Ogród wartości – czyli o sztuce życia

Wartości – czym są w dzisiejszym świecie, czy tylko zbiorem haseł, wyrazami o

abstrakcyjnym znaczeniu czy może czymś więcej. Czy: np.: uczciwość, odpowiedzialność,
odwaga, samodyscyplina, sprawiedliwość, optymizm, przyjaźń i miłość jeszcze coś znaczą
dla współczesnego człowieka, żyjącego w świecie komercji i komputeryzacji oraz
notorycznego braku czasu. Czy są Nam ludziom jeszcze potrzebne?

Bez wątpienia tak. Choć możemy się w tym względzie oszukiwać. Osoba bez wartości

jest pusta, ginie w obliczu trudnych sytuacji oraz obumiera psychicznie i duchowo. To co
czyni Nas szczęśliwymi ludźmi i pozwala uszczęśliwiać innych to nasze wnętrze i jeśli jest
tam miejsce dla - szacunku dla siebie i innych, uczciwości, odpowiedzialności, odwagi,
samodyscypliny, pokojowości, sprawiedliwości, szczęścia, optymizmu, humoru, przyjaźni,
miłości, solidarności, piękna i mądrości – możemy osiągnąć w życiu prawdziwe spełnienie i
szczęście.

Jednakże, aby te wartości znalazły się w naszym wnętrzu musimy je poznać, muszą

być nam dane przez naszych opiekunów i osoby znaczące. Linda i Richard Eyre są autorami
sentencji “Nauczenie wartości to najważniejsza rzecz, jaką możemy zrobić dla szczęścia
dziecka”.

Wszyscy chcemy być szczęśliwi i spełnienie, chcemy również tego samego dla

naszych dzieci – by były dobrymi, mądrymi ludźmi, aby były samodzielne, budowały trwałe i
autentyczne relacje, szczęśliwe rodziny oraz miały dobry i twórczy wkład w życie społeczne.

Dlatego tez warto pochylić się nad tym tematem i zastanowić co oznaczają

poszczególne wartości w życiu dla siebie samego i innych. Czy mają charakter patetycznych
haseł, czy może niosą z sobą autentyczne przesłanie do praktycznego zastosowania.
Przypatrzmy się im bliżej:

1. Szacunek – to podstawa wszystkich wartości, to grzeczność połączona z troską o

uczucia i dobro drugiej osoby. Na szacunek składają się takie zachowania i postawy jak:
grzeczność, troska o uczucia innych osób i poszanowanie ich godności, dbałość o dobro
innych, poszanowanie cudzej wolności, poszanowanie cudzej przestrzeni prywatnej (fizycznej
i emocjonalnej), zaspokajanie potrzeb innych osób, ochrona bezpieczeństwa, interesów i
własności innych, poszanowanie odmienności, poszanowanie własnej godności, honor,
dbałość o własne dobro – zdrowie, rozwój, korzystanie z pomocy innych, podziw, uznanie.

2. Uczciwość – to mówienie i poszanowanie prawdy, rzetelność, nie przywłaszczanie

sobie cudzej własności, stosowanie zasady bezstronności i równości praw. Przy czym -
prawda też powinna być podana mądrze i z miłością do drugiego człowieka. Istnieje zasada
trzech sit, przez które możemy „przesiać informację” – sito prawdy, sito konieczności, sito
dobra. Ponadto uczciwość buduje nasze poczucie własnej wartości, a także zaufanie innych
do nas; pozwala uniknąć błędów, strat i nieszczęść. Poprzez uczciwość okazujemy szacunek
innym – dbamy o ich dobro i uczucia, a także sobie – dbamy o swoje dobre imię,
wiarygodność i dobre samopoczucie moralne.

3. Odpowiedzialność - to rzetelne wypełnianie swych obowiązków, dbanie o dobro i

zapobieganie złu, a także gotowość do podnoszenia konsekwencji własnych wyborów i
zachowań. Granice odpowiedzialności powinna wyznaczać mądrość, która uwzględnia nasze
możliwości oraz obowiązki innych osób. Ponadto – przestrzeganie takich wartości moralnych
jak: szacunek, uczciwość, odwaga, solidarność, pokojowość, sprawiedliwość,
samodyscyplina, przyjaźń i miłość, szczęście, piękno i mądrość wymaga odpowiedzialności.
Należy być odpowiedzialnym za: siebie samego, za swoje myśli, wybory i czyny, za innych,

nad którymi sprawujemy opiekę, za własne lub powierzone naszej opiece mienie, za wspólne
dobro, za środowisko, Ziemię.

4. Odwaga - odwaga jako wartość moralna jest to podejmowanie trudnych,

służących dobru decyzji oraz przeciwstawianie się złu. Prawdziwa odwaga zawiera w sobie
element mądrości – ocenę, co jest dobre, a co złe, co ważne, a co nie, a także jakie będą
konsekwencje naszego działania. Odwaga pozbawiona rozwagi może być niebezpieczną
brawurą. Wartości pokrewne odwadze to: męstwo, bohaterstwo, szacunek, uczciwość,
samodyscyplina, odpowiedzialność i sprawiedliwość. Poza tym – istnieją różne oblicza
odwagi: podejmowanie nowych wyzwań, akceptacja zmian, przyznanie się do winy,
mówienie bolesnej, ale koniecznej prawdy, pokonywanie nieśmiałości, zawieranie
znajomości, patrzenie ludziom w oczy, decyzja pracy nad sobą, przyznanie się przed sobą do
swych lęków, ograniczeń i wad.

5. Samodyscyplina – to samokontrola, umiar, konsekwentne rozwijanie własnego

potencjału oraz kształtowanie u siebie prawidłowych nawyków umożliwiających skuteczne,
zgodne z wartościami działanie. Umiar to umiejętność nakładania sobie ograniczeń,
wyznaczania granic, unikania skrajności, dążenia do ładu i równowagi oraz zdolność
cieszenia się tym, co mamy i jest cnotą, która dotyczy sfery działań dopuszczalnych.
Natomiast rozwój własnego potencjału to droga do samodoskonalenia. Na ten potencjał
składają się: intelekt, wyobraźnia, warunki fizyczne, talenty, potencjał duchowy.
Samodyscyplina wymaga silnej woli i wytrwałości – lecz jest doskonałym narzędziem
osiągania życiowych celów. Ma ona swój początek w dyscyplinie nałożonej z zewnątrz przez
rodziców i wychowawców. Polega na dyscyplinowaniu samego siebie i jest wyrazem
dojrzałości, dlatego jej nauczanie to na ogół długi proces. Samodyscyplina wymaga –
planowania, wytrwałości, silnej woli, motywacji, samokontroli, przy czym wytrwałość jest
często najważniejszą cechą ludzi sukcesu. Samokontrolę można i należy stosować we
wszystkich dziedzinach życia. Od tej umiejętności zależy – czy przykładowo stosujemy umiar
w jedzeniu lub oglądaniu telewizji, czy potrafimy kontrolować wyrażanie własnych emocji,
swój język i zachowanie, odsuwać negatywne myśli, wybaczać, a także rozwiązywać swoje
talenty. Co więcej - samodyscyplinę stosujemy wobec samych siebie, ale jej skutki dotyczą
nie tylko nas.

6. Pokojowość – to unikanie przemocy; to postawa człowieka, który zawsze

poszukuje rozwiązań uwzględniających interesy wszystkich zainteresowanych stron oraz
dobro ogólne. Z kolei przemoc to nadużywanie siły lub pozycji, wykorzystywanie przewagi
fizycznej, umysłowej, psychicznej lub innej do narzucania swojej woli i osiągania swoich
celów, często bezprawnych lub sprzecznych z dobrem innych. Przemoc może być fizyczna
lub emocjonalna. Jest ona najbardziej prymitywną forma radzenia sobie z problemami i
frustracją, gdyż nie wymaga rozumu, charakteru, wiedzy, umiejętności ani dobrej woli. Za
przemoc stosowaną przez dzieci i młodzież winę ponoszą dorośli. Jak pisze Andre Comte-
Sponville w swej książce „Mały traktat o wielkich cnotach” – „Osoby nastawione pokojowo
to nie to samo, co osoby ustępliwe, rezygnujące z własnych potrzeb byle tylko uniknąć
kłopotów. Gniew, napastliwość, gwałtowność są słabością. Łagodność jest siłą i jest
najbardziej podobna do miłości”.

7. Sprawiedliwość – jest bardziej skomplikowaną formą uczciwości. Jest wartością

trudną, wymaga bowiem od człowieka, który pragnie ją stosować rozwiniętego sumienia,
pewnej wiedzy i doświadczenia, a także postanowienia, że w stosunku z innymi będzie
zawsze kierować się zasadą obiektywizmu i dobrej woli. Inaczej: sprawiedliwość to
uczciwość w ocenianiu i sądzeniu, przestrzeganie zasady równości praw, poszanowanie
prawdy oraz prawość postępowania, czyli inaczej ludzka przyzwoitość, postępowanie fair.
Podstawą sprawiedliwości jest zasada, że prawa powinny być jednakowe dla wszystkich.
Choć niejednokrotnie – podjęcie sprawiedliwej decyzji bywa bardzo trudne, często bowiem

dochodzi do konfliktu wartości. Sprawiedliwe postępowanie wymaga czasu i namysłu –
trzeba bowiem przyjąć właściwe (uczciwe) w danym przypadku kryterium podejmowania
decyzji, rozważyć wszystkie aspekty sprawy, uświadomić sobie i odsunąć motywy
egoistyczne, zastosować obiektywizm. Aby być sprawiedliwym, należy postępować uczciwe i
odważnie, analizując okoliczności. Sprawiedliwość jest wyrazem dojrzałości.

8. Szczęście, optymizm, humor – szczęście to podstawa trwałego zadowolenia oraz

wewnętrznej harmonii i spokoju, które są skutkiem życzliwości i akceptacji siebie i świata, a
także wiary w jego zasadnicze dobro. Tym nie mniej szczęście wymaga naszej pracy – trzeba
o nie aktywnie zabiegać. Można powiedzieć, że w dużej mierze jesteśmy odpowiedzialni za
swoje szczęście. Niewątpliwie warunkiem szczęścia jest optymizm – jeśli skoncentrujemy się
na dobrych stronach życia, jeszcze je wzmocnimy oraz poczucie humoru, które leczy, umila
życie i pomaga w trudnych chwilach, lecz nikogo nie rani.

9. Przyjaźń i miłość – przyjaźń to bliski i równoprawny związek pomiędzy osobami,

oparty na wzajemnej sympatii, życzliwości, szczerości, zaufaniu, gotowości do pomocy oraz
czerpaniu przyjemności z przebywania razem. Na przyjaźń składają się – akceptacja,
sympatia, zaufanie, takt, delikatność, dyskrecja, przestrzeganie prywatności przyjaciela,
szczerość, pomoc, uczciwość, oddanie, wierność i lojalność, a często także podziw. Miłość
natomiast to głębokie uczucie do drugiej osoby połączone zwykle z silnym pragnieniem
ciągłego bycia z tą osobą i chęcią obdarzania jej szczęściem. Jest to silne przywiązanie do
kogoś, gotowość do bezinteresownego oddania mu się i służenia. Ponadto – miłość to także
odczuwanie więzi emocjonalnej z miejscem lub społecznością, z którymi ktoś z jakichś
względów się identyfikuje. Może to być np.: miłość do ojczyzny.

10. Solidarność – to gotowość do pomocy, poświęcenia i wsparcia oraz poczucie

współodpowiedzialności w obliczu czyjejś potrzeby, problemu lub nieszczęścia. To także
dzielenie się obowiązkami i obciążeniami. Solidarny to znaczy – będący wyrazem wspólnoty,
współodpowiedzialności, mający wspólny cel, zgodny, jednomyślny. Na solidarność składają
się: życzliwość, współczucie, odpowiedzialność, poczucie wspólnoty, poświęcenie,
jednomyślność, dzielenie się, przyzwoitość, szlachetność oraz reagowanie wsparciem i
pomocą na cudze potrzeby w kłopotach lub nieszczęściu bez oczekiwania wzajemności.
Krótko mówiąc – solidarność to pomoc ze szlachetnych pobudek.

11. Piękno – to coś, co nas zachwyca i czyni lepszymi. W pięknie nie chodzi o to, czy

podoba nam się samo, ale czy wywołuje w nas takie same uczucia, np. zachwyt, olśnienie,
wzruszenie, poczucie obcowania z doskonałością, potrzebę bycia dobrym. Wg słownika
języka polskiego – piękno to zespół cech wywołujących przyjemne wrażenie estetyczne
(piękno gór, otaczającej przyrody), ale również – szczególna wartość moralna ( piękno duszy,
charakteru). Poza tym warto pamiętać, że trudno żyć w harmonii wewnętrznej bez harmonii
zewnętrznej. Chaos naszego otoczenia wpływa na chaos naszych myśli i zachowań. Piękno,
ale także brzydota są zaraźliwe.

12. Mądrość – to celowe przyczynianie się do dobra poprzez właściwe wybory.

Mądry wybór to taki, który ma na celu dobro w długiej perspektywie. Niewątpliwie pomocne
w dokonywaniu mądrych wyborów są : refleksja, wiedza ogólna, wiedza psychologiczna,
doświadczenie, wyobraźnia, sumienie. Inne definicje mądrości brzmią następująco – to
zdrowy rozsądek na usługach dobrej woli, to dobre wykorzystanie wiedzy, to sztuka
rozwiązań typu wygrana-wygrana, to umiejętność przewidzenia konsekwencji swojego
postępowania. Andre Comte-Sponville pisze w „Małym traktacie o wielkich cnotach” –
„Szacunek jest początkiem cnót, mądrość ich warunkiem”. Istotnie – każda wartość moralna,
aby była prawdziwą wartością, a nie bezduszną regułą, która wbrew intencjom może
przynieść szkodę i zło, powinna być sprawdzona w zwierciadle mądrości. Mądrość pozwala
spojrzeć na każdą wartość przez pryzmat jej odległych skutków i ocenić, czy będą one dobre,
czy złe. Czasem, w imię dobra, należy odstąpić od jakiejś wartości na rzecz innej. Zatem

mądrość pełni rolę doradcy przy stosowaniu wszystkich wartości moralnych. Jednocześnie
jest to wartość, która przejawia się na wiele sposobów, gdyż o mądrości świadczą także:
wdzięczność, wybaczanie, prostota, skromność, cierpliwość, delikatność, umiejętność
właściwego ustalania priorytetów.

Zatem czy warto wyznawać wyżej opisane wartości, czy one mogą coś wnieść w

nasze życie i tym samym życie naszych dzieci? Bez wątpienia odpowiedź jest twierdząca,
gdyż każda wartość wyznacza nasze myślenie i zachowanie, czyniąc nasze życie po prostu
dobrym, a nawet lepszym i piękniejszym ponieważ pozwala nam czynić więcej, rozumieć
głębiej i wciąż się doskonalić. Aby móc stanąć w obliczu problemów z podniesionym czołem
- by nikogo nie ranić, a w każdej sytuacji spostrzec naukę na przyszłość, pozostając przy tym
człowiekiem sumienia i honoru, po prostu człowiekiem, o którym inni powiedzą, że jest
dobry i z którym będą chcieli budować więź, co z kolei przekłada się na poczucie spełnienia i
szczęścia w życiu. Sam Sokrates jest autorem sentencji „Dobrzy ludzie są szczęśliwi”,
zapewne dzieje się tak dlatego, że w każdym momencie swojego życia potrafią zrobić coś
dobrego dla innych czy odkryć sens życia choć w jednym jego aspekcie.

mgr Agnieszka Borzucka

mgr Aleksandra Stuła

Tekst opracowany na podstawie książki: Ireny Koźmińskiej i Elżbiety Olszewskiej,
„Z dzieckiem w świat wartości”, Świat Książki, W-wa 2007