Papiasz z Hierapolis (+ 1 poł. II w.)

Biskup Hierapolis we Frygii (Azja Mniejsza). Według Ireneusza był uczniem Jana Apostoła i

towarzyszem Polikarpa ze Smyrny. Około 130 roku napisał dzieło pt. Wyjaśnienie mów

Pańskich (Logion Kyriakon eksegesis) w pięciu księgach, z którego zachowało się tylko 13

fragmentów, przekazanych przez Ireneusza i Euzebiusza z Cezarei. Korzystał nie tylko ze źródeł

biblijnych, lecz także z tradycji ustnej, zaczerpniętej od uczniów apostolskich: “Skoro

gdziekolwiek spotkałem którego z tych, co przestawali z prezbiterami, wypytywałem go o ich

zdanie, co mówił Andrzej, co Piotr, albo Filip, albo Tomasz, albo Jakub, co Jan, albo Mateusz,

albo inny z uczniów Pańskich, ponadto co powiadają Arystion i Jan prezbiter, uczniowie Pańscy.

Zdawało mnie się bowiem, że z ksiąg nie odniosę tyle korzyści, ile ze słów drgających życiem”
Powyższa wypowiedź jest bardzo cenna, ponieważ potwierdza istnienie tradycji ustnej.

Wielką wagę dla studiów biblijnych posiadają też dwie inne wypowiedzi Papiasza dotyczące

powstania Ewangelii Marka i Mateusza: “Marek, który był tłumaczem Piotra, spisał dokładnie

wszystko, co przechował w pamięci, ale nie w tym porządku, w jakim następowały po sobie

słowa i czyny Pańskie. Ani bowiem Pana nie słyszał, ani nie należał do Jego orszaku, i tylko

później, jak się rzekło, był towarzyszem Piotra. Otóż Piotr stosował nauki do potrzeb słuchaczy,

a nie dbał o związek słów Pańskich. Nie popełnił więc Marek żadnego błędu, jeśli w szczegółach

tak pisał, jak to się w jego przechowało pamięci. O jedno się tylko bowiem starał, o to, by nic nie

opuścić z tego, co słyszał, oraz by nie napisać, jakiej nieprawdy. Mateusz spisał słowa Pańskie

w języku hebrajskim, a każdy tłumaczył je sobie, jak umiał”.
Obok tych cennych informacji, Papiasz bezkrytycznie zamieścił w swym dziele szereg przekazów

legendarnych i “zmyślonych", za co krytykuje go Euzebiusz. Papiasz głosił millenaryzm. Z jego

dzieła korzystał Ireneusz i Hipolit.

List Barnaby (ok. 130)

List Barnaby jest krótkim traktatem apologetyczno-katechetycznym w formie listu

anonimowego autora, prawdopodobnie pochodzenia żydowskiego, powstałym w środowisku

syryjsko-palestyńskim, około 130 roku.

Treść. List składa się ze wstępu, dwóch nauk i zakończenia

We wstępie (1, 1-2, 3) autor określa, że celem listu jest ubogacenie wiary jego odbiorców w

“doskonałą wiedzę” i duchowe zrozumienie. Nauka pierwsza (2, 4-17, 1) jest katechezą

egzegetyczno-dogmatyczną skierowaną przeciw judaizmowi. Zniesione zostały ofiary i posty

żydowskie oraz przymierze z Bogiem (2, 4-4, 13); chrześcijanie zostali powołani mocą ofiary

Chrystusa (4, 14-7, 2); figurami męki Chrystusa są: kozioł ofiarny, kozioł wypędzony na

pustynię oraz jałowica (7, 3-8, 7); Żydzi nie słuchają słowa Bożego, źle pojmują obrzezanie i

przepisy dotyczące pokarmów (9, 1-10, 12); autor poucza ochrzcić, krzyżu, narodzie wybranym,

szabacie i świątyni (11-17). Druga nauka (18-21, 1) zawiera pouczenia moralne przedstawione,

podobnie jak w Didache, w postaci dwóch dróg: drogi światła, której przewodzą aniołowie Boga i

drogi ciemności, na czele, której kroczą aniołowie szatana. Zakończenie, będące

podsumowaniem obu nauk, zawiera ostatnie upomnienia i życzenia (21,5-9).

Autorstwo i znaczenie. Klemens Aleksandryjski i Orygenes przypisywali autorstwo Listu

towarzyszowi św. Pawła, Barnabie (Dz 31, 2); Euzebiusz i Hieronim zaliczają go do apokryfów.

Pismo to było reakcją na zagrożenia ze strony judaizujących, którzy nawoływali do

zachowywania nakazów Prawa Mojżeszowego. Autor, stosując interpretację alegoryczno-

duchową Pisma św., uzasadnia wyższość kultu chrześcijańskiego nad żydowskim.

Pasterz Hermasa (1 poł. II w.)

Pasterz (Poimen) jest pismem wzorowanym na apokalipsach żydowskich, napisanym przez

Hermasa prawdopodobnie w Rzymie, w latach 130-150.

Autor Pasterza, którego imię wielokrotnie pojawia się w pierwszej części dzieła (wizje 1-4) był –

według Kanonu Muratoriego - bratem papieża Piusa I, którego pontyfikat przypada na lata

140-155. Podane w Pasterzu przez Hermasa informacje autobiograficzne, historycznie

niepewne, należy raczej traktować, jako podyktowane rodzajem przyjętej konwencji literackiej.

Hermas, wychowany w rodzinie chrześcijańskiej, został sprzedany, jako niewolnik matronie

rzymskiej o imieniu Rode. Po otrzymaniu wolności, zajął się kupiectwem i rolnictwem. Wkrótce

doszedł do znacznego majątku. Miał żonę kłótliwą, skłonną do gadulstwa, i dzieci. Pochłonięty

interesami zaniedbał ich wychowania tak, że zeszły na złe drogi i podczas prześladowania

wyparły się wiary oraz zadenuncjowały swoich rodziców. Wynikiem tego była konfiskata

znacznej części majątku. Pod wpływem tych bolesnych doświadczeń Hermas stał się gorliwym

chrześcijaninem. Wówczas to Bóg zlecił mu głoszenie pokuty. Orygenes, a za nim Euzebiusz

oraz Hieronim, niesłusznie identyfikują autora Pasterza z Hermasem wymienionym przez św.

Pawła (Rz 16,14).

Pierwszą była starsza niewiasta,



Drugą - anioł w figurze pasterza.



Pasterz zawiera relacje objawień, które Hermas otrzymał w Rzymie od dwóch postaci

niebiańskich:

Od tej drugiej postaci pochodzi tytuł całego dzieła, które dzieli się na 5 wizji, 12 przykazań i

10 podobieństw.

Pokuta. Przeciw tendencjom ówczesnych rygorystów, którzy twierdzili, że istnieje tylko jedna

pokuta (nawrócenie) i odpuszczenie grzechów przez chrzest - Pasterz przypomina o możliwości

Patrologia - 06.11.2010

Patrologia Strona 1

pokuta (nawrócenie) i odpuszczenie grzechów przez chrzest - Pasterz przypomina o możliwości

drugiej pokuty za grzechy popełnione po chrzcie. Było to ważne dla tych, którzy podczas

prześladowań wyparli się wiary i odpadli od Kościoła. Ta druga szansa była już ostatnią

możliwością odpuszczenia grzechów. Potrzebna jest łaska nawrócenia, którą Bóg daje tylko

tym, którzy z całego serca, szczerze pragną się nawrócić.

Poznanie i zrozumienie popełnionego zła, prowadzące do zmiany sposobu myślenia;



źal i skruchę z powodu popełnionego zła;



Nastawienie woli ku dobremu;



Ekspiację za popełnione grzechy.



Pokuta (metanoia) oznacza przede wszystkim wewnętrzną przemianę człowieka. Postuluje:

Aspekt poznawczy jest wiodący.

Znaczenie. Pasterz w starożytności chrześcijańskiej cieszył się wielkim autorytetem i

popularnością. Ireneusz, Tertulian, Klemens Aleksandryjski i Orygenes zaliczali go do ksiąg

kanonicznych. Hieronim informuje, że dzieło to “nawet publicznie czytają w kilku kościołach

Grecji [...], ale w świecie łacińskim jest prawie nieznane”. Do IV wieku Pasterz był podstawą

nauczania katechumenów w Egipcie. Dzieło to znali i cytowali: Kommodian, Atanazy Wielki,

Cyryl Jerozolimski, Dydym Ślepy, Rufin z Akwilei, Hieronim, Prosper z Akwitanii, Jan Kasjan.

Od końca IV wieku, coraz częściej zaliczane do apokryfów, traciło na znaczeniu. Autorytet tego

dzieła odnowili i umocnili pierwsi wydawcy starożytnych tekstów chrześcijańskich poprzez jego

włączenie do pism Ojców Apostolskich.

Literatura martyrologiczna

Wielkie znaczenie dla historii prześladowań posiadają opisy męczeństwa chrześcijan. Ze

względu na wartość historyczną, pisma te dzieli się na trzy grupy:

Akta męczeńskie św. Justyna i towarzyszy (Martyrium s. Justini et sociorum), skazanych

na śmierć z rozkazu prefekta Rzymu, Rustyka, około roku 165, za cesarza Marka

Aureliusza.





Akta męczenników scylitańskich, są urzędowym protokołem z procesu, który miał miejsce

w Kartaginie, dnia 17 lipca 180 roku, przeciw 12 chrześcijanom, którzy zostali skazani na

śmierć przez ścięcie.

Wyrok został wykonany tego samego dnia. Jest to najstarszy tekst chrześcijański

napisany po łacinie

Akta prokonsularne św. Cypriana biskupa Kartaginy, który został ścięty dnia 14 września

258 r. w



Akta męczenników (Acta martyrum) zawierają odpisy dokumentów z procesów sądowych.

Przesłuchania i procesy sądowe miały charakter publiczny i były stenografowane przez

urzędowych sekretarzy (lub chrześcijan obecnych na procesach) oraz przechowywane w

archiwach sądowych. Relacje te były przepisywane i przechowywane przez chrześcijan, którzy

mieli bezpośredni dostęp do archiwów lub przez przepłaconych sekretarzy. Zachowały się tylko

niektóre relacje, ponieważ władze rzymskie konfiskowały znalezione w czasie rewizji odpisy i je

niszczyły. Historyczność tych dokumentów jest pewna i niepodważalna. Do najcenniejszych

należą:

Męczeństwo św. Polikarpa



Listy gminy z Vienne i Lyonu do gmin chrześcijańskich w Azji i Frygii, zachowane u

Euzebiusza o prześladowaniu w Lyonie w roku 177 (lub 178). Autor nie przemilcza

apostazji wielu chrześcijan. Wśród męczenników znalazł się 90-letni biskup Lyonu, Potyn

oraz niewolnica Blandyna. Męczennikom zadawano okrutne katusze



Męczeństwo Perpetuy i Felicyty, zawiera opis kolejnych etapów męczeństwa (aresztowanie,

pobyt w więzieniu i śmierć) 5 katechumenów (Rewokata, Felicyty, Satumina,

Sekundulusa i Wibii Perpetuy), którzy przyjęli chrzest w więzieniu, oraz ich katechety -

Satura.



W rozdziałach 3-10, relacja Perpetuy została dosłownie zacytowana.

Rozdziały od 11 do 13, zawierają relację spisaną własnoręcznie przez Satura. Tekst

pozostały (rozdziały

1-2 oraz 14-21) jest relacją naocznego świadka. Mógł nim być Tertulian, który

prawdopodobnie całość dzieła spisał i wydał.

Felicyta, młoda niewolnica Perpetuy, w momencie aresztowania była w ósmym miesiącu

ciąży.

M ęczeństwa (Passiones). Do tej grupy należą pisma zawierające relacje naocznych świadków,

ubogacone często komentarzem piszącego lub materiałem autobiograficznym, wiarygodne, o

dużej wartości historycznej:

Legendy. Do tej grupy należy zaliczyć budujące opowiadania o męczennikach, powstałe

najczęściej po upływie wielu lat od opisanych wydarzeń. Spośród nich należy wyróżnić legendy,

w których fakty prawdziwe zostały pomieszane z wydarzeniami zmyślonymi, od opowiadań

stanowiących wytwór czystej fantazji, pozbawionych jakiegokolwiek waloru historycznego. Nie

wyklucza to ich pozytywnej roli dydaktycznej, jaką mogły spełniać w ciągu minionych wieków.

Apologeci greccy.

Chrześcijaństwo, od samego początku, spotykało się z niezrozumieniem, niechęcią i wrogością,

która prowadziła do prześladowań. Pod adresem chrześcijan kierowano szereg zarzutów,

pomówień i fałszywych oskarżeń. Fakt ten przyczynił się do powstania pism broniących

chrześcijaństwa, zwanych apologiami, (gr. apologia - obrona, mowa obronna). Autorów tych

Patrologia Strona 2

chrześcijaństwa, zwanych apologiami, (gr. apologia - obrona, mowa obronna). Autorów tych

pism określamy mianem apologetów. Szczególna rola w tym dziele przypadła pisarzom greckim

II wieku.

Oskarżenie o ateizm. W religiach pogańskich istotną rolę odgrywał kult publiczny.

Religijność, w ówczesnym przekonaniu, weryfikowała się przede wszystkim przez udział w

uroczystościach publicznych oraz przez składanie ofiar bogom. Chrześcijanie, wyznający

wiarę w jednego Boga prawdziwego, nie uczestniczyli w pogańskim kulcie publicznym.

Fakt ten stał się podstawą do oskarżeń o ateizm. Jego konsekwencje były bardzo

poważne. Uważano, że obrażeni bogowie zsyłają na całą społeczność kary w postaci

nieurodzajów, powodzi, epidemii, klęsk wojennych i innych nieszczęść. Każdorazowe

pojawienie się tych klęsk prowokowało wystąpienia antychrześcijańskie.



Oskarżenie o rozpustę i związki kazirodcze. Styl życia chrześcijan, izolujących się od

reszty społeczeństwa, stał się podstawą do rozlicznych oskarżeń i pomówień o

niemoralność. Do pogan docierały szczątkowe informacje o organizowanych przez

chrześcijan braterskich ucztach miłości. Przez analogię do uczt rzymskich sądzono, że

spotkania te kończyły się zbiorową orgią seksualną.



Oskarżenie o kanibalizm. Zasada wtajemniczenia, obowiązująca chrześcijan biorących

udział w Eucharystii, nie pozwalała na przenikanie na zewnątrz informacji ojej przebiegu.

Opierając się na szczątkowych wiadomościach i domysłach, interpretowano spożywanie

Ciała i Krwi Syna Bożego w kategoriach uczt tiestejskich.



Oskarżenie o burzenie rzymskiego porządku społecznego. Struktury prawno-społeczne

państwa



rzymskiego sankcjonowały niewolnictwo, nienawiść, przemoc i okrucieństwo. Amfiteatr

rzymski był widownią masowych rzezi. Walki gladiatorów przekształcały się w masakry i

mordy tysięcy ofiar, które ginęły dla dostarczenia rozrywki żądnej krwi widowni.

Widowiska teatralne przesycone były atmosferą zbrodni, okrucieństwa, zdrad

małżeńskich i wulgarnego erotyzmu (występy mimów). Państwo rzymskie sankcjonowało

te instytucje. Organizatorami walk gladiatorskich byli najczęściej sami cesarze. Opozycja

chrześcijan wobec powyższych struktur była zrozumiała i uzasadniona.

Oskarżenia Żydów kierowane przeciw chrześcijanom. Przedstawiciele synagogi żydowskiej

traktowali chrześcijaństwo, jako niebezpieczną sektę, wprowadzającą rozłam do religii

Mojżeszowej. Chrześcijan traktowano, jako odstępców oraz fałszerzy Pisma Świętego i

judaizmu.



Oskarżenia kierowane pod adresem chrześcijan

Ataki pisarzy pogańskich

Fronton z Cyrty (+ ok. 175), afrykańczyk, filozof i retor, nauczyciel cesarza Marka

Aureliusza, wygłosił w senacie mowę przeciw chrześcijanom, w której przytaczał obiegowe,

wyżej wymienione zarzuty i oskarżenia. Tekst tej mowy został spisany i

rozpowszechniony. Znany był jeszcze w III wieku; później zaginął.



Lukian z Samosaty (+ 190), pochodził z Syrii północnej, satyryk i filozof. W piśmie

satyrycznym O śmierci Peregrinosa wyśmiewa miłość braterską chrześcijan oraz ich

gotowość na śmierć.



Celsus, platonik, pochodził prawdopodobnie z Egiptu; przez pewien czas przebywał w

Rzymie. Około 178 roku napisał traktat polemiczny pt.: Słowo prawdy (Alethes logos).

Korzystał z Pisma św. i antychrześcijańskich pism żydowskich. Odrzuca bóstwo

Chrystusa. Usiłował wykazać, że chrześcijanie są niebezpieczni dla społeczeństwa i

państwa rzymskiego. Fragmenty z pisma Celsusa cytuje Orygenes w swym dziele

polemicznym Przeciw Celsusowi.



W II wieku pojawiły się pisma filozofów i retorów pogańskich atakujące i wyśmiewające

chrześcijaństwo. Do najbardziej znanych przeciwników należeli: Fronton z Cyrty, Lukian z

Samosaty i Celsus.

Reakcja apologetów

Wiara w jednego Boga. Wyjaśniali, że odrzucenie kultu pogańskiego jest wymogiem

przyjmowanego przez chrześcijan monoteizmu, zabraniającego czcić innych bogów.

Wskazywali na absurdalność politeizmu oraz na niemoralność jego zasad zawartych w

mitach i legendach. Wykazywali, że tylko chrześcijanie posiadają pełnię prawdy o Bogu,

ponieważ Boski Logos, Jezus Chrystus, uosobiona mądrość Boża, zstąpił na ziemię i

objawił ją swym uczniom. Chrześcijaństwo nieporównywalnie przewyższa religie

pogańskie i filozofię grecką, która jest w posiadaniu tylko cząstek prawdy. Uzasadniali

prawdę o bóstwie Chrystusa i zmartwychwstaniu ciał.



Wzniosłość i moralność życia chrześcijan. Opisując spotkania eucharystyczne, wskazywali

na bezpodstawność i absurdalność zarzutów dotyczących rzekomej rozpusty i

kanibalizmu chrześcijan. Podkreślali świętość i wzniosłość życia wyznawców Chrystusa,

opartego na zasadach miłości braterskiej sprawiedliwości społecznej.



Chrześcijaństwo nie stanowi zagrożenia dla państwa i społeczeństwa. Apologeci

wykazywali, że chrześcijaństwo jest siłą zdolną naprawić panujący chaos oraz wprowadzić

ład i porządek moralny w społeczeństwie. Chrześcijanie są lojalni wobec władzy, płacą

podatki oraz modlą się za rządzących i panujących. Adresatami apologii byli często

cesarze i przedstawiciele senatu rzymskiego.



Apologeci, odpierając powyższe zarzuty i oskarżenia, wskazywali na ich fałszywość i

bezpodstawność.

Patrologia Strona 3

cesarze i przedstawiciele senatu rzymskiego.

Nowe Przymierze zajęło miejsce starego. Odpowiadając na zarzuty Żydów, apologeci

wykazywali, że zapowiedziany w Starym Testamencie Mesjasz, przyszedł na świat w

osobie Jezusa z Nazaretu i potwierdził swe posłannictwo cudami i proroctwami,

ustanawiając Nowe Przymierze w miejsce starego.



Patrologia Strona 4