16 (o). ROZUMIENIE I ISTOTA EDUKACJI PERMANENTNEJ

Wiek XX cechuje rozwój edukacji na każdym szczeblu szkolnictwa i wykształcenia. Dynamiczny rozwój systemów oświatowych powstał i kształtował się pod wpływem swoistych warunków ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturowych danego kraju i narodu.

Jedną z podstaw demokratycznych tendencji oświatowych w XX wieku było i jest dążenie do tworzenia jednolitych ustrojów szkolnych.

Jednolity system szkolny powinien odznaczać się formalna i faktyczną dostępnością dla wszystkich szkół i zapewnia to:

• odpowiednia sieć szkolna, czyli szkoła położona możliwie najbliżej miejsca zamieszkania dziecka,

• bezpłatność nauki,

• system stypendiów,

• przeciwdziałanie selekcji w obrębie przyjmowania uczniów do szkół.

Jednolity ustrój szkolny ma cechować:

• możliwie późne rozgałęzienie szkół typu ogólnokształcącego i zawodowego od szkół elementarnych, podstawowych, czyli ma być drożność między tymi placówkami/zapobiega to zbyt wczesnej negatywnej selekcji młodzieży.

Drożność - możliwość przechodzenia bez specjalnych, formalnych przeszkód z jednego szczebla na drugi / brak „ślepych uliczek”, placówek, szkół, które nie dają prawa swoim absolwentom do dalszego kształcenia.

Jednolity ustrój oświatowy zapewnia wychowanie pozaszkolne dzieci i młodzieży, przychodząc w ten sposób z pomocą rodzinie w organizowaniu czasu wolnego dzieciom
i młodzieży. W ustroju tym są też tworzone szkoły i instytucje oświatowe doskonalące pracujących, spełniają one dwie podstawowe role:

• uzupełniają wykształcenie,

• umożliwiają przekwalifikowanie.

To wszystko wyraża idea kształcenia ustawicznego, czyli edukacja permanentna.

Kształcenie ustawiczne (edukacja permanentna) - proces stałego uzupełnianie i doskonalenia kwalifikacji zawodowych i ogólnych.

Edukacja ustawiczna określana znamiennie terminem permanentnej jest pojęciem, które stosunkowo niedawno weszło do słownika nauk pedagogicznych i do praktyki wychowawczej. Używamy tego pojęcia w studiach nad złożonymi problemami współczesnego wychowania. Upatrujemy w edukacji ustawicznej główny kierunek przeobrażeń współczesnych systemów oświatowych, ich orientacji na warunki cywilizacji, zmiennej, cechującej się szybkim tempem rozwoju i przyspieszonym rytmem przeobrażeń. Określając najogólniej jest to edukacja nadążająca za rozwojem i służąca potrzebom rozwoju.

W dawnych okresach termin edukacja ustawiczna, jako zjawisko sprzężone
z przyspieszonym rozwojem, nie był znany, a jeżeli spotykamy się z sądami o potrzebie ciągłego kształcenia się, to w innym znaczeniu niż współcześnie. Głośna na przykład wizja J.A. Komeńskiego „powszechnego kształcenia całego rodzaju ludzkiego celem doprowadzenia swoich spraw do porządnych wyników” (pam pae dia) zrodziła się
z teologicznej koncepcji życia i przeznaczeń człowieka. Była więc całkowicie inna niż współczesne pojmowanie ciągłości kształcenia się, jako wiodącej zasady edukacyjnej, obejmującej cały system oświatowy, od ogniw wczesnoszkolnych poczynając. Upłynęły ponad dwa wieki od Komeńskiego teologicznej koncepcji życia jako ciągłej szkoły do współczesnego pojęcia kształcenia ustawicznego, jako rezultat i warunek rozwoju. Koncepcja ta stanowi wynik przyspieszonego rozwoju nauki i nasilającego się tempa innowacji. Rozmiary tego zjawiska wyjaśnia kilka faktów. Oblicza się, że w wieku XVIII liczba odkryć technicznych, które weszły do praktyki na stałe wzrosła jedenastokrotnie w stosunku do całego poprzedniego okresu. W wieku XIX odnotowano pięciokrotny wzrost tych odkryć
w stosunku do okresu poprzedniego wraz z wiekiem osiemnastym. Niezmiernie szybkie jest obecnie tempo rozwoju poszczególnych nauk. W niektórych z nich, jak chemia, fizyka jądrowa, elektronika - w ciągu paru lat podwaja się ilość informacji. Gwałtowanie skraca się okres przechodzenia od wynalazku do jego technologicznego zastosowania. Obecnie proces prowadzący od wynalazku do jego zastosowania nie przekracza kilku lat. Przytoczone zjawiska wskazują, że zasób umysłowy wyniesiony ze szkoły ulega szybkiemu starzeniu się, jeżeli nie jest systematycznie odnawiany i modernizowany; podobnie nasza znajomość stosunków wśród których żyjemy staje się anachroniczna, jeżeli nie nadążamy za szybkim prądem postępu społecznego i kulturalnego.

Edukacja ustawiczna jako program doskonalenia kwalifikacji i jako
koncepcja wychowawcza

Pojęcie kształcenia ustawicznego najwcześniej odniesiono do dziedziny doskonalenia kwalifikacji zawodowych. Przyspieszona modernizacja produkcji wymagała nie tylko nowego wyposażenia zakładów produkcyjnych. Równolegle postępował proces doskonalenia kwalifikacji człowieka i nabywania nowych umiejętności, a często również nowych kwalifikacji w wyniku zanikania dawnych specjalności i tworzenia się nowych. Co więcej, ujawniło się - pozornie paradoksalne zjawisko pilnej potrzeby ustawicznej modernizacji wiedzy i kadr o wysokim poziomie wykształcenia i kwalifikacji prowadzi do kierowniczych stanowisk zawodowych, które wymagają ciągłego nadążania za postępem wiedzy w danej dziedzinie i jej zastosowań w praktyce. Dlatego też aktywne jest obecnie ustawiczne kształcenie kadr kierowniczych, zarówno w dziedzinach gospodarczych, jak i w różnych specjalnościach pozagospodarczych.

W Polsce, jak i w wielu krajach doskonalenie kadr pracowniczych objęte jest regulacjami państwowymi, które zmierzają do powiązania systemu dokształcania
i doskonalenia zawodowego pracujących z prognozą społecznego i gospodarczego rozwoju kraju. Rozbudowano sieć instytucji ustawicznego kształcenia pracujących, obejmujący rocznie setki tysięcy osób. Ustawicznym kształceniem - przynajmniej formalnie - obejmuje się w toku życia zawodowego wszystkie grupy pracowników zatrudnione w pracy produkcyjnej w ważnych dziedzinach życia społecznego, administracji, kultury, służb specjalnych itp. Dla wielkiej grupy zawodowej nauczycieli jest to sprawa o szczególnym znaczeniu. Wynika to z samej istoty nauczycielskiego zawodu, w tym z konieczności kształcenia młodego pokolenia na podstawie aktualnego stanu wiedzy w każdej jej dziedzinie.

Edukacja ustawiczna jako koncepcja wychowawcza przełamuje tradycyjny podział życia człowieka na wiek szkolny, w którym młody człowiek zdobywa wykształcenie
i kwalifikacje oraz wiek poszskolny, w którym człowiek w swej społecznej i profesjonalnej działalności wykorzystuje zasoby wykształcenia uzyskane w szkole. Obejmujemy pojęciem tym całe życie człowieka, każdemu okresowi życia przypisując określone funkcje w procesie edukacyjnym, trwającym nieprzerwanie i wymagającym ciągłej adaptacji do zmieniających się stosunków. Dzieciństwo to najwcześniejszy okres dla doskonalenia obserwacji, w wieku szkolny wzrasta funkcja nabywania wiedzy i jej rekonstrukcji, stawiania problemów
i weryfikacji ich rozwiązań. W ten sposób młodzież przygotowuje się do procesu samokształcenia i samodoskonalenia w ciągu całego życia. Edukacja ustawiczna jako koncepcja wychowawcza nakłada więc szczególne zadania na wiek szkolny, który ma wykształcić umiejętność nadążania za rozwojem oraz motywację do ciągłej aktywności intelektualnej, społeczno - kulturowej i profesjonalnej. Proces przygotowania młodzieży do życia wymagającego ustawicznego nadążania za rozwojem winno wspierać wychowanie poza szkołą, w rodzinie, w środowisku społecznym.

---