Koncepcja renesansowego nagrobka

Rzeźba nagrobkowa była ściśle związana z architekturą. Twórcą nowego typu
nagrobka był Donatello. Zaprojektował on nagrobek antypapieża Jana XXIII. Na
sarkofagu spoczywa zmarły jakby w spokojnym śnie. Umieszczony jest on w
przyściennej niszy utworzonej między dwiema kolumnami o korynckich kapitelach,
zwieńczony baldachimem w kształcie podwieszonej kotary. Z czasem ten rodzaj
nagrobka przeszedł ewolucję.
1. Nagrobek polski w XVI w.
Cechy:
-

przyjęcie typu włoskiego (martwy ukazany jako żywy), np. nagrobek króla Zygmunta

Augusta autorstwa Berrecciego
-

„maniera” pozy i gestu (niezwykłość i ekstrawagancja) – figury półleżące

-

charakterystyczne uproszczenia (istotnymi elementami są brama triumfalna

obramienia i figura zmarłego)
-

uproszczona rzeźba - zamiast pełnoplastycznej relief

-

postać w frontalnym ujęciu

-

zgięta noga bliżej ściany ukazywana z profilu

-

dwuwymiarowe ujęcie

-

wypełnienie całej powierzchni płyty

-

przedstawia żywego człowieka

-

sansowinowskie wydanie przyściennego nagrobka

-

bliskość manieryzmowi

-

stawiano je najważniejszym personom

Materiały:
- twardy czerwony marmur (nagrobki kaplicy Zygmuntowskiej)
- piaskowiec
-

pińczowski kamień

Funkcje:
-

upamiętniająca – gloryfikująca jako jedyna

- naiwna charakterys

tyka pozycji społecznej

Pod koniec średniowiecza występowały dwa rodzaje przedstawień nagrobnych w
Polsce:



Płyta z postacią stojącą



Nagrobek tumbowy bądź pseudotumba z figurą leżącą (zdobył większą
popularność i wykształcił najokazalsze formy - nagrobki królewskie na
Wawelu).

Główny akcent znaczeniowy szlacheckiego nagrobka spoczywa na przedstawieniu
leżącego człowieka z elementem zarówno manierystycznym, aczkolwiek z
realistycznym obliczem, ku chwale i pamięci.
Nagrobki z figurami klęczącymi
-

żywa postać – klęcząca i modląca się

-

klęczenie wyrazem czci, hołdu, podzięki, pokuty

- p

oczątkowe cechy:



niewielkie rozmiary



płasko rzeźbione



skromne obramienie



figury w skali miniaturo

wej m.in. u stóp ukrzyżowanego/zmartwychwstałego

Chrystusa



całe rodziny – mężczyźni po jednej stronie, kobiety po drugiej stronie

Warianty nagrobków:



różne rozmiary figur – od naturalnych po miniaturowe



figura zespolona z tłem lub przeciwstawiona mu np. poprzez kontrastowy
kolor



rzeźba pełna lub płaskorzeźba



figura ustawiona na wprost lub z profilu



zmarły przedstawiony sam lub u stóp krzyża lub Matki Boskiej



przedstawiony sam lub w asyście patrona lub innych świętych, rodziny, z
figurami alegorycznymi



nagrobek w ramie architektonicznej lub bez niej



pomnik stojący przy ścianie lub wiszący na niej



różny stan psychiczny zmarłego: zaduma, egzaltacja

2. Nagrobek „michelangelowski”



postać siedząca



ruch manifestacją życia



łukowate wieki sarkofagów



dziwne, wyszukane pozy alegorycznych rzeźb



zsuwają się z pochyłości



wrażenie niewygody



brak sta

tyczności

3. Nagrobek sansovinowski
-

twórcą tego nagrobka był Sansovino

-

nowy układ postaci zmarłego



głowa wsparta na ręce



jedna noga ugięta w kolanie

-

postać znajduje się w spoczynku lub półśnie

4. Nagrobki niderlandzkie
- Floris Cornelius



nagrobki w K

rólewcu

nagrobek Albrechta Pruskiego



nagrobki w Kolonii

- Willem van der Block



nagrobek kardynała Andrzeja Batorego – 1598 r., kościół w Barczewie,
k

oncepcja figury klęczącej przywieziona z Rzymu, struktura pomnika

niderlandzka, z odcieniem klasycznym



na

grobek Kossów - ok. 1620r., katedra w Oliwie, wieloosobowy, brak ram

architektonicznych, rodzina kl

ęczy na niewysokiej kolumnowej podstawie – 2

mężczyźni, kobieta, dziecko, naturalizm



nagrobek Babrów - kościół Mariacki w Gdańsku, 2 postacie

Bibliografia:



prof. Mieczysław Zlat „Leżące figury zmarłych w polskich nagrobkach XVIw.”



http://renesans-nacia.blog.onet.pl/1,AR3_2009-04_2009-04-01_2009-04-30,index.html



http://www.bryk.pl/teksty/liceum/historia/historia_sztuki/19896-w%C5%82oski_renesans.html



http://portalwiedzy.onet.pl/13307,,,,floris_cornelis,haslo.html



Barbara Osińska, „Sztuka i czas. Od prehistorii do rokoka”, wyd. WSiP, Warszawa 2004, wyd.
drugie, Wokół renesansu, str. 137; 141-142; 183-184



W. Tatarkiewicz, Nagrobki z figurami klęczącymi, Studia renesansowe, t. 1, Wrocław 1956

B

artłomiej Berrecci

Santi Gucci



nagrobek Zygmunta I Starego



Kaplica Zygmuntowska



nagrobek Anny Jagiellonki w kaplicy
zygmuntowskiej

figura wykuta w
czerwonym marmurze
węgierskim, jabłko i berło
w dłoni /dziś berła już nie
ma, we wnęce ściany
umieszczono nagrobek
Zygmunta Augusta,
nowatorska koncepcja
przedstawienia figury
zmarłego „uśpionej”,
ułożonej na boku, ze
wspartą na ramieniu lub
dłoni głową i z
poruszonymi nogami,
portretowość wykonania,
motyw budzenia się ze
snu i wstawania,
anatomiczna poprawność
figury oraz dekoracyjna
stylizacja zbroi i fałd
draperii

nagrobki Zygmunta
Starego -

cofnięty łuk

(forma oparta na
zwielokrotnionym łuku
tryumfalnym), mocno
zdobiony roślinnie, na
sarkofagach leżą
królowie z lekko
podkurczonymi nogami,
wsparci na łokciu, głowa
odchylona do tyłu, śpiący
rycerz, bardziej
odpoczywają,
symboliczne atrybuty, po
bokach w niszach rzeźby

Jan Michałowicz z
Urzędowa –
naśladowca
Berrecciego, zwarta
syntetyczna bryła,
klasyczne w wyrazie
formy, studia
psychologiczne




Jan Michałowicz z
Urzędowa, mistrz
polskiego renesansu

http://www.urzedow.pl/
gzu02/20.htm

Nagrobek Stefana Batorego w
Kaplicy Mariackiej na Wawelu



nagrobek Andr

zeja i Barbary Firlejów

w Janowcu, 1588-87



nagrobek Filipa Padniewskiego na
Wawelu, 1572r.

dw

ubarwny materiał,

niewielka przyścienna
budowla, niepogr

ążona w

niszy, postać króla w
reliefie wypukłym na
płaskiej pionowej płycie,
przewaga linii krzywej,
nastrój niepokoju
rozbudowanych form

Nagrobek Filipa
Padniewskiego,
biskupa, wykuty z
pińczowskiego
piaskowca i
czerwonego marmuru,
z alabastrową postacią
biskupa, tworzony w
latach 1572-75 w
kaplicy Różyców w
katedrze wawelskiej.
Twarz Padniewskiego
z cechami wybitnie
portretowymi.

Giuliano

lewą ręką

przytrzymuje

buławę -

symbol dowodzenia
oddziałami papieskimi, a
w prawej dłoni trzyma
dwie monety - jest to
aluzja do jego
wspaniałomyślności.
Zbroja w stylu antycznym
okrywa silne i muskularne
ciało - nawiązania
ikonograficzne do
posągów rzymskich
imperatorów

.

Michał Anioł
















Andrea Sansovino



nagrobek Giuliana di Piera de' Medici



nagrobek Lorenza II di Piera de'
Medici



Bazylika św. Piotra w Okowach,
grobowiec papieża Juliusza II
(niezrealizowany do końca)

nagrobek Girolamo Basso Rovere

alegoryczne rzeźby Dnia
i Nocy, pełen werwy i
witalny wódz starożytny

alegoryczne rzeźby
Poranka i Zmierzchu,
pogrążony w medytacji
znajdują się w nagrobku
Lorenza Medici

tu postać zmarłego leży w
połowie wysokości niczym
Rzymianin przy uczcie, za
nim wnęka z postacią
(Madonna z Dzieciątkiem),
wśród kilku innych postaci,
nie jest główną. Architektura
(filary o przekroju prawie
krzyża greckiego)
tworzy trzy nisze, każda
dwupiętrowa, w każdej
postacie, największy ciężar
ozdób skupiony na dole, im
wyżej tym większa
surowość, na górze herb,
Mojżesz, główna postać
grobowca, siedzi z
tablicami, nieobecny,
zapatrzony, zamyślony
(filozof, myśliciel), powaga,
bardzo zwichrzone szaty i
broda dodają mu energii,
rogi jako aureola (błąd
tłumaczenia S.T)






Sansavino stworzył nowy
typ nagrobka z
przedstawieniem zmarłego
leżącego w uśpieniu na
boku i wspartego na łokciu -
nagrobki kardynałów A.
Sforzy i G. Basso della
Rovere w kościele S. Maria
del Popolo w Rzymie (1505-
1509).

Grobowce doby renesansu i baroku

Marta Swoboda

Wszystkich Świętych to czas, kiedy częściej myślimy o zmarłych niż zazwyczaj. Tego dnia spotykamy się
wraz z rodziną nad grobami bliskich i modlimy się w ich intencji.

Od zawsze nagrobki oznaczające miejsce pochówku ciała zmarłego miały za zadanie zachować pamięć o
jego osobie. Po śmierci szczątki umieszczano w grobowcach, które przybierały rozmaite kształty i formy.
Ze względu na ogromne koszty tylko najbogatsi mogli sobie pozwolić na fundację okazałej architektury,
której budowa pochłaniała niekiedy nawet kilkadziesiąt lat. Typem grobowców pojawiającym się
najczęściej w omawianym okresie to kompozycje architektoniczno-rzeźbiarskie umieszczane we
wnętrzach kościołów.

W renesansie (XV – XVI wiek) artyści wzorowali się na formach architektury starożytnej, stosując
porządki wykształcone w Grecji i Rzymie, motywy antyczne oraz ornamenty. Grobowce traktowano jako
wyraz chwały i pamięci o zmarłym. Powstał wzór ustanowiony przez dwa nagrobki przyścienne
znajdujące się we Florencji.

Są to grobowce Leonarda Bruniego (Bernardo Rosselino, 1447 r.) oraz Carla Marsuppiniego (Desiderio da
Settignano, 1455 r.), gdzie motywy religijne zostały zastąpione elementami zaczerpniętymi z tradycji
antycznej, aluzjami do kultu cnót i nauk.

Nagrobki te wpisane są w swoiste aedicule (nisze), które mają przypominać łuk triumfalny (element
zaczerpnięty ze starożytnego Rzymu); w nich umieszczono motywy gloryfikujące nieboszczyka, jak herby
czy girlandy, oraz sarkofag z leżącą na nim postacią zmarłego. Osoba zmarła była wcieleniem cnót i
utożsamiała ideał "humanistycznego księcia chrześcijańskiego".

Typ ten był wielokrotnie powielany aż do późnego renesansu, kiedy to zmienił się schemat
przedstawienia postaci ludzkiej. Innowatorem był Andrea Sansovino, który wprowadził typ postaci tak
zwanej sansovinowskiej, wykształconej pod wpływem filozofii neoplatońskiej, która mówiła, że człowiek
świadomie przechodzi z życia ziemskiego do niebiańskiego. Przykładem jest nagrobek Girolamo Basso
della Rovere w Rzymie (1505-1509), gdzie zmarły został wyobrażony jako postać leżąca na boku i
wsparta na łokciu, z półprzymkniętymi oczami.

Sztuka w okresie baroku (od końca XVI do XVIII wieku) miała "olśniewać" widza oraz przekazywać
ważne treści ideologiczne. Odwoływała się przede wszystkim do zmysłów oglądającego, miała go
poruszyć. Charakteryzowała się dynamizmem, patosem, teatralizacją i iluzjonizmem. Giovanni Lorenzo
Bernini, jeden z bardziej znanych włoskich rzeźbiarzy, zaprojektował dwa nagrobki na zlecenie papieży:
Urbana VIII (1627 – 1647 r.) i Aleksandra VII (1673 – 1674 r.).

Ten należący do Urbana VIII jest nowym typem nagrobka, w formie piramidy o wysokim wierzchołku.
Papież został ukazany jako żywy, tronujący i błogosławiący. Grobowiec Aleksandra VII zaś umieszczono
w niszy nad drzwiami, prowadzącymi ówcześnie do zakrystii. Włączając owe drzwi do swojej kompozycji,
Bernini przekształca je równocześnie w wejście do grobowca, a nawet w bramę samej śmierci, z której
wychodzi kościotrup z klepsydrą.

Wszystkie opisane nagrobki są w typie przyściennym, popularnym wśród papieży oraz fundatorów
kościołów, gdyż mieszczą się one na ścianach wnętrz świątyń. Grobowce te z jednej strony miały
zachować w pamięci, a z drugiej apoteozować postać zmarłego.