Teoria przyczynowości - kategoria filozoficzna oznaczająca jedną z form powszechnej i koniecznej
zależności zjawisk, które mają miejsce w otaczającej nas, obiektywnej rzeczywistości.

Podstawowe sformułowania teorii przyczynowości znajdują się u Arystotelesa, za którym wyróżnia
się cztery zasadnicze rodzaje przyczyn:

•

materialną*,

•

formalną*,

•

sprawczą,

•

celową.

* tworzą klasę tzw. przyczyn wewnętrznych bytu materialnego i jest to dla mnie kurewsko niezrozumiałe, także wybaczcie – lepiej nie
opiszę. :( W PEF, „Przyczyny bytu” od strony 8 są opisywane dokładniej te przyczyny, gdyby ktoś miał większe ambicje.

1. Przyczyna materialna – z czegoś coś powstało i trwa. Pojęcie odsyłające do materii
przedmiotu, służące wyjaśnianiu własności rzeczy. Z materii coś powstaje i trwa ona nadal w
utworzonym bycie.

Jeśli np. artysta rzeźbi w drewnie, to samo drewno, biernie poddające się działaniu artysty,
doznające działania, jest realnym czynnikiem-przyczyną wpływającą na bytowanie
skutku – wyrzeźbionego posągu. Gdyby nie było materiału biernie poddającego się, nie zaistniałby
pożądany skutek.

2. Przyczyna formalna – według czegoś coś zostało uformowane

•

przyczyna formalna wewnętrzna – aktualizowanie materii przez ukonstytuowanie jej treści i
usunięcie poprzedniej formy.

•

przyczyna formalna zewnętrzna(= przyczyna wzorcza) — dopełniającą w wytwarzanych
bytach działanie przyczyny formalnej wewnętrznej; zewnętrzną w stosunku do skutku.

3. Przyczyna sprawcza – dzięki czemuś coś zaistniało; s iła działająca i wytwarzająca skutki.

Wg Arystotelesa:

(…) przyczyna sprawcza jest tym, skąd pierwotnie emanuje ruch lub że jest pierwotnym i
samoistnym źródłem, z którego na zewnątrz wyzwala się ruch. (…) Przyczyna sprawcza miała być
źródłem pierwszego impulsu ruchu na zewnątrz siebie, w przeciwieństwie do źródła poruszenia do
wewnątrz, jakimi było działanie formy i materii.

Przyczyną sprawczą można nazwać to wszystko, co sprawia lub realnie przyczynia się do
zaistnienia rzeczy.

4. Przyczyna celowa – ze względu na coś coś zaistniało; cel może być świadomy, tj. zostać
określony w rezultacie poznania dobra, które zamierza się osiągnąć, lub instynktowny, gdy realizuje
wewnętrzne dyspozycje tkwiące w formie substancjalnej właściwej danemu bytowi.

Determinizm - w filozofii i nauce - pogląd głoszący, że fakt, moment i miejsce zajścia każdego
zdarzenia oraz jego przebieg określone są jednoznacznie przez zdarzenia, które je poprzedziły w
czasie i które z nimi współwystępują. Przeciwieństwo indeterminizmu.

Jedną z najbardziej znanych postaci teorii przyczynowości jest determinizm, a jej fundamentalne
pojęcie stanowi związek przyczynowo-skutkowy, opisujący więź łączącą zjawiska, z których
jedno (skutek) uwarunkowane jest przez drugie (przyczyna) - więź owa ma charakter obiektywnej
prawidłowości.

Związek przyczynowo – skutkowy
Aby mogło wystąpić zdarzenie (skutek), konieczne jest wystąpienie przyczyny.

PRZYCZYNA → SKUTEK

jestem głodna → kupuję bułkę

Związek przyczynowo – skutkowy występuje wtedy, kiedy wiemy na pewno, że dana przyczyna
wywołała dany skutek.

Możliwe jest mylne wnioskowanie na temat związków przyczynowych, kiedy myślimy, że
przyczyną zjawiska jest określone zdarzenie, a tak naprawdę przyczyną tą jest całkiem inne
zdarzenie

Skutek nie istnieje bez przyczyny.

Dla głodnych wiedzy:

http://www.ptta.pl/pef/pdf/p/przyczynyb.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/Przyczynowo%C5%9B%C4%87
https://www.kul.pl/files/57/encyklopedia/herbut_przyczyna.pdf

http://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/1435/1/Idea_2010_22_Krawczuk.pdf