Hormony i gruczoły dokrewne

Hormon – związek chemiczny produkowany przez komórki endokrynne przenoszony za pomocą
krwi. Wpływa na czynności narządów i tkanek.

Układ hormonalny

–

reguluje główne procesy metaboliczne w komórkach i procesy błonowe

–

efekt działania regulacji pojawia się z opóźnieniem, ale trwa dłużej (w porównaniu z
regulacją ze strony układu nerwowego)

–

jest modyfikatorem – nie zmienia reakcji, nie uruchamia ich, tylko je przyspiesza

Główne rodzaje hormonów

1) miejscowe – produkowane przez komórki tkwiące w różnych układach, działają w obszarze

wydzielania np. acetylocholina, histamina

2) Tkankowe – wytwarzane przez komórki połączone w gruczoły dokrewne np. hormony

układy trawiennego, hormony powstające w nerkach. Mogą byś transportowane do innych
części organizmu, lub działać miejscowo.

3) O działaniu uogólnionym – są wytwarzane w gruczołach dokrewnych i uwalniane do krwi.

Do tej grupy należą hormony przysadki mózgowej,tarczycy jajników, jader, hormony
łożyska, kory i rdzenia nadnerczy.

Podział hormonów ze względu na budowę

1.) pochodne aminokwasów: adrenalina, noradrenalina, tyroksyna T

3

, trójjodotymina T

4

,

melatonina

2.) polipeptydowe TRH (z tripeptydów), nanopeptydy (wazopresyna i oksytocyna), hormon

wzrostu (191 aminokwasów). Działają poprzez receptory błonowe, posiadają krótki okres
połowicznego rozkładu.

3.) Sterydowe – są pochodnymi cholesterolu. Wytwarzane w korze nadnerczy o gonadach.

Przechodzą przez błony (np. przez barierę krew-mózg). Działają we wnętrzu komórki (nie
działają na receptory błonowe)

Regulacja wydzielanie hormonów

1) regulacja nerwowa – układ nerwowy wysyła impulsy (potencjały) pobudzające, bądź

hamujące do gruczołów (ta regulacja tyczy się tylko gruczołów anatomicznie unerwionych)

2) regulacja hormonalna – oparta na sprzężeniach zwrotnych ujemnych (hormony

podwzgórza regulują wydzielanie hormonów przysadki, które regulują wydzielanie z
gruczołów dokrewnych. Wzrost stężenia hormonów z gruczołów dokrewnych powoduje
zahamowanie wydzielania hormonów z przysadki. Wzrost stężenia hormonów przysadki
powoduje zahamowanie wydzielanie hormonów podwzgórza)

3) regulacja metaboliczna – np. regulacja poziomu glukozy. Niski poziom glukozy pobudza

gruczołu do wydzielania glukagonu, wysoki do wydzielania insuliny.

Hormony podwzgórzowe

1) Klasa I: Wazopresyna i oksytocyna – syntetyzowane w podwzgórzu, ale uwalniane z

przysadki mózgowej
a) Wazporesyna – cykliczny nanopeptyd uwalniany z przysadki mózgowej.
- Działanie antydiuretyczne – powoduje wzrost wtórnej resorpcji wody z kanalików
nerkowych. Chroni organizm przed odwodnieniem.
- Działa przeciwgorączkowo – chroni przed za wysokim poziomem gorączki.
- Jest także wydzielana przy silnych krwotokach
b) Oksytocyna – również nanopeptyd. Działa na mięśnie gładkie powodując ich skurcz np.
przewody mleczne, mięśniówka szyjki macicy i pochwy

2) Klasa II: Liberyny i statyny. Wytwarzane w podwzgórzu -sprawiają, że przysadka

mózgowa uwalnia inne hormony (zastrzegam, że tu może coś być pokręcone)
- CRF-41 uwalnia kortykoliberynę
- THR uwalnia tyroliberynę
- LH-RH uwalnia luliberynę
- GRF-44 uwalnia somatokryninę
- SRIF uwalnia somatostatynę
- PIF uwalnia prolaksostatynę

Hormony syntetyzowane przez przedni płat przysadki mózgowej

1) Prolaktyna – uwalniana z przysadki do krwi. Współdziała w procesie laktacji powodując

rozwój sutka i wzmożone wydzielanie mleka. U kobiet karmiących piersią wstrzymuje cykl
miesiączkowy (szkoda, że nie u każdej)

2) FSH i LH – uwalniane z przysadki do krwi. Działają na gonady- powodują rozwój komórek

płciowych, a także stymulują wytwarzanie hormonów płciowych (u kobiet progesteronu i
estrogenu, u mężczyzn testosteronu)

3) Hormon Adrenokortykotropowy (ACTH) działający na korę nadnerczy
4) TSH – działający na tarczycę, uwalnia z niej hormony T

3

i T

4

5) Hormon wzrostu – wpływa niemal na wszystkie procesy w organizmie, a także na rozwój

tkanek i organów (przemiany metaboliczne cukrów, białek, lipidów, gospodarka wapniowo-
fosforową). Defekty w jego produkcji prowadzą do wielu perturbacji na wszystkich
szczeblach funkcjonowania organizmu. Gdy jest go za mało mamy do czynienia z
karłowatością, gdy jest go za dużo (rozrost przysadki) mamy do czynienia z gigantyzmem.
Podczas dnia obserwuje się niewielki poziom hormonu wzrostu, jego poziom rośnie
gwałtownie podczas snu.

Hormony części pośredniej przysadki mózgowej

1) pre-pro-opiomelanokortyna (POMC) jest matrycą dla hormonów: γMSH, αMSH, CLIP
2) Hormon beta lipotropowy – wzmaga trawienie tłuszczów i uwalnianie wolbych kwasów

tłuszczowych

3) β-endorfiny – hormony szczęścia. Powodują euforie, dobry nastrój, zmniejszają

odczuwanie bólu. Współdziałają z serotoniną (są obecne z czekoladzie – jedzenie jej
poprawia nastrój. W końcu czekolada jest namiastką seksu)

Hormony szyszynki

1) melanotonina – hormon snu, jej poziom rośnie podczas snu, światło (rejestrowane okiem)

blokuje jej syntezę

Hormony rdzenia nadnerczy:
Dopamina, noradrenalina, adrenalina są wydzielane do krwiobiegu, mają bardzo szerokie działanie,
działają na receptory błonowe.

Adrenalina/noradrenalina działania:

–

wzrost częstotliwości i siły skurczu mięśnia sercowego

–

wzrost ciśnienia krwi

–

wzrost przepływu krwi w mięśniach

–

wzrost lipolizy

–

wzrost poziomu glukozy we krwi (pobudzaja glukoneogenezę)

–

rozszerzanie mieśni gładkich

Hormony kory nadnerczy

1) mineralokortykoidy np. aldosteron: zwiększają wchłanianie Na

+

o wydzielania K

+

przez

komórki kanalików nerkowych, zwiększają wchłanianie Na

+

przez komórki gruczołów

potowych

2) glikokortykoidy (kortyzol, kortykokortyzon)

– w niewielkim stopniu regulują poziom glukozy we krwi
- mają działanie immunosupresyjne – hamują syntezę prozapalnych cytokinin. (tą
selektywność enzymatyczną stosuje się w medycynie. Kortyzol i kortykokortyzon podaje się
alergikom np. po użądleniu przez pszczołę, a także ludziom po transplantacji organów (przy
niezgodności tkankowej)

3) śladowe ilości hormonów płciowych

Czynność wewnątrzwydzielnicza trzustki

–

wydzielanie soku trzustkowego

–

wyspy trzustkowe (specjalne grupy komórek wydzielniczych) typu α, β i α1

–

komórki α (20-30%) wydzielają glukagon

–

komórki β (40-60%) wydzielają insulinę

–

komórki α1 (5-15%) wydzielają somatostatynę, która hamuje wydzielanie hormonu wzrostu

Trzustka reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową za pomocą 2 hormonów:

–

Parathormon – podwyższa poziom jonów wapniowych we krwi. Jony pochodzą z kości,
więc zbyt duży jego poziom może prowadzić do ich odwapnienia, a co za tym idzie do
łamliwości

–

kalcytonina – obniża poziom jonów wapniowych we krwi – powoduje ich wbudowywanie
w kości

–

z wiekiem czynność tarczycy maleje, dlatego osoby starsze maja słabsze, bardziej łamliwe
kości

Hormony tarczycy:

–

hormony T

3

i T

4

–

katalizują reakcje utleniania – mobilizują metabolizm, co owocuje zwiększoną syntezą ATP

–

są wydzielane podczas stresu, hipotermii, wysiłku fizycznego

–

mobilizują cukry i lipidy do wejścia w Cykl Krebsa

–

mobilizują fosforylację oksydacyjną

Wykład opracował Maciej „Jelcyn” Gawroński,będący w chwili pisania po 4 filiżance kawy i 14
niuchach tabaki Toque Original. Sponsorzy: Open Office, Wielki Googlach, Ciocia Wiki, Pluszowy
Miś Z Jelcynowej Półki, Literka L jak literka L.