SYTUACJA BEZROBOTNYCH KOBIET W

POWIECIE WIEBODZI SKIM W

LATACH 2004-2006

ROZDZIA 1

1

. Definicja bezrobocia.

Bezrobocie jest zjawiskiem spo ecznym, polegaj cym na tym, e cz

ludzi zdolnych do

pracy i deklaruj cych ch jej podj cia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z ró nych
powodów.
Pod poj ciem bezrobotnego mo na rozumie osob niezatrudnion , nie prowadz

dzia alno ci

gospodarczej i nie wykonuj

innej pracy zarobkowej, zdoln i gotow do podj cia zatrudnienia

(w pe nym lub niepe nym wymiarze czasu pracy).

2. Rodzaje bezrobocia:

a) naturalne - oznacza, e ch podj cia pracy i ch zatrudnienie nie pokrywaj si z ich

realizacj

b) frykcyjne - wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji pracy i miejsca zamieszkania

do wymaganych miejsc pracy

c) strukturalne – pojawia si wówczas, gdy w okre lonych regionach kraju lub ga ziach

wyst puje zastój gospodarczy i nap ywaj ce nowe roczniki w wieku zdolno ci do pracy nie
mog znale zatrudnienia

d) dobrowolne – jest spowodowane tym, e pewna cz

pracowników poszukuj cych

zatrudnienia nie akceptuje poziomu p acy realnej

e) przymusowe – dotyczy bezrobotnych, którzy nie mog znale pracy za obowi zuj

na

rynku p ac

f) chroniczne – trwaj ce ponad 12-m-cy
g) sezonowe – rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowane por roku i zwi zanymi ni
zmianami pogodowymi, wegetacji ro lin itp. np. budownictwo
h) krótkotrwa e -
i)

ugotrwa e - 1-2 lat

j) jawne - kategoria bezrobocie odnosz ca si do niepracuj cych a ujawniaj cych swoj

sytuacj poprzez rejestracj w urz dach pracy. Poziom bezrobocia jawnego nie jest zgodny ze
stanem faktycznym

k) ukryte – gdy na jednym stanowisku pracuj np. 3 osoby, np. w rolnictwie
l) technologiczne - jest zwi zane z post pem technologicznym, praca cz owieka jest

zast powana przez maszyny

m) cykliczne – zwi zane z cyklicznymi zmianami produktywno ci gospodarki

3. Przyczyny i skutki bezrobocia.

a) przyczyny:
· likwidacja niektórych ga zi przemys u np. górnictwa
· wysokie obci enia fiskalne
· ograniczanie produkcji
· brak informacji o miejscach pracy
· brak mobilno ci
· przeniesienie zak adu do innego rejonu
· niskie wykszta cenie pracowników
· zmiany w technologii
· zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy us ugi
· kryzys gospodarczy
· powszechny brak szacunku dla pracy
b) skutki:
-

konieczno zmian kwalifikacji zawodowych

-

potrzeba znalezienia znacznych rodków pieni nych na zasi ki dla bezrobotnych

-

zwi kszenie liczby ludzi pozbawionych rodków do ycia i bezdomnych

-

niewykorzystanie cz ci ludz8 zdolnych do pracy

-

patologie spo eczne – alkoholizm, narkomania, przest pczo , sekty religijne

-

im d

ej kto pozostaje bez pracy, tym mniej staje si interesuj cy dla potencjalnych

pracodawców, poniewa jego umiej tno ci i do wiadczenie stopniowo si dezaktualizuj

-

zmniejszenie dochodów bud etowych pa stwa

-

emigracja zarobkowa m odych wykszta conych ludzi

-

pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego w spo ecze stwie

- spadek dochodów rodzin, rozszerzenie si spo ecznych kr gów ubóstwa

4. Rynek pracy w Polsce.

Od roku 1997 sytuacja na rynku pracy znacznie si pogorszy a. Stopa bezrobocia wzros a a
do 20% w roku 2003. Od tego roku obserwowana jest nieznaczna poprawa, lecz mimo to stopa
bezrobocia rejestrowanego pozostaje nadal najwy sza spo ród wszystkich krajów Unii
Europejskiej. W dalszym ci gu dotyka ona a ponad 3 mln osób. Co gorsza struktura
bezrobotnych jest niezwykle niekorzystna. Bezrobocie dotyka przede wszystkim osoby m ode -
w tej grupie stopa bezrobocia dochodzi a do 40%. Jednocze nie okres poszukiwania pracy przez
bezrobotnych jest bardzo d ugi - rednio 18 miesi cy. Tak d ugi okres pozostawania bez pracy
powoduje, e cz

bezrobotnych zniech conych brakiem rezultatów w poszukiwaniu

zatrudnienia przechodzi do grupy biernych zawodowo. To bardzo niekorzystne zjawisko -
powoduj ce du e problemy spo eczne zwi zane z wykluczeniem tych osób z ycia spo ecznego.
Zmniejsza si liczba pracuj cych w gospodarce narodowej. W ko cu roku 1997 pracowa o 15,3
mln, za w ko cu III kwarta u 2005 roku (najnowsze dost pne dane) o milion osób mniej.
Jednocze nie trzeba podkre li , e jest to okres wchodzenia na rynek pracy osób wy u
demograficznego lat 80. Zmniejszenie si ilo ci miejsc pracy w tym okresie sprz

o si ze

wzrastaj

ilo ci osób w wieku produkcyjnym. To tym bardziej pogorszy o sytuacj na rynku

pracy.
W omawianym okresie wzros a ilo osób biernych zawodowo. Osoby z tej w

nie grupy

najcz ciej s zmuszone do korzystania z pomocy spo ecznej - im najtrudniej osi gn
samodzielno finansow . W tej grupie zdecydowanie dominuj kobiety.

5. Sytuacja kobiet na rynku pracy

Z raportu Ma gorzaty Kozerawskiej „Raport o sytuacji kobiet na rynku pracy” jasno wynika, i
kobieta ma znacznie gorsz sytuacj w pracy ni m czy ni. Ju pierwsze s owa jej artyku u to
potwierdzaj :” Kobieta mo e by kierownikiem, cho lepiej, gdyby zosta a piel gniark .

czyzna nie ma adnych ogranicze zawodowych, ale jako przedszkolanka rozbawi. Wyniki

bada socjologicznych s jednoznaczne: wiat poszed do przodu, kobieta zosta a”. Raport
pokazuje jak bardzo utrwali si tradycyjny podzia ról na m skie i kobiece.
Zdecydowana wi kszo pytanych kobiety twierdzi a, i m czyznom wiedzie si lepiej. To
im s oferowane lepsze propozycje pracy i wynagrodzenie za nie. Przez to czuj si
pokrzywdzone i pragn wyrównania szans. S zdania i , mo e to zrobi rz d, w adze lokalne i
instytucje zatrudnienia. Jak? Wesprze kobiec przedsi biorczo i dost p do edukacji oraz
zapewni opiek nad dzie mi. Wi kszo pa deklaruje, e nie spotka a si z dyskryminacj
osobi cie. Jednak przy szczegó owych pytaniach wychodzi na jaw, e by y dyskryminowane.
Ponad po owa respondentek uwa a, e nie mia a k opotów z powrotem do pracy po urlopie
macierzy skim, ale... mniej ni po owa zdecydowa a si przed

go na urlop wychowawczy.

Te, które to zrobi y, nie mia y wyj cia, bo np. nie sta ich by o na opiekunk dziecka. Co trzecia
bezrobotna kobieta, która chcia aby pracowa uwa a, i przeszkod jest zbyt du e obci enie
obowi zkami domowymi. A wielodzietne matki nawet nie próbuj szuka pracy, bo nie wierz ,

e to si uda. Niektóre kobiety s dz , i obowi zki domowe i ambicje zawodowe mo na

pogodzi , je li podzieli si niektóre obowi zki rodzinne z partnerem. Cz sto pomagaj
dziadkowie. Jednak wi kszo kobiet przyznaje, e to do nich nale y wykonywanie prac
domowych. Kobieta bez dzieci ma wi ksze szans na zdobycie pracy. Dlatego wiele kobiet
pó no decyduje si na za

enie rodziny. S gotowe przyj ka

prace nawet tak na niezbyt

korzystnych warunkach, czyli ma o p atn . Dla wi kszo ci z nich praca to nie tylko mo liwo
zarobienia pieni dzy, ale te dobro samo w sobie.
Je li chodzi o powszechn opini ludzi na ten temat to Polacy przypisuj kobietom zawody
zwi zane z opieku czo ci (piel gniarki, nauczycielki), które s przed

eniem ich roli w domu.

Natomiast nie widz ogranicze zawodowych dla m czyzn.
Polskie spo ecze stwo mo na podzieli na:
-

zwolenników partnerskiego modelu rodziny (40 proc.),

-

umiarkowanych tradycjonalistów (40 proc. - praca mo e by zaj ciem dodatkowym, ale tylko
w pewnych zawodach i za ni sz p ac )

-

konserwatystów (20 proc.), którzy uwa aj , e kobieta powinna siedzie w domu -
szczególnie, gdy ma dzieci.

Do tradycyjnego wizerunku kobiety bardziej przywi zani s m czy ni i mieszka cy ma ych
miejscowo ci.
Straszne jest to, i pracodawcy widz k opoty kobiet i potrzeb ich wsparcia, ale tylko 5%
badanych zadeklarowa o, i maj w swoich firmach dodatkowe rozwi zania przyjazne matkom.
Które wychowuj dzieci. Pracodawcy z jednej strony uwa aj , e zawodowe szans kobiet s
nik e, z drugiej- wysoko oceniaj ich kwalifikacje. Wed ug nich kobiety s sumienne, dok adne i
potrafi podj ryzyko, próbuj c swoich si w zawodach m skich. A 50 proc. pracodawców
uwa a, e za ma o jest kobiet na stanowiskach kierowniczych.

6. Ró nice na rynku pracy kobiet i m czyzn.

Wed ug Urszuli Sztanderskiej podstawow ró nic jest mniejsze uczestnictwo kobiet w pracy
zawodowej. Cho spadek aktywno ci zawodowej dotkn kobiety i m czyzn, to stopa
bezrobocia kobiet stale pozostaje wy sza. Kolejn wa

ró nic s ni sze zarobki kobiet. W

latach 1996-2002 kobieta przeci tnie zarabia a 20-25% mniej ni m czyzna. Wynika to z faktu,

e w ród najwi cej zarabiaj cych jest ma o kobiet. Z drugiej strony same kobiety cz sto zbyt

nisko oceniaj swoj prac .
Im wi cej kobieta ma dzieci, tym rzadziej decyduje si na prac zawodow . Z drugiej strony – im
wy sze wykszta cenie, tym kobiety s bardziej aktywne na rynku pracy. Niskie kwalifikacje
powoduj , e kobiety wycofuj si z rynku pracy lub szukaj innych róde utrzymania (na
utrzymaniu m a, zasi ki, wcze niejsze emerytury). Kobiety nieaktywne zawodowo w ponad
40% przypadków opiekuj si dzie mi, osobami starszymi i niepe nosprawnymi we w asnej
rodzinie. Poniewa mog przej na wcze niejsz emerytur , korzystaj z tego, by zaj si
bliskimi, mimo, e wcze niejsza emerytura jest ni sza. Przyczynia si do tego fakt, e w latach
1989-2001 zamkni to bardzo du o obków i przedszkoli.
Na prac kobiet jest wci mniejszy popyt ni na prac m czyzn dlatego, e kobiety maj
mniejsze umiej tno ci zawodowe, co wynika nie z poziomu wykszta cenia (w Polsce wy szego
od m czyzn), ale z mniejszego do wiadczenia zawodowego. Jest to skutkiem przerywania pracy
z powodu obowi zków rodzicielskich. Badania pokazuj , e potem powrót na rynek pracy jest
ju utrudniony.
Kobiety pracuj te

rednio tygodniowo krócej ni m czy ni, cz ciej zatrudniane s w

niepe nym wymiarze godzin. Kobietom trudniej konkurowa na rynku pracy, gdy pracodawcy
uwa aj ich prac za mniej warto ciow i obci on dodatkowymi kosztami (zwi zanymi z
macierzy stwem). Kobiety bardzo rzadko podejmuj prac w sektorze prywatnym, s natomiast
bardziej konkurencyjne w sektorze publicznym, najcz ciej w sektorze us ug i administracji
publicznej. Rzadziej równie podejmuj samodzieln dzia alno gospodarcz , czyli maj
mniejsz zdolno samodzielnego kreowania miejsc pracy. Niektóre badania wskazuj równie ,

e na polskim rynku pracy wyst puje dyskryminacja kobiet.

Kobiety szukaj pracy do pasywnie, szczególnie te bezrobotne lub bierne zawodowo.
Szczególn rol po rednika w poszukiwaniu pracy przez takie kobiety mog odgrywa
organizacje pozarz dowe. Powinny one indywidualizowa pomoc adresowan do bezrobotnych
kobiet, w zale no ci od ich sytuacji yciowej i czasu trwania bezrobocia. Organizacje
pozarz dowe mog d

do stworzenia podstaw dzia ania dla ró nych form opieki nad dzie mi,

obj cia kobiet programami aktywizacyjnymi i ukierunkowanymi na zwalczanie bezrobocia,
dofinansowania w programach zmierzaj cych do likwidacji ró nic na rynku pracy miedzy

ciami, uruchomienia dotowanych szkole zawodowych dla kobiet oraz programów

informuj cych o skutkach wczesnej dezaktywacji zawodowej i d ugotrwa ych przerw w pracy.
a) ró nice wynagrodzenia
Ró nica wynagrodze kobiet i m czyzn s faktem, mimo, e Konstytucja RP (1997), oraz
kodeks pracy ze stycznia 2002 r. gwarantuje jednakowe wynagrodzenie za jednakow prac i jest
to tak e wymogiem Konwencji (nr 100) Mi dzynarodowej Organizacji Pracy, podpisanej przez
polski rz d (1954), brak mechanizmów egzekwowania tej zasady (w tym równie brak sankcji
dla tych, którzy jej nie przestrzegaj ) prowadzi do tego, e jednakowe wynagrodzenie jest
gwarantowane wy cznie na papierze, a nie w praktyce. W Polsce m czy ni zarabiaj 9,6%
powy ej redniej krajowej, a kobiety 10,7% poni ej tej redniej. Oznacza to, e przeci tne
dochody m czyzny s 22,2% wy sze ni przeci tne dochody kobiety. Przeci tna stawka brutto
za godzin wynosi w Polsce 12,28 PLN (3,3 EUR), a stawka, jak otrzymuje m czyzna za
godzin pracy jest 13,8% wy sza ni stawka otrzymywana przez kobiet (2,9 EUR). Stawka za

godzin pracy wykonywanej g ównie przez kobiety, np. przez pracownice fabryki w przemy le
tekstylnym, pomoce domowe, pracownice pralni i sprz taczki wynosi a 6,28 PLN (1,7 EUR).

WYKSZTA CENIE
Nale y zwróci szczególn uwag na fakt, i kobiety zarabiaj mniej ni m czy ni mimo
wy szego wykszta cenia. Lepsze wykszta cenie nie tylko nie oznacza dla kobiet wy szego
wynagrodzenia, ale wr cz pog bia dysproporcj p ac, bowiem najwi ksza ró nica wynagrodze
kobiet i m czyzn wyst puje w

nie w grupie osób z wykszta ceniem wy szym.

Tabela 1.Wynagrodzenie kobiet jako % wynagrodzenia m czyzn
w Polsce w 2001r. Wynagrodzenie m czyzn = 100

Wykszta cenie

Kobiety

czy ni

Wy sze

68,4

100

Policealne

78,2

100

rednie zawodowe

79,3

100

rednie

84,6

100

Zasadnicze zawodowe

68,9

100

Podstawowe i niepe ne
podstawowe

72,4

100

ród o: Kalkulacje Sekretariatu Koalicji Karat na podstawie "Struktury p ac w zale no ci od grup

zatrudnienia w pa dzierniku 2001r.", (GUS, 2002d)

Tabela 2. rednie wynagrodzenie brutto kobiet i m czyzn w PLN
w Polsce w 2001r. wed ug poziomu wykszta cenia

Kobiety

czy ni

Ogó em

1 988,78

2 429,94

Wy sze

2 756,90

4 031,84

Policealne

1 934,82

2 474,68

rednie zawodowe

1 872,55

2 359,24

rednie

2 050,06

2 424,20

Zasadnicze zawodowe

1 323,29

1 919,93

Podstawowe i niepe ne
podstawowe

1 325,77

1 830,04

ród o: GUS, 2002d

Jak wynika z powy szych tablic przeci tne wynagrodzenie kobiet by o w 2001 r. ni sze o 18,2%
od przeci tnego wynagrodzenia m czyzn. Najwi ksza ró nica (31,6%) na niekorzy kobiet
wyst puje w ród osób z wy szym wykszta ceniem. Kolejna pod wzgl dem wielko ci ró nica
wyst puje w ród pracowników z wykszta ceniem zawodowym (31,1%) oraz pracowników z
niepe nym wykszta ceniem podstawowym i podstawowym (27,6%)(GUS, 2002d).
Te dane mog

wiadczy o tym, e kobiety z wy szym wykszta ceniem pracuj na stanowiskach

poni ej swoich kwalifikacji i rzadziej ni m czy ni zajmuj stanowiska kierownicze, dlatego te
otrzymuj ni sze wynagrodzenie ni m czy ni o tych samych kwalifikacjach. Jednocze nie
dysproporcja p ac m czyzn i kobiet z najni szym wykszta ceniem mo e wskazywa na to, e
kobiety nie posiadaj ce kwalifikacji wykonuj zaj cia tradycyjnie uwa ane za „kobiece”
(sprz taczki, opiekunki do dzieci, osób chorych i niepe nosprawnych), co jest równoznaczne z
niskim wynagrodzeniem, gdy praca kobiet zazwyczaj nie jest ceniona.

ZAWODY

rednia ró nica wynagrodze m czyzn i kobiet zatrudnionych we wszystkich

wyszczególnionych grupach zawodowych wynosi 22%. Proporcje zarobków s ró ne w
poszczególnych grupach.
- Najwi ksza ró nica p ac zosta a odnotowana w ród „robotników przemys owych i
rzemie lników” (60%) – jest to bran a zdominowana przez m czyzn. W bran y tej
zatrudnionych jest 30% wszystkich pracuj cych m czyzn i tylko 7% pracuj cych kobiet.
- Najmniejsza ró nica p ac (1,6%) odnotowana zosta a w ród .pracowników biurowych.
Tylko w jednej podgrupie zawodowej wynagrodzenia kobiet przewy szaj wynagrodzenia

czyzn – „pracownice obs ugi biurowej” zarabiaj 0,8% wi cej ni ich koledzy. Nale y jednak

zaznaczy , e p ace w tym zawodzie s stosunkowo niskie (11,5% poni ej redniej).
- W grupie „parlamentarzy ci, wy si urz dnicy i kierownicy”, w której wynagrodzenie jest
najwy sze (przeci tnie wynosi 221% redniej krajowej), ró nica p ac kobiet i m czyzn wynosi
33%. Oznacza to, e kobiety w tej grupie zawodowej rzadko pe ni najwy sze (tzn. najlepiej
op acane) stanowiska.
-

Najwi kszy odsetek kobiet (24%) zatrudniony jest w drugiej grupie zawodowej –
„specjali ci”. Ró nica wynagrodze kobiet i m czyzn w tej kategorii jest jedn z
najwy szych i wynosi 36%. Przeci tnie kobiety w tej grupie zarabiaj 14% powy ej redniej
krajowej, m czy ni za 55% powy ej tej redniej.

-

Kolejna grupa zawodowa, w której licznie reprezentowane s kobiety to „technicy i inny

redni personel” (obejmuje pracowników s

by zdrowia i nauczycieli przedmiotów

zawodowych). Ró nica wynagrodze w tej grupie wynosi równie 36%. M czy ni w tej
grupie zarabiaj 23% powy ej redniej krajowej, a kobiety 11% poni ej tej redniej.

SEKTORY
W wielu sektorach zwi kszy a si dysproporcja p ac na niekorzy kobiet co odzwierciedla
niedocenianie roli kobiet w rynku pracy. Kobiety o wiele cz ciej ni m czy ni otrzymuj
wynagrodzenie najni sze. Najni sze wynagrodzenie (886,62 PLN i mniej (237 EUR)), otrzymuj

ównie osoby zatrudnione w takich sektorach jak „hotele i restauracje” oraz „handel i naprawy”.

Ponad 19% kobiet i 14% m czyzn pracuj cych w „hotelach i restauracjach” otrzymuje najni sze
mo liwe wynagrodzenie. W „handlu i naprawach” najni sze mo liwe wynagrodzenie otrzymuje

16,5% kobiet i 10,6% m czyzn. Najwi ksza ró nica w wynagrodzeniach kobiet i m czyzn
wyst puje w sektorze „przemys owym”, gdzie procent m czyzn otrzymuj cych najni sze
wynagrodzenie jest dwu i pó krotnie mniejszy (5,4% m czyzn zatrudnionych w tym sektorze
otrzymuje najni sze wynagrodzenie). Najmniejsz ró nic p ac kobiet i m czyzn odnotowano w
„administracji publicznej i obronie narodowej”. Pracownicy zatrudnieni w sektorze publicznym
zarabiali rednio 3,6% wi cej ni osoby zatrudnione w sektorze prywatnym. Sektor prywatny
oferuje lepsze mo liwo ci zarobku pracownikom z wy szym wykszta ceniem (którzy mogli
zarobi prawie 59,3% wi cej ni w sektorze publicznym).
Sektory sfeminizowane. W okresie transformacji nie dosz o do wi kszych zmian w zatrudnieniu
kobiet w poszczególnych bran ach. Kobiety nadal pracuj w sfeminizowanych sektorach, np.
takich jak edukacja, czy s

ba zdrowia. W innych sektorach, takich jak budownictwo, transport i

komunikacja, kobiety stanowi mniej ni 1/3 pracowników (Heinen, Portet, 2002).
88,2% kobiet pracuj cych w tym sektorze zarabia poni ej redniej krajowej, a 43,5% otrzymuje
50-70% tej redniej (296 414 EUR). Przeci tne wynagrodzenie brutto w s

bie zdrowia wynosi

1 721,12 PLN (GUS, dane z 30.09.2002). Niskie p ace by y przyczyn strajku piel gniarek w
2000 r. (prze om pa dziernika i listopada). Piel gniarki domaga y si podwy ki wynagrodze , ale
równie podkre la y zwi zek mi dzy niskim presti em ich pracy a niskim statusem
ekonomicznym.

da y podwy ki p ac równie jako formy uznania spo ecznej roli swojego

zawodu. Rz d i parlament nie potraktowa y powa nie da piel gniarek i na ich protesty
zareagowa y zupe nie inaczej ni na strajki innych grup zawodowych (np. górników), w których
wi kszo stanowi m czy ni. W adze uzna y ich strajki za protesty m ów- ywicieli rodziny.

WIEK

atwo zauwa

, e p ace pracowników (zarówno kobiet, jak i m czyzn) rosn wraz z wiekiem.

W ka dej grupie wiekowej wyst puj jednak ró nice w wysoko ci wynagrodze mi dzy
kobietami i m czyznami, niezmiennie na niekorzy kobiet. Najwi ksze dysproporcje SA
zauwa alne mi dzy 30 a 50 rokiem ycia oraz w ród osób powy ej 65 lat. Najmniej ró ni si

ace kobiet i m czyzn w najm odszej grupie wiekowej (poni ej 24 lat).

7. Podsumowanie
Z powy szych raportów i danych mo na mia o wysnu wniosek, i sytuacja kobiet na polskim
rynku pracy w porównaniu z pozycj m czyzn jest o wiele trudniejsza. Niestety kobiety wci
maj trudniej. Dalej istniej zawody w których m czy ni s faworyzowani, chocia kobiety
tak e posiadaj odpowiednie kwalifikacje i predyspozycje do wykonywania tych zawodów.
Zarabiaj mniej ni m czy ni chocia cz sto to one maj lepsze wykszta cenie. Nadal panuje
tradycyjny obraz kobiety, a zawody, które przypisuje si kobietom s przed

eniem ich roli w

domu. M czyznom o wiele atwiej znale prace. Kobiecie je li ju uda si znale prace to jest
ona na niekorzystnych warunkach, czyli niskie zarobki i d ugie godziny pracy, dlatego kobiety
wielodzietne nawet nie próbuj jej szuka . Wol zaj si obowi zkami domowymi i
wychowaniem dzieci. M ode kobiety, które próbuj zwalczy nierówno ci miedzy p ci
przeciwn i osi gn awans w yciu zawodowym rezygnuj z za

enia rodziny i posiadania

dzieci.

ROZDZIA 2

Charakterystyka Powiatu wiebodzi skiego

Powiat wiebodzi ski le y w rodkowo-zachodniej cz ci województwa lubuskiego i graniczy z
pi cioma powiatami: sul ci skim, kro nie skim, zielonogórskim, nowotomyskim i
mi dzyrzeckim. Zosta utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego
siedzib jest miasto wiebodzin. Po

ony jest pomi dzy trasami dróg mi dzynarodowych:

Szczecin – Praga, Berlin – Warszawa – Moskwa. Region ten posiada szczególne walory
turystyczne z uwagi na ró norodne lasy i czyste jeziora oraz urozmaicon konfiguracj terenu.
Cz

powiatu obejmuje obszar chronionego krajobrazu.

Powiat wiebodzi ski stanowi 6,7% powierzchni województwa lubuskiego zajmuj c 938 km²
powierzchni, w której u ytki rolne stanowi 48,2%, a lasy 41,85%.

Powiat wiebodzi ski powsta dla:

Gminy Lubrza reprezentuj cej miejscowo ci: Boryszyn, Bucze, Lubrza, Mostki, Nowa

Wioska, Prze azy, Staropole, Zagórze, Zagaje-Buczyna,

Gminy agów reprezentuj cej: Gronów, Jemio ów, K odnica-Troszki, Kosobudz, agów,

agówek, Nied wied , Po rzad o, Sieniawa, Toporów, elechów,

Gminy Sk pe reprezentuj cej: B onie, Cibórz, Darnawa,

kie, Mi dzylesie, Niekarzyn,

Niesulice, O obok, Pa ck, Pod a Góra, Przetocznica, Radoszyn, Rokitnica, Sk pe,

grzynice,

Gminy Szczaniec reprezentuj cej: Brudzewo, D brówka Ma a, Kie cze, Ko minek,

Mysz cin, Ojerzyce, Opalewo, Smardzewo, Szczaniec, Wolimierzyce, Wilenko oraz
przysió ek Nowe Karcze,

Miasta i Gminy wiebodzin reprezentuj cej: Miasto wiebodzin oraz wsie: Borów,

Chociule, Gli sk, Go cikowo, Grodziszcze, Jeziory, Jordanowo, K psko, Kupienino,

Lubiniecko, Lubogóra, ugów, Nowy Dworek, Osogóra, Podlesie, Raków, Rosin,
Roz ogi, Rudgerzowice, Rusinów, Rzeczyca, Wilkowo, Witos aw,

Miasta i Gminy Zb szynek reprezentuj cej: Miasto Zb szynek oraz So ectwa: Chlastawa,

brówka Wielkopolska, Kosieczyn, Kr cko, Rogoziniec.

Powiat wiebodzi ski zamieszkuje 58 tys. osób, a na 1 km² przypada 62 osoby, co stanowi 6%
ludno ci województwa, w którym na 1 km² przypada 73 mieszka ców. W powiecie
zaewidencjonowano 4679 podmiotów gospodarczych w tym: 3 przedsi biorstwa pa stwowe, 19
spó ek akcyjnych, 395 spó ek cywilnych, 169 spó ek z ograniczon odpowiedzialno ci , 24

spó dzielnie. Na terenie powiatu znajduje si : 19 placówek s

by zdrowia, 21 placówek

pocztowych, 24 szko y podstawowe, 10 gimnazjów, 5 szkó

rednich.

Powiat wiebodzi ski na mapie województwa lubuskiego

Herb Powiatu wiebodzi skiego

Flaga Powiatu wiebodzi skiego

ROZDZIA 3

Sytuacja bezrobotnych kobiet w powiecie wiebodzi skim, lata 2004-2006

Tematyka kobiet zyskuje na znaczeniu w kontek cie tocz cej sie ogólnej dyskusji

dotycz cej sytuacji spo eczno-zawodowej kobiet w Polsce.

W 2004 roku w województwie lubuskim, liczba zarejestrowanych bezrobotnych

zmniejszy a si o 8%,a nast pny rok przyniós ich spadek o ok.10,3%. W ci gu dwóch lat liczba
zarejestrowanych bezrobotnych zmniejszy a si o 19,7% w tym ok 7% dotyczy o kobiet.
Najmniej bezrobotnych kobiet mieszka w

nie w powiecie wiebodzi skim, tylko 49%,podczas

gdy w powiecie zielonogórskim jest ich a 57,5%.
Najtrudniejsz sytuacj maj kobiety w przedziale wieku 25-34 lata. Odsetek bezrobotnych w tej
grupie wynosi w pierwszej po owie 2006 roku 62,4 % (jest to przedzia wiekowy w którym
wi kszo kobiet decyduje si na za

enie rodziny - i po urodzeniu dziecka trudniej jest im

znale prac ). W lepszej sytuacji, bior c pod uwag liczb zarejestrowanych, s kobiety w
wieku mi dzy 55 a 59 rokiem ycia, a wynika to z faktu, e kobiety te w przewa aj cej cz ci s
obj te b

to zasi kiem przedemerytalnym, b

przys uguje im wcze niejsza emerytura.

Z danych powiatu wiebodzi skiego wynika, e z roku na rok coraz mniej kobiet

rejestruje si jako bezrobotne. Na popraw na rynku pracy wp yn o przede wszystkim
ustabilizowanie sytuacji gospodarczej w naszym powiecie. Przybywa coraz wi cej ofert pracy dla
kobiet, jednak mimo to nadal mieszkankom powiatu wiebodzi skiego trudniej niz m czyznom
jest znale zatrudnienie.

Warto zaznaczyc,ze kobiety dominuj w ród prawie wszystkich programów oferowanych

przez powiat. Najwi kszy udzia bezrobotnych kobiet w ofertach programowych urz du,
odnotowano w klubach pracy, szkoleniach ,przekwalifikowaniach zawodowych i pracach
interwencyjnych.
Wed ug powiatowego urz du pracy od lat zawodowo kobiety legitymuj si zdecydowanie
wy szym wykszta ceniem ni m czy ni. Jednak przy zatrudnianiu na konkretne stanowiska, nie
zawsze brane s pod uwag kwalifikacje i sta pracy kobiet. Kobiety o takich samych
kwalifikacjach jak m czy ni, otrzymuj ni sze wynagrodzenia za ten sam porównywalnie
rodzaj pracy.

Poziom aktywizacji kobiet w powiecie wiebodzi skim na przestrzeni ostatnich lat

podlega wahaniom, których ogólny kierunek mo na okre li jako wzrastaj cy. Zmierzamy
bowiem do poprawy sytuacji kobiet na rynku pracy, przeciwdzia aj c dyskryminacji kobiet.
Najwi ksze znaczenie maj oczywi cie same kobiety, które podejmuj skuteczne dzia ania
wobec w asnych rodowisk, by zmieni te negatywne postawy.

ROZDZIA 4

Struktura bezrobotnych kobiet w powiecie wiebodzi skim w latach
2004 – 2006

W tym e rozdziale chcia bym zwróci uwag na z

on struktur bezrobotnych kobiet w

powiecie wiebodzi skim. Na pocz tku zadajmy sobie nast puj ce pytanie: „jak wygl da
sytuacja zatrudnienia kobiet na rynku pracy ?” Có , nale y stwierdzi , e pozastawia ona wiele
do yczenia. Pracodawcy najcz ciej faworyzuj m czyzn, a rol kobiet spychaj na dalszy plan
nawet w obliczu obowi zku równego traktowania kobiet, który znale

mo emy w polskiej

Konstytucji oraz w Kodeksie Pracy. Gorsza sytuacja kobiet na rynku pracy objawia si mi dzy
innymi równie w niskim poziomie zarobków i to nawet wówczas gdy kobiety posiadaj te same
kwalifikacje i poziom wykszta cenia jak m czy ni oraz wykonuj identyczny lub
porównywalny rodzaj pracy. To wydaje si paradoksalne, zw aszcza e kobiety bardziej aktywnie
poszukuj zatrudnienia i atwiej przestawi si im na wykonywanie innego zawodu lub zaj cia.
Ponadto istniej te podstawy prawne, takie jak np. przyznanie opieki nad chorym dzieckiem
ojcu i matce (poprzednio panuj ce prawo przys ugiwa o wy cznie matce), a tak e podzielenie
urlopów (macierzy skiego i wychowawczego) mi dzy obojgu rodziców. Niestety przepisy

ciwie wcale nie przyczyniaj si do poprawy sytuacji kobiet. Dlaczego wi c tak si dzieje?

Przyczyn tego stanu rzeczy jest kilka. Po pierwsze, pracodawcy porównuj c role zawodowe
obojgu p ci kieruj si stereotypami. Kobiety uwa ane s za pracownika mniej dyspozycyjnego,
gdy ci y na nich obowi zek pogodzenia pracy zawodowej z prowadzeniem domu,
wychowaniem dzieci, itp. Pracodawcy wykazuj niech do elastycznych form zatrudnienia i
preferuj tradycyjn form organizacji pracy, co stanowi dodatkowy problem w godzeniu ról
spo ecznych przez kobiety. Co prawda istniej przecie instytucje, które wspieraj i oferuj
pomoc w realizowaniu funkcji domowych jednak kieruj oni swoje us ugi do osób
otrzymuj cych wysokie dochody. Ponadto nale y zauwa

, e dwukrotnie wi cej kobiet ni

czyzn traci prac z powodu restrukturyzacji zak adów pracy. Niestety, w sytuacji kryzysu

przedsi biorstwa zwalnia si przede wszystkim kobiety. Wymienione wy ej fakty niew tpliwie w
sposób istotny przyczyniaj si do trudnej sytuacji kobiet na rynku pracy.

Na podstawie danych statycznych pragn przedstawi struktur bezrobotnych w powiecie

wiebodzi skim. Nale y powiedzie , e bezrobocie w województwie lubuskim odznacza si

zró nicowaniem w przedstawionych powiatach. Wynika to z nierównomiernego rozwoju
spo eczno-gospodarczego poszczególnych regionów, a tak e odmiennego stopnia rozwoju
przedsi biorczo ci. Rozwój ten niew tpliwie wp ywa na tworzenie nowych miejsc pracy, a tak e
ju istniej cych w przedsi biorstwach, gdzie przedsi biorcy zmuszeni s nieustannie
optymalizowa swoje instytucje oraz strategie rozwoju. Mówi c o przyczynach bezrobocia kobiet
w powiecie wiebodzi skim nale y zwróci uwag na fakt wyst powa wielu przedsi biorstw
bran y metalowej jak cho by „Seco Warwick” sp. S.A., Lubuskie Zak ady Termotechniczne
„Elterma” sp. S.A., „Keiper Polska” sp. z o.o , „Sprick-Rowery” sp. z o.o oraz „Kico Polska” sp.
z o.o, które to zatrudniaj g ównie robotników p ci m skiej.

Wykres I. Stopa bezrobocia w powiecie wiebodzi skim w porównaniu do województwa
lubuskiego w latach 2004-2006 (dane wyra one w procentach).

ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych statystycznych uzyskanych z PUP w

wiebodzinie 2004-2006. Stan na 31.XII.2004-2006.

Z powy szych danych wynika, e stopa bezrobocia w województwie by a stale wy sza ni stopa
bezrobocia w powiecie. Wyra nie zauwa alny jest tak e spadek redniej w przeci gu lat 2004-
2006 zarówno w samym powiecie (z 18,9% do 12,8%, czyli wynosi on 6,1%) jak i
województwie( z 25,6% do 19,0%, czyli dawa o to 6,6%). Warto zauwa

, i spadek ten w obu

rednich jest porównywalny.

Wykres II. Stopa bezrobocia kobiet w powiatach województwa lubuskiego w latach 2004-
2006 (dane wyra one w procentach).

ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych statystycznych uzyskanych z PUP w

wiebodzinie. Stan na 31.XII.2004-2006.

Z wykresu wynika, i w roku 2004 stopa bezrobocia kobiet wynosi a rednio 14,9 %. Najwy szy
procent odnotowano w powiecie aga skim (18,9%). Niewiele ni szy procent by zauwa alny w
powiatach: nowosolskim (18,5%) i kro nie skim (18,4%). W roku 2005 rednia stopa bezrobocia
kobiet spad a w porównaniu z rokiem ubieg ym o 1,1 %. Najwy szy procent ponownie
odnotowano w powiatach: kro nie skim(18,4%) i nowosolskim (18,0 %). W roku nast pnym

rednia stopa bezrobocia kobiet wynios a 12,6 %, za najwy szy procent bezrobotnych kobiet

niezmiennie panowa w powiecie nowosolskim. Natomiast w powiecie wiebodzi skim wyra nie

widoczne jest najni sze bezrobocie kobiet, które rednio w Latach 2004-2006 wynosi 8,1 %,
czyli rednio a o 5,7 % mniej w porównaniu do innych powiatów.
Porównuj c oba wykresy mo na wyci gn nast puj ce wnioski, a mianowicie, e w 2004 roku
by o o 0,3 % wi cej zarejestrowanych m czyzn. Natomiast w 2005 by o wi cej kobiet ni

czyzn, a o 2,4 %, a w 2006 jest ju wi cej kobiet o 3,6 %. Widoczne s tu tendencje wzrostu

zarejestrowanych kobiet.

Tabela I. Struktura bezrobotnych wed ug p ci zarejestrowanych w PUP w wiebodzinie w
latach 2004-2006.

czy ni

Kobiety

2004

%

2005

Osoby bezrobotne

Ogó em

%

2006

%

2038

2173

4211

100

51,6

48,4

3681

1763

1918

100

47,9

52,1

3022

1412

1610

46,7

53,3

100

ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych statystycznych uzyskanych z PUP w

wiebodzinie 2004-2006. Stan na 31.XII.2004-2006.

Zwracaj c uwag na powy sz tabel mo na stwierdzi , e w roku 2004 wi kszy procent
bezrobotnych wyst powa w ród m czyzn. Analizuj c dalsze dane wida , i wi kszy problem
bezrobocia dotyczy jednak kobiet. W porównaniu roku 2004 do oraz lat 2005 i 2006 zauwa alny
jest wzrost bezrobocia kobiet, który wyniós 4,9 %. Przyczyn takiej sytuacji jest na pewno
wej cie Polski do Unii Europejskiej, poniewa wielu m czyzn zdecydowa o si na wyjazd do
pracy za granic . Ponadto w powiecie wiebodzi skim powsta o wiele zak adów pracy, g ównie
o bran y metalowej, gdzie niestety niewiele mog o by zatrudnionych kobiet, gdy powsta y

ównie typowe stanowiska pracy dla p ci m skiej.

Tabela II. Struktura bezrobotnych kobiet zamieszka ych na terenie powiatu

wiebodzi skiego w latach 2004-2006.

wiebodzin

agów

247

42,66

232

46,4

Gminy

2004

%

2005

%

Lubrza

164

47,67

142

49,97

171

47,71

187

49,6

%

118

50,21

2006

51,07

214

173

49,86

Zb szynek

997

47,09

938

51,06

757

50,81

259

61,96

240

66,48

215

69,81

Sk pe

ró

o: Opracowanie w asne na podstawie danych statystycznych uzyskanych z PUP w

wiebodzinie 2004-2006. Stan na 31.XII.2004-2006.

Z powy szych danych odczytujemy, i najwi cej bezrobotnych kobiet wyst powa o w gminie
Zb szynek. W przeci gu lat 2004-2006 ich liczba wzros a o 7,85%. Niepokoj cy jest równie
fakt. I w przeci gu rozpatrywanych lat stale wzrasta procent bezrobotnych kobiet w
wymienionych wy ej gminach. Wyj tkiem jest tylko gmina wiebodzin, gdzie w latach 2005-
2006 poziom bezrobocia kobiet spad o 0,25%. Przyczyn tej sytuacji jest fakt, e g ównie nowe
miejsca pracy tworzone s w wiebodzinie.

Tabela III. Struktura kobiet znajduj cych si w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
powiecie wiebodzi skim w latach 2004-2006.

Samotnie wychowuj ca dziecko

Kobiety

do lat 25

Niepe nosprawne

2005

2006

486

347

238

220

2004

563

175

47

33

31

do lat 7

ród

o: Opracowanie w asne na podstawie danych statystycznych uzyskanych z PUP w wiebodzinie
2004-2006. Stan na 31.XII.2004-2006.
Z powy szych danych wynika, e najliczniejsz grup stanowi y kobiety do 25 roku ycia.
Jednak w latach 2004-2006 nast pi spadek bezrobotnych kobiet. Ich liczba spad a o 216. W
trudnej sytuacji znajduj si te matki samotnie wychowuj ce dzieci od lat 7 pomimo wyra nego
spadku ich ilo ci w latach 2004-2006 o 63. Pozytywny jest te fakt spadku liczby bezrobotnych
niepe nosprawnych kobiet z 47 do 31 (czyli o 16). Kobiety jako osoby niepe nosprawne s w
szczególnej sytuacji, poniewa musz mie umo liwione specjalistycznie przygotowane miejsca
pracy w oparciu o odr bne przepisy (PFRON).
Wyci gaj c wnioski z wszystkich powy szych informacji pragn zauwa

, e sytuacja kobiet

bezrobotnych jest trudna. Du szans dla nich s dzia aj ce urz dy pracy, których obowi zkiem
jest poda im pomocn d

poprzez zastosowanie ró nego rodzaju form, dzi ki którym mo e

zmieni si sytuacja kobiet na rynku pracy.

ROZDZIA 5

Aktywne formy zastosowane wobec bezrobotnych kobiet po wej ciu do Unii
Europejskiej w powiecie wiebodzi skim

1. Bezrobotne kobiety do 25 roku ycia:

Powiatowy urz d pracy w okresie do 6 miesi cy od dnia rejestracji powinien przedstawi
propozycj zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, sta u, odbycia przygotowania
zawodowego w miejscu pracy lub zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót
publicznych
Bezrobotn w tym wieku pracodawca mo e skierowa do odbycia u pracodawcy sta u
przez okres nie przekraczaj cy 12 miesi cy
Bezrobotna do 25 roku ycia, która nie posiada kwalifikacji zawodowych, która w okresie
6 miesi cy od dnia zarejestrowania w urz dzie pracy podj a dalsz nauk w szkole
ponadpodstawowej lub ponadgimnazjalnej dla doros ych albo w szkole wy szej w
systemie studiów wieczorowych lub zaocznych, starosta, na wniosek bezrobotnego,
przyznaje stypendium w wysoko ci 50% kwoty zasi ku, wyp acanego przez 12 miesi cy
od dnia rozpocz cia nauki( stypendium jest wyp acane, gdy dochód na osob w rodzinie
nie przekracza wysoko ci wiadcze z pomocy spo ecznej).
Bezrobotne d ugotrwale mog zosta skierowane przez starost , na zasadach dotycz cych
robót publicznych, do wykonywania przez okres do 6 miesi cy pracy nie zwi zanej z
wyuczonym zawodem, w wymiarze nie przekraczaj cym po owy wymiaru czasu pracy, w
instytucjach u yteczno ci publicznej oraz organizacjach zajmuj cych si problematyk
kultury, o wiaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej lub pomocy spo ecznej

2. Kobiety bezrobotne d ugotrwale, bezrobotne powy ej 50 roku ycia i bezrobotne

samotnie wychowuj ce co najmniej jedno dziecko do 7 roku ycia:
Organizacja robót publicznych( starosta mo e przyznawa zaliczki ze rodków Funduszu
Pracy na poczet wyp at wynagrodze ora p acenia sk adek na ubezpieczenia spo eczne
Kobiety bezrobotne powy ej 50 roku ycia mog zosta skierowane przez starost do
wykonywania pracy w ramach prac interwencyjnych przez 24 miesi ce(starosta refunduje
koszty wynagrodzenia i sk adek ubezpiecze spo ecznych poniesionych przez
pracodawc ). Prace interwencyjne nie mog by organizowane w powiatowych i
wojewódzkich urz dach pracy, minister pracy okre la w drodze rozporz dzenia
szczegó owy sposób i tryb organizowania prac interwencyjnych i robót publicznych,
jednorazowej refundacji kosztów op aconych sk adek ubezpieczenia spo ecznego
zatrudnionej bezrobotnej. Po up ywie 6 miesi cy od dnia zarejestrowania w powiatowym
urz dzie pracy, mog ubiega si o przyznanie prawa do wiadczenia przedemerytalnego,
je li spe niaj warunki do nabycia tego wiadczenia, okre lone w odr bnych przepisach.
Bezrobotne, samotnie wychowuj ce o najmniej jedno dziecko do 7 roku ycia, je eli
udokumentuj poniesione koszty, mog mie je zrefundowane w wysoko ci nie wy szej
ni po owa zasi ku. Je eli bezrobotna podejmie zatrudnienie lub inn prac zarobkow
lub zostanie skierowana na sta , przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie
oraz pod warunkiem nie przekraczania wysoko ci kryterium dochodowego na osob w
rodzinie, refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do 7 lat mo e by na 3 miesi ce, je eli

bezrobotna podj a zatrudnienie lub inn prac zarobkow na okres co najmniej 6
miesi cy, lub na 6 miesi cy, je eli bezrobotna podj a prac zarobkow przynajmniej na
12 miesi cy. Bezrobotna mo e by skierowana do odbycia sta u przygotowania
zawodowego w miejscu pracy oraz do prac interwencyjnych do przedsi biorcy nie
zatrudniaj cego pracownicy na zasadach przewidzianych dla pracodawców.

3. Kobieta prowadz ca gospodarstwo domowe mo e poinformowa powiatowy urz d pracy

ch ci podj cia przez ni pracy zarobkowej w jej gospodarstwie domowym. Powiatowy
urz d pracy mo e skierowa tak bezrobotn do wykonywania pracy zarobkowej w
gospodarstwie domowym, je eli w wyniku propozycji powiatowego urz du pracy lub z

asnej inicjatywy uprzednio wyrazi gotowo podj cia pracy zarobkowej w

gospodarstwie domowym, sk adaj c o wiadczenie w tej sprawie. Kobieta prowadz ca
gospodarstwo domowe zawiera z powiatowym urz dem pracy umow aktywizacyjn w
formie pisemnej. Powiatowy urz d pracy wydaje za wiadczenie potwierdzaj ce
zarejestrowanie tej umowy w celu udokumentowania uprawnie do odliczenia od podatku
dochodowego od osób fizycznych.

4. Kobiety bezrobotne d ugotrwale:

Mog one pobiera

wiadczenia z pomocy spo ecznej lub realizowa indywidualny

program usamodzielniania na podstawie przepisów o pomocy spo ecznej. Powiatowy
urz d pracy powinien przedstawi im przed up ywem 6 miesi cy od utraty prawa do
zasi ku( z powodu up ywu okresu jego pobierania) propozycje zatrudnienia, innej
pracy zawodowej, sta u, odbycia przygotowania zawodowego w miejscu pracy lub
zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych.

5. Aktywna kobieta po 50-tce.Strategia Lizbo ska zak ada, e z roku na rok coraz wi ksza

populacja ludno ci Unii Europejskiej b dzie aktywna zawodowo. Celem tego Programu
jest zwi kszenie wska nika zatrudnienia kobiet powy ej 50 lat i u atwienie bezrobotnym
kobietom po 50-tce udzia u w przedsi wzi ciach zwi kszaj cych szanse na podj cie i
utrzymanie pracy lub uruchomienie w asnej dzia alno ci gospodarczej. Pieni dze b
przeznaczane na m.in. szkolenia w deficytowych zawodach na rynku pracy, podnoszeni
kwalifikacji uczestniczek projektów, propagowanie i wykorzystywanie ró nych form
aktywno ci zawodowej, a tak e wspieranie bezrobotnych pomoc specjalistyczn
udzielan przez doradców zawodowych i liderów klubów pracy.

6. Projekty w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwoju Zasobów Ludzkich,

które s

budowie otwartego, opartego na wiedzy spo ecze stwie poprzez zapewnienie

warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kszta cenia, szkolenia i pracy
proponuj nast puj ce propozycje dzia ania:

integracja i reintegracja zawodowa kobiet

- kursy szkoleniowe dla kobiet - podnosz ce ich kwalifikacje zawodowe;
- kursy szkoleniowe dla kobiet - w zakresie nabywania i wykorzystywania umiej tno ci i
wiedzy na temat:
*elastycznego podej cia do zawodu;
*pracy w trzecim sektorze;
*pracy w ramach wolontariatu;
*rozwijania w asnej dzia alno ci gospodarczej;

przyznanie jednorazowych rodków na podj cie dzia alno ci gospodarczej, w
szczególno ci na obszarach wiejskich;
szkolenia dla kobiet w zakresie rozwoju w asnej dzia alno ci gospodarczej;

subsydiowane sta e pracy/ przygotowanie zawodowe w miejscu pracy;
projekty badawcze i ekspertyzy maj ce na celu diagnoz sytuacji kobiet na rynku
pracy oraz realizacj zasady równo ci szans w dost pie do zatrudnienia (uj cie
horyzontalne);
projekty pilota owe maj ce za zadanie wsparcie samoorganizacji kobiet
(organizowanie grup interesu, grup wsparcia);
- przygotowanie i wdro enie akcji informacyjno-edukacyjnych skierowanych do
kobiet i pracodawców na rzecz zwalczania stereotypów w postrzeganiu ról kobiecych
i m skich w yciu zawodowym i rodzinnym;
elastycznych form zatrudnienia, ze szczególnym uwzgl dnieniem nowoczesnych
technologii, oraz nowoczesnych metod organizacji pracy (np.: telepraca, praca do
wykonania w domu, praca na zast pstwo);

praw i obowi zków zwi zanych z równo ci szans dla kobiet i m czyzn
wynikaj cych z przepisów prawa pracy.

ROZDZIA 6

Po wej ciu Polski do Unii Europejskiej (2004r.) sytuacja bezrobocia kobiet uleg a
nieznacznej zmianie. Ze Wspólnego Raportu o Zatrudnieniu opublikowanego przez
Komisj Europejsk wynika jednak , e kobiety na rynku pracy w UE wci podlegaj
segregacji, zarówno pionowej (dotycz cej dost pu do awansu i wysokich stanowisk),
jak i poziomej (dotycz cej istnienia nisko op acanych, silnie sfeminizowanych
zawodów). W dalszym ci gu zarabiaj mniej ni m czy ni (o oko o 15%) na tych
samych stanowiskach. Komisja stwierdzi a równie , e mechanizmy u atwiaj ce
godzenie ycia rodzinnego i zawodowego s do s abe i przyczyniaj si do
wypychania kobiet i m czyzn z rynku pracy. Szansy poprawy sytuacji Komisja
upatruje w poprawie dost pno ci rozwi za dotycz cych opieki nad dzie mi.

UE wprowadza wiele programów i projektów, których celem jest zapobieganie
bezrobociu oraz równouprawnienie kobiet i m czyzn na rynku pracy. S to np. :
Wspó lne memorandum w sprawie int egracji spo ecznej, Strategia Lizbo ska ,
Strategia zatrudnienia, a tak e polskie programy : Krajowy Plan Zatrudnienia na 2005
rok, Naro dowa Strategia na rzecz Integrac ji Spo ecznej . Po przyst pieniu do
Wspólnoty europejskiej Polska jest zobowi zana do realizacji tych za

.

Programy i projekty :

Strategia Lizbo ska jest projektem , który mo e sta si wa nym narz dziem dla
polskich kobiet. W kwestii równo ci p ci na rynku pracy k adzie nacisk na usuwanie
barier napotykanych przez kobiety poprzez utworzenie do 2010 r. miejsc w
przedszkolach dla 90% dzieci w wieku od trzech do sze ciu lat (w 2001r. w Polsce
tylko 37% dzieci chodzi o do przedszkola), oraz stworzenie miejsc opieki dla 33%
dzieci poni ej trzeciego roku ycia (w 2001r. tylko 2% dzieci w tym wieku obj tych
by o zorganizowan opiek ). Strategia zak ada te wzrost zatrudnienia kobiet do 60%
.Te aspekty s szczególnie wa ne w wietle tego, e w omówionych ju dokumentach
opracowanych przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo ecznej rozwój

instytucjonalnego systemu opieki nad dzie mi zosta praktycznie pomini ty. Niestety,
w polskiej analizie Strategii Lizbo skiej, w o wiadczeniach polityków na ten temat i
artyku ach prasowych w zasadzie nigdy nie porusza si spo ecznych jej aspektów.
Ponadto niektórzy znani ekonomi ci wyra aj opinie , e polskie priorytety zwi zane z

strategi powinny mie charakter ekonomiczny i koncentrowa si na nadrobieniu

zaleg

ci w stosunku do gospodarek lepiej rozwini tych krajów, nie za na

dostosowywaniu polskich standardów spo ecznych lub standardów trwa ego rozwoju
do standardów innych pa stw, bardziej rozwini tych pod wzgl dem spo ecznym i
ekologicznym. Osoby podzielaj ce takie pogl dy argumentuj , e nie wszystkie cele
strategii musz zosta przyj te i proponuj np. pomini cie celu dotycz cego
zwi kszenia aktywno ci zawodowej osób starszych i zamiast tego skupienie uwagi na
zatrudnieniu m odych ludzi.

Europejska Strategia Zatrudnienia – reguluje polityk pa stw cz onkowskich Unii Europejskiej
maj

na celu zwi kszenie zatrudnienia i wzrost udzia u osób aktywnych zawodowo, jest tak e

ównym narz dziem implementacji celów Strategii Lizbo skiej ,zwi zanych w sferze rynku

pracy. Podstawy prawne Europejskiej Strategii Zatrudnienia (European Employment Strategy)
zosta y zawarte w Traktacie Amsterdamskim, podpisanym w czerwcu 1997, który wprowadzi do
Traktatu Rzymskiego nowy rozdzia dotycz cy zatrudnienia. Realizowanie Europejskiej Strategii
Zatrudnienia nadzoruje Rada Unii Europejskiej oceniaj c sytuacj w zatrudnieniu w krajach
cz onkowskich (na podstawie Wspólnego Raportu o Zatrudnieniu, przygotowywanego przez
Komisj Europejsk ) oraz wyznaczaj c wytyczne dotycz ce zatrudnienia dla krajów
cz onkowskich okre laj ce realizacj wspólnych celów w polityce zatrudnienia. Na ich podstawie
ka dy z krajów cz onkowskich przygotowuje Narodowy Plan Dzia

na rzecz Zatrudnienia (21

wrze nia 2004 Rz d Polski przyj Krajowy Plan Zatrudnienia na rok 2005).
Aktualne wytyczne dotycz ce polityk zatrudnienia w pa stwach cz onkowskich Rada UE
przyj a 22 lipca 2003r. S one obowi zuj ce równie dla nowych pa stw cz onkowskich UE od
chwili ich przyst pienia. Wytyczne maj u atwia realizacje trzech g ównych celów w dziedzinie
zatrudnienia okre lonych w Strategii Lizbo skiej: pe ne zatrudnienie , jako i efektywno pracy
oraz spójno i integracja spo eczna. W dokumencie Rady UE podkre lono , e zapewnienie w
politykach zatrudnienia równych szans kobiet i m czyzn jest istotnym warunkiem zrealizowania
tych trzech celów.
Komisja Europejska przedstawi a w kwietniu 2004 swoje informacje i rekomendacje dla Rady
Unii Europejskiej w sprawie Wytycznych dotycz cych Zatrudnienia. Komisja zaleca mi dzy
innymi by nowe wytyczne by y wypracowywane co trzy lata, nie jak dotychczas co rok, przy
czym wi kszy nacisk powinien zosta po

ony na ich skuteczn implementacj i ewaluacj

(coroczne raporty krajowe, efektywny monitoring). W zwi zku z tymi zmianami Komisja
sugeruje by wytyczne Rady UE z 2003 pozosta y obowi zuj ce na kolejne lata.
Ogólne rekomendacje dotycz ce równo ci p ci na rynku pracy. W rekomendacjach adresowanych
do wszystkich krajów cz onkowskich Komisja podkre la potrzeb zwi kszania aktywno ci
zawodowej ludno ci oraz mo liwo ci zatrudnienia. Oznacza to równie rozwijanie polityki
maj cej na celu zwi kszenie udzia u kobiet w rynku pracy oraz promocji przedsi biorczo ci

ród kobiet, rozwini cie us ug dla bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo, jak równie us ug

opieku czych co pozwoli na godzenie ycia rodzinnego z obowi zkami zawodowymi.

Rekomendacje dla Polski dotycz ce równo ci p ci na rynku pracy. Poniewa stopa
bezrobocia w Polsce jest najwy sza w ród krajów UE, rekomendacje dotycz g ównie
potrzeby obni enia kosztów pracy w celu podwy szenia stopy zatrudnienia. Komisja

sugeruje równie usuni cie przeszkód w podejmowaniu pracy w niepe nym wymiarze,
gdy upowszechnienie tej formy zatrudnienia mo e wp yn na zwi kszenie
aktywno ci ekonomicznej w ród kobiet.

Wspólne memorandum w sprawie integracji spo ecznej -dokument podpisany przez
przedstawicieli Rz du Polskiego i Komisji Europejskiej 18.XII 2003 w Brukseli
podczas spotkania dotycz cego zatrudnienia i polityki spo ecznej. Podobne
porozumienia zawarte zosta y z pozosta ymi krajami kandyduj cymi. Celem
memorandum by o przygotowanie pa stw kandyduj cych do pe nego uczestnictwa w
otwartej metodzie koordynacji w zakresie integracji spo ecznej od pierwszego dnia
cz onkostwa w UE. Polega ona na porównywaniu sytuacji pomi dzy pa stwami UE w
dziedzinie integracji spo ecznej oraz wzajemnego przejmowania najlepszych praktyk.
Memorandum okre la o g ówne wyzwania stoj ce przed krajem kandydackim w
zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia spo ecznego oraz przedstawia dzia ania
podejmowane na rzecz realizacji w kraju wspólnych celów UE. Dokument ten
uwzgl dnia zasad w czania problematyki p ci do g ównego nurtu.

Wspólne dzia ania pa stw UE w zakresie integracji spo ecznej s realizacj celów Strategii
Lizbo skiej, i Europejskiej Agendy Spo ecznej. Pa stwa cz onkowskie zobowi zane s do
przygotowywania raz na 2 lata Krajowych Planów dzia

na rzecz Integracji Spo ecznej

Opartych na Narodowych Strategiach na rzecz Integracji Spo ecznej. Polska jako cz onek Unii
Europejskiej musi równie stosowa ten mechanizm. Przygotowana zosta a wi c Polska
Narodowa Strategia na rzecz Integracji Spo ecznej oraz Krajowy Plan dzia

na rzecz Integracji

Spo ecznej.

Na podstawie Krajowych Planów Zatrudnienia (KPZ) wdra ana jest Europejska Strategia
Zatrudnienia w poszczególnych krajach cz onkowskich Unii Europejskiej. KPZ s
przygotowywane na podstawie Wytycznych Rady Unii Europejskiej dotycz cych Zatrudnienia.
Corocznego opracowywania takiego planu wymaga Komisja Europejska od ka dego kraju
cz onkowskiego UE.
21 wrze nia 2004 Rz d Polski przyj Krajowy Plan Zatrudnienia na 2005 rok.
W ramach 6 wytycznej Rady UE dotycz cej zatrudnienia: Równo kobiet i m czyzn,
wyznacza on nast puj ce zadania:
Integracja i reintegracja zawodowa kobiet.
Celem tych dzia

jest udzielenie wszechstronnego wsparcia kobietom na rynku pracy,

prowadz cego do wzrostu stopy zatrudnienia kobiet i podniesienia ich statusu zawodowego i
spo ecznego. Dzia ania w ramach tego zadania obejm szkolenia, doradztwo, pomoc finansow
wspieraj

przedsi biorczo . Przeprowadzone zostan badania dotycz ce sytuacji kobiet na

rynku pracy, a tak e zostan podj te dzia ania s

ce upowszechnieniu korzystania z us ug

opieku czo-wychowawczych nad dzie mi i osobami zale nymi. Upowszechniane b
elastyczne formy zatrudnienia pozwalaj ce na godzenie ycia zawodowego i rodzinnego.
Istotnym zamierzeniem jest prze amywanie stereotypów kulturowych narzucaj cych sposób
pojmowania ról spo ecznych, jakie powinny sprawowa kobiety i m czy ni.
Efektem tych dzia

jest zwi kszenie udzia u kobiet pracuj cych w ogóle z 46,4 % w roku 2002

do 49 % w roku 2006. Cz

bezrobotnych kobiet uzyska trwa e zatrudnienie lub rozpocznie

asn dzia alno gospodarcz , cz

uzupe ni wykszta cenie, zaktualizuje b

zmieni

kwalifikacje. Podniesienie poziomu wiedzy i wiadomo ci prawnej kobiet w zakresie
antydyskryminacyjnych przepisów prawa pracy, podniesienia zawodowych aspiracji kobiet,

poprawy warunków pracy, zwalczania szkodliwych stereotypów dotycz cych równych szans
kobiet i m czyzn w stosunkach pracy i na rynku zatrudnienia.
Promocja antydyskryminacyjnych przepisów prawa pracy.

Jej g ównym celem jest opracowanie i przygotowanie kompleksowych materia ów
informacyjnych dotycz cych antydyskryminacyjnych przepisów prawa pracy, które
przyczyni si do podniesienia poziomu wiedzy i wiadomo ci prawnej pracowników,
osób poszukuj cych pracy i bezrobotnych w dziedzinie równych szans kobiet i

czyzn na rynku pracy.

Efektem promocji antydyskryminacyjnych przepisów prawa pracy jest Podniesienie
poziomu wiedzy i wiadomo ci prawnej kobiet w zakresie antydyskryminacyjnych
przepisów prawa pracy. „Twarde rezultaty projektu” to uruchomienie kampanii
informacyjnej, na potrzeby której zostanie wydrukowanych 80 tys. broszur oraz 2 tys.
plakatów promocyjnych. Zak ada si , e z materia ami informacyjnymi zapozna si
oko o 180 tys. bezrobotnych, osób poszukuj cych pracy i pracowników.

Narodowa St rat egia na rzecz Int egracji Spo ecznej
Jest to dokument przygotowywany przez ka de pa stwo cz onkowskie Unii Europejskiej
okre laj cy jego realizacj wspólnych celów pa stw UE w zakresie integracji spo ecznej. Cele te
okre laj Strategia Lizbo ska i Europejska Agenda Spo eczna.
Polska Narodowa Strategia Integracji Spo ecznej zosta a przygotowana przez zespó powo any w
kwietniu 2003r. przez Prezesa Rady Ministrów.
NSIS zawiera szczegó ow diagnoz obecnej sytuacji spo ecznej w Polsce ze zwróceniem uwagi
na zjawisko wykluczenia spo ecznego. Dokument ten okre la priorytetowe dzia ania do 2010 r.
maj ce na celu ograniczania tego zjawiska. Strategia ma przyczyni si do budowy
spo ecze stwa równych szans, uwzgl dniaj c równie zasad w czania problematyki p ci do

ównego nurtu. W zwi zku z tym NSIS zak ada mi dzy innymi: rozwijanie aktywnej polityki

zatrudnienia przyczyniaj cej si do tworzenia wi kszej liczby lepszych miejsc pracy, rozwijanie
polityki promuj cej czenie pracy zawodowej i ycia rodzinnego w cznie z opiek nad dzie mi
i innymi osobami zale nymi czy promowanie spo ecznej integracji kobiet i m czyzn
zagro onych trwa ym ubóstwem.
Ponadto NSIS prezentuje tzw. dobre praktyki, czyli przyk ady inicjatyw w stosunku do osób
wykluczonych lub zagro onych wykluczeniem.

Krajowy Plan dzia

na rzecz Integracji Spo ecznej wyznacza konkretne dzia ania maj ce na

celu realizacj za

Narodowej Strategii Integracji Spo ecznej. Pa stwa cz onkowskie Unii

Europejskiej zobowi zane s do przygotowywania Krajowych Planów Dzia

na rzecz integracji

Spo ecznej raz na 2 lata.

Pierwszy polski Krajowy Plan dzia

na rzecz Integracji Spo ecznej zosta

przygotowany na lata 2004-2006. Dzia ania za

one w dokumencie maj na celu

wspieranie integracji spo ecznej spo ecze stwa, przeciwdzia anie wykluczeniu
spo ecznemu zagro onych grup. W aktualnym Krajowym Planie na rzecz Integracji
Spo ecznej kobiety zosta y zidentyfikowane jako taka grupa. Dokument zak ada
mi dzy innymi wspieranie ich aktywno ci ekonomicznej, przeciwdzia anie feminizacji
ubóstwa, a tak e zapewnianie równo ci p ci w dost pie do edukacji.

Analizuj c sytuacj bezrobocia kobiet na polskim rynku pracy ,nale y przedstawi
podstawowe informacje dotycz ce tego rynku.

Od roku 1997 sytuacja na rynku pracy w naszym kraju znacznie si pogorszy a. Stopa
bezrobocia wzros a a do 20% w roku 2003. Od tego roku obserwowana jest nieznaczna
poprawa, lecz mimo to stopa bezrobocia rejestrowanego pozostaje nadal najwy sza spo ród
wszystkich krajów Unii Europejskiej. W dalszym ci gu dotyka ona a ponad 3 mln osób. Co
gorsza struktura bezrobotnych jest niezwykle niekorzystna. Bezrobocie dotyka przede wszystkim
osoby m ode - w tej grupie stopa bezrobocia dochodzi a do 40%. Jednocze nie okres
poszukiwania pracy przez bezrobotnych jest bardzo d ugi - rednio 18 miesi cy. Tak d ugi okres
pozostawania bez pracy powoduje, e cz

bezrobotnych zniech conych brakiem rezultatów w

poszukiwaniu zatrudnienia przechodzi do grupy biernych zawodowo. To bardzo niekorzystne
zjawisko - powoduj ce du e problemy spo eczne zwi zane z wykluczeniem tych osób z ycia
spo ecznego.
Zmniejsza si liczba pracuj cych w gospodarce narodowej. W ko cu roku 1997 pracowa o 15,3
mln, za w ko cu III kwarta u 2005 roku (najnowsze dost pne dane) o milion osób mniej.
Jednocze nie trzeba podkre li , e jest to okres wchodzenia na rynek pracy osób wy u
demograficznego lat 80. Zmniejszenie si ilo ci miejsc pracy w tym okresie sprz

o si ze

wzrastaj

ilo ci osób w wieku produkcyjnym. To tym bardziej pogorszy o sytuacj na rynku

pracy.
W omawianym okresie wzros a ilo osób biernych zawodowo. Osoby z tej w

nie grupy

najcz ciej s zmuszone do korzystania z pomocy spo ecznej - im najtrudniej osi gn
samodzielno finansow . W tej grupie zdecydowanie dominuj kobiety.
Od roku 2004 sytuacja na rynku pracy nieznacznie si poprawia. Stopa bezrobocia
rejestrowanego spad a z 20 % w roku 2003 do 17,4% w III kwartale roku 2005. Wska nik
zatrudnienia wzrós do 46%. Jednak ta niewielka poprawa wska ników rynku pracy ma niewielki
wp yw na ocen spo eczn sytuacji na tym rynku. Wed ug CBOS

1

a 84% Polaków ocenia, e

sytuacja na rynku pracy jest bardzo z a lub z a. Przeciwnego zdania jest jedyne 3% badanych.
Blisko 70% pytanych uwa a, e w obecnej sytuacji nie ma szans na znalezienie jakiejkolwiek
pracy, lub e szanse takie s niewielkie. A 41% badanych liczy si z mo liwo ci utraty pracy.
To poczucie zagro enia ma wi kszy wp yw na sytuacj na rynku pracy ni rzeczywiste
wska niki.

Bezrobocie kobiet w Polsce
W roku 2005 odnotowano nieznaczn popraw wska nika, lecz dotyczy a ona jedynie grupy

czyzn. Liczba bezrobotnych m czyzn zmniejszy a si w ci gu roku o 106 tys. osób (6,6%)

ród kobiet odnotowano dalszy wzrost liczby bezrobotnych - o 18 tys. (1,2%). Stopa

bezrobocia w grupie m czyzn wynosi a 15,9%, w grupie kobiet by a a o 3,2 punktu
procentowego wy sza i wynosi a 19,1%.
Niekorzystna dla kobiet by a tak e struktura bezrobocia ze wzgl du na czas jej trwania.
Przeci tny czas poszukiwania pracy w III kwartale 2005 roku wynosi 18 miesi cy, z tym e dla
kobiet by d

szy i wynosi 19 miesi cy. Udzia d ugotrwale bezrobotnych zwi kszy si w

ci gu roku o 1,3 punktu dla m czyzn i o 2,2 punktu dla kobiet.
Powy sze dane wyra nie wskazuj , e poprawa na rynku pracy dotyczy wy cznie m czyzn.
Sytuacja kobiet w porównaniu z rokiem poprzednim jeszcze si pogorszy a. Nie ma
ekonomicznego uzasadnienia tego zjawiska ani powodu, by godzi si na tak dyskryminacj ze
wzgl du na p

.

Aktywno zawodowa kobiet
Dane statystyczne pokazuj , e kobiety s zdecydowanie mniej aktywne na rynku pracy ni

czy ni. Ni szy jest dla kobiet wspó czynnik aktywno ci zawodowej ( rednio o 15%), ni szy

te jest wspó czynnik zatrudnienia ( rednio o 14 punktów procentowych). Wska niki aktywno ci
zawodowej ludno ci obni

y si w ci gu ostatniej dekady dla obu p ci. Nale y jednak

podkre li , e tendencja ta by a silniejsza w ród kobiet (spadek warto ci wska nika o 5,3 punktu
procentowego) ni w ród m czyzn (spadek o 4,5 punktu)
Bardzo ciekawych informacji dostarcza analiza wspó czynnika aktywno ci zawodowej ludno ci
ze wzgl du na p

i wiek. Wida wyra nie, e aktywno zawodowa kobiet maleje znacznie w

porównaniu z aktywno ci m czyzn, gdy kobieta wchodzi w wiek reprodukcyjny (wspó czynnik
aktywno ci maleje w ród kobiet 20-39 letnich) W wieku 40-50 lat wspó czynnik kobiet i

czyzn jest bardziej stabilny, jednak e dla kobiet po 50 roku ycia ponownie odnotowuje si

jego obni enie. Wówczas kobiety mog przechodzi na wcze niejsze emerytury.Dane za III
kwarta 2005 roku wskazuj , e w porównaniu z rokiem poprzednim nieznacznie poprawi si
zarówno wska nik aktywno ci zawodowej jak i wska nik zatrudnienia. Jednak podobnie jak przy
wska nikach bezrobocia bardziej poprawi a si sytuacja m czyzn ani eli kobiet. I tak w ci gu
roku prac znalaz o 289 tys. m czyzn i 95 tys. kobiet (1,5%). Wska nik aktywno ci ogó em na
poziomie 55,7% oznacza, e aktywnych na rynku pracy jest 63,4% m czyzn i 48,6% kobiet.
Dysproporcje w ci gu roku znów si pog bi y - o 0,4 punktu procentowego. Jeszcze wi ksze
dysproporcje uwidacznia wska nik zatrudnienia. Tu dysproporcje w ci gu jednego roku wzros y
o 1,3 punktu procentowego.
Jest jeszcze jedna informacja GUS ukazuj ca, jak du e s dysproporcje w traktowaniu m czyzn
i kobiet na rynku pracy. GUS wyró nia grup osób niepe nozatrudnionych. S to osoby pracuj ce
mniej ni 40 godzin tygodniowo, które chcia yby pracowa d

ej i s gotowe podj dodatkow

prac , ale nie maj takiej mo liwo ci. W tej grupie kobiety stanowi a 61,4%.
Warto porówna sytuacj na rynku pracy kobiet w Polsce z sytuacj w innych krajach Unii
Europejskiej.
Z porównania podstawowych mierników aktywno ci zawodowej w krajach Unii Europejskiej i
w Polsce wynika, i :
-wspó czynnik aktywno ci zawodowej kobiet w Polsce jest nieco wy szy ni wspó czynnik
aktywno ci zawodowej obliczony dla ogó u kobiet w krajach Unii Europejskiej; przyczyn tego
jest znacznie wy sza stopa bezrobocia kobiet w Polsce ni w pozosta ych krajach Unii.
-kobiety w Polsce charakteryzuj si ni szym wska nikiem zatrudnienia ni kobiety w krajach
Unii Europejskiej; do krajów, które maj zdecydowanie wy sze wska niki zatrudnienia kobiet
ni w Polsce nale

takie kraje, jak: Dania, Szwecja, Holandia, Wielka Brytania, Finlandia,

Portugalia, natomiast we W oszech, Hiszpanii i Grecji wska niki zatrudnienia kobiet s nieco
ni sze; W ci gu ostatniej dekady wska nik zatrudnienia kobiet w Polsce znacznie si obni

i

y do wielko ci dla krajów tradycyjnych.

Kobiety bierne zawodowo
Istotnym tematem jest tak e kwestia biernych zawodowo kobiet . W III kwartale 2005 roku
odnotowano 13,8 mln osób biernych zawodowo - tzn. niepracuj cych i nie poszukuj cych
aktywnie pracy. W ród nich 5,4 mln (39,3%) stanowili m czy ni, za kobiety a 8,8 mln
(60,7%).
To w

nie osoby bierne zawodowo najcz ciej s w trudnej sytuacji finansowej i trudno im

osi gn finansow samodzielno . Osoby te najcz ciej nie maj ubezpieczenia, nie mog liczy
na wiadczenia rentowe czy emerytalne.
Zbadano przyczyny bierno ci zawodowej ludno ci Polski. I tak najpopularniejszymi przyczynami
bierno ci by a emerytura i nauka i uzupe nianie kwalifikacji oraz choroba i niesprawno . Jednak

ród kobiet równie wa

przyczyn by y obowi zki domowe. Wskaza o je blisko 15% kobiet i

jedynie 0,5% m czyzn. Szczególnie wiele wskaza tej przyczyny by o w grupie kobiet 25-35
letnich.
Oznacza to, e a oko o 1,3 mln kobiet prowadz cych dom i wychowuj cych dzieci pozostaje na
marginesie ycia spo ecznego. Ju samo nazwanie tych kobiet osobami niepracuj cymi jest
dyskryminuj ce. Dodatkowo kobiety te nie mog liczy na wiadczenia emerytalne, cz sto tak e
rentowe i zdrowotne. Mimo e wykonuj wa

spo ecznie prac - nie mog liczy na adn

systemow ochron ze strony pa stwa - oprócz cz sto uznaniowej i niewystarczaj cej opieki
spo ecznej.

Wynagrodzenia kobiet

Równo p ac oraz równo szans to unijne standardy. Do ich wprowadzenia zobowi zuje

pa stwa cz onkowskie odpowiednio Dyrektywa 75/117/EEC z 1975 r., Europejska Strategia
Zatrudnienia (EES, European Employment Strategy) oraz artyku 3(2) Traktatu
Amsterdamskiego. Równie Wytyczne polityki zatrudnienia (Employment Guidelines),
opracowane przez Rad Europejsk (European Council), zobowi zuj pa stwa cz onkowskie do
uwzgl dnienia równo ci p ac. Ka de z pa stw cz onkowskich jest tak e zobowi zane do
przedstawiania rocznych raportów dotycz cych realizacji tych wska ników w ramach tzw.
Narodowych Planów Dzia

na rzecz Zatrudnienia (co jest podstaw przygotowania przez

Komisj Europejsk ka dego kolejnego Wspólnego Raportu o Zatrudnieniu).

Natomiast analizuj c dane dotycz ce przeci tnych wynagrodze brutto pracowników
pe nozatrudnionych w podziale na p

mo na zauwa

, e m czy ni zarabiaj nadal rednio o

20% wi cej ni kobiety. Najbardziej wida to przy porównywaniu danych ze wzgl du na
wykszta cenie. Generalnie mo na powiedzie , e czym wy sze wykszta cenie tym wi ksze
dysproporcje. I tak dla osób z tytu em naukowym (profesor, doktor) kobieta zarabia przeci tnie
67% pensji m czyzny, magister - 65%, osoba z wykszta ceniem policealnym - 79%, rednim
ogólnokszta

cym - 85%, zasadniczym zawodowym - 71% a podstawowym -73 %.

Analizuj c p ace w poszczególnych sektorach gospodarki mo na zauwa

zale no , e w

sektorach, gdzie przeci tne wynagrodzenie jest wy sze, ró nice w p acach s wi ksze. Dla
przyk adu najwi ksze dysproporcje ze wzgl du na p

wyst puj w sekcji Po rednictwo

finansowe, gdzie przeci tne wynagrodzenie wynosi a 166% redniej krajowej.
Internetowe badanie wynagrodze przeprowadzane przez portal wynagrodzenia.pl potwierdzi o
dane GUS wskazuj ce na p acow dyskryminacj kobiet. Co ciekawe, wykaza o tak e du e
zró nicowanie tego zjawiska ze wzgl du na województwo. Generalnie i tu mo na zauwa
zale no , e wi ksze rozbie no ci w wysoko ci p acy s tam, gdzie p ace s stosunkowo
wy sze.

ówn przyczyn rozbie no ci w wynagrodzeniach na tym samym stanowisku paradoksalnie s

zachowania samych kobiet. Potwierdzaj to liczne badania. Kobiety pytane o wysoko
zarobków, które s dla nich satysfakcjonuj ce, podaj kwoty zdecydowanie ni sze ni

czy ni. Cz ciej te s zadowolone ze swojej p acy i nie oczekuj podwy ki. Mo na wi c

powiedzie , e ich oczekiwania s spe niane przez rynek. Oczywi cie te ni sze wymagania

acowe wi

si z sytuacj kobiet na rynku pracy - wy sz stop bezrobocia, wi ksz

fluktuacj (kobiety s cz ciej zwalniane np. podczas zwolnie grupowych). Jednak nale y
podkre li , e aby zlikwidowa dysproporcje w wynagrodzeniach na tym samym stanowisku ze
wzgl du na p

, potrzebna jest determinacja samych kobiet i ich wi ksza wiara w wysok

warto ich pracy.

Kobiety pracuj ce w domu

Na podstawie danych G ównego Urz du Statystycznego mo na oszacowa , e ok. 1,3 mln
kobiet w Polsce wybra o prac w domu. Mimo powszechnego okre lenia tej grupy jako kobiet
niepracuj cych - s to kobiety, których prac jest wychowywanie dzieci i praca w domu. Sam
GUS oszacowa , e rednia tygodniowa warto pracy domowej kobiet to 292 z .
Zakres jej obowi zków obejmuje g ównie opiek nad dzie mi, przygotowanie posi ków,
utrzymanie mieszkania i utrzymanie odzie y. Analogiczna warto pracy domowej wykonaniu

czyzn wynosi 168 z . M czy ni zajmowali si g ównie utrzymaniem mieszkania (drobne

prace naprawcze i remontowe). Oznacza to, e miesi czna warto pracy kobiet wynosi ok.1250

a m czyzn - 720 z .

Te same badania pokaza y, e kobiety po wi caj na prac w domu rednio 4,5 godziny,

czy ni - dok adnie po ow tego czasu.

Ekonomi ci szacuj , e warto nieodp atnej pracy w domu stanowi ok. 30% dochodu
narodowego brutto. To znacz cy wk ad w rozwój gospodarki. Niestety, osoby które wypracowuj
tak znaczny dochód pozostaj poza nawiasem spo ecznym. Nie maj dost pu do rynku pracy lub
dost p ten jest ograniczany i dyskryminuj cy (m.in. przez ni sze p ace), nie maj ubezpieczenia
emerytalnego a cz sto i zdrowotnego. Maj tak e utrudniony lub uniemo liwiony dost p do
wielu us ug. Tutaj wymienione zostan jedynie wybrane:
-brak mo liwo ci samodzielnego za

enia konta w banku (jako osoba bez sta ych dochodów)

-brak mo liwo ci korzystania z wielu us ug bankowych i finansowych, m.in. brak dost pu do
kredytów (brak zdolno ci kredytowej ze wzgl du na brak zarobków).
-brak ubezpieczenia zdrowotnego, chyba e kobieta korzysta z ubezpieczenia m a
-brak zasi ku chorobowego, urlopu i innych przywilejów osób pracuj cych
-brak sta u pracy potrzebnego do otrzymania renty i emerytury oraz brak sk adek emerytalnych
-brak mo liwo ci pozostawienia dziecka w przedszkolu (w wielu miejscach do przedszkola w
pierwszej kolejno ci przyjmowane s dzieci matek pracuj cych)
To wymierne skutki pracy w domu. Trudno nie wspomnie przy tym o niskim presti u
spo ecznym kobiet pracuj cych w domu. Media i kultura masowa pokazuj jako wzór obraz
spe nionej zawodowo kobiety sukcesu. Kobiety wychowuj ce dzieci nazywa si potocznie
„kurami domowymi” Ju to okre lenie mówi o braku szacunku dla prac domowych. Potwierdzaj
to badania OBOP
Na pytanie, które kobiety s w Polsce bardziej szanowane - 49% badanych odpowiedzia o, e te
pracuj ce zawodowo a jedynie 4% - e gospodynie domowe. Co ciekawe, zdanie to cz ciej
potwierdza y kobiety ni m czy ni.
Tu trzeba przy okazji jasno okre li polskie „b dne ko o”. Polska ma ujemny przyrost naturalny.

rednia dzietno kobiet spad a do poziomi 1,2 dziecka na kobiet (dla prostej zast powalno ci

pokole potrzeba 2,1 dziecka). Politycy opowiadaj si za prorodzinn polityk pa stwa.
Tymczasem system spo eczny i prawny powoduje, e posiadanie dzieci zagra a materialnemu
bytowi rodzin. Badania bud etów domowych wskazuj , e najbardziej zagro one ubóstwem s
rodziny z dzie mi, przy czym im wy sza liczba dzieci tym wi ksze zagro enie. Dla przyk adu w
2002 r. poni ej relatywnej granicy ubóstwa

o 18,4% ogó u ludno ci, przy czym w rodzinach z

trójk dzieci - 28,9%, a z czworgiem - 50,7% osób.
Dodatkowo kobieta wychowuj ca dzieci, tak e ta w rodzinie wielodzietnej, mo e liczy jedynie
na niewielk pomoc socjaln (zasi ki rodzinne, zasi ki okresowe lub celowe). Ze wzgl du na
wysok stop bezrobocia i swoj sytuacj rodzinn ma minimalne szanse na prac poza domem.
Nie ma wi c ubezpieczenia emerytalnego, cz sto tak e zdrowotnego. Jest spychana do szarej

strefy pracy (dorabia wykonuj c proste prace w szarej strefie). Mimo e wykonuje bardzo wa
spo ecznie rol jest postrzegana jako darmozjad yj cy na garnuszku pa stwa i spo ecze stwa.
Kobiety te nie otrzymaj

wiadcze emerytalnych. Jak na ironi dzieci wychowywane przez te

kobiety b

w przysz

ci obci one ogromnymi sk adkami na ubezpieczenia spo eczne, aby

mo na by o wyp aci emerytury osobom obecnie bezdzietnym i tym wychowuj cym jedno
dziecko.

Elastyczno rynku pracy

Du e znaczenie dla sytuacji na polskim rynku pracy maj tak e koszty pracy i nieelastyczne
przepisy reguluj ce rynek pracy. Wskazuj na to ró ne badania przedsi biorców
jak i wypowiedzi osób zajmuj cych si rynkiem pracy w Polsce. O konieczno ci uelastycznienia
prawa pracy mówi si od wielu lat. Jest to zreszt tendencja wyst puj ca tak e w innych krajach
Unii Europejskiej.
Jednak oprócz nowych przepisów obni aj cych np. koszty pracy wa ne jest tak e pe niejsze
wykorzystanie istniej cego prawa do humanizacji pracy, pe niejszego wykorzystania
pracowników, które przyniesie korzy ci pracuj cym (zmniejszenie bezrobocia) pracodawcom
(dostosowanie pracy do potrzeb przedsi biorstwa) jak i w rezultacie ca ej gospodarki (wzrost
PKB) jak i spo ecze stwa (zmniejszenie problemów spo ecznych zwi zanych z bezrobociem).
Takie mo liwo ci daj nietypowe formy zatrudnienia i elastyczna organizacja czasu pracy.
Formy te s dopuszczalne w polskich przepisach prawa pracy. W UE ich znaczenie
systematycznie wzrasta. W Polsce za s wykorzystywane rzadko.
Badania panelowe prowadzone przez GUS wykaza y

e 85% ogó u pracuj cych jest zatrudnionych na typowych zasadach organizacyjnych (5 dni w

tygodniu, 8 godzin dziennie).
Spo ród pozosta ych:

1,4 mln osób pracowa o w niepe nym wymiarze czasu pracy, najcz ciej dotyczy to osób

pracuj cych w rolnictwie

0,85 mln osób mia o ruchomy czas pracy
4% wszystkich zatrudnionych pracowa o w godzinach nadliczbowych - a 30% z nich nie

otrzymywa o za dodatkow prac dodatkowego wynagrodzenia.

Pracuj cy w niepe nym wymiarze czasu pracy

W wyrównywaniu szans kobiet na rynku pracy sprzyja mo liwo podejmowania pracy w
niepe nym wymiarze godzin, w tym tak e pracy na odleg

, za po rednictwem Internetu. Praca

w niepe nym wymiarze czasu pracy staje si coraz bardziej popularna w krajach wysoko
rozwini tych. Jest wynikiem humanizacji pracy i dostosowania jej do potrzeb pracowników.
Prac w niepe nym wymiarze czasu podejmuj zwykle osoby, które nie s w stanie pracowa w
pe nym wymiarze ze wzgl du na stan zdrowia (niepe nosprawni, osoby starsze: emeryci
renci ci), obowi zki domowe (g ównie kobiety wychowuj ce dzieci) lub inne obowi zki
(studenci). Tak wi c praca w niepe nym wymiarze czasu pracy przywraca na rynek pracy osoby
do tej pory bierne zawodowo. Ten rodzaj pracy popierany jest m.in. w Wielkiej Brytanii, w
której z niepe nego wymiaru czasu pracy korzysta 24,9% osób. Zajmuje si nim specjalny
zespó w Departamencie Przemys u i Handlu ,który opracowuje tak e sposoby przeciwdzia ania
nierówno ci p ac i nierównym szansom rozwoju zawodowego kobiet i m czyzn. W tej sprawie
tocz si w Wielkiej Brytanii konsultacje spo eczne z udzia em organizacji pozarz dowych, co
wskazuje, z jednej strony, na priorytetowe traktowanie przez rz d kwestii wyrównywania szans
kobiet na rynku pracy, a z drugiej – na ch uwzgl dnienia ju istniej cych „dobrych praktyk”

oraz do wiadczenia sektora pozarz dowego. Szwecja (od lat znajduj ca si w czo ówce krajów
europejskich pod wzgl dem równo ci p ci) w lipcu 2005 r. wprowadzi a ustaw zaostrzaj
zakaz dyskryminacji p ciowej. Obowi zuje on ju nie tylko w miejscu pracy i w szkole, ale
obejmuje te dzia alno zwi zków zawodowych oraz wszelkich organizacji. Zgodnie z prawem
szwedzkim, obj cie danego stanowiska nie mo e w aden sposób zale

od p ci kandydata.

Dodajmy, e Szwecja mo e si pochwali tak e najbardziej, zaraz po Norwegii i Finlandii,
wyrównanymi p acami, czyli najmniejsz dysproporcj mi dzy zarobkami kobiet i m czyzn na
tych samych stanowiskach. Niestety, elastyczny czas pracy mo e utrudnia wyrównywanie szans
kobiet na rynku pracy w spo ecze stwach, w których dominuje tradycyjny podzia pracy i
obowi zków w sferze prywatnej. Przyk adem mo e by Hiszpania – jak pokazuj badania
hiszpa skiego Narodowego Instytutu Statystycznego (Instituto Nacional de Estadística),
dotycz ce wykorzystania czasu przez hiszpa skie rodziny w latach 2002-2003, kobiety nadal
obci one s „podwójnym etatem” i wykonuj wi kszo prac domowych. To one tak e stanowi
przewa aj

wi kszo osób zatrudnionych w niepe nym wymiarze godzin, co przek ada si nie

tylko na ni sze zarobki, ale te ni sze wiadczenia emerytalne. Wskazuje to na konieczno
skoordynowania dzia

maj cych na celu popraw sytuacji kobiet na rynku pracy – elastyczne

formy zatrudnienia nie mog by jedynym lekarstwem na k opoty, potrzebne jest równolegle
wprowadzanie rozwi za maj cych na celu przeciwdzia anie segregacji zawodowej, spychaj cej
kobiety do gorzej op acanych zawodów (zjawisko „lepkiej pod ogi”), cz ciej zwi zanych z
prac w niepe nym wymiarze.
W Polsce w III kwartale 2005 roku w niepe nym wymiarze czasu pracy pracowa o ponad 1,5
mln osób czyli 10,8% ogó u pracuj cych. Cz ciej w tym systemie pracowa y kobiety -14,9% ni

czy ni - 7,5%. Oba wska niki systematycznie rosn

Praca w niepe nym wymiarze czasu pracy przybiera a ró ne formy: najcz ciej oznacza a
mniejsz ilo godzin przepracowan ka dego dnia, ale tak e bardziej elastyczne podej cie do
czasu pracy (np. mniejsza ilo dni w tygodniu, ró ny rozk ad czasu pracy itd.).
Charakterystyczn sytuacj w pracy w niepe nym wymiarze czasu w Polsce jest to, e a w 1/3
przypadków jest to sytuacja wymuszona. A 3,5% osób pracuj cych (ponad 450 tys.osób)
stwierdzi o, e pracuje w takim systemie jedynie dlatego, e nie mo e znale pracy
pe noetatowej. Ta grupa osób najprawdopodobniej zasila cz ciowo szar stref . W ród nich
znajduj si osoby zatrudnione oficjalnie na cz

etatu, które cz

poborów dostaj w tzw.

drugim obiegu gospodarczym (bez op at ZUS i podatków). Coraz cz ciej jednak podawana jest
odpowied , e taki wymiar czasu odpowiada respondentowi. W pozosta ych przypadkach kobiety
jako przyczyn pracy w niepe nym wymiarze czasu pracy podawa y chorob i obowi zki
domowe a m czy ni nauk lub niepe nosprawno .
Wydaje si , ze ta forma elastycznego zatrudnienia jest w Polsce zdecydowanie niedoceniana jako
forma aktywizacji kobiet. Z pewno ci jest to jedna z najpowa niejszych przyczyn niskiego
wspó czynnika zatrudnienia kobiet w Polsce. Tym samym niska elastyczno rynku pracy w
Polsce jest jedn z najpowa niejszych barier ograniczaj cych kobietom dost p do rynku pracy i
do osi gni cia samodzielno ci finansowej.

Opieka nad dzie mi

Niektóre kraje UE, wprowadzaj rozmaite u atwienia dotycz ce opieki nad dzie mi. Spójrzmy
na Szwecj . Jej polityka rodzinna opiera si na trzech filarach: urlopach rodzicielskich,
przedszkolach i dodatku na dziecko dla wszystkich rodzin (950 koron, czyli ok. 400 z

miesi cznie na ka de dziecko, do uko czenia przez nie 16 lat). Sprzyja to i posiadaniu dzieci, i
pracy zawodowej: zawodowo pracuje 70,5% Szwedek (to jeden z najwy szych wska ników w
UE), a jednocze nie na statystyczn kobiet przypada tam 1,75 dziecka (dla porównania, w
krajach znacznie mniej zaawansowanych pod wzgl dem równouprawnienia s to, odpowiednio:
wspó czynnik zatrudnienia kobiet - Hiszpania: 48,3%, Polska: 46,2%, W ochy: 45,2%; wska nik
urodze w Hiszpanii wynosi 1,24; w Polsce - 1,22; we W oszech - 1,25). Rozbudowan sieci
przedszkoli mo e si pochwali tak e Holandia. Jednym s owem, im wi cej równouprawnienia,
tym lepsza sytuacja kobiet na rynku pracy i tym atwiej im pogodzi ch posiadania dzieci z
rozwojem zawodowym.

Istotne wydaje si podkre lenie roli dzielonych pomi dzy oboje rodziców urlopów rodzicielskich
i wychowawczych. Jak wynika z bada przeprowadzonych w Polsce i cytowanych w publikacji
Banku wiatowego „Gender and Economic Opportunities In Polnad: Has Transition left Women
Behind? P

, a mo liwo ci ekonomiczne w Polsce: czy kobiety straci y na transformacji?

(Warszawa, 2004), absencja w pracy spowodowana chorob pracownika (obci aj ca
pracodawc ) jest wy sza w ród m czyzn ni kobiet, gdy ogólnie wy sza absencja kobiet
spowodowana jest cz ciej chorob ma ych dzieci, za „koszt zasi ków opieku czych jest (…)
refundowany ze rodków ubezpieczeniowych” (s. 34). Jak konkluduj autorzy rozdzia u
po wi conego rozwi zaniom sprzyjaj cym godzeniu ycia rodzinnego i zawodowego. „ je eli
praktyka ycia rodzinnego posz aby w kierunku wi kszego udzia u ojców w opiece nad chorym
dzieckiem, ten czynnik [obawa pracodawców przed zwi kszeniem kosztów pracy w zwi zku z
absencj kobiet maj cych ma e dzieci] straci by na znaczeniu” (s. 35). Oznacza to, e
zwi kszenie udzia u ojców w opiece nad ma ymi dzie mi jest jednym z kluczowych czynników
sprzyjaj cych wyrównywaniu szans kobiet na rynku pracy. Przyk adem modelowego rozwi zania
w zakresie dzielonych pomi dzy oboje rodziców urlopów rodzicielskich mo e by Szwecja.
Szwedzkim rodzicom przys uguje 480 dni p atnego urlopu rodzicielskiego, który mog dowolnie
podzieli mi dzy sob (z wyj tkiem dwóch miesi cy zarezerwowanych wy cznie dla ojców).
Dzi ki temu Szwedki nie s postrzegane przez pracodawców jako pracownicy „podwy szonego
ryzyka”, niepewni ze wzgl du na mo liwo zaj cia w ci e, gdy jest jasne, e urlop rodzicielski
przys uguje i b dzie wykorzystany przez ka

osob , której urodzi si dziecko, niezale nie od

ci. Warto jednak zauwa

, e pomys przymusowego podzia u urlopu na pó spotka si ze

sprzeciwem spo ecze stwa – obecna sytuacja, zak adaj ca du dowolno decyzji z
uwzgl dnieniem okoliczno ci, wydaje si bardzo dobrze funkcjonowa .

Warto podkre li , e rozwi zania maj ce u atwi opiek nad dzie mi funkcjonuj tak e w innych
krajach UE, np. w Niemczech dodatek dla rodzin wychowuj cych dziecko przys uguje do
uko czenia przez nie 16 lat, a 27 w wypadku kontynuowanie przez dziecko edukacji. Zasi ek ten
nie jest wliczany do podstawy opodatkowania, nie zwi ksza wi c dochodów rodziny (niestety,
rozwi zania tego nie uwzgl dniono w Polsce – rz d polski wprowadzi jedynie jednorazowy
zasi ek przys uguj cy ka dej kobiecie, która urodzi dziecko – nie tylko nie stanowi on wyra nej
pomocy dla osób wychowuj cych dzieci, ale dodatkowo sztucznie zawy a dochody rodziny, co
w wypadku biedniejszych rodzin mo e si sko czy utrat prawa do zasi ków socjalnych. B d
ten wymaga szybkiego naprawienia).

Podsumowanie
Podsumowuj c sytuacja kobiet na rynku pracy w Polsce jest trudna, zdecydowanie gorsza ni

czyzn. A w

nie brak zatrudnienia i dyskryminacja w pracy jest podstawow barier w

osi ganiu przez kobiety samodzielno ci finansowej. Do najwa niejszych ogranicze pe nego
dost pu kobiet do rynku pracy mo na zaliczy :
- Dyskryminacj kobiet na rynku pracy: mniejsze mo liwo ci awansu, tzw. „szklany
sufit”, ni sze zarobki, wy sz stop bezrobocia kobiet
- Niski wspó czynnik aktywno ci zawodowej kobiet w Polsce
- Ma o elastyczny rynek pracy w Polsce, niski poziom wykorzystania niestandardowych form
zatrudnienia, w tym zatrudniania w niepe nym wymiarze czasu pracy
- Traktowanie pracy w domu i wychowywania dzieci jako okresu bierno ci zawodowej, brak
systemowych rozwi za chroni cych kobiety pracuj ce w domu.

Dane statystyczne wskazuj , e bariery te w ci gu ostatniego dziesi ciolecia pog bi y si .
Z jednej strony wi e si to z ogólnym pogorszeniem si sytuacji na rynku pracy. Jednak
ostatnie, niewielkie o ywienie na tym rynku, które GUS odnotowa w ci gu ostatnich
dwóch lat dotyczy o g ównie m czyzn. Tym samym sytuacja kobiet uleg a dalszemu
pogorszeniu pog biaj c jeszcze bardziej istniej ce ju dysproporcje. Jak wida z
powy szego przegl du, wyrównanie szans kobiet na rynku pracy nie jest atwe, wymaga

ugofalowych dzia

, lecz dzi ki przemy lanej polityce ma du e szanse powodzenia.

Pozostaje mie nadziej , e, dzi ki determinacji UE i rz dów pa stw cz onkowskich,
istniej ce dobre praktyki b

przejmowane i wykorzystywane przez kraje, które zechc

za przyk adem tych, które osi gn y szczególnie znacz cy sukces w dziedzinie

równo ci kobiet i m czyzn na rynku pracy.

Bibliografia:
1.„Europejski Fundusz Spo eczny w Polsce” Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki,
2.B. Piotrowski, Restrukturyzacja na rzecz poprawy zatrudnienia-rola UE, „Rynek
Pracy”, nr specjalny 2005,
3.Dane statystyczne uzyskane w PUP w wiebodzinie.

Prac przygotowali:
1. Grala Krzysztof
2. Kacprzak Marta
3.

apkowska Magdalena

4. Patan Karolina
5. Statkiewicz Paula
6. Wawszczyk Sylwia

Studenci Uniwersytetu Zielonogórskiego I roku pedagogiki I grupy wydzia owej, grupa B