BANKOWOŚĆ CENTRALNA

1. POWSTANIE PIENIĄDZA I BANKÓW CENTRALNYCH

•

pieniądz pojawił się i rozwinął głównie ze względu na odczuwaną przez ludzkość potrzebę
uproszczenia wymiany towarowej:

towarzyszyły temu także powody religijne (pieniądz ofiarny, „kultowy”) oraz społeczne i
psychologiczne (tezauryzacja – gromadzenie majątku przez zapobiegliwość oraz z potrzeby
jego posiadania i okazywania);

•

za wynalazców pieniądza uznaje się Sumerów, którzy żyli w Mezopotamii w latach 3100-1955
p.n.e.:

Sumerowie wynaleźli również pismo klinowe i dwunastkowy, nieskończony system liczenia,
których znajomość znacznie zwiększyła użyteczność pieniądza,

ich pieniądz miał charakter jednostek obrachunkowych a nie obiegowy, gdyż złoto i srebro
było przechowywane u kapłanów, którzy ustalali ceny w jednostkach tych metali i wydawali
potwierdzenia rozliczeń transakcji na glinianych tabliczkach;

•

pieniądz towarowy pojawił się w Babilonie (państwie, które wchłonęło ziemie Sumerów, 2000-1500
p.n.e.) w formie złotej kaczki o określonej wadze:

podobną rolę spełniały potem w Afryce kły słoniowe, skóry zwierzęce i płytki soli, a u Rzymian
i Słowian - bydło;

•

bardziej rozwiniętą formą pieniądza były zunifikowane sztuki metali, zwłaszcza szlachetnych (np.
sztuki żelaza w Sparcie za Likurga w IX w. p.n.e., czy sztuki srebra – szekle u Żydów czasów
Jeremiasza, 650 p.n.e.-?);

•

rozwój monety kruszcowej jest wiązany z lidyjskim królem Krezusem (?-546 p.n.e.), który odciskiem
swej pieczęci gwarantował jakość złota i srebra w płytkach metali (około 560 roku p.n.e.);

•

Egipt, Babilonia, Grecja i Rzym to głównie proste operacje bankowe wypożyczania (głównie przez
kapłanów) złota i srebra zdeponowanego w świątyniach;

•

dla powstania banków centralnych istotne znaczenie miało pojawienie się pieniądza
papierowego:

wynaleziony najprawdopodobniej w Chinach już w XIX wieku p.n.e.,

w Europie wykształcił się niezależnie z zaświadczeń wydawanych przez starożytnych Greków
zawodowo trudniących się wymianą pieniędzy, potwierdzających zdeponowanie u nich
złotych monet;

•

banco - stół, banca - ławka - średniowieczni wekslarze i złotnicy;

•

we Włoszech XIII wieku, gdzie każde ówczesne miasto-państwo emitowało własną walutę,
zaświadczenia takie przekształciły się w listy zamienne:

kupcy, po złożeniu odpowiedniego depozytu w kruszcu, mogli otrzymać od swojego
„bankiera” dokument, który był skierowany do współpracujących z nim „bankierów” z innych
miast, i który mogli zamienić na odpowiednią walutę,

pozwalało to uniknąć niewygody i niebezpieczeństw posługiwania się wieloma walutami w
monetach kruszcowych;

•

najstarsze banki:

Casa di San Giorgio w Genui, 1586,

Banco di Rialto w Wenecji, 1587,

Banco di San Ambrosio w Mediolanie, 1593,

Bank Amsterdamski, 1609,

Bank Hamburski, 1619,

Bank Rotterdamski, 1653,

- głównie pośredniczyły w płatnościach między kupcami, przenosząc depozyty z konta na konto -
większa skala kredytowania dopiero od II poł. XVII w.

•

z listów zamiennych rozwinęły się kwity depozytowe banków włoskich:

w odróżnieniu od greckiego pierwowzoru, zaczęły one powszechniej krążyć z rąk do rąk,
głównie między kupcami (XVII/XVIII w.),

w Anglii podobną rolę odgrywały kwity depozytowe złotników, którzy z czasem licznie zasilili
szeregi bankierów;

•

rozwój stosunków towarowo-pieniężnych powodował wzrost zapotrzebowania na pieniądz - kwity
coraz powszechniej akceptowane;

•

po pewnym czasie kwity przestały być ściśle związane z wkładami w kruszcu, które pierwotnie
dokumentowały, i stawały się notami bankowymi (banknotami) zawierającymi przyrzeczenie
bankiera zamiany danej noty na kruszec okazicielowi:

w wielu krajach Europy bankierzy rozwinęli proceder emitowania banknotów o wartości
znacznie przekraczającej wartość zdeponowanego u nich złota i srebra,

zakładano, że wielu klientów i tak nie upomni się przez dłuższy czas o kruszec, swobodnie
dokonując rozliczeń banknotami (reguła osadu we wkładach);

•

zaufanie do banknotów różnych banków nie było stabilne:

pojawiające się coraz częściej paniki bankowe, wynikające z braku ograniczeń emisji
takiego pieniądza, zmusiły wiele rządów do ograniczenia przywileju emisyjnego do grupy
kilku, a z czasem nawet do jednego banku i poddania go kontroli państwa;

•

w ten sposób zrodziły się banki emisyjne, które z czasem zaczęły spełniać coraz więcej zadań na
rzecz całego systemu bankowego (np. nadzór bankowy), gospodarki (wyznaczanie stóp
procentowych) i państwa (obsługa budżetu i zarządzanie rezerwami walutowymi), stając się znanymi
dziś bankami centralnymi;

•

banknoty a bilety skarbowe (asygnaty) - rewolucja francuska, wojna francusko-pruska, wojna
secesyjna, wojna krymska - namiastka pieniądza, dopóki ich emisja w rozsądnych ilościach.

Pierwsze banki emisyjne:

Bank Szwecji, 1668 (z banku prywatnego w państwowy),

Bank Anglii, 1694, zbieg z wprowadzeniem ustroju parlamentarnego i Karty Praw, (utworzony
przez parlament jako spółka akcyjna, monopol emisyjny od 1833, upaństwowiony w marcu
1946 r.),

Bank Francji, 1800 - dziedzictwo Wielkiej Rewolucji (przywilej emisyjny w Paryżu od 1803, a
w całej Francji od 1848),

Bank Holandii, 1814 (ze zbankrutowanego Banku Amsterdamskiego),

Narodowy Bank Austrii, 1817,

Bank Norweski, 1818,

Narodowy Bank Danii, 1818

Bank Polski, 1828 (jako bank państwowy, w 1885 przekształcony w kantor Banku Państwa
Rosyjskiego),

Bank Belgii, 1850 i Bank Hiszpanii, 1856 - spółki akcyjne z publicznej subskrypcji pod
wpływem państwa,

Bank Państwa Rosyjskiego, 1860 (państwowy pod ścisłym nadzorem Ministerstwa Skarbu),
reformy cara Aleksandra II

Niemiecki Bank Rzeszy, 1875 (pierwsza spółka państwowo-prywatna) - 33 landowe banki
emisyjne,

Bank Japonii, 1882 (spółka akcyjna ściśle zarządzana przez państwo), zerwanie z
izolacjonizmem i reformy dynastii Meiji;

•

System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych, 1913 - pierwszy nowoczesny bank centralny:

każdy z 48 stanów miał przywilej emisyjny, kryzys 1907 spowodował powołanie Narodowej
Komisji Monetarnej w 1908, która przygotowała założenia nowego ładu pieniężnego,

główny cel to elastyczność podaży pieniądza i ułatwianie dyskonta weksli skarbowych, by nie
dopuścić do kryzysów nadprodukcji i recesji, a zarazem nadmiernych zmian cen i siły
nabywczej pieniądza;

•

Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei, 1930:

spółka akcyjna banków centralnych Europy i Ameryki Północnej;

•

Wielki Kryzys z lat 1929-1933 przyczynił się do odstąpienia od gospodarczej doktryny liberalizmu na
rzecz interwencjonizmu państwowego:

banki centralne stały się współodpowiedzialne nie tylko za stabilność cen, ale także za pełne
zatrudnienie, wykorzystanie zasobów, pobudzanie i utrzymywanie wzrostu gospodarczego,
zapewnienie równowagi bilansu płatniczego;

•

system z Bretton Woods, 1944-1973:

proces globalizacji i instrumentalizacji finansów;

•

Europejski System Monetarny, 1979 i Europejska Unia Monetarna (Unia Gospodarcza i Walutowa
-1999) doprowadziły do powstania Europejskiego Banku Centralnego.

2. EURO - INSTYTUCJONALNE PODSTAWY WSPÓLNEJ WALUTY EUROPEJSKIEJ

System z Bretton Woods - w lipcu 1944 roku, podczas Konferencji Walutowej i Finansowej Narodów
Zjednoczonych w miejscowości Bretton Woods w Stanach Zjednoczonych, podjęto próbę przygotowania
światowego systemu finansowego dla powojennej rzeczywistości.

♦

Spróbowano wtedy zbudować nowy system walutowy oraz powołano do życia Międzynarodowy
Fundusz Walutowy (MFW) i Bank Światowy.

♦

System polegał na wprowadzeniu bezpośredniej wymiany na złoto jedynie dolara amerykańskiego.
Inne waluty systemu były wymieniane na dolara według kursu, którego dopuszczalne odchylenie
wynosiło tylko ±1%. Państwa mogły stabilizować kurs swojej waluty przez zaciąganie pożyczek w
MFW, a wymiana dolarów na złoto była możliwa tylko wtedy, gdy bank centralny danego państwa
członkowskiego MFW zgłaszał potrzebę wymiany amerykańskiemu Systemowi Rezerwy Federalnej.
Taki system walutowy jest określany mianem dewizowo-złotego, a kurs walutowy ma charakter kursu
stałego.

♦

Problemy   Stanów   Zjednoczonych   z   deficytem   budżetowym   spowodowały   zawieszenie
wymienialności   dolara  na złoto  w listopadzie   1971  roku.    Ostateczny  upadek  systemu z Bretton
Woods   w   marcu   1973   roku   wynikał   przede   wszystkim   z   jego   braku   elastyczności   wobec
zmieniających się potrzeb wymiany międzynarodowej, choć w okresie swej świetności przyczynił się
on znacząco do ekspansji handlu światowego. Wśród innych, pośrednich przyczyn załamania się
systemu wymienia się wojnę w Wietnamie i kryzys paliwowy.

ERM (Exchange Rate Mechanism) - Mechanizm Kursów Walutowych - program, w ramach którego kraje
członkowskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zgodziły się utrzymywać parytet kursów wymiany
ich walut. Ustanowiono granice dopuszczalnych wahań kursów dla każdej pary walut. Jeśli zmiana kursu
walutowego zbliżała się do górnej lub dolnej granicy, banki centralne danych dwóch krajów
interweniowały na rynku by zapewnić, że ustalony limit wahań nie zostanie przekroczony.

♦

ERM został stworzony w 1979 roku umową między Belgią, Francją, Republiką Federalną Niemiec,
Luksemburgiem, Holandią i Danią o ograniczeniu wahań bilateralnych kursów wymiany między ich

walutami do ± 2,25%. Włochy, które także były członkiem mechanizmu, nie stosowały się do limitu ±
2,25% aż do 1990 roku. Hiszpania przyłączyła się do ERM w 1989 roku, Wielka Brytania w 1990
roku, a Portugalia w 1992 roku. Każde z tych państw zgodziło się na ograniczenie wahań kursów
swojej waluty względem kursów walut innych członków ERM tylko do 6%.

♦

Kłopoty ERM w 1992 roku, które doprowadziły do zachwiania całego Europejskiego Systemu
Monetarnego (EMS) wymusiły zwiększenie dopuszczalnych granic wahań kursów walut do ± 15%.
Pozwoliło to na ustabilizowanie EMS i przystąpienie do tworzenia wspólnej waluty europejskiej.

EMS (European Monetary System) - Europejski System Walutowy - porozumienie, na mocy którego
większość krajów Unii Europejskiej powiązała swoje waluty, by zapobiec zbyt dużym ich wzajemnym
fluktuacjom.

♦

System został zorganizowany w 1979 roku dla stabilizowania kursów walutowych i przeciwdziałania
inflacji w krajach członkowskich. Składał się on z Europejskiej Jednostki Walutowej - ECU (European
Currency   Unit),   Mechanizmu   Kursów   Walutowych   -   ERM   (Exchange   Rate   Mechanism),   systemu
interwencyjnego   i   kredytowego   banków   centralnych   oraz   z   Europejskiego   Funduszu   Współpracy
Walutowej. Stanowiąca przygotowanie do wspólnej waluty europejskiej, ECU była jednostką waluty
rozrachunkowej   opartej   o   waluty   państw   uczestniczących   w   EMS,   mającą   wspierać   wymianę
międzynarodową w ramach Unii Europejskiej.

♦

Okresowe dostosowania podnosiły wartość silnych walut i obniżały słabych, jednak po 1986 roku
zaczęto wykorzystywać zmiany w stopach procentowych poszczególnych krajów dla utrzymania
wahań kursów w wąskim przedziale.

♦

We wczesnych latach dziewięćdziesiątych, system znalazł się pod presją coraz bardziej
zróżnicowanej polityki i sytuacji gospodarczej poszczególnych państw członkowskich. Wielka
Brytania i Włochy wycofały się z ERM w 1992 roku, a w 1993 roku dopuszczalny zakres fluktuacji
walut względem siebie został powiększony. Grecja nie uczestniczyła w ERM, a Austria, Finlandia i
Szwecja początkowo nie przystąpiły do niego, gdy w 1995 roku weszły do Unii Europejskiej.

♦

Termin   „Europejski   System   Monetarny”   nadal   bywa   używany   na   określenie   całego   mechanizmu
walutowego, w którego skład wchodzi system euro i ERM2. Precyzyjniej jest go określać mianem
„EMS2”,   gdyż   sam   skrót   EMS   może   się   odnosić   do   zespołu   regulacji   tworzących   ECU   oraz
ustanawiających   pierwotny   Mechanizm   Kursów   Walutowych,   które   funkcjonowały   przed
wprowadzeniem euro.

Traktat z Maastricht - podpisany 7 lutego 1992 roku przez dwanaście państw członkowskich
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, powołał do życia w jej miejsce Unię Europejską, jako
instytucjonalne przygotowanie do następnego etapu wszechstronnej integracji ekonomicznej, politycznej
i społecznej w Europie.

♦

Do Traktatu jest dołączony Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i
Europejskiego Banku Centralnego stanowiący instytucjonalne ramy dla wspólnej waluty europejskiej.

♦

Z Traktatu wynikają również tzw. kryteria zbieżności (konwergencji), które muszą spełnić państwa
członkowskie   Unii   Europejskiej,   by   dołączyć   do   strefy   wspólnej   waluty   europejskiej.   Deficyt
budżetowy   w   takim   państwie   nie   powinien   przekraczać   3%   produktu   krajowego   brutto   a   dług
publiczny - 60% produktu krajowego brutto. Oprócz tego, poziom inflacji w takim państwie musi być
nie   wyższy   niż   o   1,5   punktu   procentowego,   a   poziom   długoterminowych   stóp   procentowych   nie
wyższy niż o 2 punkty procentowe od tych, jakie średnio reprezentują trzy kraje członkowskie o
największej stabilności cen.

♦

Spełnienie tych kryteriów nie jest możliwe bez prawidłowego funkcjonowania banku centralnego jako
strażnika pieniądza w danym państwie.

EMU (Economic and Monetary Union, European Monetary Union) – Europejska Unia Monetarna,
składowa Unii Gospodarczej i Walutowej, została faktycznie wprowadzona z dniem 1 stycznia 1999
roku.

♦

Jedenaście krajów Unii Europejskiej przyjęło zamrożenie kursów wymiany swoich walut narodowych
względem wspólnej waluty euro oraz zrzekło się prawa dodatkowej emisji pieniądza na rzecz
Europejskiego Banku Centralnego z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.

♦

Od 1 stycznia 2002 roku euro zastąpiło będące w obiegu banknoty i monety walut narodowych.

♦

Jedenaście państw, które od początku przystąpiły do Unii to Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania,
Holandia, Belgia, Finlandia, Portugalia, Austria, Irlandia oraz Luksemburg. Grecja dołączyła do strefy
euro w 2001 roku, kiedy to zaczęła spełniać wymagane kryteria, a Wielka Brytania, Szwecja i Dania
odłożyły decyzję o przyjęciu euro.

ERM2 (Exchange Rate Mechanism) - Mechanizm Kursów Walutowych 2 - od 1999 roku, w związku z
wprowadzeniem euro, jedenaście walut Unii Europejskiej ma względem siebie kursy sztywne, czyli
żadne wahania nie mogą mieć miejsca, a waluty krajów strefy euro stały się w zasadzie lokalnymi
formami wspólnej waluty.

♦

Mechanizm określany mianem ERM2, służy kształtowaniu kursów walutowych między krajami Unii
Europejskiej, które nie weszły do Europejskiej Unii Monetarnej od początku. Uczestnictwo w ERM2
jest dobrowolne, jednakże państwo chcące przyłączyć się do Europejskiej Unii Monetarnej musi
przedtem należeć do ERM2 przynajmniej przez dwa lata.

♦

W ERM2 euro zastąpiło markę niemiecką w roli waluty-kotwicy, utrzymano 15% granice wahań, a
Europejski Bank Centralny może przychodzić z pomocą walutom, które znalazły się pod presją
spekulacyjną.

3. SYSTEM BANKOWY

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne
powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można jednak mówić dopiero wówczas gdy
rozwój banków, a także rynków finansowych, pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu.
Dlatego też dopiero powstanie wielopoziomowego układu, złożonego z banku centralnego (emisyjnego) i
banków komercyjnych, jest uznawane za podstawę dla określenia się systemu bankowego.
Funkcje systemu bankowego można scharakteryzować następująco:

stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne
przedsięwzięcia;

zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu
w czasie i ponad granicami;

zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym;

zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez
podmioty gospodarcze;

stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (co do czasu, wielkości i
ryzyka).

System bankowy składa się z elementów o określonych właściwościach i określonych wzajemnych
relacjach między tymi instytucjami. Elementami systemu bankowego są banki komercyjne
(depozytowo-kredytowe), inwestycyjne, uniwersalne i banki emisyjne (centralne).
Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ następujące czynniki:

porządek społeczny i gospodarczy, który określa społeczne wartości i cele gospodarcze;

struktura i wielkość popytu na usługi bankowe;

regulacje prawne działań bankowych;

skłonność banków do innowacji.

Wszystkie te czynniki są ze sobą ściśle powiązane i należy je rozpatrywać we wzajemnym związku.
Uwzględnienie tych czynników może być skuteczną dźwignią rozwoju systemu bankowego
ukierunkowanego przez nadrzędne cele systemu gospodarczego.
Dostosowanie struktury systemu bankowego, a zwłaszcza dostosowanie
programu usług bankowych do potrzeb klientów, jest przesłanką dynamicznego rozwoju systemu
bankowego.
Do cech środowiska w którym obecnie działają banki, można zaliczyć m.in.:

zanikanie tradycyjnych barier między poszczególnymi typami instytucji finansowych;

tendencje do zmniejszania liczby banków poprzez tworzenie instytucji w ramach regionalnych
ugrupowań;

tendencje do powstawania holdingów i konglomeratów finansowych;

liberalizację (deregulację) rynku, tak aby wszystkie instytucje finansowe miały prawo do
udziału w grze rynkowej;

wprowadzenie norm ostrożnościowych (zewnętrznych i wewnętrznych) ograniczających
ryzyko bankowe;

innowacje bankowe i nowe produkty, które wpływają na konkurencję między bankami;

wykształcenie się międzynarodowej, transgranicznej bankowości;

intensyfikację pozabilansowych form aktywności banków;

wprowadzenie elementów planowania strategicznego;

akceptowanie, ale kontrolowanie, zagranicznych inwestycji w kapitał akcyjny

banków danego kraju.

Zmiany w systemach bankowych są oceniane w sposób zróżnicowany w zależności od tego, czy jako
podstawę tej oceny przyjmiemy funkcjonalną
koncepcję rozwoju systemów bankowych, czy koncepcję instytucjonalną.

Koncepcja funkcjonalna zakłada, że funkcje systemu bankowego są stałe, mimo zmienności form
instytucjonalnych. Oznacza to, że rozwój systemu bankowego jest w jakimś stopniu pasywnym
następstwem rozwoju gospodarki rynkowej. Zmiany w systemie bankowym powinny następować
spontanicznie, pod wpływem zmian na rynku. Tradycyjne podejście makroekonomiczne zakłada, że
struktura instytucjonalna systemu bankowego jest mało istotna dla rozwoju gospodarczego. W tej
sytuacji podejście to jest mało przydatne dla budowy systemów bankowych.
Natomiast podejście instytucjonalne, które zakłada ścisłe powiązania między kształtowaniem instytucji
finansowych a rozwojem systemu bankowego, może być lepiej wykorzystane do tworzenia systemu
bankowego.
Podejście instytucjonalne do rozwoju systemu bankowego kładzie akcent na zależności między
rozwojem instytucji finansowych a wymuszaniem proefektywnościowych działań w gospodarce
narodowej. Oznacza to, że nie można liczyć na spontaniczne ukształtowanie właściwej struktury aparatu
bankowego. Konieczne są odpowiednie działania ze strony rządu, które stwarzałyby możliwość
racjonalnego przekształcenia systemu bankowego, tak żeby był on w pełni konkurencyjny w stosunku do
banków innych krajów. Działania takie są konieczne, gdyż:

właściwe formy instytucjonalne systemu bankowego ukierunkowują bieżące zachowanie
podmiotów gospodarczych;

rozwój gospodarki narodowej wymaga powołania nowych rodzajów instytucji bankowych;

rozwój telekomunikacji pozwoli na bezpośredni dostęp produktów gospodarczych do rynków
finansowych, a tym samym konieczne są odpowiednie rozwiązania w zakresie bankowości.

W ujęciu instytucjonalnym system bankowy stanowi sieć instytucji bankowych wzajemnie
powiązanych poprzez rynki pieniężne. Obejmuje on zarówno banki, jak i parabanki. Poprzez system
bankowy należy rozumieć nie tylko same instytucje bankowe, ale także zasady ich działalności oraz
funkcjonalne otoczenie instytucjonalne.

W przeciwieństwie do ujęcia funkcjonalnego, które zakłada, że uniwersalne funkcje narzucają
zunifikowane rozwiązania instytucjonalne, ujęcie instytucjonalne zakłada, że formy instytucjonalne
kształtują sposób realizacji uniwersalnych funkcji systemu finansowego.
Zgodnie z ujęciem instytucjonalnym zmiana struktury instytucjonalnej
dostosowuje system bankowy do przeobrażeń w jego otoczeniu oraz do aktualnego
zapotrzebowania na realizację funkcji bankowych. Na zmianę tę wywierają wpływ takie czynniki, jak
historyczne warunki powstania systemu bankowego i jego ewolucja w danym kraju, z jednej strony, z
drugiej zaś - ogólnoświatowe tendencje do ujednolicania instytucjonalnych form
funkcjonowania systemów bankowych. Unifikacyjną formą są grupy bankowe (holdingi, konglomeraty).
Istnieje jednak niebezpieczeństwo, że określone rozwiązania instytucjonalne mogą przeszkadzać w
działaniu systemu bankowego. Stawianie interesów np. nadzoru bankowego ponad racjonalne
ekonomiczne funkcjonowanie systemu bankowego może doprowadzić do zagrożenia stabilności
systemu bankowego, obniżenia jego rentowności, a w rezultacie do utraty zaufania do rodzimych
banków. Daleko idąca ingerencja nadzoru bankowego może doprowadzić do sytuacji, że nadzór ten
stanie się współodpowiedzialny za pracę banków.
Dalsza ewolucja systemu bankowego będzie musiała uwzględniać zmiany w światowej gospodarce
finansowej, a to będzie sprzyjało zbliżeniu form instytucjonalnych. Przemawiają za tym następujące
zjawiska:

międzynarodowa globalizacja rynków finansowych; - deregulacja rynków finansowych;

uzależnienie działania poszczególnych banków (uniwersalnych,

inwestycyjnych) od właściwości rynków finansowych (wielkość i stopień otwartości);

tendencje do konsolidacji organizacyjnej i kapitałowej banków.

RODZAJE BANKÓW

System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków:
-

banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych;

banki operacyjne (depozytowo-kredytowe i uniwersalne);

banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne i towarzystwa kredytowe, rolne i melioracyjne,
komunalne);

kasy oszczędnościowe;

spółdzielczość kredytową.

Bank centralny jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie trzy funkcje:
banku emisyjnego, banku banków i banku gospodarki narodowej. Bank centralny, z jednej strony, jest
regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej
strony - bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz
kasowej obsługi budżetu.
Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie
oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego
oraz spadek bezrobocia. Bank banków jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych
(komercyjnych). Bank banków tworzy dwa rodzaje pieniądza:

banknot jako centralny pieniądz gotówkowy;

pieniądz żyrowy - centralny pieniądz rezerwowy. Bank banków spełnia następujące funkcje:

reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego);

reguluje wielkość tworzonego przez banki operacyjne pieniądza bankowego; - reguluje płynność
całego systemu bankowego;

kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie

instrumenty pieniężne.

Istotną funkcją banku centralnego jest również obsługa, organizacja i realizacja płatności
zagranicznych, realizacja polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczenie w kupnie złota i
dewiz, a także utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
Najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej są banki operacyjne (komercyjne).
Określenie celu działania tych banków wymaga wzięcia pod uwagę dwóch zasadniczych czynników. Z
jednej strony, banki te świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego (np.
obsługa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego), z drugiej zaś - są przedsiębiorstwami, których celem
powinno być osiągnięcie zysku. Cel działania banku komercyjnego można więc określić jako dążenie
do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym
dążeniu do uzyskania zysku. Realizacja tego celu napotyka określone ograniczenia. Są to:

konieczność zachowania płynności, tj. zdolności do nieograniczonej wypłacalności w każdym
przypadku wyrażenia przez klientów banku życzenia wycofania swych wkładów;

konieczność przestrzegania przepisów finansowych i rozliczeniowych ustalonych przez kompetentną
władzę;

konieczność takiego działania, które by zapewniło zaufanie do banku i przeciwdziałało np.
możliwości nagłego wycofania wkładów oszczędnościowych i instytucji kredytowych.

Cel działania banku komercyjnego ma zatem charakter kompleksowy. Jest tó takie rozwijanie usług
bankowych, przy utrzymaniu zasady rentowności banku, które nie pogorszyłoby jego płynności, nie
naruszyło obowiązujących przepisów i zachowało zaufanie klientów.
Banki specjalne są to banki, których sfera działania w porównaniu z bankami
komercyjnymi ma specjalny charakter pod względem zakresu i formy działania albo rodzaju klienteli.

Specjalizacja banków prowadzi do podziału na banki depozytowo-kredytowe i inwestycyjne. Może też
występować specjalizacja pod względem terytorialnym (banki ogólnokrajowe i regionalne), a także
branżowym (banki przemysłowe, rolne, handlu zagranicznego oraz budowlane).

Do banków specjalnych można zaliczyć banki inwestycyjne, instytucje kredytu długoterminowego,
banki hipoteczne, rolne i melioracyjne, a także banki komunalne. Banki specjalne to przede wszystkim
banki inwestycyjne, które zajmują się koncentracją środków dla finansowania inwestycji. Kapitały te są
mobilizowane nie tylko w drodze wkładów od klientów, ale także w drodze emisji i sprzedaży własnych
obligacji lub przyjmowania lokat innych banków czy budżetu.

Banki hipoteczne to typowe banki wyspecjalizowane. Akcje tych banków znajdują się na ogół w
posiadaniu banków uniwersalnych, a tym samym - choć są prawnie wyodrębnione - instytucje te
wchodzą do koncernów bankowych. Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek
zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielanie kredytów pod zastaw ziemi i
nieruchomości banki te mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest
zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości.

Do banków specjalistycznych należą także m.in.:

instytucje kredytu ratalnego;

banki-zbiornice, przechowujące papiery wartościowe;

towarzystwa lokat kapitałowych, które dają małym inwestorom możliwość uczestniczenia w portfelu
złożonym z akcji wielu spółek akcyjnych.

Obecnie następuje odchodzenie od ścisłego podziału banków na różne rodzaje w związku z
grupowaniem się instytucji bankowych w holdingi i konglomeraty.

Holding bankowy to korporacja, która jest posiadaczem akcji jednego lub więcej banków. Holdingi
tworzą także przedsiębiorstwa niebankowe, które w zasadzie powinny być powiązane z bankowością,
firmy hipoteczne, faktoringowe, leasingowe, ubezpieczeniowe, brokerskie, zajmujące się doradztwem
finansowym, dystrybucją papierów wartościowych, kredytowaniem sprzedaży ratalnej itp. Holdingi
bankowe mają ułatwiony dostęp do rynków kapitałowych, większą zdolność zadłużania się w stosunku
do kapitału własnego, a także możliwości kompensaty strat i zysków przy płaceniu podatków.

Kontrola holdingu nad nabytym bankiem może być luźna, bez wpływu na jego politykę kredytową, ale
bank może także być kontrolowany tak jak oddział banku, bez prawa decyzji w ważniejszych sprawach.
Holdingi ograniczają konkurencję, podwyższają opłaty dla klientów oraz nie uwzględniają lokalnych
potrzeb. Z drugiej strony jednak - są bardziej efektywne, zmniejszają ryzyko bankructwa poszczególnych
banków, a także oferują klientom szerszy wachlarz usług.
Konglomeraty finansowe to rodzaj holdingów finansowych. Są to instytucje świadczące "pod jednym
dachem" usługi bankowe, ubezpieczeniowe i maklerskie. Konglomeraty finansowe charakteryzują się:

pełnym zakresem poradnictwa finansowego w ramach grupy;

ze względu na regulację (np. w Wielkiej Brytanii) realizują swoje zadania poprzez odrębne spółki;

regulacje zezwalają konglomeratom na posiadanie krzyżujących się udziałów w instytucjach
finansowych, nie mają one natomiast udziałów kapitałowych u swoich klientów.

Do zalet konglomeratów finansowych można zaliczyć:

możliwość zaspokojenia przez klientów zapotrzebowania na wszystkie usługi w jednym banku;

stworzenie możliwości trwałego powiązania klienta z danym bankiem;

możliwość obniżenia kosztów dzięki lepszemu wykorzystaniu aparatu usługodawcy;

rozszerzenie oferty asortymentowej i tym samym dywersyfikacji źródeł dochodów banku;

większą możliwość zaznajomienia się przez bank z sytuacją finansową klienta dzięki obsłudze
całej jego działalności finansowej.

Spółdzielnie kredytowe są to instytucje drobnego kredytu zorganizowane na zasadach spółdzielczych,
polegających przede wszystkim na powiązaniu kredytobiorców (członków spółdzielni) m.in. poprzez ich
wkłady członkowskie z solidarną odpowiedzialnością materialną za działalność danej spółdzielni.
Spółdzielczość kredytowa powstała w XIX wieku w Niemczech w dwóch formach, nazwanych od
nazwisk ich założycieli Kasami Schulzego z Delitzsch i Kasami Reiffeisena.
W Polsce w okresie międzywojennym spółdzielnie kredytowe dzieliły się na dwie zasadnicze grupy:
spółdzielnie tzw. powszechne (banki ludowe, towarzystwa zaliczkowe itp.) oraz spółdzielnie rolnicze
(Kasy Stefczyka).

Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję
rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych członków. W tej sytuacji przed spółdzielniami
kredytowymi stoi następujące zadanie: optymalne zaopatrzenie członków w usługi finansowe, ale
równocześnie obsługa osób nie należących do spółdzielni. Dzięki lokalnemu ukierunkowaniu i
niebiurokratycznemu podejmowaniu decyzji, spółdzielnie kredytowe mają możliwość dokonywania
określonej promocji usług i doradztwa dla swych członków. Dzięki współpracy z bankami zrzeszającymi
mogą świadczyć swoim członkom i klientom wszystkie usługi charakterystyczne dla banków
uniwersalnych, zwłaszcza w zakresie realizacji bezgotówkowego obrotu płatniczego, kredytowych
transakcji konsorcjów bankowych, transakcji papierami wartościowymi i transakcji zagranicznych. W celu
reprezentowania interesów banków spółdzielczych powoływane są zrzeszenia tych banków, które
reprezentują ich interesy wobec państwa i banku centralnego oraz zajmują się szkoleniem, a także
kontrolą.
Zadaniem kas oszczędnościowych jest ścisłe powiązanie oszczędnościowej
działalności tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych, a także
samorządów. Równocześnie muszą to być jednostki rentowne, zainteresowane w swoich wynikach.
Podstawowe założenia organizacji systemu kas oszczędnościowych można scharakteryzować
następująco:
-

kasy oszczędnościowe są samodzielnymi bankami uniwersalnymi, tj.

mogącymi dokonywać wszystkich operacji przewidzianych prawem bankowym;

organem założycielskim kas oszczędnościowych są samorządy lokalne, które ustalają statut kasy
oraz wybierają radę kasy;

rada, złożona z przedstawicieli samorządu oraz w części z pracowników kasy, wybiera zarząd kasy,
ustala główne warunki jej działalności oraz decyduje o otwarciu oddziałów;

zarząd prowadzi bieżącą działalność kasy;

kasy oszczędnościowe prowadzą działalność typu banku uniwersalnego, który

z jednej strony gromadzi oszczędności i udziela kredytu zwłaszcza dla drobnych przedsiębiorców i
gospodarstw domowych, a z drugiej strony udziela kredytu samorządowi, a także częściowo
przeznacza zysk do kasy gminy;

nadzór nad kasami oszczędnościowymi sprawuje lokalna władza wykonawcza, nadzór bankowy
sprawowany jest przez bank centralny lub odpowiedni urząd państwowy;

centralami finansowymi kas oszczędnościowych są banki komunalne, do których funkcji należy:
obsługa obrotu żyrowego, udzielanie kredytu kasom oszczędnościowym, obsługa kredytów
konsorcjalnych dla samorządów, obsługa emisji obligacji.

Budowlane kasy oszczędnościowe udzielają kredytów na budownictwo mieszkaniowe. Ich działalność
polega na przyjmowaniu wkładów oprocentowanych poniżej oprocentowania rynkowego dla tego typu
lokat terminowych, a następnie udzielaniu oszczędzającym kredytów oprocentowanych poniżej stopy
rynkowej, w wielkości kilkakrotnie przekraczającej nagromadzony wkład. Na ogół kasy te są powiązane
organizacyjnie z systemem kas oszczędnościowych i banków komunalnych.

Dwupoziomowość systemu bankowego jest cechą, wynikającą z fundamentalnych zasad
współczesnej gospodarki pieniężno-rynkowej. W systemie tym poziom pierwszy stanowi bank
centralny, natomiast poziom drugi - ogół banków komercyjnych, niezależnie od:

rodzajów działalności (banki uniwersalne, banki specjalistyczne, np. banki depozytowo-kredytowe,
banki inwestycyjne, banki hipoteczne, banki rozliczeniowo-dyskontowe, banki akceptacyjno-
gwarancyjne, kasy oszczędnościowo-pożyczkowe, unie kredytowe);

przedmiotu działalności (banki ogólnogospodarcze, banki branżowe - rolne, budowlane,
eksportowo-importowe);

charakteru rynku (banki detaliczne, banki hurtowe, banki hurtowo-detaliczne, banki apexowe);

formy własności [banki prywatne, banki komunalne, banki państwowe, banki spółdzielcze, banki z
kapitałem zagranicznym itp.);

formy prawnej (spółki akcyjne, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe itp.);

formy organizacyjnej (banki jednooddziałowe, banki wieloodziałowe, grupy bankowe, holdingi,
stowarzyszenia itp.);

obszaru działania (banki lokalne, banki regionalne, banki krajowe, banki międzynarodowe).

•

bankowość uniwersalna a bankowość inwestycyjna:

Stany Zjednoczone - ustawa bankowa Glass-Steagall Act z 1933 roku aż do lat 1980-tych
wymuszała rozdzielenie bankowości kredytowo-depozytowej od bankowości inwestycyjnej,

•

instytucje wspomagające, jak FDIC (Federalna Korporacja Ubezpieczenia Depozytów) w USA, czy
Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Naczelnym celem działalności banku centralnego jest zapewnienie stabilności pieniądza narodowego.
Cel naczelny osiągany jest na drodze:

a) kształtowania i realizacji polityki pieniężnej, mającej na celu stabilność cen oraz utrzymanie

odpowiedniej relacji krajowej jednostki pieniężnej do innych walut;

b) tworzenia warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa

finansowego i stabilności sektora bankowego;

c) regulowania zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w

gospodarce.

Celem   działalności   banków   komercyjnych,  niezależnie   od   ich   specyfiki,  jest   maksymalizacja
bieżącej   wartości   rynkowej   banku  (notowań   akcji   banku   na   giełdzie):   jest   to  punkt   widzenia
właściciela,   który   w   gospodarce   rynkowej   ma   znaczenie   decydujące   i   temu   spojrzeniu   na   sprawę
podporządkowane jest działanie zarządów oraz strategia banku.

Na bieżącą wartość rynkową banku wpływają liczne czynniki zarówno o charakterze strukturalnym
(długofalowym), jak i koniunkturalnym (krótkofalowym). Najważniejszymi są:

stopa zysku osiągana przez bank, albo inaczej mówiąc "stopa zwrotu na kapitale
akcyjnym" (Return on Assets), czyli wielkość relacji zysku netto do wielkości kapitału akcyjnego;

poziom bezpieczeństwa finansowego (określany między innymi przez płynność finansową i
wypłacalność oraz "rozproszenie" aktywów i pasywów banku);

zdolność do rozwoju i dostosowywania się banku do zmieniających się uwarunkowań rynkowych
(ekspansywność i innowacyjność);

"image" banku, czyli postrzeganie jego działalności przez klientów, kształtowane nie tylko na
podstawie obiektywnych miar, lecz także subiektywnych odczuć (wpływ marketingu, promocji oraz
sprawności obsługi i stosunku personelu do klientów).

4. MODELE SEKTORA FINANSOWEGO

W trakcie ewolucji wykształciły się dwa modele sektora finansowego - model anglosaski i model
niemiecko-japoński - co wywarło bezpośredni wpływ na zróżnicowanie systemu bankowego.

Model anglosaski opiera się na rynkach finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich korporacji
przemysłowych od banków komercyjnych. Te ostatnie są wykorzystywane przede wszystkim do funkcji
płatniczych i rozliczeniowych, a także do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania
przedsiębiorstw na kredyt. Natomiast podstawowy dopływ kapitału odbywa się przez emisję papierów
wartościowych i przez giełdę. Bardzo istotną rolę w tym modelu odgrywają różnego rodzaju fundusze i
banki specjalne (inwestycyjne).

Model niemiecko-japoński zakłada, że główną rolę w sektorze finansowym pełni system bankowy.
Banki zaspokajają zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe potrzeby klientów. W tym modelu
banki mają zatem charakter uniwersalny. Równocześnie rozpowszechniają się powiązania kapitałowe
między bankami i korporacjami przemysłowymi.

Banki inwestycyjne są to banki (firmy), które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na
rynek pieniężny i kapitałowy. Dzięki pomocy banków inwestycyjnych inwestorzy nie korzystają z
pośrednictwa banków komercyjnych, by ulokować swe środki na rynku papierów wartościowych.
Wyodrębnienie banków inwestycyjnych nastąpiło przede wszystkim w krajach anglosaskich, gdzie
nastąpił ścisły podział na banki komercyjne i inwestycyjne. Do banków inwestycyjnych są zaliczane
także instytucje nie mające charakteru banków, takie jak brokerzy, maklerzy, dealerzy, underwriterzy,
doradcy finansowi.

Banki inwestycyjne zajmują się wszelkimi usługami finansowymi, które wykraczają poza tradycyjną
działalność depozytowo-kredytową, głównie jednak są to usługi związane z operacjami papierami
wartościowymi.

W systemach bankowych, które mają charakter systemu banków uniwersalnych, to on spełniają
zarazem rolę banków inwestycyjnych. Oznacza to, że „w jednym domu” bank uniwersalny prowadzi
działalność inwestycyjną (investment banking) oraz kredytowo-depozytową (commercial banking).

Bankami inwestycyjnymi mogą być:

instytucje kredytowe (banki uniwersalne), które, oprócz działalności depozytowo-kredytowej,
świadczą pełny zakres usług związanych z papierami wartościowymi oraz

firmy inwestycyjne (banki inwestycyjne), które świadczą pełny zakres usług związanych z
papierami wartościowymi, natomiast nie zajmują się działalnością depozytowo-kredytową.

Wyposażenie tych instytucji w kapitał własny może być zróżnicowane (zgodnie z dyrektywami Unii
Europejskiej minimalny kapitał dla instytucji kredytowych wynosi 5 mln euro, a dla firm inwestycyjnych -
730 tys. euro).

Między instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi istnieje wolna konkurencja.

Bank uniwersalny dokonuje wszystkich czynności bankowych. Pojęcie "bank uniwersalny" oznacza, że
nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze bankowym, a więc w zakresie
ilościowym, regionalnym, klientowskim, branżowym, a także ilościowo-cenowym. W związku z tym bank
uniwersalny można scharakteryzować jako instytucję, która łączy transakcje depozytowe i kredytowe z
transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi.

Za koncepcją banków uniwersalnych przemawia wiele czynników:

bank uniwersalny stwarza klientom możliwość korzystania z różnych usług w jednym banku;

bank uniwersalny pozwala na zmniejszenie kosztów rezerwy, którą klient musi utrzymywać w
jednym banku, a nie w kilku;

bank uniwersalny może być lepszym doradcą dla klienta, gdyż bardziej wszechstronnie zna
jego ekonomikę;

bank uniwersalny może być bardziej elastyczny w dostosowywaniu się do potrzeb klientów,
gdyż jego celem jest zwiększenie zysku;

bank uniwersalny jest także bardziej elastyczny w polityce cenowej wobec klienta, gdyż może
brać pod uwagę zysk z całości obsługi tego klienta;

bank uniwersalny może skuteczniej gromadzić zasoby pieniężne niż banki inwestycyjne i
sprawniej dokonywać ich transformacji;

dzięki szerszemu wachlarzowi instrumentów banki uniwersalne mogą bardziej skutecznie
skłaniać do oszczędzania.

Zaletami modelu anglosaskiego są:

nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw;

sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych;

pobudzenie innowacji finansowych.

Do wad tego systemu można zaliczyć:

oparcie finansowania podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku papierów
wartościowych;

nastawienie na częste zmiany partnerów, co wymusza krótkoterminową perspektywę w
procesach decyzyjnych;

dużą formalizację transakcji ekonomicznych.

Zalety modelu niemiecko-japońskiego to:

finansowanie podmiotów gospodarczych na podstawie indywidualnych

umów kredytowych;

długoterminowe finansowanie między bankiem a korporacją przemysłową m.in. poprzez
krzyżowanie udziałów kapitałowych;

stymulowanie powstawania silnych banków uniwersalnych.

Jako wady tego systemu można wymienić:

niedostateczne rozszerzenie wachlarza instrumentów finansowych;

opóźnienia we wprowadzaniu innowacji bankowych;

mniejszą odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych.

krytycy modelu banków uniwersalnych z punktu widzenia klientów uważają, że dokonywanie
wszystkich operacji w jednym banku może być rozwiązywane kosztem słabszych klientów
danego banku. W modelu banków wyspecjalizowanych tego niebezpieczeństwa nie ma.

Z punktu widzenia ogólnogospodarczego istotne jest:

utrzymanie stabilności systemu bankowego, co przy bankach uniwersalnych jest ułatwione
dzięki wszechstronności usług pieniężnych;

efektywne działanie na rynku kapitałowym, które oznacza maksymalne wykorzystanie
istniejących w gospodarce źródeł kapitału, czego banki uniwersalne mogą lepiej dokonywać
mając gęstą sieć oddziałów i zróżnicowaną ofertę usług, mogą także łatwiej dokonywać
transformacji ryzyka.

Bank uniwersalny ma przewagę nad bankami inwestycyjnymi również dzięki temu, że koszty
promocji większego wachlarza usług bankowych są niższe dla każdej jednostkowej
usługi.

Dzięki systemowi informatycznemu bank uniwersalny może na bieżąco kompleksowo oceniać całość
stosunków z klientami, co sprawia, że może oferować dobrym klientom niektóre usługi nawet
poniżej kosztów, ale równocześnie rekompensować to sobie przy innych usługach. Dzięki temu
kompleksowy zestaw usług może być skonstruowany optymalnie zarówno dla klientów, jak i dla banku.

Powstanie holdingów i konglomeratów finansowych zamazuje wyraźny podział między bankami
uniwersalnymi a bankami inwestycyjnymi. W Stanach Zjednoczonych następuje odchodzenie od
bankowości inwestycyjnej w stronę bankowości uniwersalnej, a w krajach europejskich akcentuje się
potrzebę specjalizacji.

5. NIEMCY - STRUKTURA SYSTEMU BANKOWEGO

ponad 3500 banków i instytucji kredytowych,

prawie 1000 małych i bardzo małych banków o sumie bilansowej poniżej 100 mln DM,

65 000 oddziałów, łącznie 70 000 placówek - przy 81 milionach ludności wypada jedna placówka na
1157 mieszkańców,

330 prywatnych banków komercyjnych - 30% procent rynku usług bankowych,

620 powszechnych banków oszczędnościowych z centralami giro- prawie 50% procent rynku usług
bankowych,

ponad 2 500 spółdzielni kredytowych (Volksbanken i Raiffeisenbanken) - prawie 20% procent rynku
usług bankowych.

BANKI PRYWATNE

„Wielka trójka”:
-

Deutsche Bank, Dresdner Bank i Commerzbank

każdy ma od 200 000 do 300 000 akcjonariuszy, włączając w to większość pracowników tych
banków,

gromadzą niecałe 10% aktywów sektora bankowego, ale po uwzględnieniu ich banków hipotecznych
i innych instytucji podporządkowanych - prawie 20% aktywów,

łącznie mają w kraju 3500 oddziałów i 20 milionów klientów;

190 banków regionalnych (landowych) i innych komercyjnych:
-

grupa zawierająca wszystkie, oprócz „Wielkiej Trójki”, banki w formie kapitałowych spółek
prywatnych (AG, KgaA i GmbH),

Vereinsbank AG, Bayerische Hypotheken- und Wechsel-Bank AG mają bardzo silną pozycję na
świecie,

BfG Bank AG, BHF-Bank AG i Berliner Bank AG są najsilniejsze w grupie banków regionalnych;

Prywatni bankierzy (Privatbankiers):
-

z 60 prywatnych domów bankowych 20 obecnie działających było założonych w XVIII wieku lub
wcześniej,

część ma formę własności jednoosobowej, niedopuszczalnej już dla nowych banków, a pozostałe
zbliżoną do polskich osobowych spółek jawnych (OHG) lub komandytowych (KG),

największy taki bank to Bankhaus Sal. Oppenheim jr. & Cie.;

Postbank:
-

od 1990 roku, sukcesor 15 regionalnych pocztowych banków żyrowych i pocztowych placówek
oszczędnościowych,

od 1995 roku Postbank przechodzi od działalności wyspecjalizowanej w płatnościach i depozytach
do typowej uniwersalnej działalności banku komercyjnego,

operuje przez ponad 20 000 placówek pocztowych i zatrudnia prawie 17 000 osób;

Oddziały banków zagranicznych:
-

300 banków z 50 krajów jest obecnych w Niemczech poprzez oddziały, banki podporządkowane,
przedstawicielstwa i udziały w innych bankach;

BANKI SEKTORA PUBLICZNEGO:

607 banków oszczędnościowych i 13 regionalnych central żyrowych, 19 000 placówek,

posiadają gwarancje głównie władz lokalnych (miast, okręgów, gmin),

centrale w ostatnich latach stają się aktywne w operacjach z zagranicą, działają jako banki
hipoteczne refinansując się na rynku kapitałowym poprzez emisje swoich papierów dłużnych,

część central pełni rolę banków komunalnych lub landowych,

zobowiązania central są gwarantowane przez władze odpowiednich landów lub banki
oszczędnościowe i ich związki regionalne;

BANKI SPÓŁDZIELCZE:

ponad 2500 banków (Kreditgenossenschaften),

w miastach głównie jako Volksbanken a w okrgach rolniczych jako Raiffeisenbanken,

w ostatnich latach dochodzi do licznych fuzji i liczba banków maleje,

pierwotnie spółdzielcami byli głównie rzemieślnicy, kupcy i rolnicy - obecnie z 13 milionów członków
większość to pracownicy najemni zaliczający się do średniej klasy, w tym urzędnicy,

po serii fuzji liczba regionalnych banków zrzeszających spadła do 4,

centralą banków spółdzielczych jest DG Bank (Deutsche Genosenschaftsbank),

DG Bank jest korporacją prawa publicznego mającą prawo emisji papierów wartościowych, dzięki
czemu prowadzi działalność typowego banku uniwersalnego, w tym transakcje i rozliczenia z
zagranicą;

BANKI SPECJALISTYCZNE

Prywatne banki hipoteczne (Hyphothekenbanken):
-

ponad 30 banków wyspecjalizowanych w długoterminowym finansowaniu transakcji
nieruchomościami, w tym na rzecz władz szczebla lokalnego, landowego i federalnego,

3 z nich specjalizują się w finansowaniu budowy statków,

zapotrzebowanie sektora publicznego na ich kredyty rośnie,

banki te gromadzą fundusze emitując listy zastawne, które są zabezpieczone specjalnym funduszem
gwarancyjnym;

5 publicznych banków hipotecznych (öffentlich-rechtliche Grundkreditanstalten):
-

podobnie jak prywatne banki hipoteczne, wyspecjalizowane w długoterminowym pożyczaniu pod
hipotekę nieruchomości i na rzecz władz,

rozwinęły się z XVIII-wiecznych przymusowych stowarzyszeń właścicieli ziemski, w celu
organizowania tanich kredytów rolnych;

Prywatne i publiczne towarzystwa budowlano-pożyczkowe (Bausparkassen):
-

ponad 30 instytucji wyspecjalizowanych w finansowaniu budownictwa mieszkaniowego,

atrakcyjność ich pożyczek bierze się z relatywnie niskiej i stałej przez cały okres pożyczki stopy
procentowej po zgromadzeniu minimalnego wkładu, państwowej premii (obecnie 10%) dla osób o
zarobkach poniżej określonego poziomu oraz możliwości odpisów od podatku;

Banki gwarancyjne i towarzystwa gwarancji kredytowych
(Bürgschaftsbanken i Kreditgarantiegemeinschaften):
-

około 30 instytucji samopomocy założonych w połowie lat 1950-tych dla ułatwienia dostępu do
kredytów małym i średnim przedsiębiorstwom,

w tym celu banki te emitują listy gwarancyjne (typ obligacji) na rzecz zrzeszonych przedsiębiorstw,

listy gwarancyjne są uznawane za intratne papiery wartościowe przez inne banki;

2 centralne instytucje depozytu papierów wartościowych:
-

prowadzą rozliczenia i depozyty papierów wartościowych na rzecz banków eliminując fizyczne
przemieszczanie się tych papierów;

Instytucje o specjalnych funkcjach:
-

ponad 20 instytucji w większości zorganizowanych w oparciu o prawo prywatne,

ważniejsze to AKA Ausfuhrkredit-Gesellschaft mbH i Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW), obie
zajmujące się finansowaniem eksportu do krajów rozwijających się oraz finansowaniem krajowych
inwestycji w słabiej rozwiniętych gospodarczo lub strukturalnie regionach Niemiec,

inne instytucje wspierają różnego rodzaju programy rozwoju przedsiębiorczości, budowy domów,
rolnictwa i różnych gałęzi przemysłu.

6. BANK CENTRALNY I PIENIĄDZ BANKOWY

przedmiotu działalności (banki ogólnogospodarcze, banki branżowe - rolne, budowlane,
eksportowo-importowe);

charakteru rynku (banki detaliczne, banki hurtowe, banki hurtowo-detaliczne, banki apexowe);

formy własności [banki prywatne, banki komunalne, banki państwowe, banki spółdzielcze, banki z
kapitałem zagranicznym itp.);

formy prawnej (spółki akcyjne, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe itp.);

formy organizacyjnej (banki jednooddziałowe, banki wieloodziałowe, grupy bankowe, holdingi,
stowarzyszenia itp.);

obszaru działania (banki lokalne, banki regionalne, banki krajowe, banki międzynarodowe).

•

bankowość uniwersalna a bankowość inwestycyjna:

- Stany Zjednoczone - ustawa bankowa Glass-Steagall Act z 1933 roku aż do lat 1980-tych wymuszała

rozdzielenie bankowości kredytowo-depozytowej od bankowości inwestycyjnej,

•

instytucje wspomagające, jak FDIC (Federalna Korporacja Ubezpieczenia Depozytów) w USA, czy
Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Naczelnym celem działalności banku centralnego jest zapewnienie stabilności pieniądza narodowego.
Cel naczelny osiągany jest na drodze:

a) kształtowania i realizacji polityki pieniężnej, mającej na celu stabilność cen oraz utrzymanie

odpowiedniej relacji krajowej jednostki pieniężnej do innych walut;

b) tworzenia warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa

finansowego i stabilności sektora bankowego;

c) regulowania zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w

gospodarce.

Na bieżącą wartość rynkową banku wpływają liczne czynniki zarówno o charakterze strukturalnym
(długofalowym), jak i koniunkturalnym (krótkofalowym). Najważniejszymi są:

stopa zysku osiągana przez bank, albo inaczej mówiąc "stopa zwrotu na kapitale
akcyjnym" (Return on Assets), czyli wielkość relacji zysku netto do wielkości kapitału akcyjnego;

poziom bezpieczeństwa finansowego (określany między innymi przez płynność finansową i
wypłacalność oraz "rozproszenie" aktywów i pasywów banku);

zdolność do rozwoju i dostosowywania się banku do zmieniających się uwarunkowań rynkowych
(ekspansywność i innowacyjność);

Przedmiotem oddziaływania banku centralnego jest cała gospodarka. Dzieje się to na ogół za
pośrednictwem banków komercyjnych. Oznacza to, że klientami banku centralnego są przede
wszystkim  banki   komercyjne   i   w   tym   sensie   bank   centralny  jest   często   nazywany   "bankiem
banków".   Bank   centralny   na   ogól   nie   może   "indywidualizować"   swoich   stosunków   z
poszczególnymi   bankami   komercyjnymi.   Opierają   się   one   na   ogólnych,   jednakowych   dla
wszystkich zasadach, regulacjach i normach.

Ukształtowany historycznie, uniwersalny pakiet funkcji wypełnianych współcześnie przez banki
centralne obejmuje:

emisję banknotów oraz regulowanie i zapewnianie bezpieczeństwa obiegu pieniądza
gotówkowego, zgodnie z potrzebami gospodarki narodowej;

kształtowanie i realizację polityki pieniężnej, mającej na celu utrzymanie stabilności cen oraz
umacnianie wartości wewnętrznej i zewnętrznej pieniądza narodowego;

zarządzanie rezerwami dewizowymi oraz współudział (we współpracy z rządem) w
kształtowaniu kursu walutowego oraz realizację polityki dewizowej państwa, mających na celu
zapewnienie odpowiedniej pozycji pieniądza krajowego w relacji do walut obcych oraz
bezpieczeństwa i płynności obrotów płatniczych z zagranicą;

określanie form i zasad rozliczeń pieniężnych w gospodarce oraz zapewnienie
bezpieczeństwa i płynności systemu płatniczego i rozrachunków międzybankowych;

kształtowanie warunków rozważnego gospodarowania przez banki powierzonymi środkami
(depozytami i oszczędnościami), jako podstawowej przesłanki bezpieczeństwa i stabilności

systemu finansowego, poprzez odpowiednie działania regulacyjne (regulacje ostrożnościowe)
oraz nadzór bankowy;

wykonywanie usług bankowych na rzecz rządu i jego instytucji, a zwłaszcza prowadzenie
obsługi (rachunku bieżącego) budżetu państwa, realizację zleceń w zakresie emisji i obrotu
rządowymi papierami wartościowymi oraz realizację zadań związanych z za- ciąganiem i
udzielaniem, a także obsługą bankową, pożyczek i kredytów w stosunkach z innymi państwami i
organizacjami międzynarodowymi.

Współcześnie pojęcie "pieniądz" oznacza powszechnie akceptowany instrument finansowy, za
pomocą którego dokonuje się płatności za towary lub usługi oraz realizuje zobowiązania płatnicze.
Pieniądz spełnia następujące zasadnicze funkcje:

występuje w roli środka wymiany, co oznacza, że z reguły jedne towary (usługi) wymieniane są na
inne za pośrednictwem pieniądza, na podstawie aktów kupna i sprzedaży, w których aktywną rolę
odgrywa pieniądz;

jest miernikiem wartości, co znaczy, że wartość wszystkich towarów i usług wyrażana jest w
pieniądzu (jednostkach pieniężnych). Dzięki tej funkcji pieniądz występuje jako jednostka
rozrachunkowa, w której wyrażane są ceny towarów i usług i w której prowadzone są rozliczenia;

pieniądz jest środkiem przechowywania wartości (tezauryzacji), co wiąże się z możliwością
wykorzystania go do dokonywania zakupu towarów i usług w przyszłości;

pieniądz jest środkiem służącym do kalkulowania i realizacji odroczonych płatności (funkcja
płatnicza). Służy między innymi do spłaty pożyczek z uwzględnieniem ich oprocentowania;

pieniądz spełnia ponadto funkcję stymulacyjno-kapitałową, co znaczy, że służy jako środek
oddziaływania na procesy społeczno-gospodarcze, przede wszystkim jako czynnik pobudzania
oszczędności i akumulacji kapitału oraz efektywnego ich wykorzystania.

Pieniądz powinien odznaczać się następującymi właściwościami:

przenośnością, aby można było się nim posługiwać w dowolnych miejscach;

podzielnością, aby można było dokonywać zakupu towarów i realizować płatności o różnej wartości,
od najmniejszej do największej;

trwałością, aby erozja jego fizykalnego wymiaru nie powodowała utraty wartości;

standardowością, aby łatwo było określić wartość, którą posiada bądź reprezentuje;

rozpoznawalnością, aby ludzie nie mieli trudności z ustaleniem, z jakim pieniądzem i jaką jednostką
pieniężną mają do czynienia.

Współcześnie wyróżnia się następujące rodzaje pieniądza:

a) pieniądz pełnowartościowy, którego cechą podstawową jest to, że jego "wewnętrzna" wartość, czyli
wartość materiału, z którego został zrobiony, jest taka sama jak jego wartość nominalna. Dotyczy to na
przykład złotych, srebrnych czy miedzianych monet. Pieniądz jest pełnowartościowy, jeżeli wartość
monetarna jednostki pieniężnej jest równa wartości niemonetarnej. Niekiedy błędnie sądzi się, że
pieniądz pełnowartościowy posiada stałą wartość, czyli jego siła nabywcza nie ulega zmianom. Tak nie
jest. Siła nabywcza pełnowartościowego pieniądza zmienia się bowiem w zależności od cen innych
towarów. Innymi słowy, występowanie pieniądza pełnowartościowego nie chroniło i nie chroni przed
zjawiskiem inflacji;

b) reprezentatywny pieniądz pełnowartościowy jest to rodzaj pieniądza o nieznacznej wartości
wewnętrznej (np. papierowy banknot, moneta o znacznie wyższym nominale niż wynosi wartość
materiału, z którego została wytworzona), ale z gwarancją wymiany w każdym dowolnym miejscu i
czasie na pieniądz pełnowartościowy.

Wyżej przedstawione dwa rodzaje pieniądza, pełnowartościowy i reprezentatywny, należą już do
przeszłości. Nie ma na świecie państwa, które posługiwałoby się systemem monetarnym opartym na
takich rodzajach pieniądza. Obecnie panuje niepodzielnie zupełnie inny rodzaj pieniądza:

c) pieniądz fiducjarny, którego zdolność do wypełniania funkcji pieniądza opiera się na zaufaniu
publicznym (słowo fiducia w języku łacińskim oznacza ufność), że przy pomocy pieniądza nie

posiadającego prawie żadnej wartości wewnętrznej (papier) możliwe jest dokonywanie zakupu towarów
i usług oraz regulowanie wszelkich płatności i zobowiązań pieniężnych.

Ukształtowany historycznie, uniwersalny pakiet funkcji wypełnianych współcześnie przez banki
centralne obejmuje:

emisję banknotów oraz regulowanie i zapewnianie bezpieczeństwa obiegu pieniądza
gotówkowego, zgodnie z potrzebami gospodarki narodowej;

kształtowanie i realizację polityki pieniężnej, mającej na celu utrzymanie stabilności cen oraz
umacnianie wartości wewnętrznej i zewnętrznej pieniądza narodowego;

zarządzanie rezerwami dewizowymi oraz współudział (we współpracy z rządem) w kształtowaniu
kursu walutowego oraz realizację polityki dewizowej państwa, mających na celu zapewnienie
odpowiedniej pozycji pieniądza krajowego w relacji do walut obcych oraz bezpieczeństwa i płynności
obrotów płatniczych z zagranicą;

określanie form i zasad rozliczeń pieniężnych w gospodarce oraz zapewnienie bezpieczeństwa i
płynności systemu płatniczego i rozrachunków międzybankowych;

kształtowanie warunków rozważnego gospodarowania przez banki powierzonymi środkami
(depozytami i oszczędnościami), jako podstawowej przesłanki bezpieczeństwa i stabilności
systemu finansowego, poprzez odpowiednie działania regulacyjne (regulacje ostrożnościowe) oraz
nadzór bankowy;

PROCES KREACJI PIENIĄDZA BANKOWEGO

(stopa rezerw 20%)

F A Z A WKŁADY REZERWY POŻYCZKI

5000 1000 4000

(pierwotny)

4000 800 3200

III

3200 640 2560

2560 512 2048

. . .

SUMA 25000

5000 20000

SYMBOLE

S = Wp + Ww

Ogólna wielkość kreacji pieniądza S będąca sumą wkładu pierwotnego Wp i wkładów wtórnych Ww
zależy od dwóch czynników, a mianowicie:

(1) wprost proporcjonalnie od wielkości wkładu pierwotnego (Wp) oraz

(2) odwrotnie proporcjonalnie od stopy rezerw (r), będącej ilorazem wielkości rezerw (R) do ogólnej
wielkości wkładów (S).

A zatem można zapisać:

S=Wp×m

, gdzie:

Parametr "m", nazywany "mnożnikiem pieniężnym", jest liczbą, przez którą należy przemnożyć
wielkość wkładu pierwotnego, aby otrzymać ogólną wielkość kreacji pieniądza.

UKŁAD BILANSU BANKU CENTRALNEGO:

KTYWA

ASYWA

Należności zagraniczne = AC-1

Pieniądz gotówkowy w obiegu

= PC-1

Należności od budżetu = AC-2

Zobowiązania wobec budżetu

= PC-2

Należności od banków = AC-3

Zobowiązania wobec banków

= PC-3

TYM

: - kredyt redyskontowy

TYM

: - rezerwy obowiązkowe

- kredyt lombardowy

- rachunek bieżący

- kredyt pozostały

- zobowiązania inne

Papiery wartościowe = AC-4

Zobowiązania zagraniczne = PC-4

w tym:

Papiery dłużne banku

= PC-5

- bony skarbowe

- obligacje rządowe

- pozostałe

Majątek trwały

= AC-5

Kapitał własny

= PC-6

Pozostałe aktywa

= AC-6

Pozostałe pasywa

= PC-7

Aktywa ogółem

= suma AC

Pasywa ogółem

= suma PC

INSTRUMENTY BANKU CENTRALNEGO

•

pośrednie

- oddziaływanie na czynniki popytowo - podażowe na rynkach finansowych, kreowaną

przez ten rynek płynność oraz cenę pieniądza, tj. wysokość stóp procentowych:

operacje otwartego rynku,

operacje na papierach wartościowych emitowanych przez banki centralne,

interwencje na rynku walutowym,

rezerwy obowiązkowe i depozyty specjalne - na pograniczu instrumentów bezpośrednich i
pośrednich,

•

bezpośrednie

- oddziaływanie na podaż pieniądza i kredytu oraz poziom stóp procentowych poprzez

odgórne narzucanie ograniczeń i zakazów:

pułapy kredytowe,

wymagania co do płynności,

wymagania co do struktury aktywów i pasywów,

kredyt refinansowy i jego pochodne,

•

perswazja moralna

- nieformalne ustne sugestie, naciski,

•

kryterium doboru instrumentów finansowych - adekwatność, elastyczność, efektywność - zależy od
konkretnych warunków gospodarczych,

7. POMIAR PIENIĄDZA

W bankowości można wyróżnić dwa zasadnicze podejścia do pomiaru pieniądza.

♦

podejście transakcyjne - istotą pieniądza jest tylko i tylko to, co w sposób powszechny,
nieodwołalny i natychmiastowy może być wykorzystane jako środek płatniczy przy zakupie towarów i
usług. Podkreśla się, że to właśnie jest zasadnicza różnica między pieniądzem a innymi aktywami
finansowymi.

♦

podejście płynnościowe - wychodzi z założenia, że różne aktywa mogą spełniać funkcje pieniądza,
jeśli   charakteryzują   się   odpowiednią   płynnością.   Największą   płynnością   odznacza   się   gotówka   i
depozyty   a’vista,   nieco   mniejszą   -   depozyty   terminowe,   mniejszą   -   bony   skarbowe   i   obligacje,
jeszcze   mniejszą   -   inne   papiery   wartościowe,   najmniejszą   zaś   -   tzw.   aktywa   niefinansowe
(samochody, domy, grunty itp.).

Podejście płynnościowe jest podstawą stosowanej w bankowości kategoryzacji pieniądza, w której
występują następujące agregaty pieniężne:

♦

Agregat pieniężny M0, czyli pieniądz banku centralnego (zwany również bazą monetarną oraz
pieniądzem wielkiej mocy).

M0 obejmuje gotówkę (banknoty i monety) w obiegu oraz środki pieniężne na rachunkach
banków komercyjnych w banku centralnym (tzw. pieniądz rezerwowy lub rezerwy pieniężne
banków, w skład których wchodzą zarówno rezerwy obowiązkowe, jak i rezerwy dobrowolne).

Cechą agregatu M0 jest to, iż bank centralny może w sposób bezpośredni kształtować jego
wielkość;

♦

Agregat pieniężny M1, czyli pieniądz transakcyjny, którego cechą jest możliwość natychmiastowego
wykorzystania dla dokonania transakcji i realizowania płatności za towary i usługi, dokonywania
transferów pieniężnych itp.

M1 obejmuje wartość banknotów i monet znajdujących się w obiegu oraz stan środków
pieniężnych ludności i podmiotów gospodarczych na rachunkach typu a’vista, rachunkach

bieżących, rachunkach czekowych itp., czyli takich, na podstawie których można wystawiać
czeki, dokonywać przelewów itp., w celu natychmiastowego realizowania płatności.

Jest to agregat pieniężny odznaczający się najwyższym stopniem płynności wśród stosowanych
agregatów pieniężnych, obejmujących aktywa finansowe będące w posiadaniu ludności i
podmiotów gospodarczych;

♦

Agregat pieniężny M2, czyli wielkość agregatu M 1 powiększonego o depozyty krótkoterminowe oraz
stan środków na rachunkach oszczędnościowych, a także inne instrumenty finansowe, np. weksle,
bony pieniężne o charakterze krótkoterminowym. Płynność środków finansowych obejmowanych tą
kategorią pieniądza jest mniejsza aniżeli w odniesieniu do M1;

♦

Agregat pieniężny M3, jest to tzw. szeroka kategoria pieniądza, obejmująca wielkość M2 plus
depozyty, obligacje i inne papiery wartościowe średnio- i długoterminowe, które spełniają kryteria
zakwalifikowania do "pieniądza". Jest to najmniej "płynna" kategoria pieniądza.

Poszczególne   państwa   różnią   się   między   sobą   kryteriami   kwalifikowania   konkretnych   instrumentów
depozytowych   do   przedstawionych   wyżej   agregatów   pieniężnych.   W   niektórych   z   państw   występują
jeszcze szersze agregaty pieniężne, a mianowicie  M4, bądź pod nazwą L (Liquidity). Na przykład w
Stanach   Zjednoczonych   L   obliczane   jest   jako   M3   plus   inne   aktywa   płynne,   takie   jak   terminowe
eurodolary, będące w posiadaniu obywateli USA rezydujących za granicą, akcepty bankowe, papiery
handlowe i pozostałe płynne walory.

Wraz z rozwojem instrumentów i rynków finansowych następuje stały rozwój definicji pieniądza, co nie
ułatwia   ani   pomiaru   zjawisk   pieniężnych,   ani   nawet   pełnej   ich   identyfikacji.   Okoliczność   ta   rzutuje
również   na   skuteczność   polityki   pieniężnej.   Od   niedawna   banki   centralne   posługują   się   w   swej
działalności  kilkoma   kategoriami  pieniądza   uznając,   że   badanie   każdej   z   kategorii   M1,   M2,   M3
dostarcza informacji na temat istotnych, szczególnych aspektów rozwoju sytuacji gospodarczej kraju.
Natomiast  dla celów prezentacyjnych z reguły stosowane jest M2  (poza Wielką Brytanią i Polską,
gdzie   wykorzystuje   się   M3),   jako   najbardziej   "komunikatywne"   w   anonsowaniu   społeczeństwu
ilościowych celów polityki pieniężnej.

8. ALTERNATYWNE CELE POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Historycznie celem działalności banków centralnych i prowadzonej przez nie polityki pieniężnej była
stabilność pieniądza, utrzymanie jego siły nabywczej wewnątrz kraju i odpowiedniego parytetu w
stosunku do innych walut. Miało to być podstawą ładu pieniężnego, na którego straży stał bank
centralny.

Po drugiej wojnie światowej, kiedy polityka pieniężna zaczęła być traktowana jako integralna
część polityki gospodarczej rządu, której głównymi i równorzędnie traktowanymi celami były: walka z
inflacją, wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia, również działalność banków centralnych została w
większym lub mniejszym stopniu (w zależności od kraju) podporządkowana tym celom.

Obserwacja, iż wykorzystywanie polityki pieniężnej dla pobudzania wzrostu gospodarczego i
wzrostu zatrudnienia z reguły przynosiło krótkookresowe efekty, natomiast trwałym rezultatem był
swoisty koszt takiej polityki w postaci wysokiego poziomu inflacji, uwidoczniła sprzeczność
wewnętrzną tak określonej wiązki celów banku centralnego.

Na   tej   podstawie  w   latach   siedemdziesiątych  sformułowana   została  doktryna,   że   podstawowym
celem   polityki   pieniężnej   banku   centralnego   powinno   być   utrzymanie   stabilności   pieniądza,
głównie   na   drodze  takiego   oddziaływania   na  podaż   i  na   popyt   na  rynku  pieniężnym,   aby  zapewnić
stabilność cen. Natomiast pozostałe cele polityki gospodarczej, takie jak: wzrost gospodarczy, walka z
bezrobociem,   podział   dochodów,   rozwój   strukturalny,   wzrost   eksportu   itp.,   mogą   być   przez   bank
centralny uwzględniane tylko wówczas, kiedy nie utrudnia to realizacji zadania głównego, to znaczy
stabilności cen i siły nabywczej pieniądza. Tak określone cele nazywane są celami finalnymi.

Ze względu na makroekonomiczny charakter, wielkości, w których wyrażone są cele finalne, nie znajdują
się w zasięgu bezpośredniego oddziaływania banku centralnego. Nie dają się one "przełożyć"
bezpośrednio na narzędzia realizacji polityki pieniężnej, znajdujące się w dyspozycji banku centralnego.
Narzędzia te mogą być wykorzystywane jedynie do kształtowania sytuacji pieniężnej, a nie na przykład
stopy wzrostu cen. Na tym tle powstała koncepcja wyznaczania celów pośrednich o charakterze ściśle
pieniężnym, które ułatwiałyby identyfikację wpływu podaży pieniądza na kształtowanie się celów
finalnych.

Przy dokonywaniu wyboru celów pośrednich w formie agregatów monetarnych należy uwzględnić
prawidłowość, że rozszerzanie agregatu pieniężnego, stanowiącego przedmiot oddziaływania,
zmniejsza możliwości kontroli jego kształtowania przez bank centralny.

Pod bezpośrednią kontrolą banku centralnego znajduje się wielkość tzw. bazy monetarnej (zwanej
również pieniądzem rezerwowym banku centralnego lub pieniądzem wielkiej mocy), która z tego tytułu
uznawana ,jest za cel operacyjny banku centralnego w procesie kształtowania i realizacji polityki
pieniężnej.

Zasilając banki komercyjne w gotówkę bądź powiększając stan pieniądza rezerwowego na ich rachunku
w banku centralnym o określoną kwotę, czyli zwiększając tzw. bazę monetarną, bank centralny wywołuje
"łańcuchowy" proces kreacji pieniądza bankowego. Wielkość podaży pieniądza np. wyrażonego w
agregacie M1, zależy od przyrostu bazy monetarnej i mnożnika pieniężnego.

W ramach hierarchicznej struktury celów polityki pieniężnej występują cele finalne - cele pośrednie - cele
operacyjne, którym przydaje się czasem odmienne treści ekonomiczne. Najważniejsze koncepcje
struktury celów polityki pieniężnej to:

a) Koncepcja keynesowska

Cel finalny: wzrost gospodarczy i pełne zatrudnienie w warunkach równowagi gospodarczej.

Cel pośredni: ukształtowanie się na rynku długookresowej stopy procentowej równowagi, którą jest
rynkowa stopa procentowa równa krańcowej produktywności kapitału (marginal efficiency of capital).
Wówczas bowiem łączny popyt inwestycyjny i konsumpcyjny będzie odpowiadać możliwościom podaży,
w związku z czym ustali się równowaga przy stanie pełnego zatrudnienia i stabilnym poziomie cen.

Cel operacyjny: oddziaływanie przez bank centralny - przy użyciu narzędzi polityki pieniężnej - na
krótkoterminowe stopy procentowe, tak aby zapewnić pożądany poziom długookresowej stopy
procentowej.

Głównym mankamentem tej koncepcji jest brak zadowalających metod, umożliwiających ustalenie
"pożądanej, długookresowej stopy procentowej", która spełniałaby wszystkie oczekiwania związane ze
wzrostem gospodarczym, pełnym zatrudnieniem i równowagą gospodarczą.

W   ramach  koncepcji   postkeynesowskiej  kontrola   rynku   pieniężnego   koncentruje   się   na  funkcji
popytu  na pieniądz.   Kształtując  cenę pieniądza,   czyli  stopę  procentową,  bank  centralny  wpływa   na
wielkość   popytu   na   pieniądz,   do   którego   dostosowuje   się   podaż   pieniądza.   A   zatem   czynnikiem
egzogenicznym,   określanym   w   sposób   "zewnętrzny",   jest   stopa   procentowa,   a   elementem
endogenicznym (wynikowym) - podaż pieniądza.

b) Koncepcja monetarystyczna

Cel finalny: stabilność cen, która - zdaniem monetarystów - w dłuższej perspektywie czasowej prowadzi
do wzrostu gospodarczego oraz wygładzenia koniunkturalnych wahań dochodów i zatrudnienia.

Cel   pośredni:  kształtowanie   wielkości   podaży   pieniądza   wyrażonej   w   postaci   jednego   z  agregatów
monetarnych (M1, M2, M3). Podstawą do takiego sformułowania celu pośredniego jest tzw. równanie
wymiany, z którego wynika,  że inflacja jest powodowana nadmiarem pieniędzy w stosunku do ilości
towarów   na   rynku,   dlatego   najlepszym   sposobem   osiągania   stabilności   cen   jest   kontrola   podaży
pieniądza.

Cel operacyjny: bezpośrednie kształtowanie wielkości rezerwowego pieniądza banku centralnego, czyli
tzw. bazy monetarnej, która poprzez mechanizm mnożnika pieniężnego określa wielkość podaży
pieniądza w gospodarce i tym samym wpływa na kształtowanie się cen.

W ramach koncepcji monetarystycznej kontrola rynku pieniężnego koncentruje się na funkcji podaży
pieniądza. Bank centralny kształtuje bazę monetarną i uruchamiając proces kreacji pieniądza
bankowego wpływa na kształtowanie się podaży pieniądza. Tak więc w tym przypadku zmienną
egzogeniczną jest podaż pieniądza, a zmienną wynikową (endogeniczną) poziom stopy procentowej,
który dostosowuje się do zmian podaży pieniądza.

Nie oznacza to jednak odrzucenia stopy procentowej jako ważnego indykatora polityki pieniężnej.
Wyrazem tego jest orientowanie najbardziej nowoczesnych narzędzi realizacji polityki pieniężnej, a
mianowicie operacji otwartego rynku, na utrzymanie poziomu rynkowej stopy procentowej w określonych
granicach, jakie ma miejsce w praktyce czołowych banków centralnych, np. Deutsche Bundesbanku.

c) Koncepcja stabilności zewnętrznej

Cechą charakterystyczną polityki pieniężnej w państwach o niewielkich rozmiarach, silnie włączonych
w międzynarodowy podział pracy, w których udział handlu zagranicznego w produkcie krajowym brutto
nierzadko przekracza 60-70% (np. w Belgii, Holandii, Austrii do czasu przyjęcia euro), jest jej
ukierunkowanie na utrzymanie stabilności kursu walutowego.

Cel finalny: stabilność kursu walutowego w stosunku do głównych walut, co, przy założeniu stabilności
cen wśród czołowych partnerów gospodarczych, jest równoważne z klasycznym celem
monetarystycznym - stabilnością poziomu cen.

Cel pośredni: kształtowanie się na określonym poziomie salda należności i zobowiązań zagranicznych
netto. Zmiana tej wielkości znajduje się w związku przyczynowo-skutkowym z celem finalnym.

Cel operacyjny: wpływanie na wielkość rezerw dewizowych państwa poprzez interwencyjny zakup lub
sprzedaż walut obcych przez bank centralny.

Stosując koncepcję stabilności zewnętrznej, bank centralny niejednokrotnie natrafia na niezwykle trudne
problemy.   Np.   w   przypadku  nadmiernego   dopływu   walut   obcych  występuje   presja   w   kierunku
aprecjacji pieniądza krajowego. Nie chcąc dopuścić do takiej sytuacji i dążąc do utrzymania stałego
kursu walutowego,  bank centralny angażuje  się we  wzmożone zakupy  dewiz na krajowym rynku
walutowym.   W   efekcie   z   reguły   następuje  zwiększenie   podaży   pieniądza   krajowego,   co   może
spowodować obniżenie rynkowej stopy procentowej wraz ze wszystkimi konsekwencjami. Niezbędne
jest   zastosowanie   odpowiednich   narzędzi   i   mechanizmów,   amortyzujących   ewentualne   negatywne
skutki.

d) Koncepcja "celów inflacyjnych"

Jest to nowe podejście do formułowania polityki pieniężnej, wykorzystywane pierwotnie w nielicznej
grupie państw (m.in. w Nowej Zelandii, Kanadzie, Izraelu i od początku lat 1990-tych w Wielkiej Brytanii),
a obecnie bardzo rozpowszechnione.

Polega ono z grubsza biorąc na tym, że utrzymując stabilność cen jako cel finalny polityki pieniężnej,
odstępuje się od stosowania tzw. celów monetarnych (tzn. wyznaczania wielkości agregatów M1, M2
itd.) jako celów pośrednich.

Przyjmuje się natomiast, że funkcję celu pośredniego spełnia podanie do publicznej wiadomości
poziomu stopy wzrostu cen, np. w przedziale 2,5% do 3,5% w skali rocznej, czyli tzw. celu
inflacyjnego, którego realizację ma zapewnić bank centralny.

Bank   centralny   zawiera   z   rządem   w   tej   sprawie   swego   rodzaju   umowę,   o   czym   zostaje
poinformowane   społeczeństwo.  Bank   centralny   przedstawia   okresowo   rządowi   i   społeczeństwu
informację   na   temat   przebiegu   realizacji   "celu   inflacyjnego".   W   przypadku   kiedy   "cel   inflacyjny"   nie
zostanie osiągnięty, bank jest zobowiązany do publicznego wyjaśnienia, jakie były tego powody.

Źródło tego podejścia leży w trojakiego rodzaju przyczynach:

w rezultacie szybkiego rozwoju instrumentów finansowych nastąpiły duże przemiany, jeśli
chodzi o pojemność i strukturę agregatów monetarnych (M1, M2 itd.). W rezultacie
następują zakłócenia na linii cele monetarne (pośrednie) - cel finalny, co utrudnia prowadzenie
czytelnej i skutecznej polityki pieniężnej,

coraz   większe   znaczenie   dla   kształtowania   się   tzw.   oczekiwań   inflacyjnych   i   zachowania
podmiotów   gospodarczych   ma  informowanie   społeczeństwa   o   zamierzeniach   banku
centralnego w dziedzinie polityki pieniężnej, budowanie wiarygodności tej instytucji. Ocenia się,
że  do   tego   zadania   znacznie   bardziej   nadaje   się   przedstawianie   przez   bank   centralny
projekcji   dotyczących   kształtowania   się   poziomu   cen,   aniżeli   projekcji   dotyczących
kształtowania się agregatów pieniężnych,

zawieranie umowy z rządem w sprawie wielkości celów inflacyjnych wiąże się na ogół z
pozostawieniem bankowi centralnemu pełnej swobody działania, jeśli chodzi o narzędzia i
metody działania, np. określanie stopy dyskontowej, stopy rezerw obowiązkowych, prowadzenia
operacji otwartego rynku. Nie jest rzeczą przypadku, że koncepcja "celów inflacyjnych" w
pierwszej kolejności została zastosowana w państwach, w których banki znajdowały się w
stanie znacznego uzależnienia od rządu.

9. NARODOWY BANK POLSKI

ZARYS HISTORII NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO

1945 - powołanie Narodowego Banku Polskiego (NBP) przez władze komunistyczne.

1952 - ostateczna likwidacja przedwojennego banku centralnego - Banku Polskiego.

1950-te - NBP stał się zależny od Ministerstwa Finansów i oparł swoją działalność na metodach

administracyjnych.

1960-te/1970-te - NBP skoncentrował wiele zadań przejętych od innych banków i stał się monobankiem;

Prezes NBP stał się automatycznie Wiceministrem Finansów.

koniec 1970-tych - NBP był równocześnie bankiem centralnym, głównym bankiem finansującym

przemysł i rolnictwo oraz, po wchłonięciu PKO (1975), głównym bankiem oszczędnościowym dla
ludności.

1980/1981 - pierwsza próba głębokiej reformy polskiego banku centralnego podjęta na fali ruchu

„Solidarność”.

13 grudnia 1981 - wprowadzenie stanu wojennego przez władze PRL zablokowały wszelkie reformy

systemu gospodarczego i politycznego na następne siedem lat.

1982 - nowa ustawa o NBP i prawo bankowe; NBP stał się instytucją organizacyjnie niezależną od

Ministerstwa Finansów, wciąż jednak ubezwłasnowolnioną przez system centralnego
planowania.

1988 - wyłączenie PKO ze struktury NBP; rząd podjął decyzje o wyłączeniu działalności komercyjnej z

NBP tworząc dziewięć regionalnych banków komercyjnych na bazie oddziałów operacyjnych
NBP.

1989 - wspomniane dziewięć banków komercyjnych rozpoczęło działalność operacyjną; nowa ustawa o

NBP dała bankowi centralnemu podstawy rzeczywistej niezależności.

1989 - poprawka do Konstytucji i ustawy o NBP przeniosła inicjatywę powołania i odwołania Prezesa

NBP z Sejmu na Prezydenta RP.

1992 - poprawka do ustawy o NBP wprowadziła kadencyjność urzędu Prezesa NBP oraz zamkniętą listę

podstaw do jego przedterminowego odwołania.

1993 - nowo powołany Polski Bank Inwestycyjny S.A. przejął resztę działalności komercyjnej od NBP -

zwłaszcza rachunki dewizowe.

1995 - Prezes NBP, pani Hanna Gronkiewicz-Waltz zdecydowała kandydować w wyborach

prezydenckich.

1996 - niezależność NBP została zagwarantowana w nowej Konstytucji.

1997 - nowa ustawa o NBP wprowadziła kolegialne organy - Radę Polityki Pieniężnej oraz Komisję

Nadzoru Bankowego.

1999 - konstytucyjny zakaz finansowania przez rząd deficytu budżetowego w NBP (powtórzony w

ustawie o NBP z 1997 r.) wszedł w życie.

FUNKCJE NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe
funkcje, jako:

•

centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa,
prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich
zlecenia.

•

bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych,
będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość
emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność
odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

•

bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki
międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank
Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc
rolę banku banków sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w
szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Poza funkcjami nadzorczymi
bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na
celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz
zachowania płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji
również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów
z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową, albo w
formie kredytu redyskontowego albo kredytu lombardowego.

INSTRUMENTY NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO W PROCESIE REALIZACJI POLITYKI

PIENIĘŻNEJ

Do   realizacji   ustawowych   zadań   z   zakresu   polityki   pieniężnej   bank   centralny   może   wykorzystywać
szereg   instrumentów.   Instrumenty   polityki   pieniężnej   oddziałują   na   podaż   pieniądza   i   kredytu   oraz
poziom   stóp  procentowych   na   rynku   międzybankowym.   Podstawowymi   instrumentami   oddziaływania
banku   centralnego   są   operacje   otwartego   rynku,   stopa   rezerwy   obowiązkowej   oraz   stopy   kredytów

redyskontowego i lombardowego. Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski
jest   obniżanie   inflacji,   a   w   dalszej   perspektywie   stabilizacja   cen,   co   jest   niezbędne   do   zbudowania
trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od   1999   r.   NBP   dąży   do   realizacji   tego   celu,   wykorzystując   tzw.   strategię   bezpośredniego   celu
inflacyjnego.   W   jej   ramach   bank   centralny   określa   cel   inflacyjny   w   postaci   liczbowej,   a   następnie
dostosowuje poziom oficjalnych stóp procentowych tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego
osiągnięcia.   NBP   utrzymuje   poziom   stóp   procentowych   spójny   z   realizowanym   celem   inflacyjnym,
wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy
rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.
Wykorzystywany   przez   NBP   system   instrumentów   polityki   pieniężnej   pozwala   na   odpowiednie
kształtowanie rynkowych stóp procentowych.

♦

operacje otwartego rynku - są to operacje banku centralnego na rynku pieniężnym, realizujące
cele polityki pieniężnej. Są to przede wszystkim:

•

kontrola płynności systemu bankowego, a przez to wpływanie na zdolność kreacji
pieniądza,

•

pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom rynkowych stóp procentowych,

•

łagodzenie wahań stóp procentowych, a przez to zwiększenie efektywności działania
rynku pieniężnego,

•

rozwój rynku wtórnego skarbowych papierów wart. przez zapewnienie jego płynności.

Najprostszą formą operacji otwartego rynku są operacje bezwarunkowe, w trakcie których bank
centralny kupuje (outright purchase) albo sprzedaje (outright sale) papiery wartościowe. W
normalnych warunkach tego rodzaju operacje dokonywane są stosunkowo rzadko. Mają one
jedynie zasygnalizować rynkowi kierunek zmian polityki pieniężnej banku centralnego. Operacje
te są krótkoterminowe ( 1 dzień - 6 miesięcy). Ich przedmiotem są papiery wartościowe skarbu
państwa. Dzięki operacjom otwartego rynku bank centralny może oddziaływać na
krótkoterminowe stopy procentowe. Operacje warunkowe służą do doraźnego regulowania
płynności systemu bankowego. Są to operacje repo i reverse repo.
Operacje repo (repurchase agreement) są to operacje warunkowego zakupu, które polegają na
zakupie przez bank centralny od banków komercyjnych papierów wartościowych, zobowiązując
je jednocześnie do odkupienia tych papierów po określonej cenie i w określonym terminie.
Operacje te są odpowiednikiem krótkoterminowych kredytów udzielanych przez bank centralny
bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Dzięki nim Narodowy Bank Polski
udostępnia czasowo bankom komercyjnym rezerwy pieniężne, zwiększając w ten sposób ich
płynność finansową.
Operacje reverse repo (reverse repurchase agreement), czyli operacje warunkowej sprzedaży
wywierają odwrotny skutek. Powodują one czasowe zmniejszenia płynności sektora bankowego.
Operacje reverse repo polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe
bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym
terminie. Są one odpowiednikiem oprocentowanych lokat krótkoterminowych, przyjmowanych
przez bank centralny pod zastaw papierów wartościowych. Stopa repo stanowi dla banków cenę
pozyskiwania środków ( przy transakcji repo) oraz dochód przy ich lokowaniu ( przy transakcji
reverse repo).

♦

rezerwa obowiązkowa - bank centralny nakłada na banki komercyjne wymóg utrzymywania
rezerwy obowiązkowej. Ma ona na celu ograniczenie podaży pieniądza oraz zapobieganie
występowania niewypłacalności banków komercyjnych i braku ich płynności. Rezerwa odgrywa
także istotną rolę jako amortyzator krótkookresowych wahań płynności. Są to środki pieniężne,
odprowadzane w złotych na rachunek bieżący banków komercyjnych w NBP w wysokości 90%
oraz jako gotówka w kasie w wysokości 10%.

Stopa rezerwy obowiązkowej może być zróżnicowana ze względu na umowny okres
przechowywania środków pieniężnych oraz rodzaju waluty. Rezerwa obowiązkowa jest
instrumentem, który bezpośrednio oddziałuje na koszt pieniądza w sektorze bankowym.
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma
na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności systemu bankowego na stopy procentowe

rynku   międzybankowego.   Odgrywa   ona   również   rolę   w   ograniczaniu   nadpłynności   sektora
bankowego.
Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych
na  rachunkach   bankowych,   środków  uzyskanych  ze  sprzedaży   papierów   wartościowych   oraz
innych środków przyjętych przez bank, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych
od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.
Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Wysokość   stopy   rezerwy   obowiązkowej   ustalana   jest   przez   Radę   Polityki   Pieniężnej.   Od   31
października   2003   r.   stopa   rezerwy   obowiązkowej   wynosi   3,5%   dla   wszystkich   rodzajów
depozytów,  będących  podstawą  naliczania  rezerwy.  Od  30 września  2003  r. wszystkie  banki
pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro.
Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.
Z punktu widzenia banków komercyjnych jest to obciążenie o podobnym skutku co
podatek. Podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych ma na celu spowodowanie wzrostu
ceny pieniądza i oprocentowania kredytów, ponieważ banki posiadają mniej środków na własną
akcję kredytową. Rezerwy obowiązkowe pozwalają efektywnie ograniczać zdolności kredytowe
banków komercyjnych. Natomiast obniżenie stopy rezerwy obowiązkowej zwiększa podaż
pieniądza, ponieważ banki mogą większą część zgromadzonych wkładów przeznaczyć na akcję
kredytową. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych wpływają jednocześnie na wysokość
oprocentowania kredytów udzielanych przez banki komercyjne, ponieważ pośrednio zmieniają
koszt pozyskania wkładów.
W sytuacji, kiedy bank realizuje program naprawczy, NBP może zwolnić taki bank z
obowiązku odprowadzania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Za środki zwolnionej
rezerwy obowiązkowej banki są zobowiązane nabyć skarbowe papiery wartościowe.

♦

podstawowe stopy procentowe - stopy procentowe od kredytów udzielanych przez bank
centralny bankom komercyjnym powinny oddziaływać na oprocentowanie kredytów i depozytów
w całym systemie bankowym.

•

kredyt lombardowy - jest on udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym na
bardzo krótkie terminy (kilkudniowe) pod zastaw papierów wartościowych (bony
skarbowe, obligacje rządowe, weksle).

Kredyt lombardowy jest narzędziem wspierania i regulowania bieżącej płynności
płatniczej banków komercyjnych. Stanowi on tylko przejściową pomoc i dlatego
powinien być w zasadzie spłacony w ciągu 3 miesięcy.
W 1996 roku NBP wprowadził nowe zasady udzielania bankom kredytu lombardowego
pod zastaw skarbowych zdematerializowanych papierów wartościowych. Dzięki tym
zmianom banki mogą zaciągać w NBP kredyt lombardowy na każdy dzień w dowolnej
wysokości. Kwota kredytu jest ograniczona jedynie portfelem wolnych papierów
wartościowych banku, skorygowanym odpowiednim współczynnikiem.

Kredyt lombardowy umożliwia elastyczne pokrywanie krótkookresowych niedoborów
płynności w bankach komercyjnych. Udzielany jest przez NBP na podstawie zawartej z
bankami umowy ramowej na następujących zasadach:

•

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może
przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,

•

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego
udzielenia,

•

warunkiem   udzielenia   kredytu   jest   uprzednia   spłata   kredytu   zaciągniętego   w
poprzednim dniu operacyjnym.
Górną granicę zadłużenia banków w NBP z tytułu kredytu lombardowego wyznacza
zasób możliwych  do zastawienia  skarbowych papierów wartościowych będących w
posiadaniu   banków.   Stopa   kredytu   lombardowego   (stopa   lombardowa)   jako
podstawowa   stopa   banku   centralnego   z   reguły   pełni   funkcję   stopy   maksymalnej,
określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym.

•

kredyt redyskontowy - bank centralny odkupuje od banków komercyjnych weksle, które
zostały przez nie uprzednio zdyskontowane. Bank komercyjny może przedstawić weksel
do redyskonta w banku centralnym jeżeli chce zwiększyć swoją płynność, aby następnie
zwiększyć akcję kredytową.

Bank centralny, aby zachęcić bądź zniechęcić banki komercyjne do operacji
redyskontowania weksli, a przez to wpłynąć na zdolność udzielania kredytów, może
podwyższać lub obniżać swoją stopę redyskontową. Znaczenie polityki redyskontowej
polega przede wszystkim na tym, że:

•

podwyższenie stopy procentowej służy jako ostrzeżenie dla podmiotów
gospodarczych , że bank centralny może zastosować także inne instrumenty
polityki pieniężno - kredytowej, aby osiągnąć wyznaczone cele

•

podwyższenie stopy redyskontowej wpływa pośrednio na wzrost kosztów
kredytów udzielanych przez banki komercyjne przedsiębiorstwom

•

oddziałuje restrykcyjnie na całość akcji kredytowej systemu bankowego

•

lokata terminowa banków w NBP (depozyt na koniec dnia)  - Narodowy Bank Polski
oferuje   bankom   komercyjnym   możliwość   składania   przez   nie   krótkookresowego
(jednodniowego)   depozytu   w   banku   centralnym.   Lokaty   przyjmowane   są   przez   bank
centralny   do   końca   dnia   operacyjnego,   a   zwrot   kwoty   depozytu   wraz   z   należnymi
odsetkami   ma   miejsce   w   następnym   dniu   operacyjnym.   Oprocentowanie   lokat   (stopa
depozytowa) będzie niższe od minimalnego oprocentowania operacji otwartego rynku z
28-dniowym   terminem   zapadalności   (stopy   referencyjnej).   Lokaty   terminowe   w   NBP
pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W
efekcie   przeciwdziałają   spadkowi   krótkookresowych   stóp   na   rynku   międzybankowym
poniżej stopy depozytowej. Lokaty oprocentowane są według stopy zmiennej ustalanej
przez Radę Polityki Pieniężnej.

Podstawowe stopy procentowe NBP

Stopa procentowa:

Oprocentowanie

Obowiązuje

od dnia

Stopa referencyjna *)

4,75

2007-08-30

Kredyt lombardowy

6,25

2007-08-30

Stopa depozytowa NBP

3,25

2007-08-30

Redyskonto weksli

5,00

2007-08-30

Stopa rezerwy obowiązkowej:

- od wkładów złotowych płatnych
na każde żądanie

3,5

2003-10-31

- od terminowych wkładów złotowych

3,5

2003-10-31

- od wkładów w walutach obcych płatnych
na każde żądanie

3,5

2003-10-31

- od wkładów terminowych w walutach obcych

3,5

2003-10-31

- od środków uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z
udzielonym przyrzeczeniem odkupu (repo)

2004-06-30

Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej

0,9

stopy redyskontowej weksli

2004-05-01

*) - minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych

ZARZĄDZANIE REZERWAMI DEWIZOWYMI I ZASADY POLITYKI KURSOWEJ.

Narodowy Bank Polski pełni funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej. Gromadzi on rezerwy
dewizowe państwa oraz zarządza nimi w celu utrzymania odpowiedniej struktury walutowej oraz
zapewnienia płynności płatniczej państwa.
NBP dysponuje wartościami dewizowymi i dokonuje nimi obrotu, zarówno we własnym imieniu i na
własny rachunek, jak i na rachunek innych podmiotów. Ma on uprawnienia do udzielania i
zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania poręczeń i gwarancji
bankowych w obrotach z zagranicą.

NBP pełni funkcje agenta finansowego rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych
oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa.
Celem NBP jest utrzymanie takiej struktury walutowej rezerw, która spełniałaby następujące
zadania:

•

zapewnienie płatności wynikających z zobowiązań międzynarodowych (obsługa zadłużenia
zewnętrznego i utrzymanie płynności wymiany handlowej RP),

•

zapewnienie pokrycia zobowiązań wobec osób fizycznych utrzymujących lokaty walutowe w
bankach krajowych, tzw. zadłużenia wewnętrznego,

•

zabezpieczenie płynności wewnętrznego rynku walutowego,

•

umożliwienie realizacji polityki kursowej złotego poprzez dokonywanie interwencji na krajowym
rynku międzybankowym,

•

zapewnienie stabilnej wartości rezerw dewizowych,

•

zapewnienie odpowiedniego stopnia płynności i dochodowości rezerw dewizowych.

Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank

centralny nie stawia sobie za cel określonego z góry poziomu kursu złotego do innych walut. NBP nie
ma żadnych formalnych zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. Bank centralny
zastrzega sobie jednak prawo do takich interwencji, o ile uzna je za konieczne dla realizacji celu
inflacyjnego (tzw. kurs brudny płynny).
Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty
zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował
Europejski Bank Centralny.
Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego.
Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa
lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza
to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w
przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.

NADZÓR BANKOWY I REGULACJE OSTROŻNOŚCIOWE.

Na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. został powołana Komisja
Nadzoru Bankowego. Jej podstawowym zadaniem jest określanie zasad działania banków w celu
zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich depozytów pieniężnych oraz sprawowanie nadzoru
nad bankami w zakresie przestrzegania ustaw i przepisów prawa bankowego. Komisja Nadzoru
Bankowego posiada uprawnienia dotyczące ustalania planów naprawczych banków, zawieszania
kierownictwa oraz wyznaczania zarządu komisarycznego. Organem wykonawczym Komisji jest
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, który od 1 stycznia 1998 r. został wyodrębniony
organizacyjnie w strukturze Narodowego Banku Polskiego. Do zadań GINB-u należy wykonywanie
czynności nadzoru bankowego, ocena wypłacalności i płynności płatniczej oraz sytuacji finansowej
banków komercyjnych. Nadzór bankowy pełni ponadto funkcje regulacyjne poprzez ustanawianie norm
ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązuje banki. Normy te dotyczą między innymi
adekwatności kapitałowej, klasyfikacji należności i tworzenia rezerw celowych, współczynnika
wypłacalności. Według stanu na koniec listopada 2007 r., zgodnie z wymogami ustawowymi, nadzór
bankowy ma z dniem 1 stycznia 2008 roku przejść do Komisji Nadzoru Finansowego, jednak regulacja
ta może zostać zmieniona.

WSPÓŁPRACA Z MIĘDZYNARODOWYMI INSTYTUCJAMI FINANSOWYMI.

Prezes NBP, zgodnie z art. 11 ust. 3 Ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r.,
reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych
oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach
finansowych.
Wykonując te uprawnienia Prezes reprezentuję Polskę we władzach Grupy Banku Światowego (z
wyjątkiem Wielostronnej Agencji Gwarancji Inwestycyjnych - MIGA) oraz w Europejskim Banku
Odbudowy i Rozwoju (EBOiR). NBP jest również właścicielem udziałów Polski w Międzynarodowym

Funduszu Walutowym (IMF), a także akcjonariuszem Banku Rozrachunków Międzynarodowych
(BIS) w Bazylei.
Jednocześnie, na podstawie umów zawartych w latach 1992 - 1995 pomiędzy Narodowym Bankiem
Polskim i instytucjami rządowymi, NBP dokonuje obsługi zobowiązań zagranicznych rządu RP, która
obejmuje pełnienie roli agenta finansowego w odniesieniu do niektórych kredytów Banku Światowego,
obsługę bankową większości kredytów zaciągniętych przez rząd RP w międzynarodowych instytucjach
finansowych, obsługę bankową Funduszu Prywatyzacji Banków Polskich (PBPF), a także ewidencję
zobowiązań budżetu państwa z tytułu zaciągniętych kredytów w międzynarodowych instytucjach
finansowych oraz członkostwa Polski w tych organizacjach.

ORGANY NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO

Prezes

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na 6-letnią
kadencję. Jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego. Ta sama
osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż dwie kadencje.
Prezes NBP:

•

jest przełożonym wszystkich pracowników NBP,

•

przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz
reprezentuje NBP na zewnątrz.

•

reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych
oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych,
Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji
administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym.

Zarząd

Działalnością Narodowego Banku Polskiego kieruje Zarząd. W jego skład wchodzą: Prezes NBP - jako
przewodniczący oraz 6-8 członków zarządu, w tym 2 Wiceprezesów NBP. Zarząd NBP realizuje uchwały
Rady Polityki Pieniężnej oraz podejmuje uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie do wyłącznej
kompetencji innych organów NBP.
Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności:

•

podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności
obrotu dewizowego,

•

realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej,

•

okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego,

•

nadzorowanie operacji otwartego rynku,

•

ocena funkcjonowania systemu bankowego,

•

uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,

•

uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości,

•

określanie zasad gospodarowania funduszami NBP,

•

określanie zasad organizacji i podziału zadań NBP,

•

określanie zasad polityki kadrowej i płacowej NBP,

•

uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP,

•

sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat,

•

opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą,

•

przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady
Polityki Pieniężnej.

Rada Polityki Pieniężnej

Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku
Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.
Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej
powoływani są na 6 lat. W skład Rady wchodzą:

•

Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,

•

oraz 9 członków, powołanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat.

Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:

•

ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi
równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,

•

składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od
zakończenia roku budżetowego,

•

ustala wysokość stóp procentowych NBP,

•

ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

•

określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w
zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

•

zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

•

przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

•

ustala zasady operacji otwartego rynku.

•

Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń
polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.

Komisja Nadzoru Bankowego

Jak wyżęj wspomniano, według stanu na koniec listopada 2007 r., zgodnie z wymogami ustawowymi,
nadzór bankowy ma z dniem 1 stycznia 2008 roku przejść do Komisji Nadzoru Finansowego, jednak
regulacja ta może zostać zmieniona.
Komisja Nadzoru Bankowego sprawuje nadzór nad działalnością banków. Organem wykonawczym
Komisji, realizującym i koordynującym decyzje oraz określone przez nią zadania jest, wydzielony
organizacyjnie w strukturze NBP, Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Zgodnie z art. 25 ust. 2
Ustawy o NBP do zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy w szczególności:

•

określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych
zgromadzonych przez klientów w bankach,

•

nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz
obowiązujących je norm finansowych,

•

dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie
Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój,

•

opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.

Przez dziesięć lat jej funkcjonowania w skład Komisji Nadzoru Bankowego wchodzili:

•

Prezes Narodowego Banku Polskiego - Przewodniczący Komisji,

•

delegowany przez Ministra Finansów, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów - Zastępca
Przewodniczącego Komisji oraz Członkowie:

•

Doradca Prezydenta RP ds. ekonomicznych,

•

Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

•

Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd,

•

Dyrektor Departamentu Instytucji Finansowych w Ministerstwie Finansów,

•

Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

Zgodnie z art. 77 ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, od 19 września 2006 roku do 31
grudnia 2007 roku Komisja Nadzoru Bankowego, działa w składzie:

●

Przewodniczący Komisji - Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego albo wyznaczony
przez niego Zastępca Przewodniczącego;

●

Zastępca Przewodniczącego Komisji - minister właściwy do spraw instytucji finansowych lub
delegowany przez niego sekretarz lub podsekretarz stanu w urzędzie obsługującym ministra
właściwego do spraw instytucji finansowych;

●

przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;

●

Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego;

●

Prezes Narodowego Banku Polskiego albo wyznaczony przez niego Wiceprezes Narodowego
Banku Polskiego;

●

przedstawiciel ministra właściwego do spraw instytucji finansowych;

●

Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

PODAŻ PIENIĄDZA M3 I CZYNNIKI JEGO KREACJI

(INFORMACJA PRZYSPIESZONA)

Wyszczególnienie

Stan na

30.09.2007 *)

w mln zł

A. PODAŻ PIENIĄDZA (M3)

536 398,1

1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków)

75 633,6

2. Depozyty i inne zobowiązania

447 497,8

2.1. Gospodarstwa domowe

246 438,2

2.2. Niemonetarne instytucje finansowe

24 183,4

2.3. Przedsiębiorstwa

132 935,2

2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych

12 296,2

2.5. Instytucje samorządowe

25 021,4

2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych

6 623,5

3. Pozostałe składniki M3

13 266,7

B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł

137 260,4

w mln EUR

36 336,3

C. Aktywa krajowe netto

399 137,7

1. Należności

452 954,1

1.1. Gospodarstwa domowe

244 578,8

1.2. Niemonetarne instytucje finansowe

17 550,9

1.3. Przedsiębiorstwa

171 803,9

1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych

1 317,3

1.5. Instytucje samorządowe

16 732,9

1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych

970,2

2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego

56 154,0

3. Saldo pozostałych pozycji (netto)

-109 970,4

Kurs średni NBP PLN/1 EUR

3,7775

Kurs średni NBP PLN/1 USD

2,6647

Depozyty walutowe wchodzące do M3 (z poz. A.2.) w mln EUR

15 456,5

*) Dane oparte są na informacji przyspieszonej