1

METODYKA NAUCZANIA

Podsumowanie

SPIS TREŚCI:

1. Metody nauczania

1.1 Metody podające

1.2 Metody problemowe

1.3 Metody eksponujące (waloryzujące)

1.4 Metody praktyczne

2. Cele procesu nauczania:

2.1 Cele poznawcze

2.2 Cele kształcące

2.3 Cele wychowawcze

3. Środki dydaktyczne:

3.1 Podział środków dydaktycznych

3.2 Środki dydaktyczne wykorzystywane w pracy instruktora

4. Budowa i typy lekcji

4.1 Struktura jednostki lekcyjnej

4.2 Typy lekcji

5. Przygotowanie instruktora do zajęć

5.1 Zasady przygotowania do zajęć

5.2 Tworzenie konspektu lekcji

6. Zasady nauczania

6.1 Zasada poglądowości

6.2 Zasada przystępności (stopniowania trudności)

6.3 Zasada systematyczności

6.4 Zasada wiązania teorii z praktyką

6.5 Zasada świadomego udziału ucznia w procesie kształcenia

6.6 Zasada trwałości wiedzy

6.7 Zasada samodzielności

6.8 Zasada efektywności

6.9 Zasada indywidualizacji i uspołecznienia

2

1. METODY NAUCZANIA

Metoda nauczania to najkrócej mówiąc sposób w jaki pracujemy z uczniem przekazując wiedzę
i umiejętności.

Pełna definicja mówi, że jest to:

(…) wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów,
realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.
(Okoń, 2003)

Istniejące metody nauczania zostały podzielone na 4 grupy:

metody podające

metody problemowe

metody eksponujące

metody praktyczne

GRUPA

METOD

SPOSÓB

NAUCZANIA

CZYNNOŚCI

NAUCZYCIELA

CZYNNOŚCI

UCZNIA

ZALETY

WADY

PRZYKŁADY

METOD

PODAJĄCE
(asymilacji
wiedzy)

przyswajanie

podawanie lub
udostępnianie
gotowej wiedzy

przyswajanie,
zapamiętywanie
przekazu

możliwość
przekazania dużej
ilości informacji w
krótkim czasie

mała aktywność
ucznia

•

wykład

•

pogadanka

•

praca z książką

PROBLEMOWE
(samodzielnego
dochodzenia do
wiedzy)

odkrywanie

formułowanie
problemów,
nadzór nad
procesem
poszukiwania
rozwiązań

rozwiązywanie
problemów,
poszukiwanie
odpowiedzi

uczą
samodzielnego
myślenia i wiary we
własne możliwości

bardziej
czasochłonne

•

klasyczna metoda
problemowa

•

dyskusja

•

metoda sytuacyjna

•

gry symulacyjne

•

wykład
konwersatoryjny

EKSPONUJĄCE
(waloryzacyjne,
eksponujące
wartości)

przeżywanie

eksponowanie
i objaśnianie
wartości
moralnych

przeżywanie
i poznawanie
wartości
moralnych

przydatne w
kształtowaniu
postaw i poglądów

z reguły rola
uzupełniająca
inne metody

•

m. impresyjna (np.
filmy, fotografie)

•

m. ekspresyjna

PRAKTYCZNE

działanie

organizacja
działalności
praktycznej
i nadzór nad
wykonaniem

działanie,
ćwiczenie

najlepsze jeżeli
chodzi o
wykorzystanie
umiejętności w
życiu codziennym

czasem trudno je
zastosować ze
względu na koszty
i możliwości
techniczne

•

ćwiczenia

•

pokaz

•

instruktaż

1.1 METODY PODAJĄCE

Wykład – bezpośrednie przekazanie uczniom gotowej wiedzy przez wykładowcę. Powinno to
odbywać się w sposób logiczny i uporządkowany. Aktywność uczniów jest minimalna – robią notatki,
ewentualnie zadają pytania.

Pogadanka – zajęcia prowadzone w formie rozmowy nauczyciela z uczniami, w czasie której
krystalizują się wnioski. Nauczyciel zadaje pytania, podsumowuje odpowiedzi. Uczniowie
odpowiadają na pytania, zabierają głos, gdy mają jakieś istotne uwagi.

UWAGA: Metody podające zawsze wymagają dodatkowej samodzielnej pracy ucznia związanej
z przyswojeniem i utrwaleniem materiału.

3

1.2 METODY PROBLEMOWE

Klasyczna metoda problemowa polega na:

1.

Wytworzeniu sytuacji problemowej przez nauczyciela

2.

Formułowaniu przez uczniów pomysłów rozwiązania problemu

3.

Weryfikacji pomysłów – dobre/złe, wystarczające/niewystarczające

4.

Stosowaniu uzyskanej wiedzy w nowych zadaniach.

Cechą

charakterystyczną

tej

metody

jest

dominacja

uczenia

się

nad

nauczaniem.

Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, że jest w stanie rozwiązywać coraz
trudniejsze problemy. Uczy samodzielnego podejmowania decyzji.

Dyskusja – wspólna analiza omawianych problemów, oparta na rozmowie. Rola nauczyciela polega
na sformułowaniu wstępnych założeń i problemów, kontrolowaniu przebiegu dyskusji
i podsumowaniu wniosków. Uczniowie omawiają i analizują problemy, formułują wstępne wnioski.
W dyskusji chodzi o to, żeby naprowadzić uczniów na właściwy sposób myślenia o danym problemie.


1.3 METODY EKSPONUJĄCE

Metody impresyjne – polegają na prezentacji wartości, które chcemy przekazać uczniom. Najczęściej
w postaci filmu, ale możliwe jest też wykorzystanie innych materiałów (np. zdjęć lub pisemnej relacji
z wydarzeń). Celem nauczyciela jest wzbudzenie emocji i poruszenie ucznia. Czynności nauczyciela
obejmują wprowadzenie w temat, prezentację materiału i komentarz końcowy. Czynności ucznia to
zapoznanie się z materiałem i… wzięcie go sobie do serca ☺

Metody ekspresyjne – opierają się na założeniu, że jeśli uczeń zaangażuje się

w jakieś działanie (np.

weźmie udział w akcji promującej bezpieczną jazdę), to chętniej będzie potem postępował zgodnie z
wzorcami, które to działanie promowało. Metody te opierają się na nakłonieniu ucznia do działań
zgodnych z pożądaną postawą.


1.4 METODY PRAKTYCZNE

Metoda ćwiczeniowa - polega na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla nabycia
wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniu. Podstawą jej skuteczności jest odpowiedni
rozkład ćwiczeń w czasie i odpowiedni dobór liczby powtórzeń.

Pokaz - polega na demonstrowaniu uczniom właściwego wykonania zadania (możemy też
demonstrować przedmiot, zjawisko lub proces) i objaśnieniu istotnych szczegółów. Może być
połączony z instruktażem.

Instruktaż wyjaśnienie pokazywanych czynności, by uczniowie rozumieli ich znaczenie lub sposób
wykonania.
Instruktaż składa się z 3 faz:

1.

instruktaż wstępny – objaśnienie zadania i kryteriów jego poprawnego wykonania przez
nauczyciela

2.

instruktaż bieżący – wykonanie zadania przez ucznia pod kontrolą nauczyciela

3.

instruktaż końcowy – podsumowanie wykonania, komentarz i zalecenia na przyszłość

4

2. CELE PROCESU NAUCZANIA

Wśród ogólnych celów nauczania możemy wyróżnić:

2.1 CELE POZNAWCZE
Ta grupa celów odnosi się do wiedzy, jaką chcemy przekazać kursantowi. Będą to więc informacje
o obowiązujących przepisach, zasady obowiązujące w ruchu drogowym i wszelkie zagadnienia
teoretyczne.

2.2 CELE KSZTAŁCĄCE
Cele kształcące wiążą się z praktycznym zastosowaniem nowych treści, czyli z umiejętnościami.
W tym przypadku kursant uczy się jak postępować zgodnie z przepisami w sytuacjach na drodze,
nabywa wiedzę o tym, jak zastosować wiedzę teoretyczną w praktyce.

2.3 CELE WYCHOWAWCZE
Realizując cele wychowawcze, chcemy wpłynąć na postawy naszego kursanta. Innymi słowy staramy
się, żeby przekazaną mu wiedzę i umiejętności kursant rzeczywiście chciał stosować w życiu
codziennym.

Ponadto istnieją również cele szczegółowe, które określają konkretnie jakie umiejętności lub jaka
wiedzę nabywa uczeń na danym etapie kształcenia (określane jako „uczeń wie/rozumie/potrafi”)

3. ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Środkiem dydaktycznym będzie przedmiot, którym posługujemy się, aby ułatwić kursantowi
przyswajanie wiedzy i umiejętności.

3.1 PODZIAŁ ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH

a.

środki słowne – teksty i podręczniki

b.

proste środki wzrokowe – obrazy, plansze, wykresy, diagramy

c.

mechaniczne środki wzrokowe – rzutniki, projektory, ekrany

d.

środki słuchowe – audycje, magnetofony, odtwarzacze dźwięku

e.

środki słuchowo-wzrokowe (audiowizualne) – filmy, prezentacje multimedialne

f.

środki automatyzujące proces uczenia się – komputery, maszyny dydaktyczne, samochód
kursowy

3.2 ŚRODKI DYDAKTYCZNE WYKORZYSTYWANE W PRACY INSTRUKTORA

tablica, pisaki/kreda, plansze ze znakami, plansze sytuacyjne, plansze z rodzajami skrzyżowań,
podręczniki, zeszyty ćwiczeń, Kodeks Drogowy, filmy, programy komputerowe, samochód
przystosowany do nauki jazdy, rzutnik, projektor, itp.

5

4. BUDOWA I TYPY LEKCJI

4.1 STRUKTURA JEDNOSTKI LEKCYJNEJ

Lekcja jest podstawową jednostka organizacyjną nauczania.
W Polsce godzina lekcyjna wynosi 45 minut.
Wyjątek: 1 lekcja praktyczna nauki jazdy = 60 minut

Na każdą poszczególną lekcję powinny się składać trzy jej części (Półturzycki):

1.

część przygotowawcza – wprowadzenie, powtórzenie najważniejszych wiadomości z lekcji
poprzedniej

2.

część podstawowa (główna) – realizująca właściwy cel szkoleniowy

3.

część końcowa – utrwalająca nowy materiał lekcyjny, podsumowująca

Część podstawowa (główna) jest najistotniejsza, więc na nią powinniśmy przeznaczyć najwięcej
czasu.


4.2 TYPY LEKCJI

Podział ze względu na cel lekcji:



lekcja typu zasadniczego – ma na celu zapoznanie z nowym materiałem,



lekcja ćwiczeniowa – ma na celu zastosowanie praktyczne oraz utrwalanie umiejętności
i nawyków,



lekcja powtórzeniowa – ma na celu systematyzowanie i utrwalanie wiadomości,



lekcja kontrolno-oceniająca – ma na celu sprawdzenie wiadomości i umiejętności oraz ich
ocenę,



lekcja mieszana łącząca kilka z powyższych elementów.

Rodzaje lekcji ze względu na stosowane metody:



lekcja podająca



lekcja problemowa



lekcja ćwiczeniowa



lekcja eksponująca



lekcja mieszana – podczas której stosujemy kilka różnych metod

5. PRZYGOTOWANIE INSTRUKTORA DO ZAJĘĆ

5.1 ZASADY PRZYGOTOWANIA DO ZAJĘĆ

1.

przygotowanie merytoryczne – związane z treściami nauczania;
znajomość materiału, wybór zakresu zagadnień i porządku, w jakim będą omawiane

2.

przygotowanie metodyczne – jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić przygotowaną
lekcję?”. Polega na doborze metod i środków, którymi się posłużymy oraz na zaplanowaniu
czynności nauczyciela i ucznia

3.

przygotowanie organizacyjne – przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych, które
będą potrzebne

6

5.2 TWORZENIE KONSPEKTU LEKCJI

Konspekt lekcji powinien zawierać następujące informacje:

1.

Temat / blok tematyczny

2.

Osoba prowadząca

3.

Grupa docelowa

4.

Czas przeznaczony na realizację lekcji

5.

Cele
a. poznawcze - wiedza
b. kształcące - umiejętności
c. wychowawcze - wartości

6.

Formy pracy – zbiorowa, grupowa lub indywidualna

7.

Określenie rodzaju i typu lekcji

8.

Metody – sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych
rezultatów

9.

Środki dydaktyczne – przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć

10.

Przebieg zajęć – kolejno wypunktowany plan czynności wstępnych, głównych i końcowych
wraz z przewidywanym czasem ich trwania.

6. ZASADY NAUCZANIA

Proces nauczania-uczenia się jest najbardziej skuteczny, kiedy pamiętamy o przestrzeganiu pewnych
podstawowych zasad:


6.1 ZASADA POGLĄDOWOŚCI

Uczeń powinien omawiany materiał dogłębnie zrozumieć, wyrobić sobie na niego pewien „pogląd”.
Jest to możliwe, jeżeli to, o czym mówimy nie jest dla ucznia zupełnie abstrakcyjne – powinniśmy
więc zapewnić uczniowi rzeczywisty kontakt z omawianym problemem. Stosując te zasadę staramy
się PRZYBLIŻYĆ uczniowi dany temat.
Jak to zrobić?



pokazywać ilustracje, modele, filmy



stosować metody problemowe, praktyczne i eksponujące



wskazywać na praktyczne zastosowanie przekazywanej wiedzy

Co jest błędem?



uczenie „na pamięć” zamiast ze zrozumieniem



przedstawianie suchych informacji bez zilustrowania ich obrazami, przykładami

6.2 ZASADA PRZYSTĘPNOŚCI (STOPNIOWANIA TRUDNOŚCI)

Powinniśmy zawsze zaczynać od rzeczy łatwych, bliskich uczniowi i przechodzić stopniowo do tego co
trudniejsze i mniej oczywiste.
Poziom trudności powinien być dopasowany do możliwości ucznia.
Zbyt trudne zadania = zniechęcenie, brak wiary we własne możliwości, niska motywacja
Zbyt łatwe zadania = nuda, brak wyzwań, niska motywacja

7

6.3 ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI

Systematyczność treści nauczania – logika i kolejność przedstawianych zagadnień, równomierny
rozkład materiału nauczania



Systematyczność nauczyciela – nauczyciel powinien w swojej pracy uwzględniać następujące reguły:

ujmować materiał nauczania we właściwej kolejności,

stale nawiązywać do materiału opanowanego,

podzielić materiał na określone części,

wiązać poszczególne porcje w całość,

podkreślać sprawy i tematy główne, zasadnicze,

dbać o systematyczne opanowanie wiedzy i umiejętności przez uczniów.

Systematyczność ucznia – polega na rozłożonym w czasie, regularnym powtarzaniu wiedzy oraz
terminowym wykonywaniu zaleceń nauczyciela


6.4 ZASADA WIAZANIA TEORII Z PRAKTYKĄ

Zakłada ścisły związek wiedzy teoretycznej z umiejętnościami praktycznymi. Aby skutecznie
wprowadzić w życie tę zasadę należy:

w czasie zajęć teoretycznych wskazywać na zastosowania praktyczne wiedzy; zastanawiać się
nad problemami i sytuacjami, w których ta wiedza ma zastosowanie

w czasie zajęć praktycznych przypominać z jakiej wiedzy teoretycznej w danej chwili
korzystamy

Każda wiedza teoretyczna powinna mieć zastosowanie w praktyce.
Z drugiej strony działania praktyczne powinny się opierać na solidnej wiedzy teoretycznej.


6.5 ZASADA ŚWIADOMEJ AKTYWNOŚCI UCZNIA

Świadomy i aktywny udział uczniów w procesie nauczania - uczenia się wywiera decydujący wpływ na
wynik kształcenia.
Świadomość ucznia:



czego właściwie się uczę?



w jakim celu się uczę? gdzie może mi się to przydać?



co mogę robić, żeby uczyć się skuteczniej?

sprawia, że uczeń ma większą motywację do nauki i przejawia więcej inicjatywy.
Im większa aktywność ucznia, tym lepsze opanowanie materiału (stożek Dale’a).

Nauczyciel powinien w celu realizacji zasady świadomego i aktywnego uczestnictwa:



starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów,



stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności
między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą,



stosować na zajęciach pracę zespołową

8

6.6 ZASADA TRWAŁOŚCI WIEDZY

Dobrze byłoby, żeby nowy materiał jak najdłużej pozostał w pamięci naszym uczniom. Możemy to
sprawić stosując następujące zasady:

przewaga uczenia opartego na zrozumieniu nad uczeniem pamięciowym

emocjonalne przeżycie materiału

odpowiednio ukierunkowane zainteresowania uczniów

pozytywna motywacja – uczę się dla siebie

aktywny udział w zajęciach

odpowiednie tempo – nie za szybkie (nie nadążą) i nie za wolne (znudzą się)

odpowiednio dobierać liczbę powtórzeń

systematyzować wiadomości, od czasu do czasu powtórki

6.7 ZASADA SAMODZIELNOŚCI

Jest bardziej prawdopodobne, że uczeń opanuje nowe umiejętności, jeżeli jego zależność od
nauczyciela w myśleniu i działaniu jest ograniczona.
Uczeń powinien mieć możliwość częściowego wyboru, planowania i wykonania własnej pracy oraz
sprawdzania jej efektów.

Zadania nauczyciela:



wskazywanie kierunku



formułowanie podpowiedzi, wyjaśnianie



kontrola i korekta błędów



podsumowanie działań

Ta zasada przygotowuje ucznia na samodzielne podejmowanie decyzji i radzenie sobie z problemami
w praktyce.

6.8 ZASADA EFEKTYWNOŚCI

Zasada efektywności odnosi się do związku miedzy celami a wynikami kształcenia.
O efektywnym procesie kształcenia możemy mówić w sytuacji, kiedy cele wyznaczone na początku
procesu zostały osiągnięte.
Stopień realizacji celów kształcenia jest odwzorowany przez osiągnięcia uczniów.


6.9 ZASADA INDYWIDUALIZACJI I USPOŁECZNIENIA

Zasadę tę nazywa się też zasadą związku interesu jednostki i zbiorowości. Realizując ją powinniśmy
pamiętać że:



każdy kursant to indywidualna osoba, przeżywająca proces kształcenia na swój sposób,
mająca swoje mocne i słabe strony, swoje przekonania i poglądy, ALE:



prowadząc zajęcia teoretyczne pracujemy w grupie; poziom wiedzy i możliwości uczestników
kursu może być różny



instruktor powinien tak zoptymalizować sposób prowadzenia zajęć, żeby potrzeby
edukacyjne wszystkich uczestników były zaspokojone



należy wykorzystywać możliwości związane z pracą w zespole – dyskusje, wymiana
doświadczeń, motywacja społeczna uczestników