Wykład 11

06 maja 2010

Pamięć

autobiograficzna

Plan wykładu

• Organizacja pamięci autobiograficznej
• Metody badania
• Pamięć przeżyć z różnych okresów życia –

amnezja dziecięca i reminiscencja

• Pamięć zdarzeń emocjonalnych: pamięć

fleszowa

• Czy można wierzyć własnym

wspomnieniom?

• Fałszywe wspomnienia

Czym jest pamięć

autobiograficzna?

•

Gromadzi zdarzenia i fakty bezpośrednio
odnoszące się do „Ja”

•

Sprawia, że nasze zachowanie jest kierowane
wiedzą o własnej przeszłości

•

Ale pojęcie to nie odnosi się do specyficznego
magazynu, ani do specyficznych
mechanizmów

•

Tradycja filozoficzna: rozróżnienie przez
Bergsona pamięci wspomnieniowej i
nawykowej

Trochę historii

• Za prekursorów badań uważa się Galtona i

Freuda

• Galton: zainteresowanie taksonomią wspomnień

oraz poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o
przyczynę i istotę ich różnorodności; badania
metodą słów-podpowiedzi, inaczej wskazówek

• Freud: zainteresowanie związkami

przyczynowymi między przeszłością i
teraźniejszością; odtwarzanie historii życia jako
element terapii

Ogólna charakterystyka i

organizacja

•

Pamięć autobiograficzna to pamięć trwała,
element pamięci deklaratywnej

•

Niekiedy utożsamiana z pamięcią
epizodyczną, ale włącza się także do jej
zakresu uogólnioną wiedzę semantyczną na
temat własnej przeszłości, zachowań, uczuć,
postaw

•

Zapis przeżyć osobistych oraz ich znaczenie

•

Ważne elementy to narracja, wyobraźnia i
emocje

Typologie pamięci

autobiograficznej

• Typologia Conwaya: pamięć okresów

życia; pamięć zdarzeń ogólnych,
cyklicznych lub pojedynczych;
pamięć zdarzeń specyficznych

• Typologia Cohen: pamięć

empiryczna; pamięć deklaratywna;
pamięć specyficzna; pamięć ogólna

Hierarchiczny model

pamięci autobiograficznej

M. Linton

• Najwyższy poziom przechowywania:

nastrój

• Tematy i podtematy wspomnień
• Rozszerzenia tematów i podtematów
• Zdarzenia i epizody oraz amalgamaty
• W skład zdarzeń i epizodów wchodzą

elementy

• Szczegóły

Hierarchia w pamięci

autobiograficznej

Nakładanie się okresów

życia i tematów

Funkcje pamięci

autobiograficznej

• Intrapersonalna: konstruowanie i

przechowywanie „Ja” oraz własnej
historii; regulowanie nastroju,
utrzymywanie równowagi emocjonalnej

• Interpersonalna: zawieranie i

podtrzymywanie związków z innymi
ludźmi; autoprezentacja

• Generowanie teraźniejszych i

przyszłych zachowań

Metody badania

• Kwestionariusz śniadaniowy i techniki

słowne – podawanie skojarzeń słownych

(autorstwa Galtona)

• Badania prowadzone na samym sobie: M.

Linton, R.T. White, W.A. Wagenaar –

codzienne zapisywanie zdarzeń z

własnego życia wraz ze wskazówkami

• Wywiady
• Eksperymenty, np. nad wdrukowywaniem

fałszywych wspomnień

Amnezja dziecięca

• Granice amnezji dziecięcej i

czynniki na nie wpływające

Płeć
Inteligencja
Zdolności werbalne
Czynniki kulturowe
Pozycja dziecka w rodzinie

Amnezja dziecięca –

pamięć narodzin

rodzeństwa

Amnezja dziecięca –

hipotezy wyjaśniające

• Hipoteza neuropsychologiczna – amnezja

wynika z niedojrzałości mózgu, wczesne

doświadczenia nie są rejestrowane wcale

albo ich ślady są bardzo nietrwałe

• Hipoteza psychoanalityczna – wspomnienia

z wczesnego dzieciństwa ulegają wyparciu

• Hipotezy poznawcze – sposób kodowania a

sposób wydobywania; pojawianie się

wspomnień możliwe dopiero po

ukształtowaniu się pojęcia „Ja”

Reminiscencja w pamięci

autobiograficznej (memory

bump)

•

Reminiscencja

Wyjaśnienia reminiscencji w

pamięci autobiograficznej

• Poznawcze
• efekt pierwszeństwa (liczne „pierwsze

razy”)

• zdarzenia przełomowe
• więcej pozytywnych zdarzeń
• Neurologiczne: czas najlepszego

funkcjonowania poznawczego

• Powstawanie tożsamości osobistej

Przywoływanie wspomnień o

różnym zabarwieniu

emocjonalnym

• Więcej przywoływanych wspomnień

pozytywnych niż negatywnych czy

neutralnych

• Wraz z upływem czasu maleje nasycenie

emocjonalne wspomnień, dotyczy to w

szczególności pamięci zdarzeń negatywnych

• „Ulepszanie” przeszłości występuje zarówno

w dowolnej, jak i mimowolnej pamięci

autobiograficznej

• Wyjątek stanowią osoby depresyjne

Intensywność afektu

związanego ze

wspomnieniami

Pamięć fleszowa (efekt

lampy błyskowej)

• Pierwsze doniesienie: 1899r. Colgrove,

badania nad pamięcią okoliczności uzyskania
wiadomości o śmierci Lincolna

• Brown i Kulik (1977): pamięć okoliczności, w

jakich osoby badane dowiedziały się o
zabójstwie Johna F. Kennedyego

• Kategorie kanoniczne: informacja o miejscu;

o towarzyszących zdarzeniach; o źródle
informacji; o konsekwencjach; o
przeżywanych emocjach

Pamięć fleszowa c.d.

• Czy na pewno niezwykle wierna?
• Badania Neissera i Harscha (1992) nad

wspomnieniami dotyczącymi otrzymania

wiadomości o eksplozji Challengera po 24

godzinach, 2 latach i 6 miesiącach oraz 3

latach: w ostatniej próbie 7% dokładne

przypominanie, 25% całkowicie nieścisłe

• Niemniej ludzie żywią głębokie

przekonanie, że ich wspomnienia są

wyjątkowo wyraziste i autentyczne

Wspomnienia fleszowe z

różnych okresów życia

Prywatne wspomnienia

fleszowe

• Często odnoszą się do różnych tzw.

pierwszych doświadczeń

• Dotyczą częściej wspomnień

związanych z przeżyciem
traumatycznym

• Zawierają liczne błędy dedukcyjne

Czynniki wpływające na

powstawanie wspomnień

fleszowych

Czynniki wpływające na

powstawanie wspomnień

fleszowych

• Nowość zdarzenia → zaskoczenie → emocje

→ wspomnienie fleszowe

• Ważność → emocje → jawne powtarzanie

(opowiadanie, słuchanie na temat zdarzenia)
→ powstawanie zapisu pamięciowego
zdarzenia → wspomnienie fleszowe

• Czyli najważniejsze czynniki to: nowość oraz

znaczenie dla dalszego życia jednostki lub
dla historii

Ocena źródła wspomnień

• Czy można ufać w prawdziwość

własnych wspomnień?

• Czynniki wpływające na ocenę

źródła wspomnień

1. Zależność od pola
2. Żywość wyobrażeń wzrokowych
3. Podatność na sugestię
4. Zaabsorbowanie (absorption)

Konstruktywny charakter

pamięci autobiograficznej

• Podstawowa rola schematów poznawczych
• Schemat „Ja”: podtrzymywanie poczucia

własnej wartości, dążenie do spójności,

uaktualnianie

• Związki między pamięcią autobiograficzną

i autonarracją

• Nadanie wspomnieniom struktury narracji

sprzyja ocenianiu ich jako wiarygodnych

• Narracje dziecięce tworzone w rozmowach

z rodzicami

Grzechy pamięci, także

autobiograficznej

• Nietrwałość: osłabianie i zanikanie wspomnień
• Roztargnienie: brak kodowania zdarzeń
• Blokowanie: trudności w przywoływaniu

wspomnień

• Błędne atrybucje: błędne różnicowanie

wspomnień prawdziwych i fałszywych

• Podatność na sugestię: zaszczepianie fałszywych

wspomnień

• Tendencyjność: wpływ teraźniejszości na treść

wspomnień

• Uporczywość: nawracanie wspomnień

Fałszywe (rzekome)

wspomnienia – procedury

wywoływania

• Schemat Loftus: zagubiony w centrum

handlowym; Królik Bugs w

Disneylandzie

• Procedura Deese’a, Roedigera i

McDermott (DRM): igła w stogu siana

• Paradygmat obrazowy (Miller i

Gazzaniga): obrazki lub zdjęcia z

typowymi, schematycznymi obiektami

znajdującymi się w określonej sytuacji

czy kontekście

Co sprzyja powstawaniu

fałszywych wspomnień?

• Schematy zdarzeń
• Błędna atrybucja źródeł
• Sugestia
• Hipnoza
• Powtarzanie przypominania
• Wiek
• Aktywność poznawcza związana ze

wspomnieniami

• Kontekst społeczny