1.

Przestępczość w państwach UE na podstawie statystyk przestępczości i

badań wiktymizacyjnych.

Współczynnik przestępczości (str 192 Atlasu)

E.Durkheim – przestępstwo to jedno z zachowań społecznych, zawsze występuje w
społeczeństwie,

Badania self-report

wyniki tych badań pokazują, że zachowania przestępcze są bardziej

rozległe niż pokazują to statystki,

-

teoria reliktów (lata 30’, ZSRR) – wraz z zapanowaniem komunizmu przestępczość
zniknie, a jeśli w komunizmie są jeszcze jakieś jej ślady to przez to, że pozostały w nim
wpływy kapitalizmu

Zachowania dewiacyjne

negatywne,
pozytywne – zachowania wykraczające poza normę ale na +

-

zachowania nadzwyczajne, bohaterskie,

-

nikt nie może ich od nas wymagać ale istnieją w społeczeństwie,

Statystyki przestępczości:

-

statystki policyjne – najszersze, służą porównywaniu danych, tworzeniu
współczynników na 100 tys. mieszkańców; gromadzą dane o przestępczości
ujawnionej;

-

statystki sądowe – s. skazań,

-

statystki penitencjarne – informacje o osobach pozbawionych wolności (skazani,
tymczasowo aresztowani)

przestępstwa wnioskowe – nie wszczyna się postępowania bez złożenia wniosku przez osobę
poszkodowaną np. zgwałcenie,

Współczynnik przestępczości na 100 tys. mieszkańców:

-

Rumunia – 1076

-

Bułgaria – 1767

-

Polska – 3375

-

Włochy – 4717

-

Austria – 7131

-

Niemcy – 7647

-

Belgia – 9627

-

Anglia i Walia – 10103 – najwyższy ze wszystkich unijnych państw

Przestępczość jest wyższa w krajach Europy Zachodniej, Polska jest krajem o średniej
przestępczości.

Struktura przestępczości (generalnie dla całej UE)

- ok. 60-70% - czynów zabronionych to przestępstwa przeciwko mieniu,
- ok. 15% - przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu,
- ok. 25% - różne inne przestępstwa (gospodarcze, narkotykowe, przeciwko dokumentom,
drogowe, p.transgraniczne – handel ludźmi, handel organami ludzkimi, bronią; przestępstwa

na szkodę środowiska np. obrót odpadami, p. nuklearna, komputerowa, handel dziełami
sztuki) - stoją na różnych miejscach w zależności od kraju / Europejski Nakaz Aresztowania
ma przeciwdziałać przestępczości trangranicznej

Badania wiktymizacyjne (str. 266 Atlasu)

Ś

rednia europejska - 15,4% Europejczyków pada ofiarą przestępstwa (czyli średnio co 6).

Polska jest na poziomie średnim (15%).

Częściej jest się ofiarą w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Szwajcarii, Belgii, Szwecji,
Norwegii… (kraje te mają średnią powyżej 15%)
Bezpieczniejsze są np. Bułgaria, Niemcy, Luksemburg, Grecja, Hiszpania, Portugalia,
Włochy, Austria, Francja…
Kraje Europy Zachodniej mimo wysokiego wskaźnika przestępczości są bezpieczniejsze
według badań wiktymizacyjnych.

2.

Reakcja społeczna wobec przestępczości:

- reakcja formalna: kary kryminalne

– definicja, rodzaje, cele, dyrektywy wymiaru kary; reakcja nieformalna

Reakcje wobec przestępczości:

1)

reakcja formalna - węższa ale zwykle silniejsza; to głównie kary przewidziane za

przestępstwa w ustawie. Mogą być wymierzane tylko kary z kodeksu karnego.

2)

reakcja nieformalna - wśród grup społecznościowych; bardzo różna dolegliwość

Kary kryminalne godzą w dobra:

1.

Wolność

- pozbawienie
- ograniczenie/ kontrolowanie

2.

Majątek

W Polsce nie istnieją np. kary:

- tzw. „końca tygodnia”- odsiaduje się tylko w weekend, aby w dni powszednie można było

normalnie pracować, egzystować,

- krótki czas kary bezwzględnej i znacznie dłuższy czas wolności dozorowanej,
- mieszkania w zakładzie karnym- tzn. skazany po pracy wraca do więzienia tak jak do domu,
- areszt domowy (we Włoszech; szczególnie wymierzany dla osób starszych i dla matek z

dziećmi),

M. Foucault „Nadzorować i karać”- jako pierwszy w tej książce zwrócił uwagę, że zaczęliśmy
odchodzić od kar wymierzanych w ciało człowieka, na rzecz kar wymierzanych w duszę.

Kary majątkowe:

Podstawowa jest grzywna (istnieje we wszystkich krajach). Sąd określa ile stawek dziennych
wymierza i jaka jest wysokość tej stawki (stawki od 10 do 360; wysokość stawki od 10zł do
2tys)
Mamy też środki karne, przy czym do majątkowych należą: przepadek, nawiązka,
ś

wiadczenie pieniężne, obowiązek naprawienia szkody (w niektórych przypadkach gdy wiąże

się to z wydatkami- uznajemy za karę majątkową). Przepadek współcześnie zastępuje karę
konfiskaty mienia.

Cele kary:

1)

Odpłata

2)

Resocjalizacja/ wychowanie

3)

Prewencja (zapobieganie)

- indywidualna- sprawca ma nie powrócić na drogę przestępczą
- ogólna- ma działać zapobiegawczo wobec innych ludzi (ma ich powstrzymywać)

Kara zawsze musi zawierać element dolegliwości. Społeczeństwo ma odpłacić się sprawcy za
wyrządzoną szkodę. Ale nie zawsze (nawet w historii) chodziło o surowość kary - zawsze
ważne były też pieniądze czy negocjacje. Przywrócenie naruszonej równowagi zawsze jest
dolegliwe, ale musi być proporcjonalne do winy sprawcy, wagi przestępstwa.

Sąd wymierzając karę uwzględnia przede wszystkim (art. 53§2 kk):

- motywację i sposób zachowania się sprawcy,
- popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim,
- rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków,
- rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa,
- właściwości i warunki osobiste sprawcy,
- sposób życia przed popełnieniem przestępstwa ,
- zachowanie się po jego popełnieniu, zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub

zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości,

- zachowanie się pokrzywdzonego,

Głównym instrumentem kontrolowania przestępczości jest wymiar sprawiedliwości.

Grzywna:

W krajach zachodnich grzywna jest główną karą. Być może ma to związek z tym, że

na zachodzie generalnie ludzie są bogatsi - mają z czego tę karę zapłacić (bo grzywna ma sens
gdy sprawca ma z czego zapłacić). W krajach postkomunistycznych zwykle sprawców nie
stać. Poza tym, w krajach postkomunistycznych opinia publiczna jest przyzwyczajona do kary
pozbawienia wolności- grzywna uważana jest za karę lekką. We wszystkich systemach
wymiar czy stosowanie kary bezwzględnego pozbawienia wolności jest ultima ratio czyli gdy
ż

adna inna kara nie będzie odpowiednia (pierwszeństwo kar wolnościowych). Grzywna jest

wtedy odpowiednia, gdy stan majątkowy sprawcy pozwala na jej uiszczenie.

Pozbawienie wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania:

W krajach postkomunistycznych jest to sankcja główna, dominująca. Publika jest do

tej kary przyzwyczajona (przez minioną epokę - w zasadzie wtedy była to jedyna kara, gdyż
nikogo nie było stać by zapłacić grzywnę).
W niektórych państwach jest to tylko community service (np. Wielka Brytania i kraje
skandynawskie), w wielu jest to praca na cele społeczne. Takie rozwiązania stosowane są
właśnie na koszt warunkowego zawieszenia. W Polsce ograniczenie wolności mogłoby być
szerzej stosowane ale są ogromne kłopoty organizacyjne (tej pracy nie ma kto organizować,

zapewnić szkolenie BHP, ubezpieczyć- są to dodatkowe wydatki dla gminy, więc ona broni
się przed tą karą. Teraz uznaje się, że koszty te powinien ponosić wymiar sprawiedliwości).

Kara bezwzględnego pozbawienia wolności:

To także wynika z tradycji i przyzwyczajenia.
To jakie kary stosujemy jest silnie powiązane z naszą kulturą gdyż kara jest elementem
kultury. To jak reagujemy na dewiacje jest związane z naszym poczuciem społecznym,
poczuciem co jest akceptowane a co nie, jak powinniśmy reagować…

3.

Kara śmierci i jej zniesienie w Europie.

Beccaria - twierdzi, że państwo nie może zabijać
Burus – chce kary śmierci

XVI w.- ostatni moment wykonywania kary śmierci w sposób kwalifikowany

-

tortury przed ostateczną egzekucją

-

powieszenie, ścięcie

-

wykonywanie publiczne,

Odchodzenie od kary śmierci po II wojnie światowej:

W okresie międzywojennym odeszliśmy od publiczności wykonywania kary śmierci i

od typu kwalifikowanego jej wykonania. Ale nawet po II wojnie istniał jeszcze zawód kata
(ich nazwiska były ukrywane, nikt nie wiedział kto nim jest; był to zawód wstydliwy).
Ostatnie publiczne wyroki w Polsce to lata ’45-’46 – wobec zbrodniarzy wojennych.

Powoli zaczynało się dążenie do zniesienia kary śmierci:

1)

Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Rzym, 1950 r. –

art.2 – pierwszy sygnał początków odchodzenia od kary śmierci (mówi o
bezwzględnym prawie do życia); istniał akt łaski – nie każda kara śmierci była
wykonywana,

2)

Protokół 6 EKPC, Strasburg, 1983 r. (w Polsce ratyfikowany w 2001 r.) – mówi

wyraźnie o nakazie zniesienia kary śmierci jako kary kryminalnej ale dopuszczenie
kary śmierci w czasie wojny (czyli wyjątkowo) lub przy bezpośrednim zagrożeniu
wojną

3)

Protokół 13, Wilno, 2002 r. – nie zawiera już żadnych wyjątków – nikt na tę karę nie

może być skazany, nie wolno jej wykonywać (art. 1) – Polska jeszcze nie
ratyfikowała.

Kara śmierci jest karą kryminalną w 88 krajach świata, w 11 dopuszczalna w wyjątkowych
okolicznościach, w 29 jej się nie wykonuje, w 69 jest orzekana i wykonywana. Różne są
sposoby jej wykonywania, 94% egzekucji

USA – zastrzyk

Chiny – rozstrzelanie

Iran, Arabia Saudyjska – powieszenie,

ukamienowanie

W Polsce po raz ostatni została wykonana w ’88 w Krakowie (a wcześniej w ’87 w Gdańsku).
Istniały tam również specjalne cele przystosowane do wykonania tej kary.
W większości państw, w których rezygnowano z kary śmierci, wyniki badań respondentów
wskazywały, że ludzie opowiadają się za podtrzymaniem istnienia te kary.

Argumentacja za i przeciw karze śmierci:

„Za” karą śmierci:

„Przeciw” karze śmierci:

1.

zabójca powinien być potraktowany
sprawiedliwie (powinno go spotkać
to co sam wyrządził),

2.

jest tańsza,

3.

przynosi efekty (działa
prewencyjnie)

samo jej istnienie

w katalogu kar powstrzymuje od
popełnienia przestępstwa

4.

zniesienie prowadzi do
samozwańczej odpłaty

1.

kara niegodna współczesnej
cywilizacji,

2.

deprawuje społeczeństwo poprzez
swoje okrucieństwo,

3.

nie powstrzymuje od popełniania
przestępstw,

4.

kara nieodwracalna, ostateczna (a
pomyłki sądowe się zdarzają),

5.

sama egzekucja jest morderstwem
(więc to morderstwo sądowe)

nie

ma pozytywnej zależności między
karą śmierci a popełnieniem
morderstwa; równoważnik okrutnego
morderstwa,

6.

jako ludzie nie mamy prawa
pozbawiać życia innych,

7.

kara nazbyt surowa, bezużyteczna,
okrutna,

8.

wymierzana z zemsty, prymitywność
zemsty,

9.

każdy musi mieć prawo do poprawy,
pokuty,

10.

po wieloletnim oczekiwaniu na
wyrok skazany jest już innym
człowiekiem,

2004 – projekt ustawy przewidującej karę śmierci

-

zwiększenie poczucia bezpieczeństwa obywateli

-

zredukowanie kosztów utrzymania więźniów w ZK

–

projekt odrzucony,

–

reprezentował to Zimbardo

Zwolenników kary śmierci według ostatnich badań jest poniżej 60%.

4.

Stosowanie kar kryminalnych w państwach europejskich: (proporcje w

stosowaniu kar, wskaźnik prizonizacji, wyjaśnienie różnic pomiędzy

państwami w realizowanych politykach karania:

a)

Kara pozbawienia wolności

b)

Kary ograniczające wolność

c)

Kary majątkowe

5.

Kara pozbawienia wolności (rodzaje, zasady wykonywania wg

Europejskich Reguł Więziennych z 2006 r., prawa więźniów w perspektywie

europejskiej ostatnich lat

-

kara odpowiednia do czynu, osoby, sprawcy winy,

-

kara proporcjonalna

-

ultima ratio - sąd może orzec karę tylko wtedy, gdy uzna inne środki karne za

niewystarczające

1.

kara o charakterze podstawowym- w Polsce od 1 m-ca do 15 lat, w Hiszpanii od

6 m-cy do 20 lat
2.

kara odrębna- 25 lat, w niektórych państwach do 20 l.

3.

kara bezwzględna - kara dożywotniego pozbawienia wolności, np. w Hiszpanii nie
ma

Historia kary bezwzględnego pozbawienia wolności:

XVIII/XIX wiek - pojawiła się kara pozbawienia wolności,
XVI wiek - zakłady poprawcze w miastach europejskich,
1598r. - I zorganizowany zakład poprawczy w Amsterdamie,
1609r. - Brema,
1624r. - Hamburg,
XV/XVI w. - kara wieży dolnej i górnej,
1767r. - I więzienie marszałkowskie w W-wie,

Systemy: celkowy, augburski, progresywny, klasyfikacyjny
Obecnie: system wolnej progresji

Europejskie Reguły Więzienne, 2006r., Komitet Rady Europy

-

zastąpiły RW z 1987r.

Postanowienia:

-

dolegliwością jest już sam fakt pozbawienia wolności

-

więźnia należy traktować z szacunkiem, wymagać by był za siebie odpowiedzialny

-

zasada normalizacji - decydenci, więźniowie wspólnie odpowiadają przed
społeczeństwem za przebieg kary p.w. i jej efekt

Reguły odbywania kary pozbawienia wolności:

-

zgodnie z poszanowaniem wolności

-

więzień zachowuje wszystkie prawa z wyjątkiem tych, których został pozbawiony

-

ograniczona nałożone na więźnia wynikają z niezbędnego minimum celu kary

-

warunki więzienne nie mogą być usprawiedliwiane brakiem środków finansowych

-

ż

ycie w wiezieniu ma być zorganizowane zbliżony sposób do tego na wolności

-

służba więzienna powinna być służbą cywilną

-

Kara p.w. jest środkiem ostatecznym, a nie karą wymierzoną w sposób rutynowy

Wpływ na karę pozbawienia wolności ma:

orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Europejski Komitet ds. zapobiegania torturom- organ wykonawczy Europ.
Konwencji ds. zapobiegania torturom; wizytacje ZK w państwach Rady
Europy
( AŚ, ZP, izby wytrzeźwień, szpitale psych. )

Wpływ UE na karę pozbawienia wolności :

Karta Praw Podstawowych (art. 49§3 – surowość kar nie może być nie
proporcjonalna do czynów zagrożonych karą)

Decyzja Ramowa UW z 2007- stworzyła europ. Nakaz dozoru, który powinien
ograniczyć posługiwanie się tymczasowym aresztowaniem

Decyzja Ramowa UE z 2008r.- reguluje transfer skazanych

Decyzja Ramowa UE z 2009r. – wzajemne uznawanie decyzji o wydawaniu
ś

rodków probacyjnych

6.

Kary ograniczające wolność: kary i środki karne alternatywne wobec kary

pozbawienia wolności; środki probacyjne

Alternatywne środki wobec bezwzględnej kary pozbawienia wolności:

1.

Tzw. środki probacyjne

- opierają się na okresie próby,
- wolność kontrolowana,
- nakładane są obowiązki, które w tej próbie sprawcy muszą wykonywać,

- okres próby często jest kontrolowany przez kuratora (kontroluje działania

sprawcy ale też udziela pomocy życiowej skazanemu)

2.

Kara ograniczenia wolności

- praca na cele społeczne
- potrącanie od 10 do 25% zarobków

tego typu kary nie ma w niektórych

krajach,

- skazany nie może zmieniać bez wiedzy sądu miejsca zamieszkania,
-

skazany musi pracować tam, gdzie nakazał sąd,

3. Community service – specjalna formuła ograniczenia wolności – praca na cele

społeczne w Wielkiej Brytanii i Skandynawii. Skazany musi
się zgodzić na tego typu karę.

Probacja:

-

II poł. XIXw.

-

1951r. ONZ – I definicja – probacja jest metodą postępowania ze specjalnie
wyselekcjonowanym rodzajem przestępstw

Warunki:
-

uznanie za winnego popełnionego czynu,

-

zawieszenie orzeczenia wykonania kary,

-

poddanie sprawcy próbie i nałożenia obowiązków,

-

poddanie sprawcy dozorowi kuratora,

- warunkowe umorzenie postępowania,
-

warunkowe przedterminowe zwolnienie,

- warunkowe zawieszenie wykonania kary,

Dualizm probacji:

elementy karne + elementy pomocowe

Alternatywne kary na świecie:

-

Niemcy: warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności (od 2 do 5 lat) i

nałożone obowiązki

- Anglia, Walia: - warunkowe uwolnienie sprawcy od popełnienia przestępstwa,

- community sentence – praca na cele publiczne zamiast więzienia,
- probacja + kurator (warunkowe przedterminowe zwolnienie),
- obligatoryjne zwolnienie sprawcy po odbyciu ¾ kary i wtedy ta ¼

to ograniczenie wolności,

-

warunkowe skazanie z zawieszeniem (próba 1-2 lata)

-

nadzór elektroniczny

-

Francja: nieodpłatna kara pracy w interesie ogółu od 20 do 240 h na 14 miesięcy -

kara za zgodą skazanego

( ja tu mam 40-210h na 18 miesięcy więc trzeba to

jeszcze z kimś sprawdzić)

- Włochy: - oddanie na próbę służbie socjalnej – do 3 lat, pracownik socjalny

odpowiednikiem kuratora,

- reżim półwolnościowy – praca, nauka itp. poza ZK; powrót do ZK

ustalonej godzinie,

- areszt domowy – kara nieprzekraczająca 4 lat – kara w domu możliwość

opuszczenia go w określonym czasie,

- zakaz opuszczania terenu gminy bez zgody władz gminy,
- obowiązek meldowania się raz dziennie na policji,

- nieodpłatna praca na rzecz społeczności,

-

Wlk.Brytania, Polska – dozór elektroniczny

-

1 IX 2009 ustawa weszła w życie,

-

Australia

–

największe

doświadczenie

w

dozorze

elektronicznym,

-

skazany musi wyrazić zgodę na poddanie się dozorowi,

7.

Kary majątkowe

- dawniej kara na majątku,
- jedna z najstarszych kar obok kary śmierci

a)

Kara grzywny – w średniowieczu część grzywny przypadała państwu a część

pokrzywdzonemu.

-

od XVIII w. wyłącznie spłacana na rzecz państwa – na rzecz
pokrzywdzonego orzekana była i jest nawiązka (lub na cel
społeczny),

-

w okresie międzywojennym kara w formie kwotowej,

-

państwa skandynawskie przyjęły system stawek dziennych
(liczba) i określenie wysokości,

-

wszędzie teraz w państwach UE wymierza się tę karę wg tego
systemu,

-

w Polsce od 10 do 2000 zł, liczba stawek 10 – 360,

-

ma sens gdy może być przez sprawcę spłacona,

-

Finlandia kary grzywny stanowią 90% kar,

-

nie orzeka się gdy warunki majątkowe sprawcy uniemożliwiają
jej spłacenie,

-

może zostać zawieszona na okres próby,

-

orzekana jako kara samoistna lub obok innej kary,

-

w Polsce nie orzeka się jej obok kary 25 lat i dożywocia,

-

KK z 1969 r. bardzo surowo traktowały sprawców przestępstw –
grzywna + więzienie,

d)

inne kary majątkowe

•

środki karne – nawiązka na rzecz pokrzywdzonego lub na godny cel,

-

obowiązek naprawienia szkody,

-

ś

wiadczenie pieniężne,

-

przepadek mienia,

Obok kar zasadniczych:

-

przepadek przedmiotów służących popełnieniu przestępstwa,

-

przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa,

-

przepadek korzyści, owoców majątkowych pochodzących z przestępstwa,

•

kara konfiskaty mienia – przewidywały ją kodeksy z XIX w.

-

kara bardzo stara,

-

kara bardzo znacząca w Polsce (orzekana wobec uczestników
powstania

car konfiskowane mienie darował później swoim

urzędnikom),

-

kara powodowała utratę egzystencji dlatego uznano ją za
niezgodną z zasadami

8.

Zapobieganie przestępczości – jako instrument kontrolowania zachowań

przestępnych w społeczeństwach

„Lepiej jest zapobiegać przestępstwom, niż za nie karać”- C. Beccaria

„Zapobieganie przestępczości to dążenie do zmiany warunków społecznych, które sprzyjają
powstawaniu i szerzeniu przestępstw.”- E. Ferri (kontrola nieformalna)

ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI

- wszystko, co chcemy uważać za wiążące z

możliwością kształtowania przestępczości, do której nie chcemy dopuścić

Wg Błachuta, Gaberle, Krajewskiego – część kontroli społecznej, czyli działalności dążącej
do podporządkowania członków społeczeństwa normom grupowym


Strategie działań zapobiegawczych:

1.

destruktywna - działania wymierzone bezpośrednio przeciwko zwalczanym
zjawiskom, np. działania: represyjne ( zespół sankcji), penalne, izolacja przestępców,
dewiantów

2.

kreatywna/ pozytywna - polega na tym, że rozwija się zjawiska pożądane tak by
wypierały pożądane; np. działania nierepresyjne (długofalowa polityka społeczna),
działania prospołeczne (uczestniczy w nich społeczeństwo; na +)

Metody strategii:

1.

destruktywne - uniemożliwianie podejmowania działań niepożądanych, stosowanie

kar i represji karnej

2.

kreatywne - miękkie środki: propaganda, szkolenia, informacja, przekonywania

-

obydwie metody muszą się komplementarnie uzupełniać,

-

obydwie są prowadzone w Polsce,

-

ważne by była rozwijana strategia kreatywna,

Programy przeciwdziałania przestępczości:

1.

community policing- prowadzenie działań policyjnych przy pomocy społeczeństwa,

zauważono, że lepsze są efekty pracy policji współpracującej ze społeczeństwem,
projekty dot. Szkół, rodziny, pomoc dla zaniedbanych dzielnic, działania związane z
planowaniem przestrzeni miejskiej

2.

informacje dla ofiar ( przed i po)- gdzie i w jakim miejscu możesz stać się ofiarą

ograniczenie okazji sprzyjającym popełnieniu przestępstwa- „okazja czyni złodzieja”

3.

zwiększenie formalnej i nieformalnej kontroli

4.

preferencja w polityce karnej dla sankcji alternatywnych

5.

wzmocnienie działań resocjalizacyjnych w celu uniknięcia sytuacji przestępczej

- lokalne zapobieganie przestępczości w ramach społeczności lokalnej
(np. społ. parkingi osiedlowe)

- w Belgii powołano w latach 90’ Rady ds. zapobiegania przestęp., najpierw

zajmowały się analizą problemów, potem podjęto działania zmierzające
zapobieganiu przestęp.

- np. działania burmistrza NY – Giulianiego, dotyczące utrzymania porządku

w trudnych dzielnicach

- w krajach europ. dominują działania lokalne zapobiegające przestępczości

Prywatyzacja zapobiegania przestępczości:

-

prywatne firmy ochroniarskie

-

prywatyzacja policji

9.

Modele sprawiedliwości karnej i ich realizacja - dawniej i współcześnie w

Europie

To model reakcji na przestępstwa realizowany przez wymiar sprawiedliwości. Społeczeństwo
oczekuje od państwa aby reakcja wobec przestępczości była sprawiedliwa i celowa
(odpowiednia). Zły czyn (przestępstwo) narusza porządek moralny.

Model retrybutywny systemu sprawiedliwości karnej:

-

ten porządek moralny może być przywrócony przez ukaranie sprawcy

-

sprawiedliwa odpowiedź to reakcja stosowana do wagi czynu sprawcy

-

reakcja jest sprawiedliwym odwetem

-

ma być celowa, a więc osiągać swój cel – chronić społeczeństwo przed
przestępczością, zapobiegać popełnianiu przestępstw przez samego sprawcę i przez
innych.

-

celem jest też resocjalizacja sprawcy. (celem jest więc odpłata i przeciwdziałanie
powrotności do przestępstwa, resocjalizacja). To państwo odpowiada za osądzenie
sprawcy i wymierzenie mu kary. Stosowany współcześnie.

Współcześnie istnieje też system sprawiedliwości naprawczej:
- nie może mieć charakteru czysto karzącego. To konsensualny system reakcji na
przestępstwo. Założenia:

- przestępstwo jest zdarzeniem między sprawcą a ofiarą
- ofiara i sprawca powinni być głównymi aktorami w czasie postępowania
- celem postępowania powinna być naprawa szkód materialnych i

moralnych wyrządzonych pokrzywdzonemu.

W historii:

•

Starożytność: reakcja uzależniona od woli ofiary. Koncyliacyjny sposób załatwiania
sporu (możliwości w kodeksie Hammurabiego)

•

Ś

redniowiecze: wymiar kary z pominięciem zdania ofiary

•

Oświecenie: reakcja na autorytarność władzy. Beccarie widział potrzebę ograniczenia
władzy poprzez Nulla poena sine lege i nullum crimen sine lege. Przestępca -
centralna postać procesu karnego – ofiara w zasadzie zniknęła, jej rola ograniczała się
do bycia świadkiem. Państwo ustala rodzaje sankcji karnych i ich wymiar.

•

Neoklasycyzm: w USA bardzo ostro krytykowano resocjalizację. Wymierzano kary
surowe, których celem miała być odpłata (kary głównie izolacyjne). Małe możliwości
skrócenia kary.

10.

Współpraca państw UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i

spraw wewnętrznych

Traktat Lizboński mówi o ustanawianiu norm minimalnych w UE w zakresie przestępczości
transgranicznej, związanej z terroryzmem, handlem ludźmi, narkotykami (ale nie jest to
katalog zamknięty).
Instytucje:

•

Europejski nakaz aresztowania – uregulowany w przepisach wewnętrznych każdego
państwa UE (w k.p.k. art. 607) – ma za zadanie usprawniać ściganie między
państwami unijnymi. Państwa wzajemnie oddają sobie cudzoziemców ale też
obywateli własnych (kiedyś nie wolno było wydawać obywateli własnego państwa)

a

czy nadal nie jest tak, że jest ten zakaz? Tak mam w notatkach...

. Odniesienie do

ENA mamy nawet w Konstytucji art. 55 (2). (kiedyś był zakaz ekstradycji, teraz ze
względu na UE trzeba było go znieść).

•

Eurojust – organ wspierający, koordynujący współpracę między krajowymi organami
ś

ledczymi i ścigania w dziedzinie poważnej przestępczości. Zajmuje się przede

wszystkim:

wszczynaniem śledztwa karnego, szczególnie w sprawach dotyczących
finansów UE;

koordynacja śledztw oraz ich ściganie;

rozstrzyganie sporów o właściwość i współpracę z Europejską Siecią Sądową.

Przewiduje się wprowadzenie Prokuratury europejskiej w oparciu o Eurojust. Ma
usprawnić prace policyjną: obejmuje policję, organy celne i inne organy
wyspecjalizowane w zapobieganie, wykrywanie i ściganie przestępstw.

•

Europol – ma koordynować współprace między policjami. Jego głównymi zadaniami
jest:

wspieranie i wzmacnianie organów policyjnych w ściganiu i zwalczaniu
poważnej przestępczości dotyczącej 2 lub więcej państw oraz terroryzmu

gromadzi, przechowuje, przetwarza i wymienia informacje przekazywane
przez organy państw członkowskich i państw trzecich;

koordynuje, organizuje i prowadzi dochodzenie działań specjalnych
prowadzonych wspólnie z resztą UE lub w ramach wspólnych zespołów
dochodzeniowych w szczególnym przypadku w powiązaniu z Eurojust.

Wszelkie działania operacyjne Europolu są prowadzone zawsze w porozumieniu z
organami państwa członkowskiego. Stosowanie przymusu należy do państwa.
Funkcjonariusze Europolu nie mogą więc sami np. zatrzymać i aresztować.

Współpraca europejska w zakresie terroryzmu:

11.03.2004 – zamach w Madrycie; w efekcie ustanowiony Europejski Dzień Pamięci

Ofiar Terroryzmu

7.07.2005 – zamach w Londynie
12.2005 – Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych

strategia UE w zakresie zwalczania terroryzmu

zapobieganie:

przeciwdziałanie zamachom, radykalizacja i rekrutacja do działań
antyterrorystycznych

10.2005 – Dyrektywa UE w sprawie przeciwdziałania systemowi finansowemu w celu

prania brudnych pieniędzy i finansowaniu terrorystów

2006 – utworzenie Grupy Ekspertów ds. gwałtownej radykalizacji postaw
-

ochrona obywateli państw UE i infrastruktury przed atakami terrorystycznymi

-

ochrona granic państw UE

Europejska Agencja Zarządzania Współpracą na

Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich
( w 06.2005. powstał odpowiednik w Warszawie – Fronpex)

-

ś

ciganie terrorystów i prowadzenie dochodzeń na terenie całej UE,

-

szkolenia jak radzić sobie jako społeczeństwo ze skutkami zamachu
terrorystycznego w sensie psychologicznym

-

zwiększanie ochrony konsularnej na wypadek zamachów terrorystycznych,

-

zapobieganie, gotowość i zarządzanie skutkami ataków terroryst.

11.

Obraz przestępczości i strach przed przestępczością w

społeczeństwach europejskich

-

poczucie bezpieczeństwa stanowi odrębną wartość w społeczeństwie

-

zapewnienie bezpieczeństwa stanowi zwykle jeden z głównych tematów kampanii
wyborczych

-

media – ważny czynnik kształtujący obraz przestępczości

Na lęk przed przestępczością składają się 3 segmenty:

I – emocjonalny
– subiektywne poczucie bezpieczeństwa
np. Jak bezpiecznie czujesz się w swoim mieszkaniu?

–

strach przed wiktymizacją
np. Czy odczuwasz strach przed staniem się ofiarą przestępstwa?

II – racjonalny

–

pytania o ocenę rozwoju przestępczości

–

ryzyko własnej wiktymizacji

np. czy sądzisz, że przestępczość rośnie czy maleje?
czy masz odczucie, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy możesz stać się ofiarą

przestępstwa?

III – behawioralny

–

jakie środki ludzie podejmują by uniknąć wiktymizacji

–

pytanie o środki obronne

np. ile urządzeń posiadasz w domu w celu zabezpieczenia go przed włamaniem,

kradzieżą?

Wyjaśnienie lęku:

1.

Perspektywa wiktymizacyjna

-

ludzie się boją gdyż wynika to z indywidualnych przeżyć

2.

Perspektywa kontroli społecznej

-

rozpad więzi społecznych oraz brak kontroli społecznej wpływają na poczucie
niepewności

gdy coś będzie się działo, nikt nie zareaguje, nie zainteresuje

się

3.

Perspektywa problemu społecznego

-

przestępczość jako problem społeczny kreowany jest w określony sposób np.
przez media

stwarzanie przekonania, że przestępczość jest wysoka, groźna,

-

domaganie się od polityków poradzenia sobie z problemem

wprowadzenie

bardziej surowych kar, zaostrzenie prawa

Kto czuje się bardziej bezpieczny a kto mniej?

-

młodzi mężczyźni, wykształceni, nieżonaci

boją się mniej

-

kobiety, osoby starsze, niewykształcone

boją się bardziej

-

osoby młode, z wyższym wykształceniem i statusem materialnym bardziej
przestrzegają posiadania środków bezpieczeństwa,

-

na większe poczucie bezpieczeństwa wpływa:

•

zwiększona obecność policji

•

dobre oświetlenie ulicy

•

brak doświadczenia wiktymizacyjnego

•

przebywanie w miejscach o mało dogodnych warunkach do
popełnienia przestępstwa

Badanie europejskie nad lękiem przed przestępczością:

W badaniach zastosowano dwie zmienne

poczucie zagrożenia

-

od 1992 roku zadaje się pytanie o poczucie zagrożenia po zmroku

-

ś

rednia europejska – 26,5% - ci, którzy czują się zagrożeni

-

Bułgaria, Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Estonia – co drugi
mieszkaniec nie czuje się bezpiecznie,

-

Polska – 32% - co trzeci Polak nie czuje się bezpiecznie

-

Niemcy 30%

-

Belgia, Francja, Austria – wysokie poczucie bezpieczeństwa

-

USA – 19%

ocena prawdopodobieństwa włamania

-

czy włamanie do tego mieszkania/domu jest dość prawdopodobne?

-

ś

rednia europejska –30,9% obawia się włamania

-

Polska – 28,5%

-

Grecja – 57%

-

Szwajcaria, Węgry, Niemcy, Dania – najmniej się obawiają

Punitywność społeczeństwa za kradzież telewizora:

-

czy więzienie jest odpowiednią karą za kradzież telewizora przez młodego
recydywistę?

-

Bułgarzy, Grecy, Irlandczycy – byliby w stanie karać surowo

-

26% Europejczyków byłoby gotowych karać

-

Polska – 1/3 społeczeństwa byłaby gotowa ukarać

Badania niemieckie:

-

należy zwiększać świadomość społeczną na temat przestępczości

-

statystyki dotyczące przestępczości mają tendencję spadkową

-

w opinii publicznej:

•

przestępczość gwałtowanie wzrosła

wskazuje się 6 razy więcej

zabójstw na tle seksualnym niż w rzeczywistości zanotowano

•

winę za wyimaginowany wzrost przestępczości przypisano
cudzoziemcom

•

na wyobrażenie o wzroście przestępczości wpływa niższe
wykształcenie i częste oglądanie telewizji

•

1985-2004 – znacząco wzrósł udział audycji o przestępczości w TV

•

3 tendencje:

stała tendencja do podejmowania tematyki przestępczości w TV

prywatnej

TV tabloidalna – zawiera elementy bulwarowe

–

dramatyzm

–

silnie emocjonalny styl

–

przestępczość – siła zła

wykorzystanie przestępczości w mediach; ci, co oglądają TV w

30% stwierdzą, że przestępczość wzrosła

-

1997-1999 – zmiana postaw prawników – ZA – surowe karanie

PRZECIW- resocjalizacja