Polityka ochrony środowiska

1. Geneza i uwarunkowania polityki ochrony środowiska UE

Geneza i uwarunkowania:



W traktacie rzymskim brak odniesień. Inicjowane w latach ‘60 przez KE pierwsze

rozwiązania prawne w zakresie ochrony środowiska miały służyć ujednolicaniu

zróżnicowanych w tamtym czasie środowiskowych standardów, obowiązujących w

poszczególnych państwach członkowskich.



Raport Sekretarza Generalnego ONZ U’ Thanta w ’69: ochrona środowiska pozostaje

kwestią horyzontalną i tylko międzynarodową współpraca może przyczynić się do

poprawy stanu środowiska naturalnego.



Raport Klubu rzymskiego z ’72 „Granice wzrostu”: autorzy raportu przedstawili

perspektywę zgodnie z którą, nieograniczone korzystanie z zasobów doprowadzi do

ich szybkiego wyczerpywania i katastrofy dla ludzkości.



Po kolejnej konferencji ONZ dot. Środowiska człowieka w Sztokholmie w ’72 r.

niektóre pastwa rozpoczęły wdrażanie pierwszych krajowych i regionalnych

programów ochrony środowiska.



W 1972 roku państwa członkowskie wzięły udział w Europejskim Szczycie w Paryżu,

podczas którego zadeklarowały podjęcie specjalnych działań w celu degradacji

środowiska naturalnego.



Od 1973 roku Wspólnota zainicjowała realizację Wieloletnich Programów Działania

na Rzecz Środowiska. I z nich był wdrażany do końca 1975 roku.

2. Podstawa prawna polityki ochrony środowiska

Traktat z Maastricht:

 Zasada harmonijnego i zrównoważonego wzrostu uzyskała status jednej z głównych

zasad funkcjonowania UE.

 Dotychczasowe podejście sektorowe do ochrony środowiska zostało zastąpione

podejściem horyzontalnym, zgodnie z którym wszelkie działania gospodarcze

powinny uwzględnić wpływ jaki wywierają na środowisko naturalne.

Traktat Amsterdamski:

 Nowe regulacje dotyczące polityki środowiskowej.

 Pojecie zrównoważonego wzrostu zostało zastąpione terminem zrównoważonego

rozwoju.

 Ustanowiony został art. 3c zakładający konieczność integracji polityk i działań UE z

wymogami ochrony środowiska.

Traktat z Nicei zmienił postanowienia dotyczące ochrony środowiska w zakresie procedury

decyzyjnej, wprowadzając obowiązek zasięgania opinii KR podczas procedury legislacyjnej.

Traktat Lizboński:

 Obecnie traktatowe zapisy dotyczące polityki ochrony środowiska zawarte zostały w

TFUE; m.in. w art. 4 ust. 2 lit. E, który stwierdza ze środowisko jest przedmiotem

kompetencji dzielonych pomiędzy UE a państwami członkowskimi.

 TFUE: specjalny status ochrony środowiska został podkreślony w art. 11, który

przewiduje, że: przy ustalaniu i realizacji wszystkich polityk i działań UE, w

szczególności w celu wspierania zrównoważonego rozwoju, muszą być brane pod

uwagę wymogi ochrony środowiska.

 TFUE: tytuł XX „Środowisko”: art. 191 precyzuje cele oraz zasady polityki ochorny

środowiska:

 Cele: zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska, ochrona zdrowia ludzkiego,

ostrożne i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, promowanie na

płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do rozwiązana regionalnych

lub światowych problemów w dziedzinie środowiska, w szczególności zwalczania

zmian klimatu.

3. Programy środowiskowe UE

I Wieloletni Program Działania na Rzecz Środowiska 1973-1975:

 Pilotażowy, na poziomie wspólnotowym.

 Mobilizował państwa członkowskie do wspólnego i solidarnego wysiłku na rzecz

ograniczania negatywnych zmian w tym obszarze.

 Wprowadził pierwsze zasady w ochronie środowiska m.in. „zanieczyszczający płaci”.

 Zdefiniował wspólne standardy w zakresie ochrony powietrza i jakości wody.

 Zachęcał do podejmowania przez Wspólnotę i Państwa Członkowskie aktywności na

rzecz środowiska na forum międzynarodowym.

II Wieloletni Program Działania na Rzecz Środowiska 1976-1981

 Cele:

o

Redukcja zanieczyszczeń.

o

Bardziej racjonalne korzystanie z zasobów.

o

Poprawa jakości środowiska.

o

Rozwój edukacji ekologicznej, jako narzędzia kształtującego odpowiedzialne

zachowania społeczne.

III Wieloletni Program działania na rzecz Środowiska 1981-1987

Cele:

 Zapobieganie potencjalnym zagrożeniom dla środowiska.

 Potrzeba wdrażania ekonomicznych instrumentów w polityce (w latach 80’ Wspólnota

podejmowała szereg inicjatyw pro środowiskowych, jednak nadal nie były one

głównym obszarem jej zainteresowania i aktywności.)

IV Program Działań na rzecz Środowiska 1988-1992

 Skuteczniejszy we wdrażaniu, ze względu na fakt pewnego umocowania ochrony

środowiska w prawie wspólnotowym.

 Konieczność zagwarantowania społeczeństwu dostępu do informacji o środowisku

oraz powołania organu na poziomie Wspólnoty, który byłby odpowiedzialny za

wdrażanie obowiązującego prawa.

 Przeciwdziałanie zagrożeniom przemysłowym zostało de facto przeniesione ponad

poziom narodowy.

V program „W stronę zrównoważonego rozwoju”:

 UE zobowiązała się do przejęcia roli lidera w dziedzinie ochrony środowiska na arenie

międzynarodowej.

 Koncentracja na problemach zmian klimatycznych oraz naruszenia równowagi

biologicznej.

 Ale aktywność UE skoncentrowała się na kilku newralgicznych gałęziach gospodarki,

które jednocześnie stanowiły podstawę dla wzrostu gospodarczego i źródło

poważnych zagrożeń dla środowiska.

Sektor: przemysłu, transportu, energetyki, rolnictwa i turystyki zostały objęte następującymi

działaniami:

 Ograniczenie emisji zanieczyszczeń i zapobieganie powstawaniu odpadów.

 Redukcja zużycia energii.

 Zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi, takimi jak: gleba, zasoby wodne,

krajobraz i wybrzeża.

 Poprawa stanu środowiska na obszarach zurbanizowanych.

 Podniesienie poziomu zdrowotności i bezpieczeństwa w odniesieniu do zarządzania

zagrożeniami przemysłowymi, bezpieczeństwem nuklearnym i ochroną przed

promieniowaniem.

VI Program Działań na rzecz Środowiska „Środowisko 2010: Nasza Przyszłość Nasz Wybór”

2001-2012

 Wskazano zagrożenia dla środowiska związane z rozwojem ekonomicznym, zostały w

programie uznane: wzrost ilości odpadów, smog w miastach, przenikanie

niebezpiecznych substancji chemicznych do środowiska, antropogeniczne zmiany

klimatyczne, utrata bioróżnorodności.

 Główne obszary działań: powstrzymanie zmian klimatu, głównie poprzez redukcję

emisji gazów cieplarnianych, ochrona przyrody i różnorodności biologicznej,

środowisko i zdrowie, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i

gospodarka odpadami.

VII Program Działań w Zakresie Środowiska naturalnego do 2020 r.:

PRIORYTETY:

 Ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii.

 Przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę

niskoemisyjną.

 Ochrona obywateli UE przez związanym ze środowiskiem problemami i zagrożeniami

dla ich zdrowia i dobrostanu.

 Maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie środowiska

naturalnego poprzez lepsze wdrażanie tego prawodawstwa.

 Doskonalenie wiedzy i bazy dowodowej unijnej polityki w zakresie środowiska.

 Zabezpieczanie inwestycji na rzecz polityki w zakresie środowiska i klimatu oraz

uwzględnienie kosztów ekologicznych wszelkich rodzajów działalności społecznej.

 Lepsze uwzględnienie problematyki środowiska i większa spójność polityki.

 Wspieranie zrównoważonego charakteru miast UE.

 Zwiększenie efektywności Unii w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań

związanych ze środowiskiem i klimatem.

4. Zasady i cele polityki ochrony środowiska

ZASADY (TFUE):

 Zasada przezorności: nakłada na podmiot podejmujący określone działanie

zobowiązanie udowodnienia, że działalność nie spowoduje zagrożenia dla środowiska.

Jej realizacja ma na celu przewidywanie skutków określonych aktywności w

początkowym stadium podejmowania decyzji, z uznaniem priorytetów

środowiskowych nad ekonomicznymi.

 Zasada naprawienia szkody u źródła: wskazuje, że powstała w środowisku szkoda

powinna być naprawiona w miejscu jej powstania lub blisko tego miejsca i to

najkrótszym, możliwym czasie od wystąpienia szkody.

 Zasada „zanieczyszczający płaci” inaczej zwana zasadą odpowiedzialności

sprawcy jest interpretowana w dwojaki sposób: I – koszty wyrządzonej dla

środowiska szkody powinien ponieść sprawca. II – odnosi się do państwa, które

poprzez stosowną alokację zasobów i obciążanie kosztami nie powinno wspierać

podmiotów szkodliwych dla środowiska. Realizacja tej zasady ma spowodować stan,

w którym konieczność ponoszenia wysokich kosztów przez sprawcę wpływa

hamująco na szkodliwe zachowania względem środowiska naturalnego.

 Zasada zrównoważonego rozwoju: ma charakter horyzontalny i obejmuje wszystkie

obszary działania polityk unijnych. Odnosi się do takiej realizacji modelu rozwoju

gospodarczego, który jest zgodny z potrzebami społecznymi i dbałością o stan

środowiska naturalnego. Opiera się na założeniu, że bogactwa naturalne (lasy,

powietrze, woda, surowce) powinny być wykorzystywane racjonalnie w sposób tak

aby zapewnić ich dostępność dla przyszłych pokoleń.

CELE (TFUE):

Cele polityki UE w dziedzinie środowiska naturalnego zostały określone w art. 191 ust 1

Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) w sposób następujący:



zachowanie, ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego,



ochrona zdrowia człowieka,



ostrożne i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych,



promowanie na płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do

rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów środowiska naturalnego, w

szczególności zwalczania zmian klimatu.

5. Instytucje kompetentne w zakresie polityki ochrony środowiska UER

Instytucje UE a polityka środowiskowa:

 PE i Rada UE, w zwykłej procedurze prawodawczej, po konsultacji z EKES i KR

przyjmują regulacje prawne.

 KE: odpowiedzialnym za sprawy związane ze środowiskiem jest Janez Potocnik.

 Dyrekcja generalna ds. Środowiska Komisji Europejskiej jest naczelnym organem

wykonawczym UE. W jej kompetencjach leży przygotowanie propozycji aktów

prawnych. Działania podejmuje Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Komisji

Europejskiej.

 Komisja Ochrony Środowiska, Zdrowia i Praw Konsumentów w PE (ENVI): jest

jedną z największych i najbardziej aktywnych komisji w PE, ma Duzy wpływ na

kształtowanie polityki ochrony środowiska UE, KOŚ PE ściśle współpracuje z KE,

odpowiedzialną za przygotowanie i proponowanie polityki unijnej.

 Rada UE ds. Środowiska: składa się z ministrów państw członkowskich, spotyka się

ok. 4 razy w roku, pełni rolę decyzyjną i koordynacyjną, wspólnie z PE uchwala akty

prawne w zwykłej procedurze prawd owczej i budżet UE.

 Obok instytucji UE istotna rolę w systemie instytucjonalnym środowiska na poziomie

europejskim odgrywa Europejska Agencja Środowiska: gromadzi dane dotyczące

środowiska i przekazuje je innym instytucjom UE i wszelkim podmiotom

zaangażowanym w opracowywanie, przyjmowanie, wdrażanie i ewaluację polityki w

dziedzinie ochrony środowiska. Agencja uczestniczy także w przygotowywaniu

raportów oceniających stan środowiska co 3 lata. Do zadań należy koordynacja prac

Europejskiej Sieci Informacji i obserwacji Środowiska EIONET. Zrzesza obecnie 32

państwa europejskie w tym: 27 państw członkowskich, Islandię, Norwegię,

Lichtenstein, Szwajcarię i Turcję.

Polityka społeczna i zatrudnienia

6. Uwarunkowania i definicja polityki społecznej UE

DEFINICJA

Polityka społeczna – „działalność podmiotów UE, państw członkowskich i organizacji

pozarządowych, nakierowana na poprawę warunków pracy i życia obywateli IE, asekurując

przed ryzykami życiowymi oraz wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa

ekonomicznie i socjalnie najsłabszych, poprzez zwalczanie socjalnej izolacji (eskluzji)”. – K.

Głąbicka

Polityka społeczna – „Polityka społeczna to sfera działalności państwa, innych ciał

publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności

oraz stosunków międzyludzkich.” – A. Rajkiewicz

UWARUNKOWANIA

Uwarunkowania prowadzenia polityki społecznej:



Sytuacja demograficzna



Sytuacja gospodarcza (tutaj takie uwarunkowania jak: wydatki: wielkość i struktura

oraz źródła finansowe: podatki i składki)



Sytuacja społeczna (uwarunkowania: dochody ludności i ubóstwo, deprywacja

materialna, zróżnicowanie dochodowe, wykluczenie społeczne)

7. Podstawa prawna unijnej polityki społecznej

Prawo UE w obszarze polityki społecznej:

 Europejska Karta Społeczna Rady Europy 18.10.1961

 Jednolity Akt Europejski 17.02.1986

 Karta podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców 9.12.1989

 Traktat o Funkcjonowaniu UE i TFUE 2007/2009

 Strategia „Europa 2020”

Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców:

 Swoboda poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania,

 Zatrudnienie i sprawiedliwe wynagrodzenie za pracę,

 Poprawa warunków życia i pracy,

 Ochrona socjalna,

 Swoboda zrzeszania się i negocjowanie umów zbiorowych,

 Kształcenie zawodowe,

 Równe traktowanie kobiet i mężczyzn,

 Ochrona zdrowia i bezpieczeństwa w pracy,

 Ochrona dzieci i młodzieży, osób starszych i niepełnosprawnych.

8. Obszary polityki społecznej UE

Obszary polityki społecznej UE:

 Prawo Pracy UE:

 Ochrona pracowników w przypadków trudności ekonomicznych (zwolnień

grupowych, transferu przedsiębiorstw, niewypłacalności pracodawcy),

 Niektóre aspekty ochrony czasu pracy kobiet, ze względu na macierzyństwo i

ochrony młodych pracowników, na regulacji niektórych aspektów pracy

nietypowej tymczasowego stosunku do pracy, pracy w niepełnym wymiarze, pracy

w ramach świadczenie usług)

 Ograniczone regulacje dotyczą zbiorowego prawa pracy (dialogu społecznego na

szczeblu europejskim, tworzenia europejskich rad zakładowych, informacji i

konsultacji dla pracowników).

 Zakaz dyskryminacji w obszarze zatrudnienia:

 Umocnienie podstaw prawnych rozwoju regulacji unijnych w tym zakresie

przyniósł – wprowadzony na mocy traktatu z Amsterdamu – art. 13 WE teraz: art.

19 TFUE: zakazujący dyskryminacji nie tylko ze względu na obywatelstwo i płeć,

lecz również na rasę pochodzenie, religię, pochodzenie etniczne, światopogląd,

orientacje seksualną, niepełnosprawność, wiek; na tej podstawie sprecyzowano

zasady jednakowego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie dostępu do

pracy, szkolenia, awansów i warunków pracy; również jeśli chodzi o zatrudnienie i

warunki pracy bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne).

 Ochrona życia i zdrowia przed zagrożeniami środowiska pracy:

 Wymogi bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy: wymogach dotyczących

maszyn i urządzeń, ze względu na bezpieczeństwo transportu i ich użytkowania

oraz na wymogach technicznych odnoszących się do produktów, również z punktu

widzenia eksploatacji.

9. Instrumenty polityki społecznej UE

 Instrumenty ekonomiczne:



polityka konsumpcyjna, kształtowanie dostępu do dóbr konsumpcyjnych poprzez

regulowanie:

o dostępu do pracy zarobkowej

o zasad wynagradzania za pracę,

o zasad opodatkowania dochodów,

o polityki cen,

o zasad i praktyki udzielania kredytów, komercyjnych i preferencyjnych,

pozwalających antycypować przyszłe dochody,

o ochrony konsumenta nabywającego towary na rynku

o uprawnień do świadczeń społecznych: pieniężnych, rzeczowych, usługowych i

o możliwości i warunków wytwarzania dóbr konsumpcyjnych w gospodarstwie

domowym na własny użytek, czyli tzw. Prosumpcji



kształtowanie stosunków własnościowych poprzez regulowanie:

o

warunków dostępu obywateli do własności majątku konsumpcyjnego lub

produkcyjnego: ewentualne wykluczanie prywatnego posiadania zasobów

pewnego typu (np. zabytków czy też – jak to bywało dawniej –

przedsiębiorstw produkcyjnych lub drugich mieszkań), wywłaszczanie,

reprywatyzację, powszechne lub selektywne uwłaszczanie, zachęty do

oszczędzania,

o

praw właścicieli tych zasobów, poprzez poszerzające lub zawężające

definiowanie uprawnień właścicielskich: do użytkowania i zaniechania

użytkowania, zmiany formy własności (np. z rzeczowej na pieniężną), do

przywłaszczania dochodów z własności (osiąganych dzięki przedsiębiorczości,

ograniczanych przez podatki), do przekazywania własności w drodze

sprzedaży lub dziedziczenia, - ochrony wszelkich form własności - prywatnej,

indywidualnej, grupowej, społecznej.

 Instrumenty prawne:



zapisane w dokumentach międzynarodowych, Konstytucji RP i konkretyzowane w

aktach prawnych niższego rzędu prawa i wolności obywatelskie (tzw. prawa

negatywne, polegające na nieingerencji państwa) oraz prawa socjalne (będące

prawami pozytywnymi w tym sensie, że ich urzeczywistnienie wymaga aktywnego

działania państwa); szczególną rolę odgrywają akty prawne chroniące przed

dyskryminacją



regulacje prawne dotyczące poszczególnych dziedzin życia, zwłaszcza zachowań

ludzi jako pracowników i pracodawców (prawo pracy) oraz jako członków rodzin

(prawo rodzinne) – te dwie gałęzie prawa stanowią trzon tzw. ustawodawstwa

społecznego; współcześnie coraz większego znaczenia nabierają „kontraktualne”

stosunki między ludźmi obsługiwane przez prawo cywilne; regulacje dotyczące

zachowań mniej rozpowszechnionych, czasem drastycznych, np. wikłania się w

konflikty międzyludzkie (prawo procesowe), sankcje wobec sprawców czynów

kwalifikowanych jako przestępstwa i wykroczenia (prawo karne).

 Instrumenty informacyjne:



informacje przekazywane za pośrednictwem systemu szkolnego, częściowo

obowiązkowego, w całości uregulowanego przez prawo, kontrolowanego przez

resort edukacji, adresowane do całego młodego pokolenia. Ewentualne

niepowodzenia szkoły w realizacji tego zadania przesądzają o niepowodzeniach

kolejnych typów oddziaływań informacyjnych



informacje publikowane za pośrednictwem wszelkiego rodzaju środków

społecznego przekazu (mass mediów), emitowane w przestrzeń społeczną,

formalnie dostępne dla wszystkich (bowiem niereglamentowane przez prawo), co

nie znaczy, że dla wszystkich dostępne ekonomicznie lub intelektualnie;



poradnictwo indywidualnie adresowane do osób mających szczególne potrzeby. Za

szczególny rodzaj poradnictwa (któremu często towarzyszy przydzielanie dóbr

ekonomicznych) trzeba uznać pracę socjalną.

 Instrumenty kadrowe:



Ludzie, którzy świadczą usługi społeczne i decydują o przyznaniu dóbr

ekonomicznych potrzebującym, ludzi, którzy stanowią i stosują prawo (łącznie z

tymi, którzy sprawują przymus państwowy i egzekwują sankcje za niedozwolone

zachowania – będąc „zbrojnym ramieniem” państwa), którzy informują,

wychowują, uczą i radzą – to są właśnie instrumenty kadrowe.

Warto wymienić:



tych, którzy decydują o kierunkach polityki społecznej, polityków różnych

szczebli, parlamentarzystów, samorządowców, związkowców; a obok nich

przywódców niesformalizowanych ruchów społecznych,



tych, którzy świadczą profesjonalne usługi dla konkretnych ludzi; działalność tych

ostatnich mieści się w obszarze tzw. Służb społecznych. Przykładowe zawody

reprezentatywne dla tej grupy to: nauczyciel, pedagog, resocjalizator, kurator,

lekarz, pielęgniarz, rehabilitant, inspektor pracy, doradca zawodowy, doradca

ubezpieczeniowy, pracownik socjalny, a także – na pewnych obszarach

problemowych – policjant, sędzia, komornik. Lista tych zawodów wciąż się

wydłuża, pojawiają się nowe specjalizacje,



nieocenionym uzupełnieniem (choć na pewno nie substytutem) kadr

profesjonalnych są wolontariusze; ci, którzy wnoszą zapał, inwencję i nutę

personalną do codziennych działań polityki społecznej, poprzestając na

symbolicznej gratyfikacji: na uznaniu otoczenia i osobistym zadowoleniu. Pożytki

płynące z ich działania są tym większe, im lepszej jakości jest kapitał społeczny,

którym dysponują oni sami i całe społeczeństwo. Działając, rozwiązują bieżące

problemy konkretnych ludzi, a zarazem trwale pomnażają ów kapitał.

 Instrumenty przestrzenno-czasowe (kształtowanie powierzchni):



Infrastruktura

 Gospodarowanie czasem (dobra publiczne)