Papiery Wartościowe na GPW

Giełda najczęściej kojarzy się z akcjami, ale jej oferta jest oczywiście znacznie
szersza.

Inwestorzy mogą handlować wieloma – zróżnicowanymi pod względem ryzyka –
instrumentami finansowymi, począwszy od obligacji po produkty strukturyzowane i
instrumenty pochodne.

Dwa podstawowe typy papierów wartościowych to akcje i obligacje. Na giełdzie można też
handlować instrumentami powiązanymi z akcjami, jak prawa poboru, prawa do akcji (PDA) i
prawa pierwszeństwa z obligacji. Dają one niecierpliwym inwestorom możliwość
zaangażowania kapitału w akcje jeszcze przed ich dopuszczeniem do obrotu. Dla tych, którzy
z różnych względów nie chcą bezpośrednio inwestować w akcje i obligacje, przeznaczone są
certyfikaty funduszy inwestycyjnych.

Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest
właścicielem części majątku spółki akcyjnej. Z faktu tego wynikają dla niego określone prawa
– prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu i pośrednio – prawo do
zarządzania spółką. Akcje są podstawowymi papierami wartościowymi notowanymi na
giełdzie i – w zależności od wielkości spółki, wartości jej akcji, płynności – jej akcje mogą być
notowane w jednym z dwóch systemów: w systemie notowań ciągłych lub w notowaniach
jednolitych.

Prawo poboru to prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługujące
dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą jednak
zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając prawo poboru na giełdzie. Prawa poboru
są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy. Należy jednak
pamiętać, że obrót prawami poboru trwa stosunkowo krótko (z reguły od kilku do kilkunastu
dni) i w tym okresie inwestor musi sprzedać je na giełdzie lub dokonać zapisu na akcje, w
przeciwnym razie poniesie stratę, gdyż prawa poboru wygasają.

Prawa do akcji (PDA) umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie, zanim
akcje te zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrót PDA podlega takim samym
regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań, w którym są
lub mają być notowane akcje danej spółki. Instrument ten jest swojego rodzaju polskim
wynalazkiem, niespotykanym na zagranicznych giełdach.

Prawa do akcji znacznie łagodzą problem długiego oczekiwania przez inwestorów na
notowanie akcji od momentu zapisania się na nie w publicznej subskrypcji. Inwestorzy wiedzą,
że aby akcje, na które złożyli zapisy w publicznej subskrypcji mogły być wprowadzone do
obrotu giełdowego najpierw musi nastąpić ich formalny przydział, później rejestracja w sądzie,
następnie złożenie w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych, dopuszczenie do obrotu
giełdowego przez Radę Giełdy i wprowadzenie do obrotu przez Zarząd Giełdy.

Prawa do akcji (PDA) mogą być przedmiotem obrotu już w kilka dni po przydziale akcji, a
jeszcze przed ich zarejestrowaniem w sądzie. PDA umożliwiają zatem wycofanie się z
dokonanej inwestycji tym, którym przydzielono nowe akcje, a jednocześnie umożliwia ich

nabycie tym, którzy nie dokonali tego w publicznej subskrypcji, zanim akcje zadebiutują na
giełdzie.

Po decyzji sądu o zarejestrowaniu nowej emisji, spółka uzgadnia z Krajowym Depozytem
Papierów Wartościowych oraz giełdą termin pierwszego notowania - już nie PDA, lecz akcji.

Zmiana przeprowadzana jest płynnie, czyli z dnia na dzień (z sesji na sesję) i nie powoduje dla
akcjonariusza konieczności podejmowania jakichkolwiek działań. Po prostu któregoś dnia
akcjonariusz ma np. 100 PDA danej spółki, a na następnej sesji ma już 100 akcji. Termin
zamiany jest podawany wcześniej do publicznej wiadomości.

Prawa pierwszeństwa z obligacji, zwane popularnie prawami pierwszeństwa, to papiery
wartościowe dające ich posiadaczowi priorytet w nabyciu akcji spółki, która wyemituje
obligacje, po określonej z góry cenie. Posiadacz prawa pierwszeństwa zna termin realizacji
praw do objęcia akcji, który jest z góry określony i kończy się w dniu wygaśnięcia praw
pierwszeństwa. Notowanie praw pierwszeństwa odbywa się w tym samym systemie notowań,
w którym notowane są akcje, do objęcia których uprawniają prawa pierwszeństwa. Jako
pierwsze do obrotu giełdowego wprowadzone zostały prawa pierwszeństwa spółki NETIA.

Obligacje to papiery wartościowe za pośrednictwem, których emitujące je podmiot zaciąga
pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emitenta i pobiera
z tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależności od podmiotu,
który emituje obligacje, możemy je podzielić na obligacje: skarbowe (emitowane przez Skarb
Państwa), korporacyjne (emitowane przez przedsiębiorstwa) oraz komunalne (emitowane przez
jednostki samorządu terytorialnego).

Biorąc pod uwagę zasadę ustalania odsetek, papiery te można podzielić na obligacje:



stałym oprocentowaniu,



zmiennym oprocentowaniu,



zerokuponowe (nieoprocentowane) – sprzedawane z dyskontem, w terminie
zapadalności następuje jednorazowa płatność w wysokości ich wartości nominalnej.

Giełdowy obrót obligacjami odbywa się na rynku Catalyst. Rynek ten został uruchomiony we
wrześniu 2009 r. w celu stworzenia w Polsce zorganizowanego i transparentnego rynku dla
instrumentów dłużnych emitowanych przez firmy i samorządy. Catalyst jest platformą
autoryzacji i obrotu wtórnego dla obligacji korporacyjnych, samorządowych, spółdzielczych,
listów zastawnych i innych dłużnych instrumentów finansowych.Certyfikaty inwestycyjne to
papiery wartościowe emitowane przez zamknięte lub mieszane fundusze inwestycyjne.

Certyfikaty inwestycyjne są potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwalają na
ustalenie wielkości należności, jaka z tytułu uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu
uczestnikowi w danym momencie. Jest to instrument dla tych, którzy z różnych względów nie
są zainteresowani bezpośrednim inwestowaniem w inne instrumenty finansowe. Certyfikaty
notowane są na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje.

Instrumenty pochodne

Inwestorom, którzy nie obawiają się podejmowania ryzyka i posiedli większą wiedzę o
prawach, które rządzą rynkiem kapitałowym, giełda umożliwia inwestowanie w bardziej

skomplikowane instrumenty finansowe – instrumenty pochodne. Specyfika instrumentów
pochodnych polega na tym, że ich cena zależy od wartości tzw. instrumentu bazowego, którym
może być np. papier wartościowy, indeks giełdowy, waluta czy wskaźnik ekonomiczny.
Notowane na giełdzie instrumenty pochodne to kontrakty terminowe, jednostki indeksowe oraz
opcje. Na giełdzie regulowanie należności z tytułu obrotu wszystkimi instrumentami
pochodnymi następuje w postaci rozliczenia pieniężnego (z wyjątkiem kontraktów na
obligacje).

Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się
do kupna, a druga do sprzedaży, w określonym terminie w przyszłości (w tzw. dniu
wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie, określonej ilości instrumentu bazowego lub
dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Po zawarciu transakcji codziennie
następuje aktualizacja wzajemnych zobowiązań wynikająca ze zmiany kursu kontraktu
terminowego. Wśród notowanych na giełdzie kontraktów terminowych inwestorzy mają do
dyspozycji kontrakty na indeksy, kontrakty na akcje, kontrakty na obligacje skarbowe oraz na
kursy walutowe.

Zdecydowanie największą popularnością na GPW cieszą się kontrakty na indeks WIG20. W
obrocie są jeszcze kontrakty na indeks spółek technologicznych TECHWIG oraz indeks
średnich spółek mWIG40, ale zazwyczaj dzienne obroty na tych instrumentach nie przekraczają
kilku sztuk. Wolumen na kontraktach walutowych na warszawskiej giełdzie również jest
znikomy. Nieco bardziej popularne są niektóre kontrakty na akcje.

Jednostki indeksowe (ETF-y) to instrumenty finansowe, których cena odzwierciedla zmiany
wartości danego indeksu. Instrument ten umożliwia inwestycję równoważną nabyciu całego
portfela danego indeksu bez konieczności zakupu poszczególnych akcji wchodzących w skład
tego indeksu. Na warszawskiej giełdzie notowane są jednostki indeksowe MiniWIG20, które
odzwierciedlają zmiany indeksu WIG20, w skład którego wchodzi dwadzieścia największych
i najbardziej płynnych spółek giełdowych.

Opcje to instrumenty pochodne, których wystawca zobowiązuje się do pokrycia różnicy
między z góry ustaloną ceną wykonania a ceną rozliczeniową instrumentu bazowego w terminie
wygaśnięcia/wykonania opcji. Z drugiej strony nabywca opcji posiada prawo do żądania od
wystawcy opcji określonej powyżej kwoty pieniężnej. W obrocie na giełdzie znajdują się opcje
kupna i sprzedaży o europejskim stylu wykonania na indeks WIG20 oraz na akcje spółek. Opcje
typu europejskiego mogą zostać wykonane jedynie w dniu ich wygaśnięcia.

Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe będące efektem połączenia co najmniej
dwóch różnych instrumentów (np. obligacji zerokuponowej z instrumentem pochodnym). Cena
produktu strukturyzowanego zależy od wartości określonego instrumentu bazowego (np. kursu
akcji, koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kursów walut). Emitent produktu
strukturyzowanego (bank, dom maklerski) zobowiązuje się w stosunku do nabywcy
(inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci kwotę rozliczenia ustaloną według z
góry określonego wzoru.W zależności od konstrukcji instrumentu możemy wyróżnić dwa
podstawowe rodzaje produktów strukturyzowanych:



produkty gwarantujące ochronę kapitału - bardzo bezpieczne, dające inwestorowi
określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy
i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału (inwestor
nie poniesie straty),



produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne,
gdyż większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowanych
przez produkt wbudowany.