293

Gromadecka-Sutkiewicz M, Dziwak A, Kłos J. Młodzież licealna i alkohol

Młodzież licealna i alkohol

Grammar school students and alcohol

M

A

Ł

GORZATA

G

ROMADECKA

-S

UTKIEWICZ

, A

NNA

D

ZIWAK

, J

AN

K

Ł

OS

Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Background.

Recent years have seen a considerable increase in frequency

of alcohol consumption by adolescents in Poland.

Objective.

To identify the scope and causes of alcohol use among

secondary school students.

Material and method.

Research was conducted in spring 2007 among

100 second-year grammar school students in Poznan. The sampling
design used in the study was a multistage random sampling. Data was
collected using a specially prepared questionnaire.

Results and conclusions.

1. A significant percentage of second year

grammar school students (75%) use alcohol. 2. Alcohol consumption
percentages are similar for boys and girls, with girls more prone to
admit they use alcohol. 3. Alcohol-using students are more likely not
to talk about their problems with their parents than their non-drinking
counterparts. 4. The majority of non-drinking students have parents
with high educational background. 5. The most frequently reported
reasons for using alcohol were: „to socialize with others”, „to have fun”
and „to relax”.

Key words:

adolescents, alcohol

Wstęp.

W ostatnich latach zaobserwowano w naszym kraju wyraźny

wzrost częstości używania przez młodzież szkolną szkodliwych dla zdrowia
substancji, w tym alkoholu.

Cel.

Poznanie rozpowszechnienia i przyczyn picia alkoholu w populacji

licealistów.

Materiał i metoda.

Badania przeprowadzono wiosną 2007 r. wśród

100 uczniów klas drugich liceów ogólnokształcących w Poznaniu. Dobór
próby do badań był losowy wielostopniowy. Techniką służącą do
zbierania informacji była ankieta, której kwestionariusz skonstruowano
specjalnie na potrzeby tegoż badania.

Wyniki i wnioski.

1. Duży odsetek uczących się w drugich klasach

liceów ogólnokształcących (75%) pije napoje alkoholowe. 2. Odsetki
pijących alkohol dziewcząt i chłopców są zbliżone, przy czym nieco
częściej do picia napojów alkoholowych przyznają się dziewczęta.
3. Licealiści sięgający po alkohol częściej niż niepijący nie rozmawiają
z rodzicami o swoich problemach. 4. Najwięcej osób niepijących wywodzi
się z rodzin o wysokim statusie edukacyjnym rodziców. 5. Najczęściej
wskazywanymi powodami sięgania po napoje alkoholowe jest picie dla
towarzystwa i dobrej zabawy, na kolejnych pozycjach znalazły się chęć
relaksu i odprężenia.

Słowa kluczowe:

młodzież, alkohol

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Dr n. biol. Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań, e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 293-296

www.phie.pl

Nadesłano: 12.04.2008
Zakwalifikowano do druku: 27.06.2008

Wstęp

Palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie narko-

tyków stanowią poważne problemy zdrowotne i spo-
łeczne współczesnego świata; są dotkliwym obciąże-
niem dla gospodarki, zaburzają życie jednostek, funk-
cjonowanie rodziny i środowiska [1]. Polska należy
do krajów o wysokim spożyciu alkoholu. Wyprze-
dzają nas tylko kraje o tradycyjnie wysokim spożyciu
wina (Francja, Hiszpania, Włochy) oraz piwa
(Niemcy, Austria) [2]. W ostatnich latach zaobser-
wowano w naszym kraju wyraźny wzrost częstości
używania przez młodzież szkolną szkodliwych dla
zdrowia substancji, w tym alkoholu.

Czas dorastania – to okres bardzo ważny, a jedno-

cześnie trudny w życiu każdego człowieka. Młodzież
ma problemy z wrastaniem w społeczeństwo doro-

słych, przeżywa rozmaite rozterki, dochodzi wtedy do
częstych konfliktów między dorosłymi a dorastający-
mi. Dzisiejszy świat wymaga coraz więcej zarówno od
dorosłych, jak i od młodzieży. Aby sprostać tym wy-
maganiom uczniowie muszą się więcej uczyć, a doro-
śli więcej pracować. Dobra materialne przedkładane
są ponad wszystko inne, zapomina się często, że dzieci
i młodzież potrzebują przede wszystkim dorosłych, ich
miłości, zrozumienia, rozmowy [3].

Podejmowanie zachowań ryzykownych jest cha-

rakterystyczną cechą dorastania, związaną z realizacją
zadań rozwojowych tego okresu życia – poszukiwa-
niem własnej tożsamości, autonomii, sprawdzeniem
swoich możliwości i sposobów radzenia sobie z trud-
nościami, pełnieniem nowych ról społecznych. Zacho-
wania te mogą powodować różnorodne szkody zdro-
wotne i społeczne u młodych ludzi, a często również

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 293-296

294

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 293-296

i innych osób z ich otoczenia [4]. Uważa się, że
w szczególnie trudnej sytuacji znajduje się młodzież
w wieku 15-19 lat. Z jednej strony dlatego, że jest to
okres najsilniejszego buntu i najintensywniejszych po-
szukiwań, z drugiej strony dlatego, że młodzieży tej
nie zapewnienia się właściwej pomocy, nie tworzy się
poradnictwa psychosocjomedycznego pomocnego
w rozwiązywaniu problemów [5]. Przyzwyczajenia
związane z piciem alkoholu kształtują się zazwyczaj
kiedy jest się nastolatkiem [6]. Dotychczas nie znale-
ziono jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, dlaczego
jedni ludzie piją mniej, a inni więcej, dlaczego jedni
stają się alkoholikami, a inni nie, pomimo że piją w po-
dobny sposób. Generalnie wśród przyczyn rozwoju
uzależnienia wymienia się następujące czynniki:

• biologiczne (wykazuje się, że wystąpienie uzależ-

nienia od alkoholu jest czterokrotnie bardziej
prawdopodobne u potomstwa rodziców od niego
uzależnionych)

• psychologiczne (sprzyjają rozwojowi uzależnie-

nia takie cechy jednostki, jak: drażliwość, obniże-
nie poczucia sensu życia, liczne konflikty we-
wnętrzne, wysoki poziom niepokoju i stresu, ni-
skie poczucie własnej wartości; osoby niezadowo-
lone z siebie, nieśmiałe i zahamowane łatwo mogą
ulec iluzji zmiany swoich cech osobowości, która
występuje po spożyciu alkoholu)

• społeczne (uważa się, że duże znaczenie mają kul-

turowe wzory picia, przy czym odsetek alkoholi-
ków jest największy tam, gdzie panuje model picia
użytkowego, a więc picia z powodów osobistych,
dla zaspokojenia własnych potrzeb, przy przyzwo-
leniu na to społeczności w której się funkcjonuje.

Niezwykle ważnym czynnikiem jest również od-

działywanie środków masowego przekazu i reklamy
sugerującymi, że picie jest stałym i normalnym ele-
mentem kultury młodzieżowej. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych podkre-
śla, że polska młodzież poddawana jest bardzo agre-
sywnym i starannie przygotowanym oddziaływaniom
promującym picie alkoholu (zwłaszcza piwa), a ba-
dania rynkowe pokazują wysoką skuteczność tych
oddziaływań na młodych ludzi [7].

Spożywanie alkoholu wiąże się z ryzykiem wy-

stąpienia szkód zdrowotnych, zarówno somatycz-
nych, jak i psychologicznych. Następstwa zdrowot-
ne nadużywania alkoholu – to przede wszystkim nie-
dożywienie i jego skutki, niewłaściwe wchłanianie
witamin i mikroelementów, wyższa podatność na za-
każenia i infekcje, gruźlica, nowotwory, choroby
układu krążenia, upośledzenie funkcji wątroby, za-
palenie trzustki i cukrzyca, zaburzenie funkcji sek-
sualnych, zmiany skórne w postaci przebarwień
i znamion naczyniowych, choroba wrzodowa żołąd-
ka i dwunastnicy, padaczka, marskość wątroby oraz
przedwczesna śmierć [8].

Następstwami psychologicznymi są między in-

nymi: osamotnienie, utrata poczucia własnej warto-
ści, dezorganizacja życia, uszkodzenie instynktu sa-
mozachowawczego. Nadmierne spożywanie alkoho-
lu pociąga za sobą szereg kosztów społecznych, przede
wszystkim są to: łamanie norm społecznych i nie-
możność właściwego wypełniania podstawowych
obowiązków. Agresywność i konfliktowość powo-
dują, że osoba uzależniona nie potrafi właściwie funk-
cjonować w rodzinie. Brak więzi emocjonalnej, wła-
ściwych wzorców zachowania oraz częsta przemoc
w domu to przyczyny dla których dzieci z rodzin al-
koholików same mają trudności w zbudowaniu nale-
żytych relacji w zakładanych przez siebie rodzinach.

Cel pracy

Poznanie rozpowszechnienia i przyczyn picia al-

koholu w populacji uczniów drugich klas poznań-
skich liceów ogólnokształcących.

Materiał i metoda

Badania przeprowadzono wiosną 2007 r. wśród

100 uczniów pięciu poznańskich liceów ogólno-
kształcących. Dobór próby do badań był losowy wie-
lostopniowy, najpierw wylosowano szkoły (po jednej
z każdej dzielnicy miasta), a następnie w każdej szko-
le wylosowano jedną klasę drugą w której odbyły się
badania. Próbki liczące 100 i więcej jednostek są wy-
starczające dla dokonywania analiz korelacyjnych
[9]. Zastosowano technikę ankiety, której podsta-
wową zaletą jest anonimowość. Narzędzie badawcze
- kwestionariusz ankiety – skonstruowano specjal-
nie na potrzeby tego badania. Na jego wstępie został
umieszczony apel informujący o celu badania. Od-
powiedzi badanych analizowano względem następu-
jących zmiennych niezależnych:

• płeć (dziewczęta, chłopcy)
• status edukacyjny rodziny - ustalono go na pod-

stawie wykształcenia obydwojga rodziców i skla-
syfikowano w trzech następujących grupach:
– niski – uczniowie pochodzący z rodzin o niskim

statusie edukacyjnym, żadne z rodziców nie
posiada wykształcenia średniego

– średni – badani wywodzący się z rodzin o śred-

nim statusie edukacyjnym, co oznacza, że co
najmniej jedno z rodziców posiada wykształce-
nie średnie

– wysoki – młodzież pochodząca z rodzin o wyso-

kim statusie edukacyjnym, co najmniej jedno z ro-
dziców legitymuje się wykształceniem wyższym

• ocena częstości rozmowy z rodzicami o własnych

problemach (respondenci dokonywali tej oceny
i klasyfikowali się w jednej z czterech grup: roz-
mawiający często, czasami, rzadko i nigdy).

Zebrany materiał opracowano w oparciu o pro-

gram Statistica; wykorzystano test

χ

2

i współczynnik

kontyngencji (C

kor

).

295

Gromadecka-Sutkiewicz M, Dziwak A, Kłos J. Młodzież licealna i alkohol

Wyniki badań i omówienie

W badanej populacji przeważali chłopcy, którzy

stanowili aż 69,0%; pozostałe 31,0% to dziewczynki.
Badana próba nie była zróżnicowana pod względem
wieku, co stanowiło założenie jej doboru, średni wiek
badanych wynosił 17,5 lat. Respondenci w przewa-
żającej części wywodzili się z rodzin dobrze wyedu-
kowanych: do grupy o niskim statusie zakwalifiko-
wano 10,0% respondentów, do grupy o średnim sta-
tusie 41,0%, a do grupy o wysokim statusie 49,0%.
Największy odsetek młodzieży (39,0%) sporadycz-
nie rozmawia o swoich problemach z rodzicami,
33,0% twierdzi, że robi to czasami, a 17,0%, że nigdy.
Zaledwie 11,0% ankietowanych z rodzicami rozma-
wia często. Zdecydowanie częściej z rodzicami o swo-
ich problemach rozmawiają dziewczynki. Pogłębio-
na analiza zebranego materiału wskazała związek
pomiędzy statusem edukacyjnym rodziny badanego,
a rozmawianiem z rodzicami o problemach (

χ

2

=0,0255; C

kor

=0,1758). Większość ankietowanych

z grupy o niskim statusie edukacyjnym nie rozma-
wia nigdy z rodzicami o swoich problemach. Badani
uczniowie z grup o średnim i wysokim statusie edu-
kacyjnym częściej rozmawiają z rodzicami o swoich
problemach sporadycznie i czasami, a także często.

Stwierdzono, że aż 75,0% uczniów drugich klas

liceów ogólnokształcących pije napoje alkoholowe. Co
ciekawe w grupie chłopców przyznało, że pije alkohol
72%, natomiast w grupie dziewcząt 80%. Dane te nie-
wątpliwie potwierdzają istnienie pokolenia „T”, o któ-
rym piszą autorzy „Diagnozy społecznej 2007”. Stwier-
dzili oni, że w populacjach najmłodszych – do 18 roku
życia – następuje nie tylko wzrost odsetka pijących al-
kohol, ale też zrównanie ilości pijących wśród kobiet
i mężczyzn. Zmniejszanie się w młodych pokoleniach
dystansu między chłopcami i dziewczynkami w zakre-
sie różnych uzależnień obserwowane od początku XXI
wieku nazywane jest „efektem pokolenia T” [10]. Pre-
zentowane tu badania sugerują, że dziewczęta mogą
pić alkohol w większym odsetku niż chłopcy, co sygna-
lizuje dalszy rozwój niekorzystnych tendencji. Chod-
kiewicz i Juczyński na podstawie badań przeprowadzo-
nych wśród uczniów szkół ponadpodstawowych
stwierdzili, że 88% młodzieży próbowała już alkoho-
lu. Zarówno wśród chłopców jak i dziewcząt znaczny
przyrost prób picia obserwuje się pomiędzy 9. a 10.
rokiem życia. W młodszym wieku częściej próbują pić
chłopcy, lecz w wieku 14-15 lat dziewczęta dorównują
chłopcom [11]. Z badań Sierosławskiego wynika, że
97,9% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjal-
nych ma za sobą próby picia alkoholu, a piło alkohol w
ciągu 12 miesięcy przed badaniem 95,1% spośród nich
[12]. Niższe odsetki pijących w prezentowanych tu
badaniach prawdopodobnie wynikają z tego, iż badaną
młodzież stanowią tylko uczniowie liceów ogólno-
kształcących, co pozwala domniemywać, że ta grupa
pije nieco rzadziej niż ich rówieśnicy z innych szkół.

Na podkreślenie zasługują też dwa fakty:

• istnieje korelacja pomiędzy niepiciem alkoholu,

a statusem edukacyjnym rodziny respondenta
(

χ

2

=0,0041; C

kor

=0,2493). Najwięcej młodzieży

nie pijącej napojów alkoholowych wywodzi się z ro-
dzin o wysokim statusie edukacyjnym rodziców.

• stwierdzono korelację pomiędzy piciem alkoholu

przez młodych ludzi, a rozmawianiem z rodzica-
mi o swoich problemach (

χ

2

=0,0089; C

kor

=

0,2624). Młodzież sięgająca po alkohol częściej
nie rozmawia z rodzicami o swoich problemach,
albo też rozmawia o nich sporadycznie.

Badaną młodzież zapytano o powody picia alko-

holu. Bezsprzecznie najczęściej wskazywanymi przy-
czynami jest picie dla towarzystwa i dobrej zabawy,
na kolejnych pozycjach znalazły się chęć relaksu i od-
prężenia, aż 20% wskazań to stwierdzenie „bo lubię
pić alkohol”. Badani mogli wymieniać dowolną ilość
przyczyn sięgania po napoje alkoholowe. Należy pod-
kreślić, iż najczęstszym powodem picia alkoholu -
wskazywanym przez większość badanej młodzieży
bez względu na płeć – jest picie dla towarzystwa.
Czyżby młodzież nie potrafiła przebywać ze sobą,
rozmawiać, czuć się dobrze w swoim gronie, bez na-
pojów uznawanych za ułatwiające wzajemne kontak-
ty? Z analiz wynika, że mężczyźni częściej niż kobie-
ty wskazują, że piją w celu relaksu i dla pozbycia się
stresu. Ten sposób picia należy uznać za groźny, mo-
gący prowadzić do uzależnienia. Ponadto badania
wykazały, że młodzież wywodząca się z rodzin o ni-
skim statusie edukacyjnym częściej wskazuje na spo-
żywanie alkoholu w celu zniwelowania stresu.

Wśród okoliczności picia wymieniane były

przede wszystkim: spotkanie w grupie rówieśniczej
i impreza. Należy jednak podkreślić, że 8 responden-
tów stwierdziło, że pije alkohol samotnie; byli to tylko
i wyłącznie chłopcy, czterech z nich pochodziło z ro-
dzin o wysokim statusie edukacyjnym, trzech z ro-
dzin o niskim statusie edukacyjnym i jeden z rodziny
o średnim statusie edukacyjnym. Picie w samotności
należy uznać za zdecydowanie bardziej destrukcyj-
ne, niż picie dla towarzystwa.

Miejscami w których młodzież pije alkohol są

głównie dyskoteki, puby i prywatne mieszkania; wy-
mieniano także parki i ulice, a dwóch respondentów
(chłopcy pochodzący z rodzin o średnim statusie
edukacyjnym) stwierdziło, że alkohol pije w szkole.

Badanych pytano też o rodzaje i ilości wypitego

w ciągu ostatniego tygodnia alkoholu (szczegółowe
dane przedstawiają ryc. 1, 2 i 3). Okazało się, że piwo
w ciągu ostatniego tygodnia piło 72% respondentów,
wino 23% a alkohole wysokoprocentowe 36%. Gene-
ralnie chłopcy częściej sięgają po alkohole wysoko-
procentowe, dziewczynki po wina. Uczniowie płci
męskiej piją większe ilości napojów alkoholowych jed-
nego rodzaju, a także częściej podają, że piją różne
rodzaje alkoholu (piwo, wódkę, wino). Chodkiewicz

296

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 293-296

i Juczyński w przeprowadzonych badaniach uzyskali
informacje, że piwo piło 88,8%, wino 72,3%, a wódkę
59,9% [11]. Wyniki uzyskane przez tych autorów
odnoszą się jednak do spożywania alkoholu w ogóle,
natomiast tu omawiane dotyczą tygodniowego okre-
su czasu, stąd różnice. Sierosławski na podstawie
swoich badań ustalił, że w ciągu ostatnich 30 dni
przed badaniem wśród uczniów drugich klas pogim-
nazjalnych piwo piło 82,2%, wino 30,4%, a wódkę
42,6% [12]. Porównanie uzyskanych wyników su-
geruje, że duża grupa młodzieży pije napoje alkoho-
lowe zdecydowanie częściej niż raz w miesiącu, może
to wskazywać na przyjmowanie przez młodzież so-
botnio-niedzielnego wzoru picia.

Wnioski

1. Duży odsetek uczących się w drugich klasach li-

ceów ogólnokształcących (75%) pije napoje al-
koholowe.

2. Odsetki pijących alkohol dziewcząt i chłopców

są zbliżone, przy czym nieco częściej do picia na-
pojów alkoholowych przyznają się dziewczęta.

3. Pijący chłopcy konsumują tygodniowo większe

ilości alkoholu niż dziewczynki.

4. Niewielki odsetek młodzieży (11%) o swoich

problemach z rodzicami rozmawia często, spora
grupa (17%) nie rozmawia nigdy, a pozostali czy-
nią to sporadycznie, lub czasami. Ogólnie kobie-
ty rozmawiają częściej z rodzicami niż mężczyź-
ni.

5. Licealiści sięgający po alkohol częściej niż nie pi-

jący nie rozmawiają z rodzicami o swoich pro-
blemach.

6. Najwięcej osób nie pijących wywodzi się z rodzin

o wysokim statusie edukacyjnym rodziców.

7. Najczęściej wskazywanymi powodami sięgania

po napoje alkoholowe jest picie dla towarzystwa
i dobrej zabawy, na kolejnych pozycjach znala-
zły się chęć relaksu i odprężenia.

Ryc. 1. Ilość wypijanego przez badanych piwa w ciągu jednego tygodnia,
a płeć (w %)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 puszka

2 puszki

3-5 puszek

powyżej 5

puszek

kobiety
mężczyźni

1. Kuński H. Promowanie zdrowia. Uniwersytet Łódzki, Łódź

2000: 124.

2. Kulik TB, Latalski M. Zdrowie publiczne. Czelej, Lublin

2002: 85-89.

3. Dudzikowa M, Borowska T. Dzieci i młodzież wobec za-

grożeń dzisiejszego świata. Eruditus s.c., Poznań 1999:
95-98 .

4. Mazur J, Woynarowska B. Środowisko psychospołeczne

szkoły i przystosowanie szkolne a zdrowie i zachowania
zdrowotne uczniów w Polsce - Raport z badań. Katedra
Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania. Wydział
Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
2003: 99.

5. Woynarowska B. Zdrowie i szkoła. PZWL, Warszawa

2000, 76.

Piśmiennictwo / References

6. Balcer M. Dlaczego ludzie piją alkohol? Problemy Alko-

holizmu 2004; 3-4: 31.

7. Leonhard B. Prawda o piwie. Problemy Alkoholizmu 1994;

1: 16.

8. Fornal R, Cisłak P, Ciota M. Nadmierne picie alkoholu i jego

skutki. Promocja Zdrowia Rodziny 2004; 2(111): 90.

9. ***Internetowy podręcznik statystyki do obsługi progra-

mu Statistica.

10. Czapiński J, Panek T. Diagnoza społeczna 2007. Rada Mo-

nitoringu Społecznego, Warszawa 2007: 210-212.

11. Chodkiewicz J, Juczyński Z. Problem używania środków

psychoaktywnych przez młodzież. Alkoholizm i Narko-
mania 2002; 4: 412 i 413-415.

12. Sierosławski J, Prajsner B. Używanie alkoholu i narkoty-

ków przez młodzież szkolną. Instytut Psychiatrii i Neuro-
logii, Warszawa 2003, 11 i 14-22.

Ryc. 3. Ilość wypijanej przez badanych wódki w ciągu jednego tygodnia,
a płeć (w %)

0

2

4

6

8

10

12

1 kieliszek

2 kieliszki

3-5 kieliszków

powyżej 5

kieliszków

kobiety
mężczyźni

Ryc. 2. Ilość wypijanego przez badanych wina w ciągu jednego tygodnia,
a płeć (w %)

0

2

4

6

8

10

12

1 kieliszek

2 kieliszki

3-5 kieliszków

powyżej 5

kieliszków

kobiety
mężczyźni