Zdolność prawna osoby fizycznej

Zasada: Art. 8 §1- każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną

- dziecko musi urodzić się żywe, bez znaczenia natomiast jest to, czy jest ono zdolne do życia,

Art. 9- domniemanie, iż dziecko przyszło na świat żywe

Chwila urodzenia- odłączenie od ciała matki.

Wyjątek- zdolność prawna dziecka poczętego nie narodzonego ( NASCITURUSA ).

- Art. 927 §2.- dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeśli urodzi się żywe.

- Art. 972- przepisy stosuje się do zapisu- można dokonać zapisu na rzecz dziecka poczętego nie narodzonego,

- Art. 75. kro- można uznać dziecko poczęte nie narodzone za zgodą matki

- Art. 142 kro- forma alimentów dla dziecko poczętego nie narodzonego,

- Art. 182 kro- curator ventris- dla dziecka poczętego nie narodzonego można ustanowić kuratora, jeśli jest to konieczne.

Orzecznictwo:

- dziecko, które w chwili śmierci ojca było już poczęte, może po urodzeniu dochodzić roszczeń z art. 446§ od osoby

odpowiedzialnej za śmierć ojca ( SN- 1952, 1971 ). Dodatkowo orzeczenie z 1971 mówi o tym, iż przy ubezpieczeniu dziecko

poczęte, nie narodzone, może być prane pod uwagę, jeśli w chwili zajścia upadku ubezpieczeniowego było już poczęte.

-a także odszkodowania za szkodę, jakiej doznało na skutek czynu skierowanego w okresie ciąży przeciwko matce, a

uszkadzającego płód lub powodującego zmiany w normalnym jego rozwoju ( SN- 1966 )- wyrządzony ciężarnej czyn

niedozwolony, który spowodował wady płodu jest traktowany jako czyn przeciwko dziecku, jeśli urodzi się ono żywe i

przysługuje temu dziecku roszczeniu o odszkodowanie.

Istotna jest kwestia ustalenia związku przyczynowo- skutkowego. Poważną rolę odgrywa biegły lekarz, musi stwierdzić, czy te

czynniki miały negatywny wpływ na rozwój płodu. Gorzej, jeśli opinia brzmi "nie można tego wykluczyć".

- orzeczenie NSA: dziecko poczęte może być obdarowane, jeśli darowizna ma na celu zabezpieczenie przyszłych jego

interesów ( w sprawie chodziło o podatek- ojciec dziecka nie był osobą bliską matce, a to oznaczało wyższy podatek, tak więc

matka twierdziła, że nie dla niej, ale dla dziecka, które dla ojca jest osobą najbliższą ).

Doktryna:

a) prof. Jerzy Ignatowicz: upoważnia to do obrony tezy, że prawo polskie przyjmuje rzymską zasadę NASCITURUS PRO IAM

NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR- nasciturus traktowany jest jako narodzony, kiedy jest to dla niego

korzystne,

b) prof. Radwański, prof. Grzybowski- we wszystkich przepisach nie chodzi o zdolność prawną nasciturusa- przepisy traktują

o przyszłych prawach dziecka,

c) dziecko poczęte nienarodzone ma zdolność prawną ograniczoną i warunkową.

- Prof. Szpunar i prof. Wolter twierdzili, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem, że urodzi się żywe.

- Prof. Walaszek uważał, że dziecko poczęte nie narodzone ma zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym ( że urodzi

się martwe ).

Ustawodawstwo:

16.03.1993 weszła w życie ustawa antyaborcyjna ( Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach

dopuszczalności przerywania ciąży ). Wprowadzono do Art. 8 dopisano §2: "Zdolność prawną ma również dziecko poczęte,

jednakże prawa i zobowiązania nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe". Mogło to jednak spowodować, że dziecko urodzi

się dłużnikiem. Zamiast poprawić sytuację nasciturusa pogorszono ją. Dodano też Art. 4461 - "z chwilą urodzenia dziecko

może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem". Zmiany te nie obowiązywały długo, natychmiast

przegłosowano ustawę o zmianie ustawy. Skreślono art. 8 §2. W art. 4461 dopisano "dziecko nie może dochodzić tych

roszczeń w stosunku do matki". Wprowadzono bowiem dopuszczalność aborcji- a co jeśli matka chciała przeprowadzić

aborcję, a lekarz ją źle przeprowadził i spowodował uszkodzenie płodu?. 18.12.1997 w sprawie orzekł TK, uznał to

sformułowanie za sprzeczne i zdanie to zostało skreślone.

Nadal więc sytuacja prawna nasciturusa nie jest wyjaśniona. Niewyobrażalne jest jednak, aby SN pozbawił zdolności prawnej

nasciturusa, gdy chodzi o jego korzyść.

Problematyka poczęcia i urodzenia się dziecka jaka źródła odpowiedzialności cywilnej dotyczy następujących sytuacji:

a) PRENATAL INJURIES ( SZKODY PRENATALNE )- odpowiedzialność cywilna powstaje za szkodę wyrządzoną dziecku już

poczętemu, ale jeszcze nie narodzonemu ( Art. 4461 ).

b) PRECONCEPTION INJURIES- odpowiedzialność cywilna obejmuje

- zdarzenia mające miejsce przed poczęciem się dziecka i

- powodujące następnie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia i

- zawinione.

CONCIPIENDUS- dziecko nie narodzone, nie poczęte.

Przykład: matka dziecka urodziła dziecko upośledzone. Będąc w drugiej ciąży domagała się badań prenatalnych- wymusiła je

i wtedy potwierdzono, iż płód jest uszkodzony i jest ten sam rodzaj wady wrodzonej jak u dziecka pierwszego, ale na aborcję

było już za późno. Jest to coś innego niż stan, o którym mówi art. 4461. Tam chodzi o poczęte zdrowe dziecko- czyjeś

działanie powoduje jego upośledzenie po poczęciu, a tutaj mowa jest o dziecko upośledzonym od momentu poczęcia ).

Powstaje więc alternatywa:

- usunięcie ciąży,

- urodzenia upośledzonego dziecka.

Nie miejsce tu rozwodzić się, co jest lepsze, bo tym zajmuje się filozofia. W każdym razie rodzice dziecka upośledzonego

ponoszą szkodę w postaci większych wydatków. Matka musi w całości poświęcić się dziecku, co przekreśla jej karierę

zawodową. Wysokość szkody= koszty utrzymania dziecka chorego- hipotetyczne koszty utrzymania dziecka zdrowego.

Odszkodowanie wiąże się jednak z trudnym zagadnieniem, czy dziecko chciałoby istnieć? Jeśli prawo polskie przewiduje

możliwość usunięcia ciąży, to zakład opieki zdrowotnej powinien ponieść odpowiedzialność, jeśli nie skierowano kobiety na

badania prenatalne w odpowiednim czasie.

Jeśli rodzice czynili starania, żeby nie mieć dziecka, kobieta poddała się zabiegowi sterylizacji, brała środki antykoncepcyjne,

a mimo to poczęło się dziecko, to w orzecznictwie zachodnim przyjmuje się, iż za szkodę ( urodzenie się dziecka! )

odpowiada lekarz lub farmaceuta. Współżycie płciowe rodziców traktuje się jako przyczynę szkody.

Na określenie roszczeń rodziców stosuje się następującą terminologię:

a) WRONGFUL BIRTH- roszczenia rodziców upośledzonego dziecka skierowane przeciw lekarzowi, - który w zawiniony

sposób nie rozpoznał uszkodzenia dziecka w czasie ciąży ( lub jeszcze przed poczęciem )

- uniemożliwił tym samym przerwanie ciąży ( ewentualnie "doprowadził" do poczęcia ).

Stawiany mu zarzut polega na tym, iż odebrał on powodom ( rodzicom ) prawo do zadecydowania o tym, czy chcą obciążyć

się defektywnym dzieckiem,

b) WRONGFUL CONCEPTION- roszczenia rodziców w sytuacji,

- oboje ( lub jedno z nich ) podjęci starania ( najczęściej ze względów ekonomicznych ) mające na celu uniknięcie poczęcia

dziecka ( ewentualnie jego urodzenia się)

- ze względu na niewłaściwe postępowanie lekarza do poczęcia ( lub odpowiednio urodzenia ) dochodzi.

W efekcie rodzi się dziecko zdrowe ( ewentualna defektywność nie jest elementem konstrukcyjnym roszczenia! ), ale

niechciane.

Koniec zdolności prawnej:

Zasada: Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje z jej ŚMIERCIĄ.

Art. 922- z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów

Księgi IV.

Śmierć- ustanie funkcji mózgu.

Udokumentowaniem faktu śmierci jset:

1) AKTU ZGONU sporządzanego przez kierownika usc na podstawie ( art. 51 i n. pasc ).:

a) karty zgonu- stwierdzającej zgon i jego przyczynę,

b) po osobistym naocznym stwierdzeniu zgonu przez kierownika,

c) na podstawie pisemnego zgłoszenia właściwego organu państwowego, jeżeli okoliczności zgonu były przedmiotem

dochodzenia tego organu.

2) SĄDOWE STWIERDZENIE ZGONU- jeśli mimo braku aktu zgonu

- śmierć danej osoby jest niewątpliwa ( nie musi być absolutnie pewna ) i

- brak jest aktu zgonu.

Ma charakter deklaratoryjny. Postępowanie o stwierdzenie zgonu regulowane jest w kpc. W postanowieniu o stwierdzenie

zgonu sąd oznacza chwilę śmierci, a jeżeli nie jest to możliwe przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną ( Art. 538 kpc

). Przykład: Stwierdzenie zgonu następuje w takich przypadkach, jak:

- wspinają się dwaj alpiniści i jeden z nich odpada ze ściany lub zostaje porwany przez lawinę- nie sposób odszukać zwłok,

- wypadek w kopalni, odszukano zwłoki dwóch górników, a trzeciego nie,

- dziewczyna, która utopiła się podczas sztormu na oczach wszystkich,

Wyjątek: z chwilą UZNANIA ZA ZMARŁEGO

I. fakt zaginięcia osoby, która ma być uznana za zmarłą ( tzn. nie wiadomo, czy żyje czy zmarł ) i

II. upływ czasu od chwili tego zaginięcia

1) wypadki normalne, w których zaginięciu osoby nie towarzyszyły szczególne okoliczności, przemawiające za zwiększonym

prawdopodobieństwem śmierci ( Art. 29 )

a) zasada ( 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości osoba jeszcze żyła,

- wyjątek:- 5 lat, jeśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby lat 70,

- wyjątek: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.

2) wypadki kwalifikowane ( , w których zaginięcie nastąpiło wśród okoliczności uzasadniających

wyższy stopień prawdopodobieństwa śmierci zaginionego ( Art. 30 )

a) w warunkach pokojowych,

- jeżeli zaginięcie nastąpiło w czasie podróży morskiej lub powietrznej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku

z innym zdarzeniem szczególnym- 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne znaczenie ( §1 ).

- jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6- miesięcznego zaczyna się z chwilą upływu roku od

dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli portu przeznaczenia nie było, to po upływie 2 lat od dnia, w

którym była o nim ostatnia wiadomość ( §2 ).

- jeżeli zaginięcie nastąpiło w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nieprzewidzianym w paragrafach

poprzedzających- 1 rok od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo wg okoliczności powinno było ustać ( §3 ).

Jeżeli koniec terminu w wypadkach normalnych lub kwalifikowanych w warunkach pokojowych przypada na okres wojny lub

działań wojennych- uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed upływem roku od końca roku kalendarzowego, w którym

wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( w stosunku do wojny 1939- 1945- od dnia 09.05.1945 ), chyba, że wg

okoliczności nie mogły one mieć wpływu na wiadomość o zaginięciu ( art. XXXI pwkc ).

b) w warunkach wojennych ( regulują to przepisy wprowadzające kc- jeszcze niedawno wydawało się, że nie ma sensu

poruszać tego zagadnienia, ale wobec wojny w Iraku, przepisy te mogą znaleźć zastosowanie ).

- zaginiony brał udział w działaniach wojennych ( np. na froncie lub w partyzantce )- art. XXVIII pwkc,

- zaginiony przebywał na obszarze objętym działaniami wojennymi, a istnieje prawdopodobieństwo, że zaginięcie pozostaje w

związku z niebezpieczeństwem dla życia wywołanym tymi działaniami ( np. zaginięcie w czasie nalotu )- art. XXVIII pwkc

- zaginiony w czasie wojny lub działań wojennych został pozbawiony wolności przez władze obcego państwa i osadzony w

miejscu, gdzie jego życiu groziło szczególne niebezpieczeństwo ( np. osadzenie w obozie koncentracyjnym )- art. XXIX pwkc,

W tych przypadkach- 1 rok od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone. Dla

osób, które zaginęły w związku z wojną 1939- 1945 początek tego terminu liczy się od dnia 09.05.1945 ( art. XXXII pwkc )

- zaginiony został w czasie wojny lub działań wojennych wywieziony przymusowo poza granice państwa ( np. wywiezienie na

roboty przymusowe )- art. XXX pwkc

W tym przypadku- 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym zaginiony wg istniejących wiadomości jeszcze żył, a w

każdym razie 2 lata od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( dla wojny

1939- 1945 również okres ten liczy się od dnia 09.05.1945 ).