ISTOTA BAROKOWEGO KONCEPTYZMU.
Konceptyzm—kierunek i styl w literaturze baroku, nazwa pochodzi od włoskiego słowa „concetto” (oznacza świetny, wyszukany pomysł). U jego źródeł leżała osiągnięta przez poetów renesansu doskonałości formy. Charakteryzuje się:
· -Operowaniem wyszukaną grą słów, paradoksami, konceptami, sentencjami, nieoczekiwanymi antytezami, prowadzeniem do maksymalnej zwięzłości
· -Przeładowaniem ornamentyką poetycką, nasyceniem alegoriami i symbolami
a)Jan Andrzej Morsztyn jako przedstawiciel barokowego konceptyzmu.
· -Jego twórczość przypada na okres dojrzałego baroku
· -Autor „Lutni”
· -Polski przedstawiciel marinizmu, którego cechy to konceptyzm i sensualizm
· -Konceptyzm wynikał z przekonania, iż świat w swej istocie jest tajemniczy, posiada złożoną i niejednorodną strukturę; wg Marina sztuka konceptu miała służyć odkrywaniu i ujawnianiu owych złozonych dziwności świata, wiersz miał bć oparty na pozaracjonalnym pomyśle, powinien uzmysławiać irracjonalną osnowę rzeczywistości
· -J.A Morsztyn był mistrzem paradoksu, czyli głównej cechy konceptyzmu; paradoks zawierał mysl niezgodną z powszechnie żywionymi przekonaniami; Morsztyn szczególnie mocno wykorzystuje antynomie ognia i wody, żaru i lodu ( wiersz „Cuda miłości”)
· -Artysta szczególnie chętnie zmierza do zaskoczenia czytelnika niezwykłym połączeniem zjawisk sprzecznych oraz elementów kontrastowych i wykluczających się wzajemnie, np. sonet „Do trupa”- porównujący i wskazujący związki i różnice między sytuacją zakochanego a umarłego- obaj nie żyją, jeden został zabity miłością, drugi pociskiem
· -Konceptyzm wyraża się jednak nie tylko sprzecznością podejmowanych tematów, Morsztyn wykorzystuje metodę gry konwencją poetycką; w sposób świadomy autor wykorzystuje dysproporcje pomiędzy tematem błahym i żartobliwym a formą poważną i poetycko bogatą w epitety i porównania (wiersz „Nagrobek Perlisi”)
· -Konceptyzm prowadzi do poetyckiej zabawy, wiersz staje się wyrazem mistrzostwa poety, np. w wierszu „O sobie” wykorzystuje strukturę ikonu (Ikon- ciąg anaforycznych wyliczeń); człon złożony z kilkunastu anaforycznych wersów służy żartobliwie-paradoksalnemu przedstawieniu miłosnych uczuć podmiotu lirycznego
· -„Niestatek”- wiersz ikoniczny, konceptyzm polega tu na wprowadzeniu szeregu paralelnych względem siebie obrazów składających się w sumie na jeden rozbudowany człon przeciwstawienia, utwór jest kunsztownie sformułowanych dworskim dowcipem ujętym w ramy barokowego konceptu.