Pyt. 15 (ogólne) Koncepcja wychowanie państwowego
HISTORIA WYCHOWANIA PAŃSTWOWEGO
Okres międzywojenny był w Polsce czasem tworzenia sieci szkół. W obliczu tego problemu powstało wiele koncepcji wychowania. W środowiskach politycznych zrodziła się propagowana przez Narodową Demokrację idea wychowania narodowego. Po przewrocie majowym, objąwszy władze sanacja zmieniła kierunek polityki oświatowej opowiadając się za założeniami pedagogiki państwowej(termin ten po raz pierwszy pojawił się w 1927r.). Twierdzono, iż w okresie niepodległości należy kształtować postawy lojalności wobec państwa, budzenia szacunku dla jego symboli i władz.
W latach 1926-28 miały miejsce działania precyzujące oświatowe poglądy sanacji. W tym celu Gustaw Dobrucki zaproponował wprowadzenie nowej postaci-wychowawcy specjalnego, którego zadaniami była opieka nad wszechstronnym wychowaniem ucznia, zarówno społecznym, artystycznym, naukowym, fizycznym oraz jego samokształceniem. Ideowo przygotowywał uczniów nowy przedmiot, jakim była nauka o Polsce. Jej zadaniem było jednanie ludzi oraz wykształcenie miłości do ojczyzny. Sprecyzowano ponownie pojęcie państwa. Miał to być „twór społeczny, wypracowany układ obejmujący dużą grupę jednostek, trwający przez długie czasy”. Obywatel był przymusowo związany z państwem przez zbiór uczuć(takich jak lojalność, swoistość, sentyment), myśli, wiadomości o nim oraz praw względem niego. Wychowanie państwowe nie jest sztywnym przedmiotem nauczania, jest ono działaniem dla takiego państwa. Miało ono rozszerzać i pogłębiać twórczość uczniów, w sposób umożliwiający jej koordynacje. Rozwój indywidualny prowokowany działaniami wychowawczymi był zarazem pracą nad tworzeniem państwa. Tak też społeczeństwo oraz jednostka ma wspólny cel, nie ma kontrastu między nimi, ich działania sprowokowane są wizją świetności państwa.
Rok 1929 to czas Kongresu Pedagogicznego, na którym przemawiał Sławomir Czerwiński. W wystąpieniu pt. „O ideał wychowawczy szkoły polskiej” wskazywał on na potrzeby wychowania osób o charakterze obywatelskim i patriotycznym. Propagowanym typem w pracy wychowawczej był romantyczny entuzjasta a zarazem pozytywistyczny miłośnik pracy. Celem wychowania stawało się „urabianie” społeczeństwa przez odpowiednio dobrany system wychowawczy. Kształtowanie dobrego obywatela dla państwa miało odbywać się bez względu na jego narodowość i wyznanie. Było to przekonanie, że przez wychowanie młodzieży można doprowadzić do zmiany rzeczywistości.
W 1930 roku ukazał się artykuł Janusza Jędrzejewicza na łamach czasopisma „Zrąb” pt.: ”Wychowanie Państwowe”. Ten późniejszy minister oświaty oraz jej reformator również jest uznawany za jednego ze znaczących twórców poglądu wychowania państwowego. Pedagogika wg niego czerpie „...treści swe z rozważań natury czysto życiowej(...),na faktycznym układzie stosunków, w jakim znajduje się świat cywilizacyjny w danej chwili.” Takie wychowanie ma kształtować ludzi potrafiących znaleźć swoje miejsce w państwie, takich, którzy mogą i pragną brać udział w społecznej pracy dla dobra państwa. Państwo jest tu ważnym elementem życia, ponieważ nie istnieje życie zbiorowe ani indywidualne poza nim, wszelkie działania są osadzone w jego ramach. Ewoluuje ono wraz ze zmianami społecznymi, wszelkie zmiany prawne są wynikiem nowopowstałych wymagań cywilizacji. Biorą one pod uwagę wszystkich bez względu na narodowość czy wyznanie. Państwo to własność ogółu obywateli tworzona ich wspólnym wysiłkiem i pracą społeczną. J. Jędrzejewicz uważa, że należy oddzielić wychowanie państwowe od polityki, wychowywać dla dnia dzisiejszego a nie dla odległej przyszłości.
Ważną postacią dla ostatecznego kształtu wychowania państwowego był Adam Skwarczyński -polski dziennikarz, redaktor Gazety Polskiej i czasopisma Drogi, jeden z ideologów obozu piłsudczykowskiego, twórca podbudowy etycznej i emocjonalnej tego prądu pedagogicznego.
Inne aspekty wychowania państwowego zauważył Stanisław Seweryn, który w instytucji, jaką była szkoła widział prawny element łączący państwo z ludem, tradycją. To właśnie ona wprowadza w życie dążenia państwa, kształtuje świadomość obowiązków wobec niego, wpaja podstawowe wartości oparte na wartościach społecznych. Innym zadanie szkoły jest przygotowanie społeczeństwa do rozwiązywania problemów współczesności, wyrabia zdolność współdziałania, kult pracy społecznej i ideowej. Jednym ze sposobów, w jaki te wartości są przekazywane jest nauczanie takich przedmiotów jak historia, wiedza o kulturze czy tradycjach. Kształtują one miłość do swego państwa. Bardzo wyidealizowane postulaty stawia on w artykule: „Zagadnienia wychowania państwowego”, dopatrując się źródła woli pracy dla państwa, w celu utrzymania jego świetności. W wychowaniu państwowym S. Seweryn widzi również narzędzie, które ułatwi Polsce utrzymanie jak najdłuższej stabilizacji. Szkoła ma wpajać jak wielkie znaczenie dla państwa ma pokój, szczególnie dla tak młodego i kształtującego się. Takie treści mają dać społeczeństwu świadomość obecnej sytuacji politycznej. Celem takiego podejścia pedagogicznego jest uzależnienie postępowań jednostki od wymagań zbiorowości, ma to wyczulić obywatela na potrzeby ogółu oraz dać mu wiedze jak temu przeciwdziałać lub zaradzić. Wychowanek szkoły działającej wg wskazań pedagogiki państwowej ma działać elastycznie, świadomie dla dobra innych dobrowolnie poświęcając swe pragnienia indywidualne. Ma to być typ „bojownika o lepszą przyszłość”. Wychowanie państwowe ma obejmować wszystkie szczeble nauczania. Dla jak najlepszej realizacji wyznaczonych przez pedagogikę państwową zamierzeń wskazana jest współpraca nauczycieli, rodziców i władz szkolnych. Wzorowy nauczyciel wg wizji wychowania państwowego chętnie współpracuje ze zwierzchnikami i współpracownikami, bierze aktywny udział w życiu szkoły. Ma on charakter spokojny, opanowany. W życiu prywatnym i zawodowym odzwierciedla idee wykładane uczniom, czyli idee pedagogiki państwowej, popiera prace rządu oraz państwa. S. Seweryn zwrócił również uwagę na dokształcanie oraz przekształcanie nauczycieli jako podstawa realizacji wprowadzanej prze sanacje idei oświatowej. Stosunek między szkoła a rodzicami nie został zlekceważony, wręcz przeciwnie relacje między nimi umożliwiały państwu wpływ na opinie społeczną oraz wizerunek władz w oczach ludności. Te oddziaływania odbywać się miały podczas indywidualnych rozmów między nauczycielami a rodzicami jak i przez oddziaływanie przez dziecko.
BIBLIOGRAFIA:
Kalina Bartnicka, Wychowanie państwowe, Rozprawy z dziejów oświaty, t XV, 1972 r.
Jan Stanisław Bystroń, Wychowanie państwowe, Kultura pedagogiczna, z. 2, 1933 r.
Janusz Jędrzejewicz, Wychowanie państwowe, Zrąb, t. 3, 1930 r.
Józef Miąso, Historia wychowania wiek XX, PWN, Warszawa 1980 r.
Stanisław Seweryn, Zagadnienia wychowania państwowego, Sprawy szkolne z.1-2, 1932 r.
Multimedialna encyklopedia powszechna PWN. Edycja 2003 r.
Czerwiński tak określał relację między wychowaniem narodowym a państwowym oraz cel wychowania państwowego: "Dziś dla Polaków wychowanie narodowe winno być całe przeniknięte i ukoronowane tzw. wychowaniem państwowym. Pojęcie wychowania narodowego ma bez wątpienia zakres szerszy niż wychowanie państwowe, na które można patrzeć jako na część tamtego. Ale równocześnie trzeba sobie jasno uświadomić, że prawie cała praktyczna treść wychowania obywatelskiego, wychowania dla życia w Państwie i do życia dla Państwa, zawiera się dopiero w wychowaniu państwowym.
Pod grozą niespełnienia jednego z naszych najważniejszych zadań musimy doprowadzić do tego, by nowe pokolenie polskie wchodziło w życie publiczne z tym poczuciem i przekonaniem, że deklamacja patriotyczno-narodowa bez ofiarnej służby Państwu jest komedią i kłamstwem. (...) Głębokie poczucie obowiązku szarej służby codziennej oraz kult wielkiej ofiary, kult bohaterstwa na rzecz tego najwyższego dobra naszego, jakim jest własne odzyskane państwo, muszą być żywe i gorące w duszach naszych wychowanków".
ZE SŁOWNIKA PEDAGOGICZNEGO OKONIA:
Mowa jest tu o wychowaniu obywatelskim (a nie państwowym). Wychowanie obywatelskie - składnik wychowania obejmujący ogół oddziaływań na młode pokolenie oraz działalność własną młodzieży w celu uświadomienia jej mechanizmów funkcjonowania nopwoczesnego państwa oraz obowiązków i praw obywateli tego państwa, a zarazem wdrożenia młodych do wykonywania czekających ich obowiązków oraz do korzystania z przysługujących im praw. W.O. obejmuje zarówno oddziaływania o charakterze aksjologicznym - zmierzające do ukształtowania uczuć i postaw społecznych, obywatelskich i patriotycznych - jak i przygotowanie do działań praktycznych związanych z funkcjonowaniem obywatela w państwie, a więc jego udziałem w życiu społecznym, opartym na zasadach demokracji.
wychowywanie państwowe - wychowanie obywatela sprowadza się do doktrynalnego urabiania w wychowanku tych przymiotów, które gwarantują jego propaństwowe zachowania, regulowane doktryną ujętą w konstytucji danego państwa. W tym sensie wychowywanie państwowe ma status doktrynalnego urabiania wychowanka, gdyż nastawione jest na dodawanie (nie naturalnych czy kulturowych, lecz) tych przymiotów doktrynalnych, które mają zagwarantować spolegliwość obywateli w stosunku do władzy państwowej.
W: [ A. E. Szołtysek, Filozofia wychowania. Wydawnictwo Adam Marszałek; Toruń 1998 r.]