dobrych
nawyków w pracy

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-16-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
prowadzonych w miejscu pracy
oraz od dalszych analiz)
Zaaranżować stanowisko
odpowiednie do pracy w pozycji
siedzącej i stojącej

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-17-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Odblask z ekranu

Osłonić źródła światła
Osłonić ekran
Ustawić monitor w taki sposób,
aby światło padało z boku, nie z
tyłu
Nie odchylać monitora do tyłu
Zmniejszyć natężenie oświetlenia
Zmienić ustawienie źródeł światła

Zbyt duży kontrast
między ekranem a
otoczeniem lub
dokumentem

Zmniejszyć natężenie oświetlenia
w pomieszczeniu
Usunąć lub przestawić światła
punktowe bądź zredukować ich
natężenie
Wyeliminować źródła światła,
które przeszkadzają w pracy
Zmienić polaryzację ekranu na
„czarne na białym”

Monitor ustawiony w
odległości mniejszej niż
ok. 65 cm (25")

Odsunąć monitor (zwiększyć
rozmiar czcionki), przysunąć
klawiaturę
Rozważyć możliwość używania
specjalnych okularów do pracy
przy komputerze

Przedmioty wymagające
obserwacji (ekran,
dokumenty), ustawione
w różnych odległościach
od oczu

Korzystać z podpórki pod
dokumenty lub w inny sposób
wyrównać różnice odległości, tak
by wynosiły nie więcej niż ok. 10
cm (4"), jeżeli zachodzi potrzeba
szybkiego przenoszenia wzroku

VDU
(monitor
ekranowy)

Ekran lub dokumenty
ustawione inaczej niż
prostopadle do linii
wzroku (jeszcze lepsze
jest ustawienie z lekkim
odchyleniem do tyłu)

Zmienić ustawienie monitora
Zmienić kąt ustawienia
dokumentów

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-18-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Długotrwałe skupianie
wzroku na znajdujących
się blisko oczu
tekstach/obrazach, przy
niewielu okazjach do
obserwacji z dużej
odległości

Odsunąć monitor możliwie
najdalej
Próbować wykształcić dobre
nawyki
Zmienić aranżację miejsca pracy
w celu zapewnienia lepszej
widoczności

Obraz z monitora
niewyraźny, zamglony,
migający, mały lub z
innych przyczyn trudny
do odczytania

Poprawić parametry monitora/
wymienić go na lepszy
Korzystać z opcji powiększania
obrazu

Zmęczenie oczu

Sprawdzić otoczenie pod kątem
występowania czynników
uciążliwych
Zaproponować konsultacje z
optykiem/okulistą

Źródła światła w zasięgu
wzroku, rozpraszające
pracownika

Osłonić źródła światła
Zmienić aranżację przestrzeni
pracy

Bardzo intensywne
oświetlenie otoczenia
(powyżej 500 lux albo 50
fc) lub strefy cienia
spowodowane
nadmiernym
oświetleniem

Zmniejszyć natężenie oświetlenia
w otoczeniu do 200-500 lux (20-
50 fc) oraz stosować punktowe
źródła światła

Widoczność/
Oświetlenie

Dokumenty błyszczące,
mało kontrastowe albo
drobny druk

Poprawić parametry oświetlenia
dokumentów, jeśli nie jest
możliwe wyeliminowanie
problemów z samymi
dokumentami

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-19-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Nadmuch powietrza
z klimatyzacji lub
grzejników
skierowany
bezpośrednio na
pracowników

Zmienić kierunek obiegu powietrza
Unikać lokalizowania stanowisk pracy w
pobliżu wentylatorów

Łzawienie oczu,
szczególnie u osób
noszących szkła
kontaktowe

Zapewnić wilgotność powietrza w
granicach 30–60%

Słaba cyrkulacja
powietrza, duchota,
„stojące” powietrze

Utrzymywać poziom obiegu powietrza
między 3" a 6" na sekundę (7,5 – 15
cm/s)

Powietrze/
Wentylacja

Komfort – a w
konsekwencji
również wydajność
pracy – obniżone, z
powodu
temperatury
powyżej lub poniżej
poziomu
standardowego

Utrzymywać temperaturę wewnątrz
pomieszczeń w granicach 20 – 23,5° C
w sezonie letnim i 23 – 26° C
w sezonie niskich temperatur

Praca
fizyczna -
manualna

Podnoszenie i
przenoszenie
ciężkich
przedmiotów

Stosować, jeśli jest to możliwe,
urządzenia transportowe i pomocnicze
(np. wyciągi, wózki ręczne i widłowe)
Stosować podnoszenie zespołowe
przedmiotów bardzo ciężkich lub
nieporęcznych
Stosować odzież ochronną podczas
przenoszenia ładunków lub
przewożenia ich na wózku
Stosować obuwie i rękawice ochronne
–obuwie ochronne chroni stopy przed
urazami w następstwie upuszczenia
ciężkiego ładunku albo przypadkowego
kontaktu z kołami wózka; rękawice
ułatwiają chwytanie
Próbować wykształcić dobre nawyki

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-20-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Przemieszczanie
przedmiotów na
dużą odległość

Korzystać z wózków, najlepiej takich,
które mogą być pchane, nie ciągnięte
Utrzymywać przez cały czas
wyprostowaną pozycję ciała
W miarę możliwości ustawiać się
przodem do kierunku ruchu
Próbować wykształcić dobre nawyki

Czynności
powtarzalne
wykonywane przez
kilka godzin bez
przerwy, w tym
wykonywane
palcami

Upewnić się, że stosowane narzędzia
są odpowiednie do wykonywanego
zadania
Zreorganizować proces wykonywania
poszczególnych czynności
Wprowadzić rotację na stanowiskach
pracy

Praca
powtarzalna

Zbyt szybkie tempo
pracy

Wyeliminować pracę akordową lub
ściśle ją monitorować

Ucisk
miejscowy,
np. przez
narzędzia

Narzędzia i/lub
powierzchnie
robocze mające
ostre elementy

Wyeliminować twarde/ostre brzegi
narzędzi, w tym wszelkie ostre
elementy na rękojeściach, wrzynające
się w dłoń lub ciało obsługującego je
pracownika. Twarde/ostre brzegi,
uciskające dłoń, przegub lub łokieć
przez dłuższy czas, mogą spowodować
różne dolegliwości typu MSD

Wibracje
przenoszone
na rękę/
ramię

Praca narzędziami o
napędzie
elektrycznym

Upewnić się, że stosowane narzędzia
są odpowiednie do wykonywanego
zadania
Wyeliminować zastępcze korzystanie z
narzędzi nieodpowiednio dobranych
(ryzyko większych wibracji,
konieczności zwiększenia siły chwytu,
wydłużenia czasu używania narzędzi)
Unikać długotrwałej i nieprzerwanej
pracy narzędziami; wprowadzić
częstsze, krótkie przerwy
Utrzymywać narzędzia i maszyny w
dobrym stanie — źle utrzymane albo
nienaprawiane narzędzia mogą być
źródłem większych wibracji

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-21-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)

Wibracje
przenoszone
na całe ciało

Prowadzenie
pojazdów albo
operowanie
maszynami
wibrującymi

Upewnić się, że pojazdy i maszyny są
odpowiednio utrzymane, zwłaszcza
elementy zawieszenia
Sprawdzić, czy siedzenie kierowcy jest
wygodne
Sprawdzić, czy zainstalowano siedzenie
podwieszone, odpowiednie do
charakteru wibracji danej maszyny, a
jeśli nie – czy takie siedzenie może być
zainstalowane
Upewnić się, że siedzenie podwieszone
jest odpowiednio, zgodnie ze
wskazówkami producenta, dopasowane
do wagi kierującego pojazdem
(niektóre siedzenia dopasowują się
automatycznie do wagi kierowcy)
Sprawdzić, czy dające się regulować
elementy wyposażenia szoferki są
ustawione odpowiednio do wymiarów i
zasięgu ramion kierowców pojazdu
Zawsze wybierać pojazd lub maszynę
odpowiednie do rodzaju podłoża i
przewidzianych do wykonania
czynności
Sprawdzić, czy opony pojazdu są
odpowiednie do rodzaju nawierzchni
Sprawdzać poziom ciśnienia powietrza
w oponach
Zidentyfikować pojazdy/maszyny oraz
sytuacje związane z najwyższym
poziomem wibracji, a następnie
zorganizować pracę
operatorów/kierowców w systemie
rotacyjnym w celu zredukowania czasu
narażenia poszczególnych osób na
działanie tego czynnika
Zaplanować trasy przejazdu,
uwzględniając stan nawierzchni
W miarę możliwości naprawiać
nawierzchnie, po których regularnie
przejeżdżają pojazdy (np.

Schorzenia

układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą

w sektorach usług i handlu detalicznego

European Agency for Safety and Health at Work - http://osha.europa.eu

-22-

Potencjalne rodzaje problemów

Możliwe rozwiązania
(zależnie od testów
przeprowadzonych w miejscu
pracy oraz od dalszych analiz)
wyrównywanie powierzchni, usuwanie
gruzu)