MOTYW OJCA

31

MOTYW OJCA

Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURĘ Z JĘZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie cz. 3

32

„Przez urodzenie ojciec nie daje jeszcze synowi życia – daje tylko obietni-
cę życia, wychowanie poczyna je, a dziedzictwo dopiero zapewnia
i uzupełnia”. Słowa Stefana Żeromskiego świadczą o ważności roli ojca –
głowy rodziny.

W mitologii greckiej niestety dość często bogowie i herosi o tym za-

pominali.

Kronos w obawie przed utratą władzy pożerał własne dzieci, jedynie

Dzeusowi udało się uniknąć śmierci w brzuchu ojca. Przejął wkrótce pa-
nowanie nad Olimpem i przywrócił do życia swych braci i siostry. Sam,
wzorem własnego ojca, nie był zbyt odpowiedzialnym rodzicem. Miał wie-
le dzieci – bogów i herosów i żadnym nie opiekował się tak, jak na ojca
przystało.

Najsłynniejszym ojcem w mitologii jest niewątpliwie Dedal. Żył na

wygnaniu, z dala od Aten. Był wielkim rzeźbiarzem, budowniczym. Posągi
rzeźbione przez Dedala zdobiły świątynie w Grecji, a tak przypominały
żywe istoty, że sami kapłani przywiązywali je, bojąc się, że uciekną z ołta-
rzy.

Dedal po zabójstwie Talosa musiał schronić się na Krecie, którą rzą-

dził Minos. To dla jego syna Minotaura zbudował Dedal labirynt. Mimo
czci i sławy nie był szczęśliwy. Minos nie chciał, by opuścił wyspę, ale
ojciec Ikara coraz częściej myślał o ucieczce. Odlatujący klucz żurawi pod-
dał Dedalowi pomysł ucieczki.

Przypinając Ikarowi skrzydła do ramion, ojciec ostrzegał go, by nie le-

ciał zbyt blisko słońca i morza. Młody syn zafrasowany lotem nie myślał
o jego przestrogach. Nie słyszał rozpaczliwego krzyku ojca. Na jego
oczach zginął. Dedal powrócił do Aten i założył nową rodzinę, z której
miał wywodzić się sam Sokrates. Mówi się także, że udał się do Italii i tam
wiódł radosne życie.

Okrutnym ojcem był Tantal, który chcąc sprawdzić, czy bogowie są

wszechwiedzący, na biesiadzie w zamku Sipylos podał gościom z Olimpu
pieczeń z syna Pelopsa.

MOTYW OJCA

33

W mitologii znajdziemy także Lajosa – ojca Edypa, którego zgodnie

z przepowiednią w Delfach zabije syn – czy Kreona, dla którego silna wła-
dza ważniejsza jest od szczęścia syna Hajmona.

W Biblii praojcem całej ludzkości jest Adam, a odrodzonego po poto-

pie życia – Noe. Także Abraham, przedkładając miłość do Boga nad rodzi-
cielską, otrzymał od Najwyższego obietnicę, że zostanie ojcem całego na-
rodu wybranego.

W wyniku zakładu Boga z szatanem Hiob musiał przejść próbę wiary.

Stracił swój majątek, umarły jego dzieci, w końcu i on zapadł na trąd. Nig-
dy jednak nie złorzeczył Bogu. Uważał, że skoro otrzymywał od Niego
wszystko co najlepsze, dziś musi wziąć to, co złe. Hiob swoją postawą
potwierdził szczerą wiarę. Bóg w nagrodę oddał mu wszystko, co stracił.

W Nowym Testamencie obok Józefa, przybranego ojca Chrystusa, od-

najdujemy w przypowieści o synu marnotrawnym postać ojca wybaczają-
cego synowi jego lekkomyślność. Roztrwoniwszy swoją część majątku na
zabawy i podróże, syn wrócił do domu. Ojciec uczcił jego przybycie ucztą.
Radość ojca rozgniewała starszego syna, który miał mu za złe, że ceni roz-
pustnika i marnotrawcę majątku. Ojciec mu odpowiedział:

„Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje należy do

ciebie. A trzeba się weselić i cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły,
a znów ożył; zginął, a odnalazł się”.

Oczywiście wybaczającym Ojcem jest sam Bóg, który zawsze czeka

na powrót grzesznika i raduje się z jego nawrócenia.

W malarstwie katakumbowym i na starochrześcijańskich sarkofagach

spotykamy motyw wyłaniającej się z chmury dłoni – to symbol Ojca Nie-
bieskiego.

Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURĘ Z JĘZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie cz. 3

34

UTWORY, W KTÓRYCH WYSTĘPUJE MOTYW

„Iliada” Homera; „Legenda o św. Aleksym”; „Hamlet”, „Król Lear”,

„Burza” W. Szekspira; „Treny”, „Odprawa posłów greckich” J. Kochanow-
skiego; „Skąpiec”, „Świętoszek” Moliera; „Powrót posła” J. U. Niemcewi-
cza; „Król Olch” J. W. Goethego; „Powrót taty”, „Pan Tadeusz” A. Mic-
kiewicza; „Ojciec zadżumionych” J. Słowackiego; „Zemsta” A. Fredry;
„Ojciec Goriot” H. Balzaka; „Nad Niemnem” E. Orzeszkowej; „Lalka”
B. Prusa; „Krzyżacy” H. Sienkiewicza; „Zbrodnia i kara” F. Dostojew-
skiego; „Doktor Piotr”, „Zapomnienie”, „Ludzie bezdomni”, „Przedwio-
śnie” S. Żeromskiego; „Chłopi” W. S. Reymonta; „Moralność pani Dul-
skiej” G. Zapolskiej; „Noce i dnie” M. Dąbrowskiej; „Granica” Z. Nałkow-
skiej; „Brzezina” J. Iwaszkiewicza; „Sklepy cynamonowe” B. Schulza;
„Dzień na Harmenzach” T. Borowskiego; „Niemcy” L. Kruczkowskiego;
„Początek” A. Szczypiorskiego; „Ósmy dzień tygodnia” M. Hłaski.

WYBRANE UTWORY

„ILIADA” Homera

Achilles w pojedynku zabił Hektora, zabójcę Patroklosa. Przez jedena-

ście dni przywiązywał jego zwłoki do rydwanu i „wlókł je”, objeżdżając
trzykrotnie mogiłę swego zabitego przyjaciela Patroklosa. Ciało Hektora
nie zostało poszarpane, gdyż Apollo przykrył zwłoki złotą egidą. Tetyda
oznajmia Achillesowi, że jeśli nie chce narazić się Dzeusowi, musi oddać
ciało Hektora zbolałemu ojcu – Priamowi. Achaj zgadza się. Wówczas
w Troi Hekuba chce powstrzymać ojca Hektora przed niebezpieczną wy-
prawą, ale serce Priama nie przyjmuje jej racji.

Priam staje przed Achillesem, obejmuje jego kolana i całuje ręce

„straszliwe”, które zgładziły jego synów. Oto wiekowy i pokonany władca
prosi młodego, zwycięskiego rycerza o wydanie zwłok swego dziecka.
Wzrusza Achilla, przypominając mu jego ojca, Peleusa. W oczach obu po-
jawiają się łzy. Tych dwóch ludzi, których wszystko dzieliło, teraz połą-

MOTYW OJCA

35

czyło wspólne cierpienie. Achilles przyrzeka jedenastodniowy rozejm, na
czas pogrzebania zwłok Hektora.

W ten sposób kończy się najpiękniejsza i najbardziej wzruszająca scena

„Iliady”. Priam opuszcza obóz grecki i wraca do Troi, pogrążony w żałobie.

Uwaga:

– Priam – cierpiący ojciec, który utracił nie tylko synów, ale i ojczyznę.

„KRÓL LEAR” Williama Szekspira

Król Lear zmęczony panowaniem w królestwie Bretanii postanowił

podzielić władzę i majątek między trzy córki, które wcześniej musiały
przejść „sprawdzian” miłości do ojca. Najstarsze córki nie miały żadnych
kłopotów z odnalezieniem pięknych słów, wyrażających szacunek i odda-
nie wobec ojca. Najmłodsza – Kordelia nie wypowiedziała ani jednego
słowa. Dla niej mówienie o miłości jest pomyłką. Nie rozumiał tego dumny
król, który wypędził Kordelię z zamku, a jej majątek dał Goneryli i Rega-
nie.

Od tego momentu zaczyna się wielka tragedia starego człowieka, po-

szukującego miłości i szczęścia, a otrzymującego upokorzenie i... wygna-
nie. Pod pięknymi słowami starszych córek kryła się nienawiść, a nie mi-
łość! Ojciec nie był już im potrzebny, miały to, co chciały – władzę.

Ratunek i opiekę znajduje Lear u odrzuconej córki, która za pomoc oj-

cu zostanie powieszona w więzieniu.

Uwaga:

– tytułowy bohater będzie przez wieki symbolem ojca cierpiącego

i wygnanego przez córki.