Moduł 1. Prawna ochrona pracy

1.1. Podstawowe obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Zgłoszenia rozpoczęcia działalności do właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego
inspektora sanitarnego można dokonać drogą elektroniczną.
Pracodawca zatrudniający ponad 100 pracowników ma obowiązek stworzenia służby
bezpieczeństwa i higieny pracy pełniącej funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp.
Od 18 stycznia 2009 r. Kodeks pracy nakłada obowiązek zatrudnienia w każdej, nawet
najmniejszej firmie, inspektora ochrony przeciwpożarowej.
Możesz zgłosić swoją propozycję zmian w przepisach o prawie pracy lub usunięcia przepisów
niefortunnych albo absurdalnych, pisząc na adres:

[e-mail]

.

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w jego zakładzie
pracy. Jego obowiązkiem jest chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Jeśli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają
bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika, albo wykonywana przez niego praca
grozi takim samym niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się
od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Aby dowiedzieć się,
kiedy i na jakich zasadach może to nastąpić, kliknij załącznik 1.
Pracodawca ma również obowiązki w zakresie bhp w odniesieniu do osób, których nie zatrudnia
na podstawie stosunku pracy, a które pośrednio lub bezpośrednio uczestniczą w procesie pracy.
Pracodawca rozpoczynający działalność jest zobowiązany, w terminie 30 dni od rozpoczęcia
działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego
inspektora sanitarnego o:

•

miejscu,

•

rodzaju,

•

zakresie prowadzonej działalności,

•

przewidywanej liczbie pracowników.

Powinien także złożyć pisemną informację o środkach i procedurach przyjętych w celu spełnienia
wymagań wynikających z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczących danej dziedziny
działalności.
Spójrz na ilustrację. Dowiesz się z niej, w jakich jeszcze przypadkach pracodawca musi
zawiadomić właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy. Musi brać udział w szkoleniach z tego zakresu, aby móc wykonywać pracę.
Pracownik powinien zachować ład i porządek na stanowisku pracy, a także dbać o urządzenia, z
których korzysta.
Obowiązkiem pracownika jest stosować środki ochrony zbiorowej, używać środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem.
Jeśli pracownik jest świadkiem wypadku lub zauważy zagrożenie na terenie zakładu pracy,
zobowiązany jest niezwłocznie zgłosić ten fakt przełożonemu. Powinien także poinformować
osoby znajdujące się w pobliżu zagrożenia o niebezpieczeństwie, które im grozi.
Do obowiązków pracownika należy także poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym
badaniom lekarskim i stosowanie się do zaleceń lekarza.
Obowiązki te ciążą także na osobach wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy
w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
Osoba kierująca pracownikami również jest pracownikiem. Oprócz obowiązków pracowniczych, z
uwagi na pełnioną funkcję, osoby zajmujące stanowiska kierownicze są zobowiązane egzekwować
przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Do obowiązków kierownika należy także organizowanie, przygotowywanie i prowadzenie pracy
w taki sposób, aby pracownicy byli zabezpieczeni przed wypadkami przy pracy, chorobami
zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy.
Ponadto kierownik powinien dbać o sprawność środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz
pilnować, aby pracownicy stosowali je zgodnie z przeznaczeniem.
Osoba kierująca pracownikami powinna zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego
opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Wiesz już, że za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy odpowiedzialność ponosi
pracodawca. Jego obowiązkiem jest chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W lekcji dowiedziałeś się, na czym polega ten
obowiązek.
Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy. Wiesz już, w jaki sposób należy wypełniać ten obowiązek.
W lekcji poznałeś także obowiązki osób kierujących pracownikami.

1.2. Przygotowanie pracowników do pracy

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego
stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania danej pracy. Z tego względu
nowoprzyjętego pracownika pracodawca od razu kieruje na profilaktyczne badania wstępne.
Koszt profilaktycznych badań lekarskich zawsze ponosi pracodawca. Ponosi on ponadto inne
koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędne z uwagi na warunki pracy.
Obowiązkiem pracownika jest poddać się zleconym badaniom.
Badania są wykonywane na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Do
profilaktycznych badań lekarskich zalicza się badania:

•

wstępne,

•

okresowe,

•

kontrolne.

Wstępnym badaniom lekarskim podlega:

•

osoba przyjmowana do pracy, a także:

•

pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy,

•

pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia lub warunki uciążliwe.

Okresowym badaniom lekarskim podlega każdy pracownik, w celu stwierdzenia, czy nadal może
on wykonywać pracę na danym stanowisku.
Jeśli z powodu choroby pracownik jest niezdolny do pracy dłużej niż 30 dni, musi poddać się
kontrolnym badaniom lekarskim. Mają one ustalić, czy pracownik jest zdolny do wykonywania
pracy na dotychczasowym stanowisku.
Pracownik, który nie posiada dostatecznych umiejętności i kwalifikacji, nie może zostać
dopuszczony do wykonywania danej pracy.
Aby rozpocząć pracę, pracownik powinien posiadać dostateczną znajomość przepisów i zasad
bhp. W tym celu pracodawca zapewnia mu szkolenie z zakresu bhp.
Szkolenia z zakresu bhp dzielą się na:

•

szkolenie wstępne: instruktaż ogólny i stanowiskowy,

•

szkolenia okresowe.

Szkolenie wstępne przechodzą pracownicy przed rozpoczęciem pracy na danym stanowisku.
Pierwsze szkolenie okresowe pracownicy przechodzą w ciągu 12 miesięcy od objęcia stanowiska.
Osoby kierujące pracownikami - w ciągu 6 miesięcy.
Szkolenia odbywają się w godzinach pracy i na koszt pracodawcy.
Pracownicy, którzy obsługują instalacje i urządzenia energetyczne oraz maszyny i urządzenia
techniczne przy robotach ziemnych, budowlanych i drogowych, muszą odbyć szkolenia i uzyskać

ś

wiadectwo. Wykaz tych urządzeń znajdziesz w załączniku 3.

Zanim pracownik przystąpi do wykonywania pracy, pracodawca powinien wydać mu szczegółowe
instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na jego stanowisku. Zapoznanie
się z przepisami bhp pracownik jest zobowiązany potwierdzić na piśmie.
Pracodawca jest ponadto zobowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne
instrukcje bhp dotyczące:

•

stosowanych w zakładzie procesów technologicznych,

•

prac, których wykonywanie wiąże się z zagrożeniami wypadkowymi lub zdrowia

pracowników,

•

obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,

•

postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia,

•

udzielania pierwszej pomocy.

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń, które stanowią
zagrożenie dla życia i zdrowia pracownika. Pracodawca jest zobowiązany oceniać i
dokumentować ryzyko zawodowe, występujące podczas pracy. Przed dopuszczeniem pracownika
do pracy, pracodawca ma obowiązek poinformować go o ryzyku występującym na jego
stanowisku.
Ponadto pracodawca powinien stosować środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, a w
szczególności:
Zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed
zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych i uciążliwych.
Zapewnić likwidację zagrożeń, głównie przez stosowanie odpowiednich technologii, urządzeń,
materiałów i substancji.
W poprzednim ekranie dowiedziałeś się, że środki ochrony indywidualnej stosuje się, gdy
zastosowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie ogranicza zagrożeń w sposób
wystarczający.

Ś

rodki ochrony indywidualnej zabezpieczają przed czynnikami szkodliwymi dla życia i zdrowia

pracownika. Pracodawca jest zobowiązany nieodpłatnie dostarczyć te środki pracownikowi.
Powinien także poinformować go o sposobach posługiwania się nimi.

Ś

rodki ochrony indywidualnej muszą spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności.

Ś

rodki ochrony indywidualnej przez cały okres użytkowania stanowią własność pracodawcy. Po

upływie okresu użytkowania danego sprzętu, pracownik ma obowiązek go zwrócić.
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i
obuwia roboczego, przewidzianego dla danego stanowiska, jeśli wymaga tego prawo.
Pracodawca jest obowiązany dopilnować, aby stosowane środki oraz odzież i obuwie robocze
miały właściwości ochronne i użytkowe. Powinien także zapewnić odpowiednio ich pranie,
konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie. Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania
odzieży roboczej, czynności te może wykonywać sam pracownik, jeżeli wyrazi na to zgodę.
Pracodawca wypłaca mu wtedy ekwiwalent pieniężny w wysokości poniesionych kosztów.
Odzież i obuwie robocze, które w wyniku użytkowania uległy skażeniu środkami chemicznymi
lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, mogą być przechowywane
wyłącznie w miejscu wyznaczonym. Powierzanie pracownikom prania, odpylania i odkażania
tych przedmiotów jest niedopuszczalne.
W tej lekcji dowiedziałeś, na czym polegają obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie
przygotowania do wykonywania pracy.
Dowiedziałeś się, że nie wolno dopuścić pracownika do pracy bez:

•

aktualnego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na

określonym stanowisku,

•

wymaganego dla danego stanowiska szkolenia w zakresie bhp,

•

ś

rodków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego wymaganych na danym

stanowisku.

Obowiązkiem pracownika jest wypełnić te zobowiązania, uczestnicząc w badaniach, szkoleniach,
używając środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

1.3. Organizacja stanowisk pracy

Aby ograniczyć koszty i zapewnić pracownikom bezpieczeństwo, każdy pracodawca powinien
położyć nacisk na proces organizacji stanowisk pracy.

Pomieszczenie pracy to miejsce przeznaczone na pobyt pracowników, w którym wykonywana jest
praca. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy w pomieszczeniach pracy.
Pracodawca powinien zapewnić w pomieszczeniach pracy:

•

Oświetlenie naturalne i sztuczne.

•

Odpowiednią temperaturę.

•

Wymianę powietrza.

Zabezpieczenie przed:

•

wilgocią,

•

niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,

•

drganiami,

•

czynnikami szkodliwymi dla zdrowia,

•

uciążliwościami.

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej
pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) oraz wymianę powietrza
wynikającą z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń.
W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, czyli hałas,
drganie, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp., należy zastosować rozwiązania techniczne
uniemożliwiające przedostanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz
pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.
Pomieszczenie stałej pracy to pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego
samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny.
Pomieszczenie takie powinno spełniać określone warunki.
Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych powinno przypadać co najmniej 13 m3
wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (niezajętej
przez urządzenia techniczne, sprzęt, meble itp.). Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może
być mniejsza niż:

•

3 m - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,

•

3,3 m - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować występowanie

substancji szkodliwych dla zdrowia.

Wysokość pomieszczeń stałej pracy może być obniżona w przypadku zastosowania klimatyzacji -
pod warunkiem uzyskania zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Aby
dowiedzieć się więcej na temat możliwości obniżenia wysokości pomieszczeń pracy, kliknij
załącznik 4.
Warunki oświetlenia w pomieszczeniach pracy powinny być dostosowane do charakteru pracy,
która jest w nich wykonywana.
W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne.
Istnieją jednak sytuacje, kiedy jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię
produkcji. Pracodawca musi wtedy uzyskać zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego
inspektora sanitarnego na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego.
Pracodawca, niezależnie od oświetlenia dziennego, powinien też zapewnić oświetlenie
elektryczne, a w niektórych przypadkach oświetlenie awaryjne.
Pracodawca powinien zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne.
Każde pomieszczenie tego typu musi spełniać ogólne warunki określone w przepisach bhp. Ich
rodzaj, ilość i wielkość zależą od kilku czynników.
Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym odbywa się
praca, albo w budynku połączonym z nim, obudowanym przejściem.

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być ogrzewane,
oświetlone i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami.
Wysokość pomieszczeń higieniczno-sanitarnych nie powinna być mniejsza niż 2,5 m.
Jeśli pomieszczenia higieniczno-sanitarne są usytuowane w suterenie, piwnicy lub na poddaszu,
dopuszcza się zmniejszenie ich wysokości do 2,2 m.
Bardziej szczegółowe informacje na temat pomieszczeń higieniczno-sanitarnych znajdziesz w
załączniku 5.
Stanowiska pracy muszą spełniać określone warunki. Do każdego stanowiska powinno być
zapewnione bezpieczne i wygodne dojście, a jego wysokość na całej długości nie powinna być
mniejsza niż 2 m. Wysokość ta może wynosić mniej - 1,8 m, w przypadkach uzasadnionych
względami konstrukcyjnymi maszyn i innych urządzeń technicznych. Warunkiem jest jednak
odpowiednie zabezpieczenie i oznakowanie dojścia do stanowiska znakami bezpieczeństwa
zgodnymi z Polską Normą.
Przejścia między maszynami i innymi urządzeniami lub ścianami, przeznaczone tylko do obsługi
tych urządzeń, powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m. Jeżeli w przejściach tych odbywa się
ruch dwukierunkowy, to ich szerokość powinna wynosić co najmniej 1 m.
Jeżeli pracodawca zatrudnia osoby niepełnosprawne, musi pamiętać, że stanowiska pracy i dojścia
do nich powinny być dostosowane do ich potrzeb, wynikających z obniżonej sprawności.
Niektóre stanowiska wymagają zapewnienia szczególnych warunków.
Montaż, eksploatacja i obsługa maszyn powinny być zgodne z dokumentacją techniczno-ruchową.
Maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań bezpiecznych warunków
pracy, pracodawca - użytkownik powinien wyposażyć w odpowiednie zabezpieczenia.
Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które
nie spełniają minimalnych wymagań.
Jeżeli bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one
instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny kontroli:
po ich zainstalowaniu i przed pierwszym użyciem,
po zainstalowaniu ich na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu.
Pracodawca zobowiązany jest zapewnić, aby wszystkie maszyny użytkowane przez pracowników
były dostosowane do wymagań minimalnych określonych w przepisach.
Ważne jest, aby instrukcje bezpieczeństwa pracy przy maszynach i urządzeniach były zrozumiałe
dla pracowników, których dotyczą.
Urządzenia i instalacje energetyczne powinny być eksploatowane tylko przez uprawnionych bądź
upoważnionych pracowników, z zachowaniem postanowień określonych w instrukcjach
eksploatacji oraz dokumentacji techniczno-ruchowej.
Prace przy urządzeniach i instalacjach energetycznych mogą być wykonywane tylko z
zastosowaniem sprawdzonych metod i technologii. Możliwe jest wykonywanie prac przy
zastosowaniu nowych metod i technologii, pod warunkiem wykonywania tych prac w oparciu o
opracowane specjalnie dla nich instrukcje. Pracodawca ma obowiązek umieszczania instrukcji
bezpiecznej pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych używanych na terenie zakładu
pracy.
Użytkowana instalacja i urządzenia elektroenergetyczne podlegają okresowej kontroli i badaniom
pod kątem ochrony przed dotykiem pośrednim i bezpośrednim.
Teraz wiesz już, że do podstawowych obowiązków w zakresie organizacji pracy należy zarówno
organizacja pomieszczeń i stanowisk pracy, jak i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.
Wiesz już, że w pomieszczeniach pracy należy zapewnić:

•

odpowiednią temperaturę,

•

wymianę powietrza,

•

oświetlenie,

•

zabezpieczenia przed szkodliwymi czynnikami.

W pomieszczeniach pracy stałej na jednego pracownika powinno przypadać minimum:

•

13 m3 wolnej objętości pomieszczenia,

•

2 m2 wolnej powierzchni podłogi.

Pomieszczenie powinno mieć wysokość minimum 3 m. W takich pomieszczeniach należy
zapewnić oświetlenie naturalne, sztuczne oraz w niektórych wypadkach oświetlenie awaryjne.
Pracodawca ma też obowiązek zapewnić pracownikom dostęp do oświetlonych i wentylowanych
pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. Wysokość takich pomieszczeń powinna wynosić minimum
2,5 m.
Pracodawca ma też obowiązek dostosować stanowisko pracy do potrzeb zatrudnionych na tym
stanowisku osób niepełnosprawnych.
Instalowane na stanowisku pracy maszyny i urządzenia powinny być odpowiednio zabezpieczone.
Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które
nie spełniają minimalnych wymagań.

1.4. Szczególna ochrona pracy

Czy wiesz, że w 2008 r.:

•

miało miejsce 104402 wypadków przy pracy (o 5,3% więcej niż w roku poprzedzającym),

a w tym:

•

liczba poszkodowanych kobiet wyniosła 29717 (wzrost o 7,7 % w stosunku do roku

poprzedniego),

•

liczba poszkodowanych młodocianych wyniosła 172 (wzrost o 4,2 % w stosunku do roku

poprzedniego);

•

według stażu pracy w strukturze poszkodowanych w dalszym ciągu dominowały osoby o

stażu pracy krótszym niż 1 rok,

•

według grup zawodów najwięcej poszkodowanych było wśród pracowników

budownictwa, spawaczy, blacharzy, monterów konstrukcji metalowych i pokrewnych,
kowali i ślusarzy, pracowników obsługi biurowej.

Do powstania wypadków przy pracy przyczyniły się różne czynniki.
Obowiązkiem pracodawcy jest zapobieganie występowaniu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych związanych z pracą. W tym celu pracodawca musi w terminie nie dłuższym niż 30
dni od daty rozpoczęcia działalności przeprowadzić badania i pomiary czynników szkodliwych
obecnych w procesach pracy.
Przed rozpoczęciem badań należy wytypować te czynniki szkodliwe, które będą podlegać
pomiarom w miejscu pracy. Aby tego dokonać, pracodawca musi przeprowadzić rozeznanie
procesów technologicznych oraz organizacji i sposobu wykonywania pracy.
Narażenie pracownika na działanie czynników szkodliwych określane jest na podstawie
następujących parametrów:

•

najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS),

•

najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh),

•

najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP).

Aby czynniki szkodliwe nie oddziaływały ujemnie na zdrowie pracownika lub jego przyszłych
pokoleń, wartości tych parametrów nie powinny przekraczać dopuszczalnych norm.

Badania i pomiary czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy pracodawca
powinien wykonywać z następująca częstotliwością:

•

co najmniej raz na dwa lata, jeżeli w ostatnio przeprowadzonym badaniu stwierdzono

stężenia i natężenia czynników szkodliwych od 0,1 do 0,5 wartości najwyższych
dopuszczalnych stężeń i natężeń,

•

co najmniej raz w roku, jeżeli stwierdzono stężenia i natężenia czynników szkodliwych

powyżej 0,5 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń,

•

w trybie ciągłym, jeżeli stwierdzono występowanie w środowisku pracy szkodliwego dla

zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono NDSP,

•

każdorazowo w przypadku wprowadzania jakichkolwiek zmian w warunkach

występowania tego czynnika.

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy mogą wykonywać
laboratoria, które uzyskały akredytację na podstawie odpowiedniej Ustawy.
Stosowanie niebezpiecznych substancji chemicznych jest dopuszczalne, pod warunkiem
stosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich życia i zdrowia.
Niedopuszczalne jest:

•

stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich

szkodliwości

dla

zdrowia

pracowników

i

podjęcia

odpowiednich

ś

rodków

profilaktycznych,

•

stosowanie substancji chemicznych nieoznakowanych w sposób widoczny i umożliwiający

ich identyfikację ,

•

stosowanie niebezpiecznych substancji chemicznych niemających kart charakterystyki tych

substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem,
pożarem lub wybuchem.

Aby dowiedzieć się więcej na temat kart charakterystyki substancji i preparatów niebezpiecznych,
kliknij załącznik 6.
Jeżeli procesy pracy powodują występowanie czynników rakotwórczych, pracodawca powinien
podjąć wszelkie możliwe działania w kierunku zastąpienia tych procesów innymi, w których
czynniki te nie występują. Jeżeli działania te są technicznie niemożliwe, pracodawca powinien:

•

ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na działanie tych czynników,

•

ograniczyć do minimum występowanie tych czynników w miejscu pracy,

•

zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej, a gdy narażenie nie może być

zlikwidowane w inny sposób - również środków ochrony indywidualnej,

•

umożliwić pracownikom stosowanie wymagań higieny,

•

określić w instrukcjach odpowiednie zasady postępowania w razie wystąpienia

nieprzewidzianych sytuacji powodujących zagrożenie dla pracowników,

•

zapewnić oznaczenie miejsc stwarzających ryzyko dla zdrowia pracowników,

•

zapewnić pomieszczenia, instalacje i urządzenia przystosowane do regularnego i

skutecznego czyszczenia.

Dodatkowo pracodawca ma obowiązek wykonywać badania i pomiary tych czynników częściej
niż w przypadku innych czynników szkodliwych.
Prace szczególnie niebezpieczne to prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w
utrudnionych warunkach.
Pracodawca ma obowiązek ustalić i aktualizować wykaz prac szczególnie niebezpiecznych
występujących w zakładzie pracy.
Powinien również określić szczegółowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, a w szczególności zapewnić:

•

bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób,

•

odpowiednie środki zabezpieczające,

•

instruktaż pracowników obejmujący:

•

imienny podział pracy,

•

kolejność wykonywania zadań,

•

wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.

Pracownicy pracujący w warunkach stwarzających możliwość wystąpienia nagłego
niebezpieczeństwa dla ich zdrowia lub życia powinni mieć zapewnione odpowiednie do rodzaju
niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz przeszkolenie do ich używania. Ponadto
powinni oni pracować w minimum dwuosobowych zespołach roboczych.
Jeżeli na stanowisku pracy, na którym zatrudniona jest tylko jedna osoba, mogą w sytuacji
awaryjnej wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika (np. pożar, wybuch, porażenie
prądem elektrycznym, wydzielanie się trujących i szkodliwych gazów lub par), to pracodawca
powinien wprowadzić obowiązek meldowania się tej osoby w wyznaczonych porach i w ustalony
sposób. Pracodawca powinien określić rodzaje stanowisk pracy podlegających takiemu przepisowi
oraz postępowanie w przypadku braku meldunków.
Praca kobiet podlega szczególnej ochronie prawnej. Kobiet nie wolno zatrudniać przy pracach
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, wymienionych w wykazie prac
wzbronionych kobietom. Są to następujące rodzaje prac:

•

związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz z wymuszoną pozycją ciała,

•

prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym,

•

prace w hałasie i drganiach,

•

prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i

nadfioletowego,

•

prace przy monitorach ekranowych powyżej 4 godzin,

•

pod ziemią, poniżej poziomu gruntu, i na wysokości,

•

prace w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,

•

prace w narażeniu na działanie szkodliwych czynników biologicznych lub chemicznych,

•

prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi.

Kobiety w ciąży oraz karmiące piersią podlegają szczególnej ochronie.
Zgodnie z definicją zawartą w Kodeksie pracy, młodociany to osoba która ukończyła 16 lat, a nie
przekroczyła wieku 18 lat.
Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę do wykonywania lekkich prac,
czyli takich, które nie zagrażają jego życiu lub zdrowiu oraz nie wpływają na jego rozwój
psychofizyczny. Stosunek pracy nie może również utrudniać młodocianemu wykonywanie
obowiązku szkolnego.
Zabronione jest zatrudnianie młodocianych przy pracach określonych w wykazie prac
wzbronionych młodocianym. Główne rodzaje tych prac to prace:

•

związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające

prawidłowemu rozwojowi psychicznemu,

•

narażające na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych,

•

stwarzające zagrożenie wypadkowe.

Pracodawca ma obowiązek ustalić wykazy stanowisk i rodzaje prac wzbronionych młodocianym
oraz wykazy stanowisk i prac dozwolonych w celu odbycia przygotowania zawodowego w swoim
zakładzie pracy.
W tej lekcji zapoznałeś się z różnymi formami szczególnej ochrony pracy.

Wiesz już, jakie obowiązki nakłada na pracodawcę występowanie w środowisku pracy czynników
szkodliwych i substancji niebezpiecznych dla zdrowia i życia pracowników.
Dowiedziałeś się, jakie prace są zaliczane do szczególnie niebezpiecznych i o co musi zadbać
pracodawca zatrudniający pracowników przy tego typu pracach.
Szczególna ochrona pracy dotyczy również pracy kobiet i młodocianych. Wiesz już, do jakich
prac nie wolno ich zatrudniać i jakie warunki pracy musi zapewnić im pracodawca.

1.5. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe

Czy wiesz, że:
Polski wykaz chorób zawodowych jest znacznie szerszy w porównaniu z wykazami
obowiązującymi w innych krajach i ustaleniami Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz
zaleceniami Komisji Europejskiej.
Wśród przyczyn występowania nagłych przypadków medycznych w miejscach pracy
zdecydowaną większość stanowią przyczyny tkwiące w stanie zdrowia pracownika dotkniętego
schorzeniem samoistnym, w dalszej kolejności są to czynniki organizacyjne i techniczne.
Częstotliwość występowania nagłych przypadków medycznych zależy także od rodzaju i
charakteru wykonywanej pracy.
Za wypadek przy pracy uważa się zdarzenie:

1.

nagłe (w czasie jednej zmiany roboczej),

2.

wywołane przyczyną zewnętrzną,

3.

powodujące uraz lub śmierć,

4.

pozostające w związku z pracą:

•

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub

poleceń przełożonych;

•

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia;

•

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między firmą a

miejscem wykonywania pracy.

Ważne jest, by wszystkie 4 okoliczności wystąpiły jednocześnie.
Ustawa wypadkowa wymienia także dodatkowe zdarzenia, które są wypadkami przy pracy. Mają
one związek z rodzajem wykonywanej pracy. Kliknij załącznik 7., aby je poznać.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do odszkodowania, traktuje się
wypadek, któremu pracownik uległ:

•

w czasie trwania podróży służbowej, w związku z wykonywaniem obowiązków,

•

w związku z odbywaniem szkolenia w zakładowych formacjach samoobrony,

•

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające w zakładzie pracy organizacje

polityczne lub zawodowe.

Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli jego stan zdrowia na to pozwala, powinien niezwłocznie
poinformować o zdarzeniu swojego przełożonego.
Do ogólnych obowiązków pracodawcy w przypadku wystąpienia wypadku przy pracy należy:

•

wyeliminowanie lub ograniczenie zagrożenia,

•

udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

•

ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku,

•

zastosowanie odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom,

•

zawiadomienie niezwłocznie właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora, jeśli

miał miejsce wypadek śmiertelny, ciężki lub zbiorowy.

Do czasu wyjaśnienia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć
miejsce zdarzenia. Kliknij załącznik 8., aby poznać obowiązki pracodawcy, gdy w wypadku przy
pracy, na jego terenie zakładu pracy, zostanie poszkodowany pracownik zatrudniony u innego
pracodawcy.
Obowiązek pracodawcy dotyczący ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku wykonuje
powołany przez niego zespół powypadkowy.
Jeśli pracownik ulegnie wypadkowi na terenie innego zakładu pracy niż ten, w którym jest
zatrudniony, to zespół powypadkowy powołuje:

•

pracodawca poszkodowanego w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie

miał miejsce wypadek,

•

pracodawca, u którego miał miejsce wypadek, na wniosek pracodawcy poszkodowanego.

W skład zespołu zwykle wchodzi pracownik służby bhp oraz społeczny inspektor pracy. Kliknij
załącznik 9., aby dowiedzieć się, kiedy skład ten ulega zmianie i dlaczego.
Pamiętaj, że wszelkie koszty związane z postępowaniem powypadkowym ponosi pracodawca.
Zespół powypadkowy ma 14 dni na ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz na
sporządzenie protokołu powypadkowego, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o wypadku.
Jeśli chcesz zobaczyć, jak wygląda wzór protokołu powypadkowego, kliknij załącznik 10.
Zespół powypadkowy ma obowiązek zapoznać z treścią protokołu pracownika poszkodowanego
w wypadku. Pracownik może zgłosić zastrzeżenia do treści protokołu.
Jeśli to zrobi, to pracodawca nie zatwierdzi protokołu i zwróci go zespołowi w celu wyjaśnienia i
uzupełnienia. Zespół ma wtedy 5 dni na sporządzenie nowego protokołu.
Jeśli pracownik nie zgłosi zastrzeżeń, a protokół jest zgodny z wymogami rozporządzenia,
pracodawca ma obowiązek zatwierdzić protokół w ciągu 5 dni licząc od dnia jego sporządzenia.
Po zatwierdzeniu protokołu przez pracodawcę, jeden egzemplarz protokołu należy dostarczyć
niezwłocznie poszkodowanemu, za potwierdzeniem odbioru.
Protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową pracodawca przechowuje
przez 10 lat w zakładzie pracy. Na podstawie wszystkich zgromadzonych protokołów
powypadkowych pracodawca prowadzi rejestr wypadków.

Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych. Warunkiem
koniecznym do zakwalifikowania danej choroby jako choroby zawodowej jest także stwierdzenie,
bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że:

•

choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia

występujących w środowisku pracy,

•

choroba ma związek ze sposobem wykonywania pracy.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu
i właściwemu inspektorowi pracy.
Właściwy państwowy inspektor sanitarny po otrzymaniu zgłoszenia podejrzenia choroby
zawodowej wszczyna postępowanie wyjaśniające.
W pierwszym jego etapie kieruje pracownika na badanie do odpowiedniej jednostki orzeczniczej
w celu rozpoznania choroby zawodowej.
Po przeprowadzeniu badań i przeanalizowaniu dostarczonej dokumentacji, dotyczącej
zatrudnienia pracownika, lekarz wydaje orzeczenie. Potwierdza rozpoznanie choroby zawodowej
lub orzeka o braku podstaw do jej stwierdzenia.
Kolejnym etapem postępowania jest przesłanie orzeczenia właściwemu państwowemu
inspektorowi sanitarnemu, pracownikowi, którego dotyczy oraz osobie zgłaszającej podejrzenie
choroby zawodowej.
Ostateczną decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej stwierdzenia
wydaje właściwy państwowy inspektor sanitarny i przesyła ją:

•

pracownikowi, którego dotyczy,

•

pracodawcy,

•

jednostce orzekającej, w której wydano orzeczenie lekarskie,

•

właściwemu inspektorowi pracy.

Decyzja ta jest podstawą do ubiegania się o świadczenia odszkodowawcze z tytułu choroby
zawodowej.
Wypadek przy pracy to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub

ś

mierć, które nastąpiło w związku z pracą. Niektóre zdarzenia mogą być też traktowane na równi z

wypadkiem przy pracy, np. wypadki w podróży służbowej, jeśli miały związek z pracą.
W lekcji poznałeś także wymagania w zakresie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy
pracy oraz chorób zawodowych. Wiesz już, jak przebiega postępowanie powypadkowe oraz w
jakim trybie odbywa się wydanie decyzji o rozpoznaniu choroby zawodowej.
Choroba zawodowa to choroba wpisana do wykazu chorób zawodowych, której wystąpienie ma

ś

cisły związek z pracą.

1.6. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

Czy wiesz, że:
W 2007 r. do organów Państwowej Inspekcji Pracy wpłynęło 24 397 skarg i wniosków
zgłaszanych w zdecydowanej większości przez pracowników i byłych pracowników.
Najliczniejszą grupę stanowiły problemy związane z wynagrodzeniami i innymi świadczeniami
pieniężnymi - strukturę przedmiotową wszystkich skarg przedstawia .
W 2007 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 80,5 tys. kontroli u ponad 61 tys. pracodawców.
Wobec popełnionych wykroczeń przeciwko prawom pracownika w 2007 r. inspektorzy pracy:
nałożyli grzywny w drodze 21 468 mandatów karnych na łączną kwotę 18,7 mln zł,
skierowali 3 608 wniosków o ukaranie do sądów grodzkich,
zastosowali środki oddziaływania wychowawczego w postaci pouczeń, ostrzeżeń lub zwrócenia
uwagi wobec 4 809 sprawców wykroczeń.
Stwierdzone wykroczenia dotyczyły przede wszystkim nieprawidłowości w przygotowaniu do
pracy.
Do naruszenia praw pracowników związanych z formą i czasem zatrudnienia oraz dokumentacją
pracy dochodzi w sytuacjach, gdy pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu:
zawiera umowę cywilnoprawną zamiast umowy o pracę,
nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w
sposób rażący przepisy prawa pracy,
stosuje wobec pracowników inne kary porządkowe niż przewidziane w przepisach prawa pracy,
narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o ochronie pracy kobiet i młodocianych,
nie prowadzi dokumentacji związanej ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników lub
pozostawia tę dokumentację w warunkach grożących uszkodzeniem albo zniszczeniem.
Za nieprawidłowości te odpowiada pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu.
Dopuszczenie się tych wykroczeń podlega karze grzywny w wysokości od 1000 do 30 000 zł.
Do naruszenia praw pracowników związanych z wynagrodzeniem za pracę dochodzi w
sytuacjach, gdy pracodawca:

•

nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia

przysługującego pracownikowi lub uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny
pracownika,

•

bezpodstawnie obniża lub dokonuje potrąceń tego wynagrodzenia lub innych świadczeń,

•

nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie

obniża jego wymiar,

•

nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,

•

nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed

komisją pojednawczą lub sądem pracy.

Osoba, która nie wypełnia prawidłowo swoich obowiązków i dopuszcza się tych wykroczeń
podlega karze grzywny w wysokości od 1000 do 30 000 zł.
Równie naganne jak wykroczenia związane z czasem, dokumentacją pracy i wynagradzaniem są
wykroczenia przeciwko przepisom bhp.
Zgodnie z art. 283 § 1. Kodeksu pracy naruszenie przepisów lub zasad bhp przez kierownika lub
osobę odpowiedzialną za stan bezpieczeństwa i higieny pracy jest wykroczeniem przeciwko
prawom pracownika i podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.
Karze grzywny podlega także ta osoba, która wbrew obowiązkowi:

•

nie zawiadomi w terminie 30 dni właściwych organów o miejscu, rodzaju, zakresie

prowadzonej działalności lub o ich zmianach oraz o zmianie technologii,

•

zezwala na wykonywanie budowy lub przebudowy obiektu budowlanego (miejsca pracy)

na podstawie projektów nie uwzględniających wymagania bhp, nie zaopiniowanych
pozytywnie przez uprawnionych rzeczoznawców,

•

wyposaża stanowiska pracy w maszyny, urządzenia i środki ochrony indywidualnej nie

spełniające wymagań oceny zgodności,

•

dostarcza pracownikom środki ochrony indywidualnej niespełniających wymagań

dotyczących oceny zgodności,

stosuje:

•

materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla

zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,

•

nieprawidłowo oznakowane substancje i preparaty chemiczne,

•

niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne nieposiadające kart charakterystyki tych

substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem,
pożarem lub wybuchem;

•

nie wykona w wyznaczonym terminie nakazu Państwowej Inspekcji Pracy (PIP),

•

utrudnia działalność PIP,

•

dopuszcza do pracy dziecko do 16-ego roku życia bez zezwolenia inspektora pracy.

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika podlegają również odpowiedzialności karnej.
Jeśli ktoś złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub
ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia lub pozbawienia wolności do 2
lat.
Jeśli osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo i higienę pracy nie dopełnia wynikającego z tego
obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Jeśli działa nieumyślnie, podlega grzywnie, ograniczeniu lub pozbawieniu wolności do jednego
roku. Sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo, nie podlega karze, pod
warunkiem, że pracownikowi nic się nie stało.
Jeśli właściwy organ orzekł o przywróceniu pracownika do pracy, a pracodawca odmawia jego
powtórnego przyjęcia, pracodawca podlega karze grzywny, karze ograniczenia lub pozbawienia
wolności do 1 roku.
Pracownik może dochodzić swoich praw wynikających ze stosunku pracy na drodze sądowej.
Najpierw jednak może próbować załatwić spór polubownie żądając wszczęcia postępowania
pojednawczego przez komisją pojednawczą.
Komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa. Jej
członkiem może być:

•

osoba zarządzająca zakładem pracy,

•

główny księgowy,

•

radca prawny,

•

osoba prowadząca sprawy osobowe, zatrudnienia i płac.

Komisja pojednawcza powinna dążyć do tego, aby załatwienie sprawy w drodze ugody nastąpiło
w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku przez pracownika.
Jeżeli postępowanie pojednawcze nie doprowadzi do zawarcia ugody, komisja, na żądanie
pracownika, niezwłocznie przekazuje sprawę sądowi pracy.
Jeśli chcesz dowiedzieć się, w jakich terminach powinno być wniesione zgłoszenie do sądu pracy
w określonych sprawach, kliknij załącznik 11.
Wiesz już, jakie zdarzenia stanowią wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym. Dotyczą one
przede wszystkim łamania przepisów związanych z:

•

formą i czasem zatrudnienia,

•

prowadzeniem dokumentacji pracy,

•

wypłatą wynagrodzenia za pracę i świadczeń pracowniczych,

•

spełnianiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoby dopuszczające się tych naruszeń podlegają odpowiedzialności wykroczeniowej i mogą
zostać ukarane grzywną w wysokości od 1000 do 30 000 zł.
Dla sprawców wykroczeń określone sankcje przewiduje również Kodeks karny. Grozi im kara
ograniczenia lub pozbawienia wolności od 1 roku do 3 lat.
Wystąpienie sytuacji spornej wynikającej ze stosunku pracy pomiędzy pracodawcą a
pracownikiem powinna być rozwiązana drogą polubowną. W tym celu powoływane są komisje
pojednawcze. Jeśli jednak postępowanie pojednawcze nie przyniesie zamierzonego rezultatu,
sprawa trafia do sądu pracy.

1.7. Nadzór i kontrola nad warunkami pracy

Czy wiesz, że…
Państwowa Inspekcja Pracy podlega bezpośrednio Sejmowi RP.
Nadzór nad PIP sprawuje Rada Ochrony Pracy.
Od 1 maja do 25 sierpnia 2008 roku inspektorzy pracy przeprowadzili 166 kontroli placówek
handlu detalicznego, zatrudniających od 1 do 9 osób.
W wyniku tych kontroli nałożono łącznie 49 mandatów na kwotę 55 700 zł i skierowano 14
wniosków do sądu.
Trzy główne organy nadzorujące warunki pracy w Polsce to:
Państwowa Inspekcja Pracy - sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy, w tym
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Państwowa Inspekcja Sanitarna - nadzoruje i kontroluje przestrzeganie zasad i przepisów higieny
pracy oraz warunków środowiska pracy.
Społeczna Inspekcja Pracy - sprawuje społeczną kontrolę wewnątrz firmy nad przestrzeganiem
prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Może być powołana tylko
w przedsiębiorstwie, w którym funkcjonują związki zawodowe. Jej zasięg działania jest
ograniczony.
Klasyfikuje ona organy nadzoru na te, które działają na zewnątrz i wewnątrz firmy.
Nadzorem i kontrolą Państwowej Inspekcji Pracy są objęci wszyscy pracodawcy oraz inne
podmioty, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne.

Inspektorzy PIP uprawnieni są do przeprowadzania bez uprzedzenia, o każdej porze dnia i nocy
kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny
pracy. Kontrolę przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej.
Inspektor pracy ma szereg uprawnień, z których może korzystać podczas realizacji swoich zadań.
Szczegółowe informacje na temat praw inspektora pracy znajdziesz w art. 23 Ustawy z dnia 13
kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy.
W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy właściwy inspektor Państwowej Inspekcji
Pracy uprawniony jest do:

•

nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień dotyczących przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy,

•

nakazania wstrzymania prac lub skierowania pracowników do innych prac,

•

nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego

ś

wiadczenia przysługującego pracownikowi,

•

nakazania zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności

określonego rodzaju,

•

zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego

zakładu pracy albo jego części,

•

skierowania wystąpienia do pracodawcy, bądź innych osób, w razie stwierdzenia naruszeń.

Szczegółowe informacje odnośnie uprawnień PIP poznasz klikając załącznik 12.
W postępowaniu przed inspektorem pracy zastosowanie mają również przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego.
Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy m.in.:

•

uzgadnianie projektów wojewódzkich i miejscowych planów zagospodarowania

przestrzennego oraz warunków zabudowy i zagospodarowania terenu inwestycji, a także
wskazań lokalizacyjnych i lokalizacji autostrad pod względem higienicznym i
zdrowotnym,

•

uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wymagań higienicznych i

zdrowotnych,

•

uczestniczenie w dopuszczeniu do użytkowania obiektów budowlanych i statków

morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznej oraz środków komunikacji lądowej,

•

inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania negatywnym

wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi,

•

kontrola warunków środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób

zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy.

Państwowy Inspektor Sanitarny nakazuje w drodze decyzji usunięcie w ustalonym terminie (bądź
niezwłocznie) stwierdzonych uchybień.
Więcej informacji na temat Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajdziesz w ustawie.
Państwowy inspektor sanitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo:

1.

wstępu o każdej porze dnia i nocy do:

•

zakładów pracy oraz wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład,

•

obiektów użyteczności publicznej,

•

obiektów handlowych, ogrodów działkowych i nieruchomości oraz wszystkich

pomieszczeń wchodzących w ich skład,

•

ś

rodków transportu i obiektów z nimi związanych, w tym również na statki morskie,

ż

eglugi śródlądowej i powietrzne,

•

obiektów będących w trakcie budowy,

2.

żą

dania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób,

3.

żą

dania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych,

4.

pobierania próbek do badań laboratoryjnych.

Społeczna Inspekcja Pracy sprawuje społeczny nadzór nad przestrzeganiem przez zakłady pracy
przepisów prawa dotyczących:

•

bezpieczeństwa i higieny pracy,

•

czasu pracy i urlopów wypoczynkowych,

•

ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych,

•

ś

wiadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Może być ona powołana tylko w przedsiębiorstwie, w którym funkcjonują związki zawodowe.
Do jej zadań należy:

•

kontrola przestrzegania przepisów bhp w firmie,

•

udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz zachorowań na

choroby zawodowe.

Społeczny inspektor pracy ma prawo:

•

wizytować stanowiska pracy,

•

żą

dać od administracji i pracowników danych oraz informacji,

•

zwracać pracodawcy uwagę w razie stwierdzenia uchybień w zakresie stosowania

przepisów o ochronie pracy.

Uwagi wpisuje do księgi uwag i zaleceń, co zobowiązuje pracodawcę do wydawania zarządzeń
zmierzających do usunięcia uchybień.
Zakładowy społeczny inspektor pracy ma prawo wydawać na piśmie zalecenia zobowiązujące
pracodawcę do usunięcia stwierdzonych uchybień. Pracodawca może wnieść sprzeciw od
zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy do właściwego inspektora pracy PIP.
Społeczni inspektorzy pracy mogą współpracować m.in. z:

•

Państwową Inspekcją Pracy,

•

Państwową Inspekcją Sanitarną,

•

Państwową Strażą Pożarną,

•

Urzędem Dozoru Technicznego.

Więcej informacji na temat Społecznej Inspekcji Pracy znajdziesz w ustawie.
W lekcji dowiedziałeś się, jakie organy zajmują się nadzorem i kontrolą nad warunkami pracy.
Państwowa Inspekcja Pracy sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym
przepisów oraz zasad bhp.
Państwowa Inspekcja Sanitarna zajmuje się nadzorem i kontrolą przestrzegania zasad, przepisów
higieny pracy i warunków środowiska pracy.
Społeczna Inspekcja Pracy sprawuje społeczną kontrolę wewnątrz firmy przestrzegania prawa
pracy, w tym przepisów i zasad bhp. Może być powołana tylko w przedsiębiorstwie, w którym
funkcjonują związki zawodowe.