Polityka rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw
Strategicznym celem polityki makroekonomicznej państwa jest trwały, zrównoważony wzrost gospodarczy. Wokół tego celu winny być skoncentrowane wszelkie polityki cząstkowe, o krótszym horyzoncie czasowym, do których zaliczyć należy także politykę wobec małych i średnich przedsiębiorstw
.
Analizując w tym kontekście globalne wskaźniki, charakteryzujące udział małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce narodowej, można stwierdzić, że potencjał rozwojowy tego sektora nadal nie jest w pełni wykorzystany. Udział sektora MSP w liczbie pracujących ogółem (61,13%) jest znacznie wyższy niż udział w przychodach ze sprzedaży (50%). Wynika z tego, że miejsca pracy w MSP są znacznie mniej produktywne, niż w przedsiębiorstwach dużych. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać między innymi w niskim poziomie nakładów inwestycyjnych małych i średnich przedsiębiorstw (udział MSP w nakładach inwestycyjnych w sektorze przedsiębiorstw wyniósł 41,7%).
Z drugiej jednak strony, począwszy od 1994 r. zaobserwować można wyraźne trendy wzrostu udziału sektora MSP zarówno w przychodach ze sprzedaży, jak i w nakładach inwestycyjnych w gospodarce narodowej. Polityka Rządu wobec MSP powinna stwarzać warunki dla kontynuacji i wzmacniania tych pozytywnych trendów. W nadchodzących latach przyrost wartości dodanej wytworzonej w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw winien być wyższy, niż w sektorze przedsiębiorstw dużych, czyli wzrost gospodarczy powinien być generowany przede wszystkim w sektorze MSP. Taka właśnie sytuacja występuje obecnie w krajach Unii Europejskiej, gdzie małe i średnie przedsiębiorstwa wytwarzają około 2/3 wartości dodanej.
Głównym celem polityki Rządu wobec MSP jest kształtowanie warunków dla tworzenia i pełnego wykorzystania potencjału rozwojowego sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
. Dlatego skuteczne działania wobec sektora MSP muszą być prowadzone w dwóch płaszczyznach tzn. poprzez stosowanie instrumentów i rozwiązań wspólnych dla ogółu przedsiębiorstw, uzupełnionych instrumentami szczególnymi, adresowanymi wyłącznie do MSP.
W sferze instrumentów wspólnych dla wszystkich przedsiębiorstw szczególne znaczenie przypisać należy:
- uzdrawianiu finansów publicznych, polegającym na ograniczeniu deficytu budżetowego poprzez racjonalizację wydatków budżetowych. Działania takie powodują obniżenie stopy inflacji oraz ograniczenie potrzeb pożyczkowych budżetu. Te czynniki z kolei prowadzą bezpośrednio do polepszenia dostępu przedsiębiorstw, w tym małych i średnich, do bankowych i pozabankowych źródeł zewnętrznego finansowania oraz do obniżenia kosztów takiego finansowania.
- stworzeniu systemu podatkowego, promującego inwestycje i przyjaznego dla podatnika. System taki winien charakteryzować się niskimi stawkami podatku dochodowego, jednolitymi dla ogółu przedsiębiorstw, oraz dużą prostotą i przejrzystością. Istotne jest także określenie takich zasad amortyzacji, które pozwalałyby przedsiębiorstwom na pełne odtwarzanie majątku produkcyjnego.
- ograniczaniu obciążeń i barier biurokratycznych, które powodują nieuzasadniony wzrost kosztów działalności przedsiębiorstw, a przez to zmniejszają ich konkurencyjność. Obciążenia biurokratyczne są szczególnie dotkliwe dla małych i średnich przedsiębiorstw, bowiem w ich przypadku udział tego rodzaju kosztów w całkowitych kosztach działalności jest najwyższy.
Natomiast wśród instrumentów specyficznych dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw szczególne znaczenie mają te, które służą wyrównywaniu szans w konkurowaniu na wolnym rynku, jak np.:
- rozbudowa systemu doradztwa dla przedsiębiorców, we wszystkich dziedzinach związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach dużych istnieją wyspecjalizowane służby marketingowe, finansowe itd., natomiast w MSP funkcje te często muszą być realizowane przez samego właściciela, lub wąskie grono osób, niekoniecznie będących specjalistami we wszystkich tych dziedzinach.
- poprawa dostępu MSP do informacji istotnych z punktu widzenia prowadzonej działalności gospodarczej, poprzez tworzenie i udostępnianie baz danych dotyczących np.: potencjalnych możliwości eksportowych i kooperacyjnych, regulacji obowiązujących na jednolitym rynku europejskim itd.
- rozbudowa systemu funduszy poręczeń kredytowych dla MSP. Małe i średnie przedsiębiorstwa charakteryzują się niską wartością majątku trwałego, co powoduje trudności w przedstawianiu bankom wiarygodnych zabezpieczeń zaciąganych kredytów. Fundusze poręczeń kredytowych dla MSP są skutecznym i sprawdzonym w praktyce instrumentem łagodzącym te bariery.
- rozwiązania prawne i instytucjonalne służące rozwojowi rynku kapitałowego, a zwłaszcza funduszy podwyższonego ryzyka (venture capital). Doświadczenia państw o dojrzałej gospodarce rynkowej wskazują, że fundusze tego typu są optymalnym źródłem kapitału dla przedsiębiorstw niewielkich, lecz o dużym potencjale rozwojowym.
Dalsza analiza rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw pozwala na sformułowanie trzech celów pośrednich:
1. Zwiększenie konkurencyjności sektora małych i średnich przedsiębiorstw
Przyrost sprzedaży towarów i usług wytwarzanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa będzie możliwy o tyle, o ile będą one w stanie sprostać konkurencji innych wytwórców krajowych i zagranicznych. Tymczasem, w wyniku procesu integracji naszego kraju z Unią Europejską oraz postępującej liberalizacji wymiany handlowej Polski z zagranicą, konkurencja na rynku wewnętrznym staje się coraz silniejsza. To samo zjawisko można zaobserwować na rynkach zewnętrznych. Zwiększenie konkurencyjności sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest zatem koniecznym warunkiem dla wzrostu jego udziału w tworzeniu produktu krajowego brutto.
Działania Rządu, służące zwiększeniu konkurencyjności sektora MSP, polegają przede wszystkim na:
- zmianach legislacyjnych służących obniżeniu kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników,
- finansowym wsparciu przedsięwzięć innowacyjnych i wdrożeniowych podejmowanych przez przedsiębiorstwa, w tym przedsięwzięć służących wprowadzaniu systemów jakości,
- rozwoju infrastruktury gospodarczej, w tym m.in. sieci doradztwa gospodarczego,
- tworzeniu sieci zapewniających powszechny dostęp przedsiębiorców do informacji istotnych z punktu widzenia prowadzonej przez nich działalności gospodarczej,
- ułatwianiu przedsiębiorcom dostępu do wiedzy w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa.
2. Wzrost eksportu sektora małych i średnich przedsiębiorstw
Udział małych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie ogółem wykazywał w ostatnich latach tendencję malejącą. Odwrócenie tej tendencji, czyli wzrost sprzedaży MSP na rynki zewnętrzne stanowić będzie istotny komponent służący realizacji głównego celu polityki.
Działania Rządu służące wzrostowi eksportu sektora MSP powinny polegać m.in. na:
o dofinansowaniu środkami budżetowymi udziału przedsiębiorstw w zagranicznych imprezach wystawienniczych,
o rozbudowie systemu informacji o możliwościach eksportowych, opartego między innymi na informacjach gromadzonych przez polskie placówki ekonomiczno-handlowe za granicą,
o upowszechnianiu wśród przedsiębiorców wiedzy o regulacjach obowiązujących na jednolitym rynku europejskim,
o dofinansowywaniu udziału polskich przedsiębiorstw w programach Unii Europejskiej, służących nawiązywaniu transgranicznej współpracy handlowej,
o uproszczeniu zasad, warunków i procedur ubezpieczeń kredytów eksportowych przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE) w celu ułatwienia dostępu MSP do tych ubezpieczeń.
3.Wzrost nakładów inwestycyjnych w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw
Inwestowanie jest nieodzownym warunkiem rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Tymczasem udział MSP w nakładach inwestycyjnych w gospodarce narodowej jest relatywnie niski.
Działania Rządu służące wzrostowi nakładów inwestycyjnych w sektorze MSP polegają m.in. na:
o wzmocnieniu proinwestycyjnego oddziaływania systemu podatkowego, w tym poprzez wprowadzenie korzystniejszych regulacji dotyczących amortyzacji,
o rozbudowie i dokapitalizowaniu systemu funduszy poręczeń kredytowych, ułatwiającego przedsiębiorcom dostęp do finansowania bankowego,
o promowaniu rozwoju pozabankowych instytucji finansowego otoczenia sektora małych i średnich przedsiębiorstw, takich jak: fundusze typu venture capital, pozagiełdowy regulowany rynek papierów wartościowych.
Analizując wymienione powyżej trzy cele cząstkowe należy stwierdzić, iż są one wzajemnie ze sobą powiązane. Przykładowo: wzrost eksportu nie jest możliwy bez wzrostu konkurencyjności, ten z kolei wymaga poniesienia nakładów inwestycyjnych..
Dla realizacji polityki Rządu wobec sektora małych i średnich przedsiębiorstw została utworzona Agencja Promocji i Rozwoju Przedsiębiorczości
Dla zobiektywizowania ocen niezbędne jest zastosowanie wymiernych wskaźników. Wskaźniki dotyczące realizacji celów cząstkowych 2 (wzrost eksportu) i 3 (wzrost nakładów inwestycyjnych) powinny zapewniać porównywalność danych dzięki ich skorygowaniu o stopę inflacji i zmianę kursów dewiz. Za wskaźnik stopnia realizacji celu cząstkowego 1 (wzrost konkurencyjności) przyjęto stosunek przychodów ze sprzedaży sektora MSP do produktu krajowego brutto. Wreszcie jako syntetyczny wskaźnik, służący do oceny stopnia realizacji celu głównego przyjęto udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu produktu krajowego brutto.
Dużą rolę w realizacji polityki Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw mogą i powinny spełniać samorządy gospodarczy i terytorialny.. Samorząd terytorialny może stosować szereg instrumentów wspierania małych i średnich przedsiębiorstw takich jak tworzenie ośrodków doradztwa i inkubatorów przedsiębiorczości, przygotowywanie terenów pod inwestycje, pomoc w nawiązywaniu kontaktów zagranicznych, ułatwianie dostępu do zamówień publicznych itd. Rząd inicjuje współpracę w tej dziedzinie oraz stosował instrumenty ją pobudzające.
Współpraca instytucji rządowych z organizacjami samorządu gospodarczego będzie polegała przede wszystkim na konsultowaniu opracowywanych projektów aktów prawnych, a także podejmowaniu wspólnych działań promocyjnych i edukacyjnych. Szczególnie istotna rola przypadnie samorządowi gospodarczemu w sferze pozaszkolnej edukacji zawodowej. Dotychczasowe doświadczenia bowiem wskazują na to, że kształcenie zawodowe prowadzone przez samych przedsiębiorców (w szczególności rzemieślników) stanowi istotne uzupełnienie państwowego systemu szkolnictwa zawodowego.
Po określeniu ram prawnych dla funkcjonowania samorządu gospodarczego, w miarę jego rozwoju i umacnianiu się jego pozycji w życiu gospodarczym kraju będzie możliwe sukcesywne rozszerzanie jego kompetencji o niektóre dziedziny pozostające dotychczas w zakresie działania administracji państwowej, w tym także dotyczące realizacji zadań wynikających z tego dokumentu.
LITERATURA
* GOSPODARKA NARODOWA nr 1/1998 "Polityka strukturalna Polski w perspektywie integracji z Unią Europejską. Raport końcowy"
* GOSPODARKA NARODOWA nr 7/1996, Martin Forst "Wsparcie dla małego biznesu w Europie Środkowej i Wschodniej"
* RZECZPOSPOLITA "Jak pomagać małym i średnim" Lidia Oktaba nr 29 z 4 lutego 1999, "Koło zamachowe gospodarki" Horst Koehler nr 113 z 17 maja 1999
* Strony w internecie Ministerstwa Gospodarki : service1.mg.gov.pl