POLITYKA UE WOBEC MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Prawie 99 proc. firm działających w Unii Europejskiej zalicza się do kategorii małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), zatrudniających do 250 pracowników. Zapewniają one miejsca pracy 2/3 ogółu zatrudnionych w UE i wytwarzają blisko 60 proc. produktu krajowego brutto (PKB) całej Unii. Cechuje je przede wszystkim duża elastyczność w dostosowywaniu się stale zmieniających się warunków rynkowych. Tym samym w sposób decydujący wpływają na rozwój ekonomiczny krajów UE.

To od nich zależy też konkurencyjność unijnej gospodarki na rynku międzynarodowym. Wraz z utworzeniem jednolitego rynku wewnętrznego Unia Europejska sformułowała wspólną politykę rozwoju przedsiębiorczości. W roku 1986 powstał pierwszy wspólnotowy program wspierania małych i średnich przedsiębiorstw. Jego celem była harmonizacja przepisów prawnych obowiązujących w różnych krajach UE, zapewnienie uczciwej konkurencji, uproszczenie systemów podatkowych oraz wspieranie inwestycji i eksportu. W roku 1994 został przyjęty „Zintegrowany program na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw”.

Celem wspólnej polityki UE w zakresie przedsiębiorczości jest stopniowe usuwanie barier utrudniających swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób. Wspólnotowa polityka wobec MSP została podporządkowana obowiązującej w Unii Europejskiej polityce konkurencji, która zabrania jakichkolwiek praktyk naruszających zasadę swobodnej konkurencji na rynku wewnętrznym UE: nadużywania przez przedsiębiorstwo pozycji monopolistycznej lub dominującej. Ograniczono także zakres przyznawanej przedsiębiorstwom pomocy publicznej w formie dotacji, ulg lub kredytów preferencyjnych.

Definicja małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) dzielą się według przyjętej w Unii Europejskiej klasyfikacji na trzy grupy (te same zasady klasyfikacji przyjęto również w Polsce):

• przedsiębiorstwa średnie, zatrudniające mniej niż 250 pracowników i osiągające roczny obrót mniejszy od 40 milionów euro,

• przedsiębiorstwa małe, zatrudniające mniej niż 50 pracowników i nie przekraczające 7 milionów euro rocznego obrotu,

• mikroprzedsiębiorstwa, czyli firmy zatrudniające do 10 pracowników z rocznym obrotem nie większym niż 2 miliony euro.

W sektorze MSP obowiązuje także zasada, że firma nie należąca do tej kategorii może posiadać nie więcej jak 25 proc. udziałów w innej firmie zaliczanej do grupy małych i średnich przedsiębiorstw. Do grupy najmniejszych należy w krajach Unii Europejskiej ponad 90 procent przedsiębiorstw, z czego prawie połowa to firmy jednoosobowe. Przedsiębiorstwa bardzo małe (do 10 zatrudnionych) tworzą jedną trzecią miejsc pracy w sektorze MSP - głównie w budownictwie, handlu, hotelarstwie i gastronomii, usługach finansowych i handlu nieruchomościami. Przedsiębiorstwa najmniejsze, często o charakterze rodzinnym, są najliczniej reprezentowane w państwach południowej Europy (Grecja, Hiszpania i Włochy), natomiast na północy liczniejsze są przedsiębiorstwa średniej wielkości.

Udział małych i średnich przedsiębiorstw w polskiej gospodarce

Również w Polsce, podobnie jak w Unii Europejskiej, MSP stanowią około 99 procent wszystkich przedsiębiorstw. Ich udział w tworzeniu dochodu narodowego wykazuje tendencję rosnącą i zbliża się już do 50 procent PKB (w roku 2001 ich udział wynosił 48,4 proc).Udział ten jest jednak nadal niższy od średniej w krajach Unii, gdzie małe i średnie przedsiębiorstwa wytwarzają prawie 60 procent PKB. W polskich MSP pracuje nieco ponad dwie trzecie ogółu zatrudnionych w całej gospodarce, natomiast udział tego sektora w łącznej produkcji polskich przedsiębiorstw wynosi około 63 procent. Polskie MSP maja dominującą pozycję w handlu i usługach oraz w obsłudze nieruchomości i firm (ponad 90 procent dochodu wytworzonego w tych branżach). Bardzo mocna pozycję maja MSP również w usługach finansowych i budownictwie - przypada na nie ponad 80 procent obrotów.

Działania realizowane w UE w celu uproszczenia procedur administracyjnych obowiązujących MŚP

Obowiązki administracyjne są znacznie większym ciężarem dla małych przedsiębiorstw niż dla dużych firm, w których sprawozdawczością i finansami zajmuje się wyspecjalizowany personel. W Niemczech obliczono, że w dużych przedsiębiorstwach średnie obciążenie jednego miejsca pracy wynikające z obowiązków administracyjnych wynosi 153 euro rocznie, natomiast w małych przedsiębiorstwach te same koszty w przeliczeniu na jednego pracownika rosną aż dwudziestokrotnie. Dolegliwość tych obciążeń sprawia, że we wszystkich państwach Unii Europejskiej poszukuje się sposobów uproszczenia procedur administracyjnych, a tym samym obniżenia kosztów ponoszonych prze firmy. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest wprowadzenie elektronicznego przekazu danych. Internet stosowany jest stosunkowo szeroko w obsłudze francuskich MSP, a także w Niemczech, gdzie wdrażany jest specjalny program Media Komm. Jego celem jest zlikwidowanie czynności biurokratycznych w takich dziedzinach jak tworzenie przedsiębiorstw, kontrakty budowlane, zamówienia publiczne czy rynek pracy. Informatyzacja niemieckich przedsiębiorstw umożliwia również udzielanie pomocy prawnej on-line.

W Wielkiej Brytanii w celu popularyzacji elektronicznego przekazu danych zmniejszono podatek o 50 funtów tym firmom, które przesyłają formularze podatkowe przez internet. Podjęto też próbę zastosowania uproszczonej procedury podatkowej w stosunku do małych przedsiębiorstw wykazujący roczny obrót poniżej 100 tys. funtów. Zostały one zwolnione z obowiązku prowadzenia szczegółowej rachunkowości dla potrzeb VAT, a w zamian za to wprowadzono dla nich zryczałtowany podatek VAT jako stały procent obrotu podlegającego opodatkowaniu. W wyniku uproszczenia procedur administracyjnych czas potrzebny na rozpoczęcie działalności gospodarczej skróci się w Danii z 11 do 8 dni.

W tym samym kierunku zmierzają starania władz portugalskich. Cała procedura zakładania przedsiębiorstwa dokonywana jest w jednym miejscu w tzw. centrum formalności przedsiębiorcy (na terenie Portugalii działa 6 takich ośrodków). Jeszcze bardziej uproszczono obowiązki właścicieli portugalskich przedsiębiorstw jednoosobowych. Rozpoczęcie działalności gospodarczej wymaga jedynie zarejestrowania firmy w urzędzie finansowym i uzyskania numeru identyfikacji podatkowej NIP.

Finansowanie rozwoju MŚP w krajach UE

W poszczególnych krajach Unii Europejskiej występują znaczne różnice w finansowaniu działalności małych i średnich przedsiębiorstw. Na przykład we Francji i Hiszpanii stosowane są liczne programy finansowego wsparcia MSP, natomiast w innych, przykładem może być Szwecja, preferowana jest polityka nieingerencji administracji w funkcjonowanie rynku. Różnice dotyczą tez udziału pochodzenia kapitału inwestowanego w rozwój MSP. W Holandii działa rozbudowany system rządowych gwarancji kredytowych, w Niemczech mały biznes w większym stopniu jest finansowany z kredytów komercyjnych, natomiast w Belgii czy Portugalii istnieje tendencja do finansowania inwestycji własnym kapitałem. W Austrii wsparcie ze strony państwa jest stosunkowo niewielkie, a pomoc w postaci kapitału początkowego ogranicza się do dość wąskiej grupy przedsiębiorstw tzw. innowacyjnych lub szybko się rozwijających. Również ustawodawstwo niemieckie nie przewiduje wspierania MSP w takim zakresie jak np. we Francji czy krajach śródziemnomorskich. Polityka państwa koncentruje się na wspieraniu innowacyjności i podnoszenia poziomu kwalifikacji w przedsiębiorstwach we wschodnich landach (obszar b. NRD), jednak bezpośrednie wsparcie z budżetu nie jest duże.

W finansowaniu projektów wspomagających nowe przedsiębiorstwa istotną role odgrywa w Niemczech kapitał prywatny, zwłaszcza szybko rozwijające się fundusze typu venture capital (fundusze ryzyka kapitałowego). Pod względem finansowania przedsięwzięć gospodarczych przez takie fundusze Niemcy zajmują pierwsze miejsce w Europie. Państwem, w którym przedsiębiorstwom udziela się wyjątkowo dużej pomocy finansowej, jest Hiszpania. Jest to możliwe dzięki znacznym środkom przekazywanym przez Unię Europejską za pośrednictwem funduszy strukturalnych, które mają wyrównywać dysproporcje w rozwoju europejskich regionów.

Hiszpańska polityka gospodarcza nastawiona jest na restrukturyzację tzw. przemysłów tradycyjnych, tworzenie nowych przedsiębiorstw oraz ekspansje już istniejących firm. Wobec MSP rząd hiszpański stosuje przeszło trzydzieści różnych narzędzi wsparcia. Skala udzielanej przedsiębiorstwom pomocy finansowej sięga 50 proc. Całkowitej wartości inwestycji, przy czym pomoc przyznawana jest w formie bezzwrotnej albo kredytów o zerowym lub preferencyjnym oprocentowaniu.

Podobnie wygląda sytuacja MSP w Grecji. Polityka wspierania regionów mniej rozwiniętych oraz tworzenia nowych miejsc pracy realizowana jest w szczególności poprzez dopłaty do nowo zakładanych firm, a rozpoczynające działalność małe przedsiębiorstwo może uzyskać dofinansowanie sięgające 160 tys. Euro. W niektórych krajach stosujących subwencje dla przedsiębiorców pojawiły się jednak zastrzeżenia wobec tego rodzaju polityki. Na przykład w Finlandii zakwestionowano skuteczność systemu subsydiów udzielanych przedsiębiorcom przez ministerstwo przemysłu i handlu. Badania wskazały bowiem, że dochodziło do zastępowania środków obrotowych kapitałem z uzyskiwanych dotacji. W szczególności krytykowano przyznawanie wielokrotnych subsydiów tym samym odbiorcom (25 proc. odbiorców pomocy konsumowało 80 proc. całości przyznanych środków).

Głównym instrumentem wsparcia finansowego małych przedsiębiorstw na szczeblu Wspólnoty są pożyczki udzielane przez Europejski Bank Inwestycyjny, który finansuje jedną trzecią udzielanych w Unii kredytów o wartości 8,3 mld. euro. Z pożyczek tych korzysta ponad 49 tys. przedsiębiorstw, w przytłaczającej większości zatrudniających mniej niż 50 pracowników.

3

---