DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

NASI SKRZYDLACI SĄSIEDZI
– PROPOZYCJE ZAJĘĆ W TERENIE.

Dawid Weisbrodt

PODSTAWOWE INFORMACJE.

Ptaki ze względu na liczebność oraz różnorodność są wśród zwierząt najbardziej wdzięcznym

obiektem obserwacji. Niemal w każdej miejscowości odnajdziemy dogodne miejsca do ”podglądania”
ptasich obyczajów i zachowań. Może to być park, brzeg jeziora, rzeki lub nawet teren szkoły o ile tylko
znajduje się tam, choć kilka drzew czy krzewów. Położenie naszego kraju w umiarkowanych szerokościach
geograficznych pozwala na obserwowanie różnych gatunków ptaków w zależności od pory roku. Okres
wiosenny i jesienny, jako czas ptasich wędrówek jest bardzo dogodny do obserwacji ptaków w różnych
środowiskach.

Późna wiosna oraz lato to sezon lęgowy, podczas którego ptaki budują gniazda i wychowują młode

.

Możemy wówczas słuchać różnorodnych ptasich głosów, Śpiewające samce obwieszczają innym
przedstawicielom swojego gatunku o swej sile i zaciekle bronią swojego terytorium.
Zima to dla wielu ptaków najtrudniejsza pora roku. Co roku przylatują do nas na zimę goście z dalekiej
północy i wschodu naszego kontynentu. Są wśród nich zarówno dobrze znane sikory, mysikróliki, gile,
różne gatunki mew, czy też jemiołuszki.

Bardzo dobrym miejscem obserwacji ptaków w okresie od późnej jesieni do wiosny są okolice

karmnika. Można tam spotkać nawet kilkanaście gatunków ptaków spędzających zimę w pobliżu terenów
zabudowanych. Czasami obfitość drobnego ptactwa zwabia w okolice karmnika krogulca – niewielkiego
ptaka drapieżnego. Umiejscowienie karmnika w pobliżu okien budynku szkolnego stwarza możliwość
prowadzenia obserwacji nawet bez konieczności opuszczania szkoły. Należy tylko pamiętać
o systematycznym wykładaniu pokarmu, gdyż ptaki szybko przyzwyczajają się do takich miejsc.
Okres wczesnoszkolny jest bardzo dobrym momentem na rozpoczęcie przygody z poznawaniem dzikiej
przyrody a ptaki na pewno są jednymi z najbardziej widowiskowych jej przejawów.

UCZESTNICY: Uczniowie klas 1-3

CZAS REALIZACJI:

2- 3 godziny

Cele ogólne:
Obserwowanie i rozpoznawanie pospolitych gatunków ptaków w najbliższym sąsiedztwie człowieka.

CELE SZCZEGÓŁOWE
Uczeń:

•

rozpoznaje kilka najpospolitszych gatunków ptaków występujących w najbliższej okolicy

•

opisuje obserwowane gatunki ptaków: ich barwę, wielkość, sylwetkę, kształt dzioba

•

rozumie rolę ptaków w przyrodzie,

•

dostrzega różnorodność zachowań ptaków w poszczególnych porach roku,

•

spostrzega zmiany w otaczającej go przyrodzie,

•

doskonali sprawności umysłowe, manualnych i ruchowych;

•

rozwija zainteresowania przyrodnicze

METODY:

stymulowanie aktywności twórczej, poszukująca, ćwiczeń praktycznych

NASI SKRZYDLACI SĄSIEDZI - 2.

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

FORMY PRACY:

zbiorowa, grupowa, indywidualna

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

:

Przewodniki do oznaczania ptaków, taśmy miernicze, linijki , lornetki.

PRZYGOTOWANIE DO ZAJĘĆ:

Planując lekcję terenową poświęconą ptakom warto nawiązać kontakt z ornitologiem (np. za
pośrednictwem Internetu. Możemy takie informacje znaleźć min. na stronie www.kuling.org.pl.
Należy także wcześniej powiadomić dzieci zajęciach terenowych o. Następnie przygotowujemy karty
pracy (wraz z podkładkami ułatwiającymi pisanie) oraz załączniki, zestaw pisaków lub ołówków, przewodniki
do rozpoznawania ptaków

PROPOZYCJE ZAJĘĆ:

Poznajemy ptasich sąsiadów

Do obserwacji ptaków w ich naturalnym środowisku najkorzystniejsze są godziny ranne, kiedy ptaki
wykazują największą aktywność. Niemal każdy zakątek miasta dobrze nadaje się do prowadzenia ptasich
obserwacji. Jako miejsce wycieczki obfitujące w różne gatunki ptaków najlepiej jednak wybrać parki
lub obszary nadwodne np. brzeg jeziora, rzeki lub nadmorską plażę.
•

Rozdajemy karty pracy (karta w załączniku) przyrządy do notowania.

•

Dzielimy klasę na zespoły.

•

Podczas zajęć w terenie zadaniem uczniów jest zapisanie nazw ptaków rozpoznanych z pomocą
prowadzącego zajęcia. Można spróbować oszacować liczbę osobników i wpisać ją do karty. Ponadto
każdy zespół uzupełnia dane dotyczące daty i miejsca obserwacji. Warto zanotować sposób
zachowania się ptaka (np. lot, żerowanie odpoczynek). Można zmotywować uczniów do obserwacji
nagrodami dla szczególnie aktywnych (np. uczeń, który pierwszy zauważy ptaka dostaje jeden punkt)

Tropiciele ptaków

Aby zrealizować ten temat należy udać się w miejsce obfitujące w tropy ptaków (np. na plażę, piaszczysty
lub brzeg jeziora lub rzeki). Bardzo łatwo obserwować ptasie tropy zimą na śniegu. Miejscem poszukiwań
mogą być okolice szkolnego karmnika, boisko szkolne. Można ułatwić sobie zadanie poprzez np. wysypanie
pokarmu bezpośrednio przed zajęciami, co powinno ściągnąć ptaki i skłonić je do pozostawienia
interesujących nas odcisków (jeżeli będziemy obserwować zlatujące się ptaki ułatwi nam to późniejszą
identyfikację tropów)
•

Dzielimy dzieci na 4-5 osobowe zespoły.

•

Uczniowie odnajdują tropy ptaków i w miarę możliwości starają się je zidentyfikować (na podstawie
literatury) w oparciu o jego długość i kształt

•

Zadajemy uczniom zadanie do wykonania: mają zmierzyć długość ptasiego kroku na podstawie tropu,
a następnie obliczają, jaki dystans przejdzie ptak po 10 krokach i 100 krokach (zakładając, że kroki
będą równej długości). Wygrywa drużyna, która najszybciej dokona obliczeń.

Np. długość kroku ptaka wynosi 11 cm, a zatem po 10 krokach kaczka przebędzie dystans 110 cm

Obserwujemy ptasich gości odwiedzających karmniki

Obserwacje ptaków w pobliżu karmnika mogą się okazać najłatwiejszą metodą do zapoznania uczniów
z pospolitymi gatunkami naszych ptaków. Karmnik najlepiej ustawić tak, żeby znajdował się w pewnej
odległości od okien szkoły, co umożliwi obserwacje bez potrzeby opuszczania budynku.

•

W pierwszej kolejności przystępujemy do przygotowania pokarmu dla ptaków, na który powinny się

składać produkty w możliwie najmniej przetworzony sposób. Najlepiej nadają się do tego ziarna
słonecznika, smalec i słonina, a także miękkie owoce takie jak śliwki, morele, rodzynki. Unikajmy
chleba, który ze względu na znaczną zawartość soli nie jest dobrym pokarmem dla ptaków.

•

Przygotowanie przez uczniów pokarmu dla ptaków. Dobrym pokarmem są zmieszane ze smalcem

NASI SKRZYDLACI SĄSIEDZI - 3.

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

różne nasiona. Można je uformować w kształcie kuli i włożyć do plastikowej siatki (np.
po pomarańczach), lub upchać do płytkich kubków po jogurtach. Wcześniej trzeba w dnie kubka
zamocować sznurek. Tak przygotowane karmy można zawieszamy w okolicy karmnika, na gałązce lub
innym , dobrze widocznym, ale bezpiecznym dla ptaków miejscu.
•

Zadaniem uczniów jest obserwacja karmnika przez określony czas (np. 20 min). W tym czasie

z pomocą nauczyciela uczniowie starają się rozpoznać pojawiające się przy karmniku gatunki
ptaków ich liczbę oraz rodzaj pobieranego pokarmu (np. słonina, ziarna słonecznika). Dzeici mogą
prowadzić obserwację przez cały rok w równych odstępach czasu (np. co tydzień) i najlepiej o tej
samej porze (najkorzystniejsze do obserwacji ptaków są godziny ranne).

•

Obserwacje ptaków notujemy na specjalnej wcześniej przygotowanej tabeli na ścianie w klasie,

notując zauważone gatunki, podając datę obserwacji, warunki pogodowe (temperatura, opady
atmosferyczne), liczbę ptaków odwiedzających karmnik. W przypadku obserwacji prowadzonych
przez dłuższy czas warto podsumować akcję zwracając uwagę na:

W jakim miesiącu (o jakiej porze roku) ptaków było najwięcej ?
W jakim dniu było najwięcej ptaków, jakie była wówczas pogoda?

•

Trzeba pamiętać, że ptaki należy dokarmiać regularnie, nawet jeśli przez jakiś czas nie

prowadzimy obserwacji.

LITERATURA:

Buchner M., 1992. Przewodnik ”Śladami zwierząt”. Wydawnictwo Mulico. Warszawa

Brown. R., Ferguson J., Lawrence M., Lees D., 2006. Tropy i ślady ptaków. Wydawnictwo Muza.

Warszawa

Jonsson L., 1998 Ptaki Europy i Obszaru Śródziemnomorskiego. Multico. Warszawa

Sokołowski J., 1980 Tajemnice ptaków. Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”. Warszawa

Kruszewicz A., 2005, Pomagamy ptakom. Dokarmianie, przyjazny ogród, budki lęgowe. Multico.

Kruszewicz A, 2005. Ptaki Polski t.1, Multico.

Kruszewicz A., 2006. Ptaki Polski t.2, Multico.

Lohmann M. 2001. Ptaki w ogrodzie. Praktyczny poradnik dla całej rodziny. Wyd. Delta, Warszawa.

Szokalski M., Wojtatowicz J. 1989. Ptaki w ogrodzie. PWR i L. Warszawa.

NASI SKRZYDLACI SĄSIEDZI - 4.

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

ZAŁĄCZNIK 1.
Jeśli zaobserwowałeś wymienione w tabeli zachowania wstaw znak „+” w odpowiednim wierszu. Możesz
zaznaczyć w kilku wierszach.

JAKI TO PTAK – WPISZ NAZWĘ:

PTAK LECI

PTAK PRZY GNIEśDZIE

PTAK PRZEGANIA INNE PTAKI

PTAK PŁYWA

PTAK NURKUJE

PTAK SPIEWA LUB ODZYWA SIĘ W INNY

SPOSÓB

R

od

za

je

z

ac

h

ow

ań

ob

se

rw

ow

an

yc

h

pt

ak

ów

PTAK SPŁOSZYŁ SIĘ

DATA
OBSERWACJI

JAKI TO PTAK – WPISZ NAZWĘ:

OKOLICE SZKOŁY

NAD WODĄ

DOMY JEDNORODZINNE, NISKA

ZABUDOWĄ

OTWARTE TERENY ZIELONE

(DZIAŁKI, SKWERY ITP.)

BUDYNKI PIĘTROWE

LAS

M

ie

js

ce

o

b

se

rw

ac

ji

PARK

DATA
OBSERWACJI

Z